Dr Achzigjöörig Chrieg

Im Achtzigjöörige Chrieg (au Spanisch-Niiderländische Chrieg) het sich vo 1568 bis 1648 d Republik vo de Siibe Veräinigte Niiderlande iiri Unabhängigkäit vo dr spanische Chrone erkämpft. Im Friide vo Münster isch iiri Unabhängikäit vo Spanie anerkennt worde und die jungi Republik isch as suwerääne Staat us em Verband vom Häilige Römische Riich Dütscher Nazioon usgschiide. Dr Komflikt het nid us äim lange Chrieg bestande, sondern us e Hufe äinzelne Ufständ und Kämpf, und zwüschen iine hets immer wider lengeri friidligi Perioode gee.

Achzigjöörigi Chrieg
Spanischi Drubbe blündere Antwärpe
Datum 1568–1648 Ort Europa: Niiderlande, Gibraltar, Amerika: Kuba, Asie: Philippine Usgang Siig vo de Niiderländer Friidensschluss Friide vo Münster im Raame vom Westfäälische Friiede
Konfliktparteie
Republik vo de Siiben Veräinigte Browinze Veräinigti Niiderlande	Spanie 1506 Spanie

Dr Ufdakt zum Chrieg

Dr Chrieg zwüsche dr spanische Armee und de ufständische Niiderländer het sini Wurzle in innere Unrueje gha. Die si entstande under anderem as Reakzioon uf d Chetzerverfolgige, wo d Inkwisizioon in de Niiderlande usgfüert und under em Köönig Philipp II. no verscherft het. D Spanier häi nid nume d Geegereformazion welle duuresetze, sondern au die ständische Freihäite wider welle abschaffe, wo d Browinze im Groosse Brivileeg 1477 überchoo häi.

Dr Wilhelm I. vo Oranie und d Groofe vo Egmond und Hoorn häi gege d Änderige im status kwo brotestiert, wo dr erst Minister vo dr Statthaltere Margarethe vo Parma, dr Kardinal Antoine Perrenot de Granvelle het welle mache und häi 1564 dr Granvelle zwunge, zruggzdrätte. Im Adelskompromiss vo Breda häi die Ufständische, wo sich sälber dr Naame „Geusen“ ghee häi, was übersetzt „Bättler“ bedütet, vo dr Margarethe vo Parma verlangt, ass si mit dr Inkwisizioon und dr Verfolgig vo de Brotestante wurd ufhööre und iiri ständische Freihäite wurd repektiere.Noch Bilderstürm vo de Calviniste het dr Philipp d Inkwisizioon zwaar ufghoobe, aber 1567 het er dr Herzog vo Alba, Fernando Álvarez de Toledo, as nöije Statthalter mit spanische Drubbe in d Niiderlande gschiggt. Dr Alba het d Ufständ zerst brutal underdruckt und Duusigi vo Ufständische hiigrichdet, drunder d Groofe vo Egmond und vo Hoorn. D Willküürsherrschaft vom Alba het drzue gfüert, ass sich dr Ufstand uf s ganze Land usbräitet het. Denn het d Inkwisizioon am 16. Februar 1568 au no alli drei Millione Niiderländer wäge Chetzerei zum Dood verurdäilt und dr spanisch Köönig Philipp II. het zää Daag spööter befoole, das Urdäil uszfüere.

Dr Chrieg

Dr Chrieg sälber het denn mit dr Schlacht vo Heiligerlee 1568 aagfange, wo d Niiderländer gwunne häi aber dr Adolf vo Nassau, dr Brueder vom Wilhelm vo Oranie, drbii gfalle isch. D Niiderländer häi as „Wassergeuse“ vom Schiff us d Spanier aagriffe. 1572 häi si d Browinze Zeeland und Holland eroberet und dr Wilhelm I. vo Oranie zum Statthalter gweelt. 1573 isch dr Don Luís de Zúñiga y Requesens Aafüerer vo de Spanier worde. Zerst isch er eender erfolgriich gsi, denn häi d Niiderländer aber s Land gfluetet, si uf Leide gseeglet, wo d Spanier denn belaageret häi und häi d Stadt befreit. Alli 17 Browinze häi denn verlangt, ass die spanische Drubbe wurde abzie und ass religiösi Toleranz wurd herrsche. D Generalstaate z Antwärpe häi denn d Genter Pazifikazioon ratifiziert. Dr nöiji spanischi Statthalter Don Juan de Austria het das formal zwar akzeptiert, aber d Unrueje häi nid ufghöört.

Denn si aber d Geegesätz zwüsche de südlige Browinze, wo vor allem französischsproochig gsi si, und de nördlige, mäistens calvinistische Browinze z grooss worde. Die südlige Browinze häi sich am 6. Januar zur katholische Union vo Arras (niiderländisch: Atrecht) zämmegschlosse, die nördlige häi am 23. Januar d Utrechter Union bildet, wo au d Staate vo Flandere und Brabant drzueghöört häi. Si häi sich de Spanier witer widersetzt und religiöösi Toleranz verlangt. Am 24. Juli 1581 häi si d Republik vo de Veräinigte Niiderlande bildet, häi iiri Unabhängigkäit vom Köönig erkläärt und dr Wilhelm I. vo Oranie zum Statthalter ernennt. Vo denn aa si d Niiderlande in d Generalstaate und die Spanische Niiderlande drennt gsi und us em Ufstand gege die spanische Bsatzer, wo im Süde aagfange het, isch jetz e Kampf um d Unabhängigkäit vo de Generalstaate im Norde worde.

D „Union vo Arras“ isch no di noo wider fest in dr Hand vo de Spanier gsi. In de Generalstaate isch dr Wilhelm 1584 vom ene Katholik ermordet worde, im Wilhelm si Soon Moritz vo Oranie isch aber rasch vo alle as Noochfolger akzeptiert worde. 1596 häi d Generalstaate e Pakt mit Ängland usghandlet, und das het sä finanziell und milidäärisch gege d Spanier understützt. Denn het dr Moritz die niiderländischi Armee nöi organisiert, so dass si scho bald dr milidäärische Übermacht vo de Spanier het chönne Paroli biete.

Noch em Dood vom Philipp II. vo Spanie 1598 si die Spanische Niiderlande an si Dochder Isabella gfalle, wo mit em Erzherzog Albrecht vo Östriich verhürootet gsi isch. 1601 häi d Spanier Ostende afo belaagere und 1604 häi si die Stadt, wo dr letscht Stützpunk vo de Niiderländer z Flandere gsi isch, erooberet. Am 12. April 1609 − zwei Joor noch dr Seeschlacht bi Gibraltar, wo d Niiderländer gwunne häi − isch z Antwärpe e Waffestillstand abgschlosse worde, wo 12 Joor lang ghebt het.

1618 het in Middelöiropa dr Drissigjöörig Chrieg afo wüete und drei Joor druf het au dr Kampf zwüsche de Niiderländer und de Spanier wider aagfange. D Niiderländer häi die spanischi Silberflotte abgfange und häi mit däm Gäld nöiji Drubbe chönne finanziere. D Allianz mit Frankriich zur Eroberig vo de südlige Niiderland isch nid erfolgriich gsi, und het mit em Verlust von e baar gröössere Stedt gändet.

1648 si mit em Westfäälische Friide bäidi Chrieg, dr Drissig und dr Achtzigjöörig, beändet worde und d Republik vo de Veräinigte Niiderlande isch unabhängig worde, het aber Gebiet an Frankriich müesse abgee.

Litratuur

• Michael Erbe: Belgien, Niederlande, Luxemburg: Geschichte des niederländischen Raumes. Kohlhammer, Stuttgart, Berlin, Köln 1993, ISBN 3-17-010976-6.
• Anton van der Lem: Opstand! Der Aufstand in den Niederlanden. Wagenbach, Berlin 1996, ISBN 3-8031-2259-7.

Weblingg

 Commons: Achtzigjähriger Krieg – Sammlig vo Multimediadateie

• Carl-Josef Virnich: Der „Achtzigjährige Krieg“. In: historicum.net (2006).
• Der Unabhängigkeitskrieg der Niederlande (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/mitglied.lycos.de
• Spanisch-Niederländischer Friedensvertrag
• Der Aufstand in den Niederlanden – Universität Leiden

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Achtzigjähriger_Krieg“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.