Gaan na inhoud

Nederlands

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
(Aangestuur vanaf Nederlands (taal))
Hierdie artikel handel oor die taal. Vir die etniese groep, sien Nederlanders.
Nederlands  
Uitspraak: [ˈneːdərlɑnts]
Gepraat in: Nederland, België en Suriname, ook op Aruba, Curaçao en Sint Maarten, daarna vooral in die Verenigde State, Kanada, Frankryk, Duitsland, Australië, Nieu-Seeland, Indonesië en Suid-Afrika. 
Gebied: Wêreldwyd
Totale sprekers: 24 miljoen (moedertaal)[1][2]
29 miljoen (totaal)[3] 
Rang: 37–48
Taalfamilie: Indo-Europees
 Germaans
  Wes-Germaans
   Nederfrankies
    Nederlands 
Skrifstelsel: Latynse alfabet 
Amptelike status
Amptelike taal in: Benelux
Flag of Europe Europese Unie
Unie van Suid-Amerikaanse Nasies
Vlag van Aruba Aruba
Vlag van België België
Vlag van Curaçao Curaçao
Vlag van Nederland Nederland
Vlag van Sint Maarten Sint Maarten
Vlag van Suriname Suriname
Gereguleer deur: Nederlandse Taalunie
Taalkodes
ISO 639-1: nl
ISO 639-2: nld
ISO 639-3: nld 
Verspreiding van Nederlands in die wêreld
Nota: Hierdie bladsy kan IFA fonetiese simbole in Unicode bevat.

Nederlands ([ˈneːdərlɑnts] luister (hulp·inligting)) is 'n Wes-Germaanse taal wat deur meer as 24 miljoen moedertaalsprekers in die wêreld gepraat word. Die totale aantal sprekers word geskat op omtrent 29 miljoen. Behalwe dat Nederlands die amptelike taal van Nederland is, is dit ook 'n amptelike taal in België (amptelike taal van die Belgiese deelstaat Vlaandere en naas Frans is Nederlands ook een van die twee amptelike tale in die Brusselse Hoofstedelike deelstaat) en Suriname.

Nederlands is verder die amptelike taal van Aruba, Curaçao en Sint Maarten in Suid-Amerika en die Karibiese gebied. In samewerkingsorganisasies word die taal erken in die Benelux, die Europese Unie, die Karibiese Gemeenskap en die Unie van Suid-Amerikaanse Nasies. 'n Beraamde 95 persent van die Afrikaanse woordeskat is van Nederlandse oorsprong. Afrikaans het kenmerke van verskeie Nederlandse dialekte.

Die woord Nederlands word dikwels gebruik as sinoniem vir Standaardnederlands, wat deur die media gebruik en op skole onderrig word. Nederlands het egter ook 'n breëre betekenis en word ook gebruik vir die Nederfrankiese variasies uit die Lae Lande, en soms ook die Nederlandse Kreole en Afrikaans (ook beskou as 'n halfkreool).

Taalkundige terme

[wysig | wysig bron]

In die Middeleeue word die Nederlandse taal meesal Duuts (Noord) of Diets (Suid) genoem, wat eintlik "volkstaal" beteken (diet "volk") en ter onderskeiding van die Latynse taal van die kerk en Frans wat die adel dien.

In sy gediftongeerde vorm Duits word hierdie term nog tot in die 17de eeu gebruik; later word na die Germaanse taal van die Nederlande as Nederduits verwys, in teenstelling met Opperduits (die Hoogduitse taal in Duitsland).

Nederduits is vandag net die taalkundige term vir die dialekte van Noord-Duitsland, wat nie aan die tweede Germaanse klankverskuiwing deelgeneem het nie. Die Engelse benaming vir Nederlands, Dutch, en ook die term Nederduits of Nederduitsch in die name van die Afrikaanse drie Susterskerke van Suid-Afrika, herinner nog aan die ou benaming.

In die ou Boererepublieke en die ou Kaapkolonie is Nederlands ook Hoog-Afrikaans genoem deur mense wat Afrikaans praat.

Klassifikasie

[wysig | wysig bron]
Nederfrankiese taalgebied in Europa

Nederlands is saam met Engels, Duits en ander taalvariante soos Fries en Luxemburgs 'n Wes-Germaanse taal. Nederlands is sterk verwant aan die Duitse taal, maar bevat ook vele ooreenkomste met Engels. Saam met Nedersaksies, Nederduits en Hoogduits (tans die standaardtaal in Duitstalige lande) behoort Nederlands tot die Kontinentale Wes-Germaanse groep van die Indo-Europese tale.

Verdeling

[wysig | wysig bron]

Verwante tale

[wysig | wysig bron]

Nederlands het die meeste ooreenkomste met Afrikaans. Afrikaans is dan ook 'n vermenging van Nederlandse dialekte wat 'n eie skryftaal ontwikkel het. Wes-Fries en Duits is die afsonderlike tale wat na aan die Standaardnederlandse taal staan en nog digterby sommige dialekte. Seeus, Nedersaksies en Limburgs word beskou as streektale; spesiale dialekte wat naby Nederlands staan. Die verwantskap met Engels is baie kleiner.

Sprekers

[wysig | wysig bron]
Die grootste Nederlands- en Afrikaanstalige gemeenskappe in die wêreld.

In Europa en ook ter wêreld is Nederlands, na Engels en Duits die grootste Germaanse taal. Nederlands het egter meer sprekers as die Noord-Germaanse tale gekombineer, Sweeds, Deens, Noors, Yslands en Faroëes.

Die grootste Nederlandstalige land is Nederland met meer as 16 miljoen moedertaal- of kultuurtaalsprekers. Daar is meer as ses miljoen eerstetaalsprekers in België en nog 'n paar miljoen wat Nederlands as tweede of derde taal kan praat. In die grensgebiede van Duitsland, Wallonië en Frankryk word Nederlands in dialekvorm gepraat. Besonder in Duitsland en Frankryk het hierdie sprekers meestal geen kennis van die Nederlandse standaardtaal nie en gebruik hulle hul dialekte steeds minder.

In Suriname is Nederlands die amptelike taal en omtrent almal kan die taal baie goed praat. Nederlands dien ook as omgangstaal tussen die verskeie bevolkingsgroepe en omtrent 60% van die bevolking praat Nederlands as eerste taal.

Op die Nederlandse Antille is Nederlands nie oorwegend die moedertaal of omgangstaal nie, maar wel Papiaments ('n Portugese kreool met Nederlandse en andere invloede) op die Benedewindse eilande (die ABC-eilande – Aruba, Bonaire en Curaçao) en Engels op die Bowindse eilande (die SSS-Eilande). Die meeste Antiliane praat vlot Nederlands, Engels, Papiaments en Spaans.

In die Verenigde State van Amerika, Suid-Afrika, Kanada, Nieu-Seeland en Australië woon Nederlandse en Vlaamse immigrante wat nog Nederlands praat. In Afrika is Nederlands verteenwoordig deur sy dogtertaal Afrikaans wat in Suid-Afrika deur meer as ses miljoen moedertaalsprekers gebesig word – en nog baie meer wat Afrikaans as tweede of derde taal aangeleer het.[4][5] In Namibië kan ongeveer 85% van die populasie Afrikaans verstaan.[6]

Status

[wysig | wysig bron]

Nederlands is dikwels genoem as die kleinste wêreldtaal en is teenwoordig in Europa, Amerika en Afrika. Ook in 'n historiese opsig het Nederlands 'n relatief groot rol gespeel.

Huidige amptelike status

[wysig | wysig bron]
Nederlandstalige gebiede
Land Sprekers
Europa
Nederland 16 606 000
België 6 286 600 (1ste taal) (totaal)
Frankryk (Frans Vlaandere) +/- 100 000
Duitsland (Nederryn) ?
Amerikas
Suriname 291 971 (1ste taal, 60%) 486 618 (totaal)
Curaçao 8 245 (1ste taal), 142 000 (totaal)
Aruba 6 286 (1ste taal), 103 065 (totaal)
BES-eilande (Bonaire, Sint Eustatius en Saba) 1 044 (1ste taal), 10 185 (totaal)
Sint Maarten 1 324 (1ste taal), 33 119 (totaal)
Kanada 160 000
Verenigde State 150 396
Oseanië
Australië 36 179
Nieu-Seeland 16 347

Nederlands word sedert 1612 as amptelike taal in Nederland erken. In België is Nederlands die amptelike taal naas Frans en Duits en in Vlaandere die enigste amptelike taal. In die Brusselse Hoofstedelike deelstaat moet Nederlands die status deel met Frans. In Duitsland en Frankryk word Nederlands nie erken as minderheidstaal nie. In Suriname en op Aruba, Curaçao en Sint Maarten (die voormalige Nederlandse Antille) geniet Nederlands ook die status as amptelike taal. Afrikaans, 'n dogtertaal, is een van die amptelike tale in Suid-Afrika en een van die erkende streektale van Namibië.

In internasionale samewerkingsorganisasies is Nederlands een van die amptelike tale in die Benelux, die Europese Unie (deur die lidmaatskap van België en Nederland) en in die Karibiese Gemeenskap en die Unie van Suid-Amerikaanse Nasies deur die lidmaatskap van Suriname.

Volgens die Nederlandse Taalunie se navorsingsverslag bevind Nederlands hom in die jaar 2017 nog in 'n gunstige, handhawende posisie as vernaamste voertaal in Nederland en Vlaandere. Die taal word in alle maatskaplike gebiede en situasies gebruik. Skaafplekkies sluit wel die handhawende rol op die internet (vernaamlik Wikipedia), musiek, die internasionaal georiënteerde universiteite en as wetenskapstaal in. Die Taalunie stel voor Wikipedia-artikels moet verryk word, Nederlandse musiek moet in 'n bepaalde deel van die taalgebied stimuleer word, asook Nederlandstalige terminologie moet ontwikkel word wat ook goed genoeg vir populêre wetenskapstydskrifte is.[7][8][9]

Vroeëre amptelike status

[wysig | wysig bron]

Nederland en België was koloniale groot moondhede en het die Nederlandse taal oorsee saamgeneem. Die Nederlandse taal is erken as amptelike taal in:

Die Afrikaners of Boere in Suider-Afrika is grotendeels van Nederlandse afkoms en het hulself in Nederland vir die erkenning van Nederlands as amptelike taal beywer. Nederlands was in Afrika die amptelike taal in:

Die enigste taalmonument wat aan die Nederlandse taal gewy is, is in 1893 opgerig om die erkenning van Nederlands in die Britse kaapkolonie te gee.

Ook in Suid-Afrika was Nederlands amptelik erken. Die Oranje-Vrystaat sou Nederlands in 1854 as die enigste amptelike taal erken het. Die Kaapkolonie het Nederlands in 1882 erken as amptelike taal naas Engels en in 1893 is die Eerste Taalmonument opgerig om hierdie gebeurtenis te herdenk. Die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) het Nederlands as die enigste amptelike taal in 1888 erken.

In 1909 is die Zuid-Afrika-wet deur al vier provinsies aangeneem wat sou lei tot die totstandkoming van die Unie van Suid-Afrika. Volgens art. 137 van die Unie-grondwet, is "De engelse alsmede de hollandse talen" as amptelike tale van die Unie erken. Op 8 Mei 1925 is Afrikaans erken as amptelike taal van die Unie van Suid-Afrika. Volgens Wet 9 van 1925 is Afrikaans aan Nederlands gelykgestel, met terugwerkende krag tot 1910.

In 1961 het Suid-Afrika 'n nuwe grondwet gekry. Hiervolgens was Afrikaans en Engels die amptelike tale van die land, maar 'n klousule het bepaal dat by Afrikaans ook Nederlands bedoel word. Die grondwet van 1983 het Nederlands nie as amptelike taal erken nie. Ook is die sinonimiteit tussen Afrikaans en Nederlands in 1983 nie meer bevestig nie. Tussen 1910 en 1983 was Nederlands en Afrikaans egter amptelik sinonieme.[10]

Kenmerke

[wysig | wysig bron]

Standaardnederlands ken omtrent 40 foneme. In fonologiese opsig word sy spesiale karakter deur die Nederfrankiese grondslag bepaal. Die Nederfrankiese variasies het nie alle klankverskuiwinge (soos die tweede Germaanse klankverskuiwing wat Hoogduits beïnvloed het) meegemaak nie.

Woorde

[wysig | wysig bron]
Eva gee 'n voorbeeld in Nederlands

Nederlands is 'n ryk taal wat woorde betref, en bevat nou meer as een miljoen woorde, alhoewel vele nie juis meer in gebruik is nie. Nederlands het dikwels 2 woorde die as sinonieme funksioneer, 'n Germaanse erfwoord en 'n Romaanse leenwoord. Die Germaanse woord kom meestal in die spreektaal voor terwyl die Romaanse woord dikwels net vir formele tekste gebruik word.

Nederlands en ander Germaanse tale

[wysig | wysig bron]
Engels Fries Afrikaans Nederlands Nederduits Duits Sweeds Deens Noors
apple appel appel appel Appel Apfel äpple æble eple
beech boek beuk beuk Böök Buche bok bøg bøk
book boek boek boek Book Buch bok bog bok
brown brún bruin bruin bruun braun brun brun brun
day dei dag dag Dag Tag dag dag dag
dead dea dood dood doot tot död død død, daud
enough genôch genoeg genoeg noog genug nog nok nok
finger finger vinger vinger Finger Finger finger finger finger
glass glês glas glas Glas Glas glas glas glass, glas
gold goud goud goud Gold Gold guld guld gull
hand hân hand hand Hand Hand hand hånd hånd, hand
head holle hoof, kop hoofd, kop Höövd, Kopp Haupt, Kopf huvud hoved hode, hovud
high heech hoog hoog hoog hoch hög høj høy, høg
home hiem heim, tuis heim, thuis Haim Heim, Zuhause hem hjem hjem, heim
hook heak haak haak Haak Haken hake, krok hage, krog hake, krok
house hûs huis huis Huus Haus hus hus hus
many mennich menige menige mannig, mennig viele många mange mange
moon moanne maan maan Maan Mond måne måne måne
no, nay nee nee nee nee Nein nej nej nei
old âld oud oud oolt alt gammal (äldre, äldst) gammel (ældre, ældst) gammel (eldre, eldst)
one ien een een een eins en en en, ein
ounce ûns ons ons - Unze uns unse unse
snow snie sneeu sneeuw Snee Schnee snö sne snø
stone stien steen steen Steen Stein sten sten stein
two, twain twa twee twee twee zwei, zwo två to to
who wa wie wie wer wer vem hvem hvem
worm wjirm wurm wurm, worm Worm Wurm orm[11] orm orm[12]
Engels Fries Afrikaans Nederlands Nederduits Duits Sweeds Deens Noors

Spelling

[wysig | wysig bron]

Die Nederlandse spellingswyse is gebaseer op die Nederlandse Statebybel (wat in 1637 die eerste maal verskyn het), wat vandag baie verouderd is. In 1804 is die eerste amptelike spelling deur Mathijs Siegenbeek vasgestel. Hier is die Nederlandse letter IJ bekendgestel, wat as Y geskryf is, soos in Afrikaans.

Matthias de Vries en Lammart Allart te Winkel is die eerste redakteurs van die Woordenboek der Nederlandsche Taal en het in 1864 'n nuwe spelling ontwerp. Dit is in 1864 deur België en later in 1883 ook deur Nederland aanvaar. Dié spelling was moeilik en het naamvalle en dubbele klinkers bevat. In 1934 is die spelling verander en vereenvoudig tot die huidige weergawe.

In 1891 is egter 'n nuwe spelling deur Kollewijn ontwerp. Hierdie spelling was 'n vereenvoudiging van die moeilike Nederlandse spelling. Russisch moet nou Russies word en moeilijk moeilik, 'n spelling gebaseer op die beginsel skryf hoe jy praat. Hierdie spelling was in sekere gemeenskappe, veral in Vlaandere en in Suid-Afrika in gebruik geneem, maar nie amptelik aanvaar nie. In 1925 is die Kollewijn spelling as die spelling vir Afrikaans in Suid-Afrika aanvaar.

Verspreiding

[wysig | wysig bron]
Status van Nederlands in verskillende gebiede: ██ Moedertaal (Lae Lande & Suriname) ██ Ampstaal (administratief) ██ Moedertaal en tweede taal (nie-amptelik, uitsluitende Afrikaans in Suid-Afrika)

Die Nederlandse taal word veral in Wes-Europa, en in 'n mindere mate in Suid-Amerika en die Karibiese gebied gepraat. Aruba, Curaçao en Sint Maarten is dan ook Nederlandse oorsese gebiede. In Suidoos-Asië is kennis van die Nederlandse taal dikwels 'n voorvereiste vir werk in handel, geskiedenis, regswetenskappe en toerisme. Amsterdam is die grootste Nederlandstalige stad in die wêreld gevolg deur Rotterdam, Den Haag en Antwerpen (België). As Suider-Afrika in Nederlandse verband opgeneem word, is Kaapstad die grootste stad, Pretoria is dan die eerste stad agter Antwerpen. Die meeste vorme van die Nederlandse kreoletale het reeds uitgesterf, Afrikaans word soms beskou as 'n halfkreool. Nederlands word in 40 lande aan 220 universiteite onderrig en dié onderwys sluit dikwels ook Afrikaans in.

België

[wysig | wysig bron]
Tweetalige borde in Brussel

Nederlands is die grootste taal van België en word in sy dialekvorm nog steeds as omgangstaal gebruik. Van die totale Belgiese bevolking van tien miljoen praat ses miljoen Nederlands as moedertaal. Sedert 1970 word België amptelik in vier taalgebiede verdeel, 'n eentalig Nederlandse (Vlaandere), 'n eentalig Franse (Wallonië), 'n tweetalig Frans-Nederlandse (Brussel) en 'n Duitstalige gebied. Die taalgrens is in 1963 afgebaken.

Die taalkundige situasie van Brussel is tot 'n mate ingewikkeld. Alhoewel statistieke suggereer dat Nederlands hier nog net 'n ondergeskikte rol speel (slegs tussen sewe en vyftien persent van Brusselaars praat Nederlands as huistaal, veral in die noord-weste van die Brusselse agglomerasie), terwyl twee derdes van die bevolking Franssprekend is en 'n groeiende aantal medewerkers van Europese organisasies ander tale soos Engels praat, is Nederlands in 'n amptelik tweetalige hoofstad nogtans 'n voorvereiste in die arbeidswêreld.

Na raming kan 95 persent van alle Brusselaars vlot Frans en 28 persent vlot Nederlands praat. By sowat 'n derde van alle werkadvertensies is 'n uitgebreide kennis van albei tale 'n voorvereiste, en sowat 35 persent van alle ondernemings gebruik Nederlands vir hul interne kommunikasie en hul kontak met die owerheid. Nederlandskursusse is derhalwe meer gewild as ander taalkursusse.

In Wallonië is Nederlands nie 'n amptelike taal nie, maar Nederlandstaliges het in enkele munisipaliteite langs die taalgrens (sogenaamde faciliteitengemeenten) die reg om met die owerheid in Nederlands te kommunikeer. Ook is daar aan die Nederlands-Waalse grens 'n gebied waar sowel Nederlandse asook Duitse en Franse dialekte gepraat word. Hierdie gebied in Franssprekende België word die Platdietse streek genoem.

Nederland

[wysig | wysig bron]

Nederlands word in Nederland deur die oorgrote meerderheid van die bevolking as moeder- of tweede taal gebesig. In Friesland het ook Wes-Fries amptelike status.

Die gebruik van die Nederlandse standaardtaal (Algemeen Beschaafd Nederlands, ABN) het danksy die invloed van onderwys en die media steeds meer toegeneem – ten koste van die dialekte. Intussen oefen ook Engels sterk invloed op Nederlands uit. Die omgangstaal van jongmense toon soms sterk invloede van immigrantetale soos Turks, Arabies, Papiaments en Sranantongo.

Nederlandse Antille

[wysig | wysig bron]

Op die Nederlandse Antille, (Aruba, Curaçao, Bonaire, Sint Maarten, Sint Eustatius en Saba) is Nederlands veral 'n onderwys- en bestuurstaal. Die onderlinge bevolking praat op die ABC-eilande veral Papiaments, 'n Portugese kreoolse taal met Nederlandse en andere invloede. Op die S-eilande word Engels gepraat. Nederlands is die taal van die skole en baie Antiliane wil in Nederland kom werk of studeer. Vir 'n klein aantal mense is Nederlands op die Antille die huistaal.

Suriname

[wysig | wysig bron]

Suriname was tot 1975 'n Nederlandse kolonie en Nederlands is die grootste taal van die land. 60 % van die bevolking gebruik Nederlands as eerste taal en vrywel alle mense praat Nederlands. Die verskeie bevolkingsgroepe in Suriname het egter ook hulle eie taal, maar Nederlands word, saam met Sranan, gebruik as omgangstaal. Nederlands is in Suriname beter veranker as op die Antille. Sedert 2005 is Suriname saam met België en Nederland lid van die Nederlandse Taalunie.

Frankryk

[wysig | wysig bron]
Die taalsituasie in Frans-Vlaandere

Frans Vlaams is die dialek wat gepraat word in die noordweste van Frankryk aan die Belgiese grens. Die aantal moontlike sprekers word geskat op 80 000 tot 100 000 mense, met 20 000 mense wat daagliks die taal gebruik en 40 000 wat die taal goed kan praat. Die taal het geen erkenning nie, die Nederlandse standaardtaal word nie gebruik nie en niks gebeur om die taal te bevorder of selfs te red nie. Die sprekers is dikwels ouer as 60 jaar alhoewel die jongeres nou Nederlands in die skool leer. Duinkerken en Rijsel (Lille) is oorspronklik Nederlandstalige stede wat verfrans het.

Duitsland

[wysig | wysig bron]
Verspreiding van Kleverlands in Duitsland

Die oorspronklike dialekte in die Duitse Nederrynstreek, die westelike Ruhrgebied asook dele van die Bergisches Land-streek kan in geskiedkundige opsig as Nederfrankies of Nederlands geklassifiseer word – alle Frankiese dialekte noord van die sogenaamde Uerdingse Lyn val in hierdie kategorie. Veral die Kleverlandse dialekte in Duitsland word dikwels as Nederlandse dialekte beskou.

In die meeste skole van die huidige administratiewe distrik Kleve (Nederlands Kleef) is Nederlands of Kleverlands nog in die 19de eeu as onderrigmedium gebruik.[13] Volgens sosio-linguistieke beginsels word die Nederfrankiese dialekte, wat deur die Duitse standaardtaal oorkoepel word, tans nie meer by Nederlands gereken nie en maak dus deel uit van die Duitse dialekkontinuüm.[14] Klein invloede van Nederlands kan nog steeds in plaaslike Duitse dialekte aangewys word.

Indonesië

[wysig | wysig bron]
Kaart van Nederlands-Indië in 1893

Toe die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie in 1799 bankrot gespeel het, is sy besittings in Oos-Indië deur die Nederlandse staat oorgeneem. Groot dele van Sumatra, dele van Borneo, later ook Bali, is vervolgens verower. Nederlands-Oos-Indië het uit 'n verskeidenheid gebiede sonder sentrale koloniale administrasie bestaan, waaronder handelsposte, plantasies en militêre basisse. Die koloniale owerhede het min belang in die bevordering van die Nederlandse taal en kultuur, die opbou van 'n onderwysstelsel met Nederlands as voertaal of enige ander nie-ekonomiese aktiwiteit gestel. Die hoofdoelwit was die ontginning van en handel met Oos-Indië se natuurlike hulpbronne om maksimum-wins uit die kolonie te haal. Eers vanaf die vroeë 20ste eeu het Nederland begin om 'n moderne infrastruktuur met 'n skool- en gesondheidsstelsel op te bou.

Nederland se taalkundige en kulturele invloed was dus beperk, die gebruik van Nederlands as verkeers- en kultuurtaal selfs ongewens. Die taalbeleid van die koloniale owerheid was daarop gemik om Nederlandse taalkennis as 'n voorreg van die blanke bevolking en 'n klein inheemse elite te beskerm om enige eise van gelyke regte vir Javane, Balinese en ander inheemse volke te voorkom.

So het die getal Nederlandsprekendes eers in die 20ste eeu van slegs 5 000 in 1900 tot sowat 860 000 in 1942 gestyg. 'n Belangrike voorvereiste vir dié groei was die toelating van inheemse leerders tot onderwys in Nederlands. In 'n totale bevolking van 70 miljoen het Nederlandssprekendes egter 'n klein minderheid gebly.[15]

In Indonesië, 'n Nederlandse kolonie tot 1949, is Nederlands tans dikwels 'n voorvereiste vir die studie van die geskiedenis en die regswetenskappe van Indonesië. Nederlands is dus 'n belangrike akademiese bronnetaal. In Indonesië self is daar nog steeds heelwat ou mense wat Nederlands verstaan en/of kan praat. Van die mense praat die kenmerkende Petjoh; 'n gekreoliseerde vorm van Nederlands. Dit word ook onder ouer mense van gemengde Nederlandse en Indonesiese afkoms (die sogenaamde Indo's of Indische Nederlanders) in Nederland gepraat. 'n Ander kreoolse vorm van Nederlands was Javindo, hierdie vorm is nou uitgesterf. Die Nederlandse taal word geleer op spesiale skole in Djakarta, Bandoeng, Soerabaja en Jogjakarta. Jaarliks leer meer as 10 000 studente Nederlands in Indonesië. In die dorp Depok is Nederlands nog die dominante taal.

Verenigde State van Amerika

[wysig | wysig bron]
Verspreiding van Nederlands in die Verenigde State

In Noord-Amerika word teen die begin van die 20ste eeu nog wel Nederlands in 'n aantal dorpe gepraat; Nederlands dien toe dikwels as preektaal in die kerke, en daar verskyn ook Nederlandse koerante. Hierdie klein taalgemeenskappe het intussen verengels. Party van hierdie verengelste gemeenskappe -- soos in New Jersey en New York Stad -- dateer van groepe mense wat in die sewentiende eeu soontoe getrek het (Bergen County, Ramapough) en hul dialekte het baie na Seeus (Zeeland se dialek) gelyk.

Nederlands is egter nog steeds die huistaal van klein groepe immigrante in Kanada, Australië, Nieu-Seeland en die Verenigde State, soos in Michigan (Holland, Overisel) en Iowa (Pella), wat van die 19de eeu stam. Nederlands is hierby 'n klein wêreldtaal.

Geskiedenis van Nederlands in Suid-Afrika

[wysig | wysig bron]
Hoofartikels: Geskiedenis van Nederlands en Erkenning van Nederlands.

Nederlandse taalgeskiedenis

[wysig | wysig bron]
Die taalgrens in Noord-Frankryk.
Die Nederlandse taalgebied in Europa
Die verspreiding van Nederlands (en Afrikaans)

Nederlands is 'n Wes-Germaanse taal. Die oudste taalvorm is Oudnederfrankies of Wesnederfrankies, wat in die "Lae Lande" van die Frankiese Ryk ontwikkel, alhoewel die taal ook onder die invloed van Fries en Saksies kom. Met die uitbreiding van die Saliese of Wes-Franke na die gebied van die huidige Nederland en Vlaandere ontstaan reeds vanaf die vierde eeu 'n Germaanse taalgebied op Romeinse gebied, wat later met die verowering van Noord-Gallië (486) ook na die Romaanstalige gebiede van die suide uitgebrei word. Die kontak met die Wesfranke oefen 'n groot invloed op die ontwikkeling van die Noord-Franse taal, die langue d'oïl, uit en lei tot die taalkundige skeiding van die suide, wat met onder meer Oksitaans, die langue d'oc sy eie taalvorm en kultuur ontwikkel (oïl en oc is die sjibboletwoorde vir 'ja', onderskeidelik in Noord- en Suid-Frankryk).

Die Indo-Europese taalwetenskap beskou Nederlands naas Nedersaksies en Oosnederduits as die westelike tak van die Nederduitse dialekgroep. Nederlands en die Nederduitse dialekte is nou verwant sodat sprekers van albei tale mekaar maklik kan verstaan. Nederduits is ook die taal waarin tydens die Tweede Vryheidsoorlog die politieke gesprekke tussen president Paul "Oom Paul" Kruger en die Duitse keiser Wilhelm II plaasvind.

In die 17de eeu is daar nog steeds inheemse bronne wat Nederlands by die Duitse taalgebied reken. Alhoewel Nederlands aanvanklik net soos Nederduits ondanks die klankverskuiwing nog nouverwant is aan Hoogduits en die Nederlandse dialekte geleidelik oorgaan na Nederduitse, is daar besondere omstandighede wat verseker dat Nederlands as 'n eie taalvorm kan ontwikkel.

Anders as die yl bevolkte Nederduitse vlaktes is Nederland en veral Vlaandere reeds vanaf die middeleeue digbevolkte gebiede met 'n groot verstedelikte bevolking en 'n ryk kulturele lewe en literatuur in die landstaal. Daar is minder kontak met die Hoogduitse taalgebied, aangesien die suidelike Nederlande (veral Vlaandere) al vroeg hul eie identiteit en kultuur ontwikkel en na die noorde uitbrei. Ook die vryheidsoorlog teen die Spanjaarde en die afsonderlike godsdienstige ontwikkeling deur die uitbreiding van die calvinisme in die noorde skep 'n klimaat wat die vorming van 'n eie nasionale bewussyn bevorder.

Die oudste Nederlandse grammatika, die Twe-Spraack dateer uit die 16de eeu. Hierdie boek is 'n aanset om die volkstaal te ontwikkel tot 'n standaardtaal. Begin 17de eeu word 'n vertaling van die bybel in Nederlands begin. Hierdie vertaling is in 1635 gereed en omdat dit 'n boek is wat in die hele taalgebied versprei het, het dit taalkundig 'n belangrike invloed gehad op die standaardtaal; baie woorde en uitdrukkinge wat vandag in die standaardtaal aanwesig is, is oorspronklik afkomstig uit die Statenbybel.

Die huidige Nederlandse standaardtaal berus op die Nederduitse skryftaal van die 17de eeu, waarby die woordeskat geleidelik met Brabantse en Hollandse vorme uitgebou is. 'n Ouer taalvorm is die verkeerstaal van die Hanse, wat vir die handel en wetenskap ontwikkel is en net soos in Noord-Duitsland ook eeue lank in Antwerpen, Brugge en Holland gebruik word.

In teenstelling met die huidige Hoogduits bewaar Nederlands talle Ou-Duitse woordvorme soos oorlog, lenen, kiezen (vergelyk Duits Kurfürst en auserkoren) en verbazen. Nederlands is nie deur die tweede Germaanse klankverskuiwing beïnvloed nie, waarby byvoorbeeld "t" tot "ss" en "z" (/ts/), "p" tot "f" en "pf" en "k" tot "ch" ontwikkel: Vergelyk Nederlands water met Duits Wasser, zout met Salz (/zalts/), kopen met kaufen, paard met Pferd en zoeken met suchen. Nederlands ondergaan ook party eie veranderings. In woorde soos zout (sout) het -al- of -ol- na -ou- verander.

Aan die begin van die 19de eeu word begin met die standaardisering van die spelling; die eerste spelling wat in groot gebruik raak is die spelling van Siegenbeek. Die spelling word nog verskeie male aangepas, waarna gestandaardiseer word op die spelling van De Vries en Te Winkel, in 1864 in België en in 1883 in Nederland. Die spelling van De Vries en Te Winkel blyk dusdanig bruikbaar dat, alhoewel daar enkele moderniseringe was, hy vandag nog altyd gebruik word. Ook in die Afrikaanse spelling is nog baie elemente uit die spelling van De Vries & Te Winkel aanwesig.

Danksy die kontak met die Franse taalgebied is daar vroeër 'n groot aantal woorde uit Frans ontleen, waarby die Franse taal nog steeds 'n invloed op die Nederlands van Vlaandere uitoefen. Die wedersydse beïnvloeding tussen Frans en Nederlands kan byvoorbeeld gesien word in 'n woord soos mitrailleur; hierdie Franse leenwoord het as basis die Franse mitraille, wat op sy beurt afkomstig is uit die Germaanse woord maitan, wat binne Nederlands geëvolueer het tot mijt. Vandag kom die meeste leenwoorde in Nederlands uit die Engelse taal.

Die struktuur van die Nederlandse taal stem grotendeels ooreen met Nederduits, alhoewel die grammatika geleidelik vereenvoudig is. Die sinsbou is feitlik onveranderd.

Taalkundige terme

[wysig | wysig bron]

In die Middeleeue word die Nederlandse taal meesal Duuts of Diets genoem, wat eintlik "volkstaal" beteken ('diet' = volk) en ter onderskeiding van die Latynse taal van die kerk en die Frans van die adel dien.

In sy gediftongeerde vorm Duits word hierdie term nog in die 17de eeu gebruik; later word na die Germaanse taal van die Nederlande as Nederduits verwys, in teenstelling met Opperduits (die Hoogduitse taal in Duitsland).

Nederduits is vandag net die taalkundige term vir die dialekte van Noord-Duitsland, wat nie aan die tweede Germaanse klankverskuiwing deelgeneem het nie. Die Engelse benaming vir Nederlands, Dutch, en ook die term "Nederduits" of "Nederduitsch" in die name van die Afrikaanse drie Susterskerke van Suid-Afrika, herinner nog aan die ou benaming.

Nederlands as kultuurtaal in Duitse gebiede

[wysig | wysig bron]
Verspreiding van Nederduits in Denemarke, Noord-Duitsland en Nederland. Die gebied wordt soms ook Nedersaksies genoemd
Verspreiding van Nedersaksies in Noord-Duitsland en Nederland

Nederlandse en Vlaamse immigrante het hulle al in die 12de eeu in 'n aantal gebiede in Noord- en Sentraal-Duitsland gevestig, waaronder die streek tussen die Weser- en Elberiviermondings, in Oos-Holstein en veral in Brandenburg, Sakse en Thüringen. Dikwels is Nederlandse immigrante vanweë hulle vaardighede as ambagsmanne en kunstenaars, maar ook vir die bou van dyke en die kolonisasie van Oos-Duitse grensgebiede deur Duitse vorste uitgenodig. Enkele generasies lank het Nederlands as die skryf- en omgangstaal van hele dorpsgemeenskappe gedien, maar is uiteindelik deur Duits verdring. Klein invloede van Nederfrankies kan nog steeds in plaaslike Nedersaksiese dialekte aangewys word.

In die 16de en 17de eeu het Nederlands nog eens 'n belangrike rol as kultuurtaal in Nederduitse gebiede gespeel. Reisende toneelgeselskappe uit Nederland het hulle opvoerings in Noord-Duitsland soms in Nederlands aangebied.[16] In die Nederduitse en Pruisiese kusgebiede, veral in hawestede soos Emden, Bremen, Hamburg, Lübeck, Rostock, Stettyn, Danzig en Königsberg (tans Kaliningrad), het Nederlands daarnaas ook as korrespondensie- en verkeerstaal en in die Skandinawiese en Baltiese gebiede as die taal van die skeepvaart gedien. Nederlandse skeeps-, seemans- en navigasieterme is vanaf die "Goue Eeu" (omtrent 1650) tot by die 19de eeu ontleen. Vir die navigasie-onderwys in Hamburg is in die tydperk tussen 1749 en 1810 Nederlandse vakboeke gebruik.[17]

Nederlands het sy grootste invloed vanaf die tydperk van die Protestantse Hervorming tot by die eerste helfte van die 19de eeu op die Duitse gebiede langs die Nederlandse grens uitgeoefen – in Oos-Friesland, die graafskappe Bentheim, Lingen en Steinfurt, die gebiede Gronau, Gemen, Werth en Anholt, die hertogdomme Kleve, Geldern en Jülich, die graafskap Moers en die keurvorstelike Keulense gebied Rheinberg het Nederlands as inheemse of vreemde skryf-, onderwys- en kerktaal gedien. In gevalle waar die plaaslike Nederduitse dialek nou verwant was aan Nederlands, het die taal naas Hoogduits 'n funksie as standaardtaal vervul, terwyl ook gereformeerde kerkgemeentes en Mennoniete om godsdienstige redes die voorkeur aan Nederlands gegee het.[18]

Nederlands as vreemde taal

[wysig | wysig bron]

Tans bied sowat 250 universiteite wêreldwyd kursusse in Nederlands aan. Skole in Wallonië (die Franssprekende gewes van Suid-België), Brussel en Noord-Frankryk bied Nederlands as 'n eerste of tweede vreemde taal aan.[19]

Daar is tientalle sekondêre skole in die Duitse deelstate Nedersakse en Noordryn-Wesfale (wat aan die Nederlandse taalgebied grens) waar Nederlands as 'n verpligte of addisionele taalvak aangebied word.

Taalunie

[wysig | wysig bron]
Die Nederlandse Taalunie: ██ Lidlande ██ Nie-Nederlandse taalgebied in lidlande ██ Spesiale verhoudings met die Taalunie ██ Andere gebiede waar Nederlands (of Afrikaans) gepraat word

Die Nederlandse Taalunie sorg vir die behoud en die bevordering van die Nederlandse taal. Die lede is Nederland, België en Suriname. Die Taalunie het ook 'n spesiale band met Suid-Afrika en Indonesië. Daar het in die verlede dikwels stemme opgegaan om Suid-Afrika ook as lid te aanvaar. Suid-Afrika kan steeds lid word van die Nederlandse Taalunie, maar die huidige Suid-Afrikaanse regering sien daar geen heil in nie. Om die onwillige Suid-Afrikaanse regering te omseil, kan die Afrikaners as "groep" aansluit. Tog is daar baie min Afrikaners wat belangstel in nouer bande met Nederlands. Die Nederlandse vaktydskrif Onze Taal speel 'n aktiewe rol in die bekendstelling van Afrikaans in Nederland en Vlaandere.

Nederlanders, Vlaminge, Surinamers, Antilliane en Afrikaners kan mekaar sonder veel moeite begryp. Afrikaans staan dikwels digter by die Nederlandse Standaardtaal as menige Nederlandse dialekte in Europa. Sommige mense wil Afrikaans en Nederlands weer nouer sien saamwerk om sodoende 'n wal op te werp teen die toenemende verengelsing in die Suid-Afrikaanse- en Nederlandse bedryfslewe.

Nederlandse dialekte

[wysig | wysig bron]
Nederlandse dialekte
Suriname
Aruba
Curaçao
Sint Maarten

Die kaart aan die regterkant gee 'n oorsig oor die verspreiding van die Nederlandse dialekte, alhoewel die meeste oorgangsdialekte nie vertoon word nie.

A. Suidwestelike dialekgroep (Seeus/Wes-Vlaams)

1. Wes-Vlaams, insluitende Frans-Vlaams en Seeus-Vlaams
2. Seeus

B. Noordwestelike dialekgroep (Hollands)

3. Suid-Hollands
4. Weshoeks
5. Waterlands en Volendams
6. Saans
7. Kennemerlands
8. Wes-Fries
9. Bildts, Midslands, Stadsfries en Amelands

C. Noordoostelike dialekgroep (Nedersaksies)

10. Kollumerlands
11. Gronings en Noord-Drents
12. Stellingwerfs
13. Midden-Drents
14. Suid-Drents
15. Twents
16. Twents-Graafskaps
17. Gelders-Overyssels
18. Veluws

D. Noordelik-sentrale dialekgroep

19. Utrechts-Alblasserwaards

E. Suidelik-sentrale dialekgroep

20. Suid-Gelders
21. Noord-Brabants en Noord-Limburgs
22. Brabants
23. Oos-Vlaams

F. Suidoostelike dialekgroep

24. Limburgs

G. Suriname (nie in die prent nie)

25. Surinaams-Nederlands

H. Aruba, Curaçao en Sint Maarten (nie in die prent nie)

26. Antiliaans-Nederlands

Nederlandse Kreoolse tale

[wysig | wysig bron]
Suid-Afrikaanse provinsies met 'n meerderheid van Afrikaanstaliges. Daar is ook groot Afrikaanse gemeenskappe in die ander provinsies.

(* = bestaan nie meer)

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) "Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Dutch". Ethnologue. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Mei 2020. Besoek op 25 April 2016.
  2. ↑ (nl) "Nederlands, wereldtaal". Nederlandse Taalunie. 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Oktober 2012. Besoek op 16 Januarie 2012.
  3. ↑ (en) Europese Kommissie (2006). "Special Eurobarometer 243: Europeans and their Languages (Survey)" (PDF). Europa. Besoek op 16 Januarie 2012. "1% of the EU population claims to speak Dutch well enough in order to have a conversation." (bladsy 153)
  4. ↑ (en) "Census 2001 – Home language". Statistics South Africa. Besoek op 2 Februarie 2010.[dooie skakel]
  5. ↑ (en) "Census 2001: Primary tables South Africa: Census 1996 and 2001 compared" (PDF). Statistics South Africa. Statistics South Africa. 2001. p. 19. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 20 Desember 2014. Besoek op 26 Oktober 2010. {{cite web}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  6. ↑ (en) Bromber, Katrin; Smieja, Birgit (2004), "Globalisation and African languages: risks and benefits", Trends in Linguistics (Walter de Gruyter), bl. 1
  7. ↑ (nl) Taalunie: Het Nederlands is springlevend, maar... (10 Mei 2017)
  8. ↑ (nl) Taalunie: Publieksrapport Staat van het Nederlands (2017)
  9. ↑ (nl) Taalunie: Onderzoeksrapport – Staat van het Nederlands: Over de taalkeuzes van Nederlanders en Vlamingen in het dagelijks leven; pp. 266 Geargiveer 1 Junie 2019 op Wayback Machine
  10. ↑ (af) Petrus van Eeden: Afrikaans hoort by Nederlands. Brevitas 1998, bl.20.
  11. ↑ Beteken 'slang'. Die Sweedse woord vir 'worm' is mask.
  12. ↑ Kan sowel 'slang' as 'worm' beteken. Die gewone Noorse woord vir 'worm' is makk.
  13. ↑ (de) Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition. In: Jan Goossens (red.): Niederdeutsch – Sprache und Literatur. Neumünster: Karl Wachholtz 1973, bl. 9-27
  14. ↑ (de) Herman Vekeman en Andreas Ecke: Geschichte der niederländischen Sprache. Bern: Lang 1993, bl. 213-214
  15. ↑ (de) NEON Nederlands Online, Freie Universität Berlin: Struktur und Geschichte des Niederländischen. Besoek op 18 Junie 2013
  16. ↑ (de) Mitzka, W.: Das Niederländische in Deutschland. In: Niederdeutsche Studien. Festschrift für Conrad Borchling, Neumünster 1932, bl. 208
  17. ↑ (nl) Mitzka (1932), bl. 211; Steppes, O.: Het Nederlandsch als zeemanstaal in Neder-Duitschland. In: Wetenschap in Vlaanderen 4 (1939), bl. 134-139; Kluge, F.: Seemannssprache. Wortgeschichtliches Handbuch deutscher Schifferausdrücke älterer und neuerer Zeit. Halle 1911. Herdrukte uitgawe Kassel 1973
  18. ↑ (nl) Kremer, Ludwig: Nachbarn. Das Niederländische als Kultursprache deutscher Gebiete. Bonn: Presse- und Kulturabteilung der Kgl. Niederländischen Botschaft 1983, bl. 9-22
  19. ↑ (en) Nederlandse Departement van Buitelandse Sake The Dutch Language Geargiveer 1 Oktober 2006 op Wayback Machine

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Wikipedia
Wikipedia
Sien gerus Wikipedia se uitgawe in Nederlands
Indo-Europese tale: Kentum-tale: Germaanse tale
Noord-Germaanse tale:
Deens | Faroëes | Noors (Bokmål, Nynorsk) | Sweeds | Yslands
Wes-Germaanse tale:
Afrikaans | Duits | Engels | Fries (Noord-Fries, Oos-Fries/Saterfries, Wes-Fries) | Jiddisj | Limburgs | Luxemburgs | Nederduits | Nederlands (Oos-Vlaams, Wes-Vlaams) | Nedersaksies (Wes-Veluws) | Skots
Oos-Germaanse tale:
Boergondies (†) | Goties (†) | Vandaals (†)
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Nederlands&oldid=2697438"