Quälltext vu Davos aaluege

{{DISPLAYTITLE:Tafaas}}
{{Infobox Ort in der Schweiz
| NAME_ORT = Tafaas
| BILDPFAD_KARTE = Karte Gemeinde Davos 2016.png
| BILDPFAD_WAPPEN = CHE Davos COA.svg
| BILD = Luftbild Davos2.jpg
| BESCHREIBUNG = Tafaas
| REGION-ISO = CH-GR
| BEZIRK = [[Region Prättigau/Davos|Prättigau/Davos]]
| IMAGEMAP = Bezirk Prättigau-Davos
| BFS = 3851
| PLZ = 7260 Davos Dorf<br />7270 Davos Platz
| UN/LOCODE = CH DPZ (Davos Platz)
| BREITENGRAD = 46.793029
| LÄNGENGRAD = 9.821343
| HÖHE = 1560
| FLÄCHE = 283,99
| STAND_EINWOHNER = <!-- wird durch eine zentralisierte Vorlage eingebunden -->
| WEBSITE = www.gemeinde-davos.ch
}}

D '''Landschaft Tafaas''' (oder au '''Tafaa'''<ref>Material vom ''[[Sprachatlas der deutschen Schweiz|Sproochatlas vo dr dütsche Schwiiz]]''.</ref>, amtlich und usserhalb vo de [[Walser]]gebiet: ''Davos,'' {{rmS|{{Audio|Roh-Tavau.ogg|''Tavau''}}}}, {{itS|''Tavate''}}) liit im obere Deil vom Landwassertaal im [[Kanton Graubünden|Bündnerland]] i dr [[Schweiz|Schwiiz]]. Si isch i dr [[Region Prättigau/Davos|Region Prättigau/Tafaas]]. Zu dr [[Politische Gemeinde|Gmäind]] ghööre sächs Dörfer (bis 2018 [[Fraktionsgemeinde|Frakzioonsgmäinde]]): Dorf, Platz, Frauechilch, Glaris, Meschtein und Wise; as Frakzioonsgmäind gits hüt nume no die vo Meschtein. Sid em 19. Joorhundert isch d Landschaft berüemt für Kuure i dr Höchi und für e Winterschport. 

== Geografii ==
S Taal vo dr [[Landwasser (Albula)|Landwasser]] foot am Wolfgangpass a. Uf dr Nordsyte vo däm nidere Bärgübergang goot dr Gmeindbann vo Tafaas e chly is Taal vom [[Prättigau]] übere. Zwüsche Tafaas-Wolfgang und Dorf liit dr [[Davosersee|Tafaasersee]].

Vo Süde chöme vier Sytetääler is Landwassertaal, s Taal vo dr Flüela, s Taal vo dr Dischma, s Sertigtaal und s Taal vo Meschtein. Dur die erschte drü chunt me zu de Bärgpäss ufe, wo is [[Engadin]] gönd, zum Flüelapass, em Wäg über e Grialetsch, em Scalettapass, em Sertigpass, zu dr Bergüner Furgga und dr Ducanfurgga. Die Päss ligge uf dr Gränze vo Tafaas. D Bärge im Süüde, gäge s Engadin zue, heisse: Jakobshorn, Flüela Wisshorn, Schwarzhorn (das isch mid {{Höhe|3147|CH-m|link=true}} dr höchscht Punkt vo dr Gmeind), Chüealphorn und dr Höch Ducan. D Gemäindgränze im Norde goot über d Bärgchetti vom Casanna und vom Gotschnagrat mid dr Wyssflue als em höchschte Bärg uf {{Höhe|2834|CH|link=true}} Übere Strelapass isch en Wääg uf [[Arosa]] übere.

== d Flechi vo dr Gmäind ==
Bis im 2008i isch d Landschaft mid dr Flechi vo 254,54 Kwadratkilometer di zwöitgröschti Gmeind vo dr Schwiiz gsi, noch dr Walliser Gmeind [[Bagnes|Bangis]]. Wo ane 2009 s Dorf Wiise mid Tafaas zämegschlosse worden isch, hed si jetz son en grosse Gmeindbann gha, ass si a di erschti Stell cho isch. Für s 2011i hed me denn uf dr Landsgmein vom [[Kanton Glarus|Kanton Glaris]] pschlosse, di alte Gmeinde im Kantoon zu drü nöie Grossgmeinde zämezschliesse, und sider isch di nöji Gmeind [[Glarus Süd|Glaris-Süd]] no dütlech grössr als Tafaas. Und au im Bündnerland si mid de Fusioone im Engadin und im [[Surses]] jetz no vil grösseri Gmeinde entstande.

== Sproochgeografii ==
S Landwassertaal, wo zum Biet vom [[Walserdeutsch|Walserdütsch]] ghört, liit a dr Sproochgränze vom [[Deutsche Sprache|dütschsproochige]], oder gnauer: em [[Alemannische Dialekte|alemannische]] Gebiet zum Areal vom [[Rätoromanische Sprache|Räätoromanische]]. D Nochbrgmäinde vo Tafaas sind:
* im Gebiet, wo me alemannisch redt: [[Arosa]], [[Filisur]], [[Klosters|Chloschtersch]], [[Schmitten GR|Schmitte]]
* und im Biet mit meerheitlich romanischer Sprooch: [[Bergün/Bravuogn|Bergün]], [[S-chanf]] und [[Zernez]].

== Gschicht ==
Im Middelalter si zerscht us em [[Albula (Fluss)|Albulataal]] und us em [[Engadin]] Gruppe vo [[Bündnerromanisch|Rätoromane]] is Taal ygwanderet. Vo dene här chöme verschideni Bärg- und Fluernääme, wo im Taal hüt no prucht wärde. Öppe i de 1280er Joore hed dr domolig [[Freiherren von Vaz|Freiheer vo Vaz]] dütschsprochigi Puure us em Wallis – d [[Walser]] – is Land gholt und ne Land im Taal gää. Ane 1289 hed är ine mid ere Schrift erloubt, sich sälber z regiere. D Walserkolony vo Tafaas isch gly di gröschti im Bündnerland gsi und het im 1436i de [[Zehngerichtebund|Zäägrichtpund]] gründt. E Zyt lang hed au Arosa zu dr Landschaft Tafaas zelt. S Dorf Wise ghört erscht sid 2009 do derzue.

== dr Kuurort ==
Scho i de 1850er Joore isch Tafaas berüemt gsi als gueti Stazioon zum Lungechrankete uszkuure. Sid ane 1890 cha me mid dr [[Eisenbahn|Ysebaan]] uf Tafaas goo. Und drno sind gly vil Hotäl, Pensioone und Sanatoorie bout worde, psunders di ''Dütschi Hochgebirgsklinik Tafaas,'' d Tuurgauer und d Schaffhuuser Höheklinike, s [[Basler Sanatorium|Baasler Sanatoorium]] und s holländischi ''Nederlands Astmacentrum Davos''. I dr Literatuur chunt dr Kuurort sid em 1924i dank em Romaan ''Dr Zauberbärg'' vom [[Thomas Mann]] vor. Und im Roman ''Stiller'' vom [[Max Frisch]] goot öpper uf Tafaas go kuure.

== Wintersport ==
S erste Schlittelrönne isch 1883 do usträit worde und für d [[Bobsport|Bobrenne]] hed s e Baan vo dr Schatzalp obe n abe gää. Wo dr Schriftsteller [[Arthur Conan Doyle]] im 1889i en Pricht über s [[Skifahren|Schiifaare]] z Tafaas gschribe hed, si d [[England|Ängländer]] is Taal das go usprobiere. I dr Landschaft isch denn au dr Davoser Schlitte erfunde worde. 1906 hed di erschti Wältmeischterschaft im [[Eiskunstlauf|Yslaufe]] vo de Fraue z Tafaas stattgfunde. Und do isch im Dezember 1934 dr erscht [[Skilift|Schiilift mit Bügle]] vo dr Wält i Betrib gno worde. Schii faare cha me uf dr Schatzalp, am Jakobshorn, uf Parsenn und uf Pischa, am Rinerhorn und bi Madrisa.

Tafaas hed di gröschti Schlyfi mit Natuurysch vo Europa und drnäbe s Yschstadion ''Vaillant-Arena,'' wo sid 1921 dr HC Davos dehei isch. Ane 1923 hed dä Verein drmit agfange, immer am Jooresändi mid vier und schpöter föif anderne [[Eishockey|Yshockeiklüb]] dr internazionaal Spängler Cup durezfüere. 

<gallery>
Luftbild Davos.jpg|Tafaas im Winter
Sertig von Jatz.JPG|S Sertigtal
Davos Laret.jpg|Davos Laret
St Johann Davos.jpg|D Chile vom Sankt Johnn z Tafaas
Bobfahrer Davos.jpg|Dr Bobsport im früene 20. Joorhundert
Alte Eisbahn Davos.jpg|Di alti Schlyfi
Luftbild Eisstadion Davos.jpg|S Yschstadioon und d Natuuryschbaan
</gallery>

== Instituzioone ==
* s [[WSL-Institut für Schnee- und Lawinenforschung SLF]] vo dr Gruppe vo dr [[Eidgenössische Technische Hochschule|ETH]] mit em Schneelabor uf em Wyssfluejoch
* s [[Weltwirtschaftsforum|Wältwirtschaftsfoorum]] (WEF)

== Kultuur ==
Dr Mooler [[Ernst Ludwig Kirchner]] hed vo 1917 bis 1938 z Tafaas gläbt und dört mängs Bild gmacht. Im 1992 hed z Tafaas s Kirchner-Museum uftoo.<ref>Eberhard W. Kornfeld: ''Gut in den Lärchen, Frauenkirch-Davos. E.&nbsp;L.&nbsp;Kirchner Haus 1918–1923. Die Geschichte eines Hauses in Frauenkirch.'' Bärn 2004.</ref>

Dr wichtigscht Schriftsteller vo Tafaas isch der Architäkt und Kurdiräkter [[Hans Valär]] gsy. Im syni tafaasertüütsche Gschichte hend en hööche Maass gsetzt für all, wo nooch im gschribe hend.

Wo die grosse Sanatoorie z Tafaas bout worde si, isch di [[Moderne (Architektur)|modärni Architektur]] grad ufchoo, und so hed Tafaas es baar gueti Bischpiil für dä Boustiil übercho. Verschideni Bauwärch vo denn sind übere Kanton use wichtig als Monumänt us dere Zyt.<ref>Christof Kübler: ''Rudolf Gaberel: Architektur als Kur.'' In: Franco Item: ''Davos – zwischen Bergzauber und Zauberberg. Kurort, Sportort, Kongress- und Forschungsplatz, 1865–2015.'' Züri 2015, Syte 217.</ref>

S Gschichtsarchiiv vo der Landschaft Tafaas isch im Rothuus ufbewahrt; es zellt zu de wichtige Gschichtssammlige im Bündnerland und isch als Kulturguet mid nazionaler Bedütig vo der Schwiiz klassiert.

== Gebäu ==
* di reformierti Chile vom Sankt Johann
* di reformierti Chile vom Sankt Theodul
* di katholischi Chile vom Härz Jesu
* di katholischi Chile vo dr häilige Maria
* di ehemooligi anglikanischi Chile
* dr Baanhof vo dr [[Rhätische Bahn|Räätische Baan]]
* s grosse Jenatschuus (es Hus vo nazionaler Bedütig)
* s ehemoolige Grand Hotel Belvédère (vo nazionaler Bedütig)
* s ehemooilge Sanatoorium uf dr Schatzalp (vo nazionaler Bedütig)
* s Kongrässzäntrum
* s Kirchnermuseum (vo nazionaler Bedütig)
* dr Kurpark mid em Ygang vo 1916
* s Sportzäntrum vo 1996
* d Wandelebaan
* d Zürcher Höheklinik (es Hus vo nazionaler Bedütig)
* dr Waldfriidhoof vo 1920 (en Parkalag vo nazionaler Bedütig)
* dr [[Wiesener Viadukt|Ysebaanviadukt z Wiise]]

== Literatuur ==
* Fritz Dürst, Hugo Welti, Rudolf Indlekofer: ''Davos und seine Täler.'' Basel 1964.
* Kasimir Edschmid, Walter Kern: ''Davos, die Sonnenstadt im Hochgebirge.'' Züri, Leipzig 1932.
* Leni Henderson-Affolter: ''Der Jugendstil in Davos.'' Tavaas 1983.
* [[Valentin Bühler]]: ''Davos in seinem Walserdialekt. Ein Beitrag zur Kenntniß dieses Hochthals und zum schweizerischen Idiotikon.'' 4 Deil, Heidelberg 1872–1886.
* Martin Schmid, Gaudenz Issler: ''Davoserdeutsches Wörterbuch. Der Wortschatz einer Bündner Walsersiedlung.'' Verlag Walservereinigung Graubünden, Chur 1982 (Grammatiken und Wörterbücher des Schweizerdeutschen VII).

== Weblink ==
{{Commonscat}}
* {{HLS|1571|Davos|Autor=Martin Bundi}}
* [https://www.gemeindedavos.ch/ d Website vo dr Gmeind Tavaas]

== Amerkige ==
<references />

{{Navigationsleiste Region Prättigau-Davos}}

{{Normdaten}}

[[Kategorie:Ort (Kanton Graubünde)]]
[[Kategorie:Walser]]
[[Kategorie:Wintersportort i dr Schwiiz]]
[[Kategorie:Davos| ]]