Прагляд крыніцы для Вялікая вайна 1409—1411 гадоў

{{Узброены канфлікт
|Назва           = Вялікая вайна
|Вайна           =
|Выява           = Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem.jpg
|Подпіс да выявы = [[Ян Матэйка]]. «[[Бітва пад Грунвальдам (карціна Яна Матэйкі)|Грунвальдзкая бітва]]» (1878)
|Дата            = чэрвень [[1409]] — люты [[1411]]
|Месца           = [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшча]], [[Дзяржава Тэўтонскага Ордэну]]
|Вынік           = [[Торунскі мір 1411 году]]
|Войска1         = [[Файл:Den tyske ordens skjold.svg|20пкс]] [[Тэўтонскі Ордэн]]
|Войска2         = [[Файл:POL Przemysł II 1295 COA.svg|20пкс]] [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польскае каралеўства]]<br>[[Файл:COA of Gediminaičiai dynasty Lithuania.svg|20пкс]] [[Вялікае Княства Літоўскае]]
|Камандуючы1     = [[Файл:Teuton flag.svg|20пкс]] [[Ульрых фон Юнгінгэн]]†<br>[[Файл:Teuton flag.svg|20пкс]] [[Генрых фон Пляўэн]]
|Камандуючы2     = [[Файл:POL Przemysł II 1295 COA.svg|20пкс]] [[Ягайла|Уладзіслаў II Ягайла]]<br>[[Файл:COA of Gediminaičiai dynasty Lithuania.svg|20пкс]] [[Вітаўт]]
|Колькасьць1     =
|Колькасьць2     =
|Страты1         =
|Страты2         =
|Дадаткі         =
}}
{{Літоўска-польска-тэўтонскія войны}}
'''Вялікая вайна 1409—1411 гадоў''' — вайна паміж [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княствам Літоўскім]] і [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польскім каралеўствам]] — з аднаго боку, і [[Тэўтонскі Ордэн|Тэўтонскім ордэнам]] — з другога. Назва ''Вялікая'' ўпершыню ўжытая польскім храністам [[Ян Длугаш|Янам Длугашам]]<ref name="nnprava">{{Спасылка|аўтар = Алесь Пілецкі| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 15 ліпеня 2010| url = http://nn.by/?c=ar&i=40976| загаловак = Грунвальд. Правакацыя Вітаўта| фармат = | назва праекту = Гісторыя| выдавец = «[[Наша Ніва]]»| дата = 25 ліпеня 2010 | мова = | камэнтар = }}</ref>.

Вайна пачалася ў жніўні [[1409|1409 року]] нападам [[Тэўтонскі Ордэн|тэўтонскіх войскаў]] на [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчу]] пасьля таго, як [[Жамойцкія паўстаньні#Другое жамойцкае паўстаньне|паўстаньне ў Жамойці]] было неафіцыйна падтрыманае [[Вітаўт]]ам. Паколькі ніводны з бакоў ня быў падрыхтаваны да поўнамаштабнае вайны, пры пасярэдніцтве [[Вацлаў (рымскі кароль)|рымскага караля Венцэслава]] было заключанае дзевяцімесяцовае замірэньне. Па заканчэньні замірэньня крыжакі былі разьбітыя ў вырашальнай [[Грунвальдзкая бітва|Бітве ля Грунвальду (Танэнбэргу)]], адной з найвялікшых бітваў [[Сярэднявечча|сярэднявечнай]] [[Эўропа|Эўропы]]. Большасьць кіраўнікоў Тэўтонскага Ордэну былі забітыя альбо ўзятыя ў палон.

Нягледзячы на паразу, тэўтонцы здолелі [[Аблога Марыенбургу 1410 году|вытрымаць аблогу]] іхняе сталіцы ў Марыенбургу ([[Мальбарк]]) і панесьлі толькі нязначныя тэрытарыяльныя страты па заключэньні [[Торунскі мір 1411 году|Торунскага міру (1411)]]. Тэрытарыяльныя спрэчкі доўжыліся да [[Мельнскі мір|Мельнскага міру 1422 году]]. Тым ня меней, Тэўтонскі Ордэн так і ня здолеў аднавіць сваю былую моц, а велізарныя [[Рэпарацыі|ваенныя рэпарацыі]], накладзеныя пасьля Вялікай вайны, выклікалі ўнутраныя канфлікты і эканамічны заняпад на ягоных землях. Вайна перамясьціла балянс сілаў ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]] і зазначыла зьяўленьне новае дамінантнае сілы ў гэтым рэгіёне — [[Літоўска-польская унія|літоўска-польскае ўніі]]. Канчаткова пытаньні памежнага канфлікту Польшчы і ВКЛ з Тэўтонскім Ордэнам вырашаныя цягам Галоднай, Голубскай войнаў, а таксама вайны 1454—1466 гг., дзе ВКЛ фармальнага ўдзелу не брало.

== Перадгісторыя ==
[[Файл:Map of the Grand Duchy of Lithuania (pink) and the Crown of the Kingdom of Poland (red) in 1386 - 1434.png|міні|300пкс|Мапа Каралеўства Польскага (ясна-чырвоны), [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (ружовы) і [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] (зялёны) каля 1386—1447]]
Канфлікт зьяўляўся працягам палітыкі [[Паўночныя крыжовыя паходы|крыжовых паходаў Ордэну ў прыбалтыйскіх землях]] яшчэ з часоў [[Міндоўг]]а. З дапамогай [[Папа Рымскі|Папы Рымскага]] і [[Імпэратары Сьвяшчэннай Рымскай Імпэрыі|імпэратара Сьвяшчэннай Рымскай імпэрыі]] крыжакі каля 1280 году заваявалі і ахрысьцілі прусаў, пасьля чаго скіравалі свае памкненьні ў бок паганскага насельніцтва [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].

Амаль сто год тэўтонскія рыцары атакавалі літоўскія землі, з мэтай падпарадкаваць іх [[Рымска-каталіцкая царква|каталіцкай царкве]].

Канфлікт таксама разгарнуўся вакол [[Жамойць|зямлі пражываньня]] [[жамойты|жамойтаў]], якая аддзяляла паморска-прускія і [[Лівонскі Ордэн|лівонскія уладаньні]] Ордэну. Яна неаднаразова ўваходзіла ў склад [[Лівонія|Лівоніі]] ([[1254]], [[1382]], [[1388]] гады), аднак кожнага разу паўставала супраць немцаў. Упершыню ВКЛ адмовілася ад Жамойці падчас [[Грамадзянская вайна ў ВКЛ 1381—1384 гадоў|грамадзянскай вайны 1381—1384 гадоў]], перадаўшы яе Ордэну крыжакоў паводле [[Дубіская дамова|Дубіскай дамовы]]. Гэтак [[Ягайла]] і [[Скіргайла Альгердавіч]] скарысталі жамойцкую зямлю як козыр для гарантыі тэўтонскай падтрымкі ва ўнутрыдзяржаўнай барацьбе за ўладу з [[Кейстут]]ам і [[Вітаўт]]ам.

ВКЛ стала зазнавала нападкі [[рыцар]]аў, і толькі [[Крэўская унія]] і шлюб [[Ягайла|Ягайлы]] зь [[Ядзьвіга Анжуйская|Ядзьвігай]] палепшылі сытуацыю і далі мажлівасьць Літве і Польшчы падрыхтаваць войскі, каб даць сур’ёзны адпор крыжакам.

Жамойць стала адной з тэрыторыяў, якую ВКЛ у часе Вялікай вайны задумала вярнуць сабе. Польскае каралеўства намагалася вярнуць [[Усходняя Памэранія|Памор’е]] і маркграфства [[Новая Марка|Новую Марку]], і пакінуць за сабой [[Добжынская зямля|Добжынскую зямлю]]. Абедзьве дзяржавы хацелі разграміць узброеныя сілы Ордэну.

Вайне папярэднічала актыўная дыпляматычная дзейнасьць. ВКЛ [[14 верасьня]] [[1408]] заключыла мір з [[Масковія|Маскоўскім вялікім княствам]], чым забясьпечыла сябе тыл. У сьнежні 1408 году ў Наваградку адбылася сустрэча Вітаўта і Ягайлы. Быў складзены плян вайны з ордэнам, які прадугледжваў утойку хаўрусу ВКЛ з Польшчай як можна больш працяглы час. Бакі дамовіліся пра тое, што будуць імітаваць падрыхтоўку да вайны адзін супраць другога<ref name="redstar">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 21 ліпеня 2010| url = http://www.redstar.ru/2010/07/21_07/5_03.html| загаловак = Сеча под Грюнвальдом| фармат = | назва праекту = История Отечества | выдавец = [http://www.redstar.ru/ Газета «Красная звезда»]| дата = 30 ліпеня 2010 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. Поруч з гэтым, вайна перакрэсьлівала ранейшыя дыпляматычныя набыткі ў выглядзе Салінскай і Рацёнскай дамоваў.

Адначасова саюзьнікі і крыжакі праводзілі прапагандысцкую кампанію і вэрбавалі наймітаў па ўсёй [[Эўропа|Эўропе]].

== Пачатак ==
[[31 траўня]] [[1409]] году ў [[Жамойць|Жамойці]] выбухнула паўстаньне супраць Ордэну. Жамойты былі незадаволеныя праз голад 1408 году, выкліканы частымі тэўтонскімі нападамі і вынішчэньнямі палёў і статкаў. Яны захапілі і спалілі [[Хрыстмэмэль]] (Christmemel), [[Фрыдэбург]] (Friedeburgh), [[Дабэсынбург]] (Dobesinburg); толькі [[Клайпеда|Мэмэль]] здолеў абараніцца. [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|Вялікі князь ВКЛ]] [[Вітаўт]] таемна падтрымаў паўстаньне, але афіцыйна прытрымваўся [[Рацёнская дамова|Рацёнскай дамовы]]. Толькі калі ўлетку 1409 году тэўтонцы арыштавалі 20 караблёў зь зернем, выпраўленых [[Ягайла]]м з [[Торунь|Торну]], Вітаўт адкрыта выступіў супраць крыжакоў<ref name="6Uprising">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.teutonicwar.com/search/label/06%20Uprising| загаловак = Battle of Grunwald 1410. Part 6. Uprising| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 24 ліпеня 2010 | мова = en| камэнтар = }}</ref>.

Ягайла пацьвердзіў, што выканае свае абяцаньні ў выпадку нападку тэўтонцаў на ВКЛ. На гэтай падставе [[6 жніўня]]<ref name="hrono">http://www.hrono.ru/sobyt/1400sob/1409tevton.html</ref> (паводле іншых зьвестак — [[14 жніўня]]<ref name="6Uprising"/>) [[1409|1409 году]] [[Сьпіс вялікіх магістраў Тэўтонскага Ордэну|вялікі магістар Ордэну]] [[Ульрых фон Юнгінгэн]] абвясьціў вайну [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікаму Княству Літоўскаму]] і [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польскаму Каралеўству]]. Ваенныя дзеяньні пачаліся [[16 жніўня]] [[1409]], калі войскі Ордэну напалі на польскія гарнізоны ў [[Добжынская зямля|Добжынскай зямлі]] і занялі некалькі літоўскіх і польскіх умацаваньняў. У адказ на гэта [[Сьпіс польскіх манархаў#Ягелоны|польскі кароль]] [[Ягайла]] абвясьціў «[[паспалітае рушаньне]]» і па дамоўленасьці зь [[Вітаўт]]ам увосень 1409 году авалодаў цьвердзю [[Быдгашч]]. Войскі ВКЛ уступілі ў Жамойць і выгналі адтуль ворага.

Абодва бакі не былі гатовыя да поўнамаштабнай вайны, таму [[8 кастрычніка]] [[1409|1409 году]] Польшча пры пасярэдніцтве [[Вацлаў (чэскі кароль)|караля Вацлава]] заключыла з ордэнам замірэньне «да заходу сонца» [[24 чэрвеня]] [[1410]], паводле якога абодва бакі захоўвалі ўладаньні на час падпісаньня пагадненьня, палякі абавязваліся не дапамагаць жмудзінам і іх саюзьнікам. Разьвязаньне тэрытарыяльных спрэчак між Польшчай і Тэўтонскім ордэнам вырашана было перадаць на разгляд чэскага караля [[Вацлаў (рымскі кароль)|Вацлава]]<ref name="redstar"/>.

Замірэньне ня тычылася ВКЛ. Вітаўт пры падтрымцы жамойцкіх плямёнаў заняў Мэмэль ([[Клайпеда|Клайпеду]]). Аднак тэўтонцы не пачыналі актыўных дзеяньняў супраць войска Вялікага Княства.

== Падрыхтоўка генэральнае бітвы ==
Падчас замірэньня Тэўтонскі Ордэн, Вялікае Княства і Польшча распачалі грунтоўную падрыхтоўку да працягу ваенных дзеяў. Абодва бакі ў гэты пэрыяд вэрбавалі наймітаў па ўсёй [[Эўропа|Эўропе]] і праводзілі прапагандысцкую кампанію, абвінавачваючы адзін аднаго ў розных парушэньнях і пагрозах хрысьціянскаму міру.

Магістар Ордэну [[Ульрых фон Юнгінгэн|Юнгінгэн]] сплаціў 300 000 [[дукат]]аў імпэратару [[Сьвяшчэнная Рымская імпэрыя|Сьвяшчэннай Рымскай імпэрыі]] і каралю [[Вугоршчына|вугорскаму]] [[Сыгізмунд Люксэмбурскі|Сыгізмунду Люксэмбурскаму]]<ref name="turn21">{{Кніга|аўтар = [[Стывэн Тэнбул (гісторык)|Stephen Turnbull]]|частка = |загаловак = Танэнбэрг 1410: Катастрофа Тэўтонскага Ордэну|арыгінал = Tannenberg 1410: Disaster for the Teutonic Knights|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Лёндан|выдавецтва = Osprey|год = 2003|том = 122|старонкі = 21|старонак = |сэрыя = Campaign Series|isbn = 9781841765617|тыраж = }}</ref>, тым самым заручыўшыся падтрымкай ад заходнеэўрапейскіх фэўдальных дзяржаваў<ref name="hrono"/>. Пасьля перамогі Сыгізмунду мелі дастацца [[Падольле]], частка Русі і [[Малдоўскае княства|Малдова]], а Ордэну — [[Літва старажытная]], [[Жамойць]], [[Добжынская зямля]] і [[Куявы]]<ref name="kaljandar">{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Каляндар-2010 «600 год перамогі пад Грунвальдам»|арыгінал = |спасылка = |адказны = Аўтар-укладальнік Дудар А. Г.|выданьне = |месца = |выдавецтва = УП «Арэх»|год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |тыраж = 100}}</ref>. Сыгізмунд паспрабаваў разваліць літоўска-польскі хаўрус, прапанаваўшы Вітаўту карону; калі б Вітаўт прыняў прапанову, гэта сталася б парушэньнем умоваў [[Востраўскае пагадненьне|Востраўскага пагадненьня]] і спрычыніла разлад між ВКЛ і Польшчай<ref name="kiaupa">{{Кніга|аўтар = Zigmantas Kiaupa, Jūratė Kiaupienė, Albinas Kuncevičius|частка = |загаловак = Гісторыя Літвы да 1795 року|арыгінал = The History of Lithuania Before 1795|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Вільня|выдавецтва = Lithuanian Institute of History|год = 2000|том = |старонкі = 139|старонак = |сэрыя = |isbn = 9986-810-13-2|тыраж = }}</ref>.

[[Вацлаў (рымскі кароль)|Вацлаў]], атрымаўшы ад крыжакоў 60 000 флёрынаў, [[15 лютага]] [[1410|1410 року]] ў Празе абвясьціў<ref name="redstar"/>, што Жамойць прыналежыць Тэўтонскаму Ордэну законна, і Польшчы мусіць быць вернутая толькі [[Добжынская зямля]]<ref name="turn21"/>.

Польскі кароль Ягайла скіраваў у ордэнскія землі шпіёнаў, каб мець зьвесткі пра вайсковую моц тэўтонцаў. Паслы ў Кіеве заручыліся падтрымкай татараў, якія пагадзіліся прывесьці 1500 коньнікаў не раней траўня 1410 году. Багемцы мелі прыслаць 3000 чалавек, чакалася дапамога таксама з Малдавіі і Русі, якія таксама разумелі грунтоўнасьць бітвы<ref name="7truce">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.teutonicwar.com/search/label/07%20Truce| загаловак = Battle of Grunwald 1410. Part 7. Truce| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 24 ліпеня 2010 | мова = en| камэнтар = }}</ref>. Вітаўту ўдалося да канца лета 1410 року нэўтралізаваць войскі [[Лівонскі Ордэн|лівонскай філіі ордэну]]<ref name=chris227>{{Кніга|аўтар = Eric Christiansen|частка = |загаловак = Паўночныя крыжовыя паходы|арыгінал = The Northern Crusades|спасылка = |адказны = |выданьне = 2-е выд.|месца = |выдавецтва = Penguin Books|год = 1997|том = |старонкі = 227|старонак = |сэрыя = |isbn = 0-14-026653-4|тыраж = }}</ref>, што значна паўплывала на ход ваенных дзеяньняў (лівонскія войскі зьявіліся на прускім тэатры вайны толькі ў канцы жніўня).

[[8 сьнежня|8]]—[[9 сьнежня]] [[1409]] году ў [[Берасьце|Берасьці]] адбылася [[Берасьцейская сустрэча|кансьпіратыўная нарада]] літоўска-польскіх камандзіраў, на якой польскі кароль [[Ягайла]], вялікі князь [[Вітаўт]] і татарскі хан [[Джэлал ад-Дзін]] разгледзелі і ўзгаднілі стратэгічна-тактычныя пытаньні летняй кампаніі 1410. Паводле зацьверджанага на нарадзе пляну неабходна было да лета 1410 году сабраць польскія атрады ў [[Вольбуж]]ы, а вялікалітоўскія адвесьці да ракі [[Нараў]]. Затым плянавалася злучыць палкі і весьці іх на [[Мальбарк|Марыенбург]] — сталіцу [[Тэўтонскі Ордэн|Ордэну]]<ref name="turn30">{{Кніга|аўтар = [[Стывэн Тэнбул (гісторык)|Stephen Turnbull]]|частка = |загаловак = Танэнбэрг 1410: Катастрофа Тэўтонскага Ордэну|арыгінал = Tannenberg 1410: Disaster for the Teutonic Knights|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Лёндан|выдавецтва = Osprey|год = 2003|том = 122|старонкі = 30|старонак = |сэрыя = Campaign Series|isbn = 9781841765617|тыраж = }}</ref>.

Усю зіму 1409-10 гадоў вялася падтрыхтоўка, выраб новай зброі і дасьпехаў, загастрэньне старое. Абодва бакі разумелі значнасьць будучай бітвы. Тэўтонскія рыцары мелі інфармацыю пра падрыхтоўку літоўска-польскага паходу, але чакалі не супольнага ўдару, а вайны на два бакі: уздоўж [[Вісла|Віслы]] ў напрамку Данцыгу ([[Гданьск]]у) і ўздоўж [[Нёман]]у ў напрамку Рагніту ([[Нёман (горад)|Нёману]])<ref name=jucas75>{{Кніга|аўтар = Mečislovas Jučas|частка = |загаловак = Грунвальдзкая бітва|арыгінал = The Battle of Grünwald|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Вільня|выдавецтва = National Museum Palace of the Grand Dukes of Lithuania|год = 2009|том = |старонкі = 75|старонак = |сэрыя = |isbn = 9786099507453|тыраж = }}</ref>. Таму Ульрых фон Юнгінгэн разьдзяліў свае войскі: большую частку войску сканцэнтраваў у [[Сьвецэ|Швэцы]] (Schwetz), адкуль яны маглі быць хутка перакінутыя ў абодвух кірунках<ref name=jucas74>{{Кніга|аўтар = Mečislovas Jučas|частка = |загаловак = Грунвальдзкая бітва|арыгінал = The Battle of Grünwald|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Вільня|выдавецтва = National Museum Palace of the Grand Dukes of Lithuania|год = 2009|том = |старонкі = 74|старонак = |сэрыя = |isbn = 9786099507453|тыраж = }}</ref>. Рэшта войска была падзеленыя між замкамі ў [[Нёман (горад)|Рагніце]] (Ragnit), Райне (Rhein) каля [[Гіжыцка|Лётцэну]] (Lötzen), і [[Клайпеда|Мэмэлі]] (Memel)<ref name="8preparation">{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.teutonicwar.com/search/label/08%20Military%20preparation| загаловак = Battle of Grunwald 1410. Part 8. Military preparation| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 24 ліпеня 2010| мова = en| камэнтар = }}</ref>.

Каб увесьці ў зман ворага, Вітаўт і Ягайла арганізавалі некалькі паходаў на памежныя тэрыторыі, такім чынам вымушаючы тэўтонскія войскі расьцярушвацца на ахову ў некалькіх месцах<ref name="turn30"/>.

== Сілы бакоў ==

Літва фармавала войскі па тэрытарыяльным прынцыпе, то бок кожнае княства выстаўляла атрад. У складзе вялікалітоўскага войска прысутнічалі рускія, літоўскія, а таксама чэскія харугвы, якімі кіраваў у будучым знакаміты кіраўнік [[Гусіты|гусітаў]] [[Ян Жыжка]]. Са сваімі атрадамі прыйшоў наўгародзкі і мсьціслаўскі князь [[Лугвен|Лугвен Альгердавіч]], а [[Татары|татарскі]] [[хан]] [[Джэлал ад-Дзін]] прывёў з сабой коньніцу. Ядро войска складалі літоўска-рускія харугвы.

Польскае войска складалася з фэўдалаў, якія абавязаныя былі прыбыць на месца збору са зброяй, коньмі і ўласным атрадам; рушаньня; і невялікіх, але добра ўзброеных атрадаў наймітаў. Атрады складалі [[Харугва|харугвы]], у кожную зь якіх уваходзілі больш за 500 чалавек.

Баявы парадак аб’яднанага войска складаў 3 лініі: авангард, які прымаў першы ўдар і расьцярушваў пастраеньне суперніка; другая лінія наносіла па ворагу асноўны ўдар; рэзэрвовая.

З улікам іншаземных наймітаў да пачатку 1410 году колькасьць ордэнскіх войскаў склала каля 60 тыс. вояў. Іх фармаваньне складалася з 4-х лініяў, уперадзе якіх знаходзіліся найбольш вопытныя і лепш аснашчаныя рыцары.

== Вайсковыя дзеяньні 1410 году ==
[[Файл:Grunwald 1410.png|міні|300пкс|Мапа ваенных перамяшчэньняў у Грунвальдзкай кампаніі]]
[[15 сакавіка]] [[1410|1410 году]] некалькі крыжацкіх харугваў напалі на [[Ваўкавыск]] у [[Вербная нядзеля|Вербную нядзелю]], нягледзячы на тое, што ваенныя дзеяньні на велікодныя сьвяты царква забараняла. Крыжакі на чале зь вялікім маршалам Ордэну [[Фрыдрых фон Валенрод|Фрыдрыхам Валенродам]] ставілі мэтай забойства Вітаўта, які меўся быць у Ваўкавыску на сьвята<ref name="kaljandar"/>.

[[6 красавіка]] адбылася чарговая спроба забойства вялікага князя. У [[Кежмарк]]у (на поўначы [[Славаччына|Славаччыны]]) пад час сустрэчы [[Вітаўт]]а з каралём [[Сыгізмунд Люксэмбурскі|Сыгізмундам]] тую частку места, дзе разьмясьціўся са сваім почтам Вітаўт, падпалілі з усіх бакоў. У пажары аддзел наймітаў напаў на двор князя, але ахова здолела адбіцца<ref name="kaljandar"/>.

У траўні 1410 ордэн заключыў замірэньне з ВКЛ да [[24 чэрвеня]].

Да лета 1410 году вялікалітоўскае войска налічвала 40 харугваў. Польскае войска налічвала 42 польскія харугвы, 7 рускіх и 2 харугвы наймітаў. Агульная колькасьць саюзнай войскаў ацэньваецца ў розных крыніцах па-рознаму. Войскі Ордэну налічвалі 11 тысячаў чалавек, у тым ліку 4 тыс. рыцараў, 3 тыс. парабкаў (збраяносцаў) і 4 тыс. арбалетчыкаў).

[[30 чэрвеня]] войска пад кіраўніцтвам караля [[Ягайла|Ўладзіслава II Ягайлы]] выступіла з [[Вольбуж]]у і пераправілася празь Віслу па загадзя падрыхтаваных [[Пантонны мост|пантонных мастах]]<ref name="turn33">{{Кніга|аўтар = [[Стывэн Тэнбул (гісторык)|Stephen Turnbull]]|частка = |загаловак = Танэнбэрг 1410: Катастрофа Тэўтонскага Ордэну|арыгінал = Tannenberg 1410: Disaster for the Teutonic Knights|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Лёндан|выдавецтва = Osprey|год = 2003|том = 122|старонкі = 33|старонак = |сэрыя = Campaign Series|isbn = 9781841765617|тыраж = }}</ref>, што ў тыя часы адбывалася яшчэ досыць рэдка і стала нечаканасьцю для Тэўтонскага Ордэну<ref name="9endtruce">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.teutonicwar.com/search/label/09%20End%20of%20truce| загаловак = Battle of Grunwald 1410. Part 9. End of truce| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 24 ліпеня 2010| мова = en| камэнтар = }}</ref>. [[2 ліпеня]] польскае войска злучылася зь літоўска-рускімі войскамі ля места [[Чэрвінск над Віслай|Чэрвінск]], пасьля чаго разам рушылі на [[Мальбарк|Марыенбург]].

[[9 ліпеня]] хаўрусьнікі перайшлі мяжу [[Тэўтонскі Ордэн|Ордэну]] ў [[Прусія|Прусіі]] і занялі некалькі важных пунктаў. [[10 ліпеня]] яны выйшлі да ракі [[Дрвэнца]], ля [[Торунь|Торуню]]. Ордэнскае войска чакала праціўніка на процілеглым беразе ля вёскі Дрвэнца. Пераправы былі загароджаныя частаколамі, а вакольныя замкі падмацаваныя. Ягайла і [[Вітаўт]] вырашылі не атакаваць у месцы, дзе тэўтонцы мелі перавагу, і адвялі войскі да гораду [[Дзялдова]] (ням. Зольдаў), каб рушыць у абход тэўтонскіх умацаваньняў. [[Ульрых фон Юнгінген|Фон Юнгінген]] перавёў войска да [[Танэнбэрг]]у, каб не прапусьціць саюзныя войскі далей ва ўладаньні Ордэну.

[[13 ліпеня]] саюзныя войскі падышлі да [[Дуброўна (Вармінска-Мазурскае ваяводзтва)|Дуброўны]] і празь некалькі гадзінаў захапілі места. Дуброўна была спаленая дашчэнту ў поўнай перакананасьці, што гэта ўбачаць крыжакі, якія былі ўсяго за некалькі кілямэтраў<ref name="10eve">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.teutonicwar.com/search/label/09%20End%20of%20truce| загаловак = Battle of Grunwald 1410. Part 10. Eve of the battle| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 24 ліпеня 2010| мова = en| камэнтар = }}</ref>. На наступны дзень літоўска-польскае войска пакінула спаленае места і ўвечары [[14 ліпеня]] падышло да возера Любень. Тут яно ізноў сустрэлася з войскам Тэўтонскага Ордэну.

== Грунвальдзкая бітва ==
{{Асноўны артыкул|Грунвальдзкая бітва}}
[[Файл:Battle of Tannenberg.jpg|міні|зьлева|Карціна бітвы, як яна адлюстраваная ў Бэрнэрскай хроніцы Шылінга Салятурна]]
Абедзьве арміі разьмясьціліся насупраць на полі плошчай прыкладна 4 км² між вёсак [[Стэнбарк|Танэнбэрг]], [[Грунвальд]] і [[Ладвігова]]. На левым флянзе саюзнага войска разьмясьцілася польская цяжкая кавалерыя. Лёгкая літоўская коньніца сфармавала правы флянг, у цэнтры стаялі харугвы наймітаў. Тэўтонская цяжкая коньніца стала насупраць літоўскага боку.

Апоўдні коньніца Вітаўтавага войска распачала атаку на левы флянг тэўтонцаў, ля Танэнбэргу. Пачалася бойка зь цяжкай коньніцай ворага. Прыкладна праз гадзіну літоўскія войскі выканалі заплянаванае адступленьне ў бок балотаў і лесу. Правы флянг саюзнага войска засталіся прыкрываць толькі тры смаленскія харугвы, адна зь іх цалкам загінула на полі бойкі.

Цяжкая коньніца Ордэну, пагнаўшыся ўсьлед уцекачам, разьбіла свае шэрагі і загразла ў балотах, дзе Вітаўт перастройваў свае войскі для працягу бітвы.

У гэты час пачалася бойка на польскім баку. На правым флянзе палякаў у бой рыцараў павёў [[вялікі комтур]] [[Куна фон Ліхтэнштайн]]. У адзін момант упаў сьцяг кракаўскай харугвы, аднак тут жа быў узьняты ізноў, і бойка не спынілася. Ягайла ўвёў свой рэзэрв — другую лінію. Перавага пачала хіліцца ў бок хаўрусьнікаў. Цяжкая коньніца тэўтонцаў усё яшчэ перасьледвала літоўскія харугвы, а калі вярнулася на поле бойкі, ужо не змагла пераламіць яе хаду.

Вялікі магістар Ульрых фон Юнгінгэн павёў у бой на правы флянг палякаў 16 рэзэрвовых харугваў, але ў гэты час на поле бою вярнулася вітаўтава войска. Тэўтонскія войскі былі акружаныя ў двух вялізных катлах. У баі загінуў і магістар Ордэну. Убачыўшы сьмерць камандуючага, ацалелыя рыцары адступілі да свайго абозу ля Грунвальду, дзе спрабавалі зладзіць абарону. Аднак барыкады хутка былі прарваныя. Перасьлед тэўтонскага войска працягваўся да заходу сонца.

Нягледзячы на лепшы ўзровень тэхнічнай аснашчанасьці і ўзбраеньня Тэўтонскага Ордэну, перамога літоўска-польскага саюзу была ашаламляльнай.

== Аблога Мальбарку ==
{{Асноўны артыкул|Аблога Марыенбургу 1410 году}}
[[Файл:Panorama of Malbork Castle, part 4.jpg|міні|[[Замак у Мальбарку|Мальбарскі замак]], сталіца Тэўтонскага Ордэну]]

Пасьля Грунвальдзкай бітвы літоўска-польскае войска стаяла на полі бітвы тры дні, пасьля рушыла на сталіцу Ордэну — Марыенбург. Рухаліся войскі вельмі марудна, пераадольваючы ў сярэднім 15 кілямэтраў на дзень<ref name="urban162">{{Кніга|аўтар = William Urban|частка = |загаловак = Танэнбэрг і пасьля: Літва, Польшча і Тэўтонскі Ордэн у пошуках вечнасьці|арыгінал = Tannenberg and After: Lithuania, Poland and the Teutonic Order in Search of Immortality|спасылка = |адказны = |выданьне = Revised|месца = Chicago|выдавецтва = Lithuanian Research and Studies Center|год = 2003|том = |старонкі = 162|старонак = |сэрыя = |isbn = 0-929700-25-2|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>. Галоўныя сілы дасягнулі Марыенбургу не раней 26 ліпеня. За гэты час [[комтур]] [[Генрых фон Пляўэн]] першым дабраўся да сталіцы і арганізаваў яе абарону. Па дарозе Ягайла скіроўваў частку войскаў у іншыя крыжацкія замкі, якія найчасьцей здаваліся бяз бойкі<ref name="urban164">{{Кніга|аўтар = William Urban|частка = |загаловак = Танэнбэрг і пасьля: Літва, Польшча і Тэўтонскі Ордэн у пошуках вечнасьці|арыгінал = Tannenberg and After: Lithuania, Poland and the Teutonic Order in Search of Immortality|спасылка = |адказны = |выданьне = Revised|месца = Chicago|выдавецтва = Lithuanian Research and Studies Center|год = 2003|том = |старонкі = 164|старонак = |сэрыя = |isbn = 0-929700-25-2|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>. Так былі заваяваныя Данцыг ([[Гданьск]]), Торн ([[Торунь]]) і Эльбінг ([[Эльблёнг]])<ref name="stone17">{{Кніга|аўтар = Daniel Stone|частка = |загаловак = Польска-літоўская дзяржава ў 1386-1795 гадох|арыгінал = The Polish-Lithuanian state, 1386-1795|спасылка = http://books.google.com/books?id=LFgB_l4SdHAC&pg=PA16&cd=1#v=onepage&q&f=false|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = University of Washington Press|год = 2001|том = |старонкі = 17|старонак = |сэрыя = |isbn = 9780295980935|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>. У руках Тэўтонскага Ордэну засталіся толькі восем замкаў<ref name="Ivinskis342">{{Кніга|аўтар = Zenonas Ivinskis|частка = |загаловак = |арыгінал = Lietuvos istorija iki Vytauto Didžiojo mirties|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Rome|выдавецтва = Lietuvių katalikų mokslo akademija|год = 1978|том = |старонкі = 342|старонак = |сэрыя = |isbn = |тыраж = }}{{ref-lt}}</ref>.

[[Аблога Мальбарку 1410 году|Аблога Мальбарку]] ([[25 ліпеня]] — [[19 верасьня]] 1410 году) скончылася беспасьпяхова. Войскі саюзьнікаў спадзяваліся на хуткую капітуляцыю і не былі падрыхтаваныя да доўгатэрміновае аблогі. Не ставала ўзбраеньня, баявы дух падаў, да таго ж у войску пачалася эпідэмія [[Дызэнтэрыя|дызэнтэрыі]]<ref name="turn75">{{Кніга|аўтар = [[Стывэн Тэнбул (гісторык)|Stephen Turnbull]]|частка = |загаловак = Танэнбэрг 1410: Катастрофа Тэўтонскага Ордэну|арыгінал = Tannenberg 1410: Disaster for the Teutonic Knights|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Лёндан|выдавецтва = Osprey|год = 2003|том = 122|старонкі = 75|старонак = |сэрыя = Campaign Series|isbn = 9781841765617|тыраж = }}</ref>.

Крыжакі зьвярнуліся па дапамогу да сваіх хаўрусьнікаў. [[Сыгізмунд Люксэмбурскі]], [[Вацлаў (рымскі кароль)|рымскі кароль Вацлаў]] і [[Лівонскі ордэн]] паабяцалі скіраваць фінансавую і вайсковую дапамогу<ref name="turn74">{{Кніга|аўтар = [[Стывэн Тэнбул (гісторык)|Stephen Turnbull]]|частка = |загаловак = Танэнбэрг 1410: Катастрофа Тэўтонскага Ордэну|арыгінал = Tannenberg 1410: Disaster for the Teutonic Knights|спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Лёндан|выдавецтва = Osprey|год = 2003|том = 122|старонкі = 74|старонак = |сэрыя = Campaign Series|isbn = 9781841765617|тыраж = }}</ref>. Аблога Марыенбургу была зьнятая [[19 верасьня]].

Паводле адной з вэрсіяў, ваяры войскаў літоўскай і польскай дзяржаваў намагаліся хутчэй вярнуцца дахаты, бо пачыналася жніво і трэба было парадкаваць ураджай<ref name="nnprava"/>. Аднак у выпадку здабыцьця [[Мальбарк]]у кожны з удзельнікаў штурму атрымаў бы частку крыжацкіх багацьцяў, якія шматкроць пераважылі б каштоўнасьць ураджаю. Таму выказваецца меркаваньне, што Вітаўт ці Ягайла не зьбіраліся канчаткова зьнішчаць Тэўтонскі Ордэн. Ягайла, у якога адносіны зь Вітаўтам і так былі напружаныя, мог адмовіцца ад разьвіцьця свайго посьпеху, каб захаваць унію ВКЛ і Кароны. Паводле іншай вэрсіі, Вітаўт не хацеў канчаткова зьнішчаць трэці «цэнтар сілы» ў рэгіёне, каб не застацца сам-насам з палякамі і Ягайлам<ref name="nnprava"/>.

== Канцавая фаза вайны ==
У захопленых крыжацкіх цьвердзях літоўска-польскія войскі пакінулі невялікія атрады для аховы ад нападаў і павярнулі дамоў. Аднак большасьць замкаў неўзабаве была крыжакамі адваяваная. Да канца кастрычніка ў польскіх руках засталіся толькі чатыры тэўтонскія замкі ўздоўж мяжы<ref name="urban166">{{Кніга|аўтар = William Urban|частка = |загаловак = Танэнбэрг і пасьля: Літва, Польшча і Тэўтонскі Ордэн у пошуках вечнасьці|арыгінал = Tannenberg and After: Lithuania, Poland and the Teutonic Order in Search of Immortality|спасылка = |адказны = |выданьне = Revised|месца = Chicago|выдавецтва = Lithuanian Research and Studies Center|год = 2003|том = |старонкі = 166|старонак = |сэрыя = |isbn = 0-929700-25-2|тыраж = }}{{ref-en}}</ref>. [[Ягайла]] сабраў новае войска і нанёс яшчэ адну паразу крыжакам ў [[Бітва пад Карановам|бітве пад Карановам]] [[14 кастрычніка]] [[1410|1410 году]]. Неўзабаве бакі згадзіліся правесьці перамовы.

== Вынікі ==
Вялікая вайна скончылася [[Торунскі мір 1411 году|Торунскім мірам]] [[1411]] году, паводле якога ўсе гарады і замкі, захопленыя крыжакамі ў час вайны, вярталіся ўладальнікам, Жамойць да сьмерці Вітаўта перадавалася ВКЛ, Добжынская зямля заставалася за Польшчай. Тэўтонскі Ордэн павінен быў сплочваць пераможцам вялізную кантрыбуцыю.

Перамога саюзьнікаў моцна падарвала магутнасьць Тэўтонскага ордэну і спыніла яго агрэсію на ўсходзе. Ад перамогі пад Грунвальдам пачаўся заняпад Ордэну, які цягам многіх дзесяцігодзьдзяў быў галоўнай вайсковай сілай Прыбалтыкі. Аднак у найбліжэйшай пэрспэктыве бітва фактычна не прынесла значнае карысьці для польска-літоўскага боку, бо канчатковае замацаваньне Жамойці за ВКЛ адбылося толькі ў 1422 г., у той час як Польшча, без фармальнага ўдзелу ВКЛ, да 1466 г. правяла з Тэўтонскім Ордэнам тры вайны, якія і аформілі канчатковы заняпад Ордэну і ягоную залежнасьць ад Польшчы. Ва ўнутрыпалітычным дачыненьні ўзмацнілася праблема хросту Жамойці, які спрычыняўся да паўстаньняў у рэгіёне і нават спробаў асобных жамойцкіх баяраў вярнуцца пад уладу тэўтонскіх рыцараў, а таксама да дыпляматычнае спрэчкі зь немцамі ў пытаньнях яе хрышчэньня. Насельніцтва рэгіёну стала амаль поўнасьцю вынішчаным цягам папярэдніх войнаў.

== Крыніцы і заўвагі ==
{{Крыніцы|1=2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭГБ|2}}

{{Жамойцкі дыспут}}

[[Катэгорыя:Вялікая вайна 1409—1411 гадоў| ]]