Пеле агӀонан коде хьажар

{{ЦӀархой|Пеле (маьIна){{!}}Пеле}}
{{Футболист
|ЦӀе                  = Пеле
|Сурт          = Pele by John Mathew Smith.jpg
|Шоралла               = 240px
|Суьртах лаьцна = 
|Йуьззина цӀе          = Эдсон Арантис ду Насименту
|Харц цӀе             = ''Футболан паччахь''<ref>[http://www.totalfootball.ru/articles/6585/ Великие сборные XX века: Пеле, Гарринча, Нилтон Сантос]</ref>
|Вина терахь        = 23.10.1940
|Вина меттиг       = {{ВинаМеттиг|Трес-Корасойнс|Трес-Корасойнсехь}}, [[Минас-Жерайс]], [[Бразили]]
|Гражданалла = {{Бразилин байракх|20px}} [[Бразили]]
|Локхалла = 173
|Позици = [[ТIелатархо (футбол)|тӀелатархо]]<br />[[ТIелета хавбек (футбол)|тӀелета хавбек]]
|Карара клуб = ''ловзуш вац''
|Кегийрхойн клубаш = {{футболан карьера
 |1952—1955|{{Бразилин байракх (1889-1960)|20px}} [[Бауру (футболан клуб)|Бауру]]|
 |1955—1956|{{Бразилин байракх (1889-1960)|20px}} [[Нороэсте (футболан клуб)|Нороэсте]]|}}
|Клубаш = <!--КХУЗАХЬ ЛИГАН МАТЧАШ БЕН ЦА ГОЙТУ!!! -->
{{Футболан карьера
 |1956—1974|{{Бразилин байракх (1968-1992)|20px}} [[Сантос (футболан клуб)|Сантос]]|496 (504)
 |1975—1977|{{АЦШн байракх|20px}} [[Нью-Йорк Космос (1970—1985)|Нью-Йорк Космос]]|64 (37)
 |1956—1977|'''Карьерехь шаерг'''|'''560 (541)'''}}
|Къоман гулйина команда = {{футболан карьера
 |1957—1971|{{Бразилин байракх (1968-1992)|20px}} [[Бразилин футболан къоман гулйина команда|Бразили]]|92 (77)}}
|Мидалш = {{турнир|[[Футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат|Дуьненан чемпионат]]}}
 {{мидал|Деши|[[1958 шеран футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат|Швеци 1958]]}}
 {{мидал|Деши|[[1962 шеран футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат|Чили 1962]]}}
 {{мидал|Деши|[[1970 шеран футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат|Мексика 1970]]}}
 {{турнир|[[Футболех ловзарехь Америкин кубок|Къилба Америкин чемпионат]]}}
 {{мидал|Дети|[[Футболех ловзарехь Къилба Америкин чемпионат 1959 (Аргентина)|Аргентина 1959]]}}
 {{турнир|Правительствон совгIаташ}}
 {{Риу-Бранку орденан кавалер}}{{Риу-Бранку орденан Командор}}{{Культурехь динчу гӀуллакхан орденан кавалер}}{{Британин империин орден|гражданийн|KBE}}
 }}
 {{Пачхьалкхан гӀуллакххо
|Дарж      = Бразилин спортан Министр
|ЦӀарца     = Эдсон Арантис ду Насименту
|Байракх           = Flag of Brazil.svg
|Мурболабелла   = [[1995 шо]]
|Мурчекхбаьлла    = [[1998 шеран]] [[31 декабрехь]] 
|Цул хьалхарниг = дарж кхоьллина
|Цул тIехьаверг      = [[Грека, Рафаэль|Грека Рафаэль]]
|Президент      = [[Кардозу, Фернанду Энрики|Кардозу Фернанду Энрики]]
 }}
'''Э́дсон Ара́нтис ду Насиме́нту<ref>{{БСЭ3|заглавие=Пеле}}</ref>''' ({{lang-pt-br|Edson Arantes do Nascimento}}; вина [[1940 шо|1940 шеран]] [[21 октябрехь]] йа [[23 октябрехь]]<ref>Пелен паспорт тӀех йаздина ду терахь 21 октябрь, амма ша спортхочо нийсаниг 23 октябрь ду боху</ref><ref>[http://www.championat.ru/football/news-632248.html Тейшера: благодарим Пеле за все выигранные трофеи]{{ТӀе цакхочу хьажорг|date=July 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>[http://www.sports.ru/photogallery/73736990.html Вечно молодой]</ref>, [[Трес-Корасойнс]], [[Минас-Жерайс]]), дика вевзаш ву '''Пеле́''' ({{lang-pt|Pelé}}) цӀарца — [[бразили]]йн [[футбол]]ист, [[ТIелатархо (футбол)|тӀелатархо]] ([[тIелета хавбек (футбол)|тӀелета хавбек]]<ref>[http://www.santosfc.com.br/en/conteudo.asp?id=28305 Santos F.C<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130923030405/http://www.santosfc.com.br/en/conteudo.asp?id=28305 |date=2013-09-23 }}</ref><ref>[http://www.talkfootball.co.uk/guides/positions_in_football.html TalkFootball — Guide<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1533790.html Pelé: «Xavi hace lo que yo hacía» — FIFA.com<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140702201916/http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1533790.html |date=2014-07-02 }}</ref><ref>[http://www2.lequipe.fr/redirect-v6/homes/Football/breves2011/20111027_175129_quand-pele-revait-d-etre-xavi.html Quand Pelé rêvait d'être Xavi — Foot — Insolite — L’EQUIPE.FR<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141013192202/http://www2.lequipe.fr/redirect-v6/homes/Football/breves2011/20111027_175129_quand-pele-revait-d-etre-xavi.html |date=2014-10-13 }}</ref>). Левзина «[[Сантос (футболан клуб)|Сантос]]» а, «[[Нью-Йорк Космос (1970—1985)|Нью-Йорк Космос]]» а клубашкахь. 92 матчехь левзина, 77 гол тоьхна [[Бразилин футболан къоман гулйина команда]]н йукъахь.

Пеле — дуьненахь цхьа футболист ву, кхузза ловзархо волуш кхузза дуьненан чемпион хилла ([[Футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат 1958|1958]], [[Футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат 1962|1962]], [[Футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат 1970|1970]] шерашкахь). Йеа дуьненан чемпионатехь дакъалаьцна. [[ФИФА Дуьненан чемпионатан совгIаташ#Дешийн буьрка|Уггар дика ловзархо]] [[Футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат 1970|дуьненан чемпионат 1970]]. Уггар дика къона ловзархо [[Футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат 1958|дуьненан чемпионат 1958]]. [[Къилба Америкин шеран футболист]] [[1973 шо|1973 шарахь]]. Шозза дуьненан чемпионатийн символан гулйина командан декъашхо. «Сантос» йукъахь шозза баьккхина [[Континенташна йукъара футболех ловзаран кад|Континенташна йукъара кад]] а, [[Либертадоресан кад]] а, [[Континенташна йукъара чемпионийн суперкад|Континенташна йукъара чемпионийн суперкедан]] толамхо, иттоза чемпион [[Лига Паулиста|Сан-Паулу штатан]], доьазза толамхо [[Рио-Сан-Паулу турнир]]ан.

ФИФА футболан комиссин версица [[XX бӀешо|XX бIешеран]] [[ФИФА версица бIешеран ловзархо|Уггар дика футболист]] ву; кхолламан официалан сайт тӀехь Пеле — XX бӀешеран шолгӀа футболист ву<ref>{{cite web|title=У футбола теперь двуглавый король|url=http://www.sport-express.ru/newspaper/2000-12-13/1_4/|publisher=[[Спорт-Экспресс]]|date=13 декабря 2000|accessdate=2010-04-09|archiveurl=https://www.webcitation.org/5w9ok9uKC|archivedate=2011-02-01}}</ref><ref>{{cite web|title=Pele, Maradona each win FIFA century awards after feud|url=http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/news/2000/12/11/pele_maradona/#more|lang=en|publisher=[[Sports Illustrated]]|date=11 декабря 2000|accessdate=2010-04-09|archiveurl=https://www.webcitation.org/5w9omiRge|archivedate=2011-02-01}} {{Webarchive|url=https://archive.today/20120524213703/http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/news/2000/12/11/pele_maradona/#more |date=2012-05-24 }}</ref>. XX бӀешеран уггар дика спортсмен ву [[Дуьненайукъара олимпийн комитет]]ан версица<ref>[http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/world/2002/world_cup/news/2002/05/29/pele_icon/ Pele still in global demand] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080421234635/http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/world/2002/world_cup/news/2002/05/29/pele_icon/ |date=2008-04-21 }}</ref>.
[[МФФИИС версица XX бIешеран дикачу футболистийн могIам|МФФИИС хеттамашца]] хьалхарчу меттигехь ву XX бӀешеран уггар дикачу футболисташна йукъахь. [[XX бIешеран сийлахь футболистийн могIам (World Soccer)|World Soccer журналан версица]] хьалхара меттиг латтабо уггар дикачу XX бӀешеран ловзархошна йукъахь. Хьалхара меттиг латтабо уггар дикачу XX бӀешеран ловзархошна йукъахь [[France Football]] версица<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/best-x-players-of-y.html#ff-poc France Football’s Football Player of the Century]</ref>. Хьалхара меттиг латтабо уггар дикачу XX бӀешеран ловзархошна йукъахь [[Guerin Sportivo]] версица<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/best-x-players-of-y.html#gs-50 Guerin' Sportivo’s I 50 Grandi del Secolo by Adalberto Bortolotti]</ref>. Хьалхара меттиг латтабо футболан исторехь уггар дикачу ловзархошна йукъахь [[Placar]] версица<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/best-x-players-of-y.html#placar100 Placar’s 100 Craques do Século]</ref>. Дуьненан чемпионатийн исторехь шолгӀачу меттигехь ву [[The Times]] газетан версица<ref>{{cite web|title=Марадона&nbsp;— лучший игрок мундиалей по версии The Times|url=http://www.championat.ru/football/news-451638.html|publisher=[[Чемпионат.ру]]|date=23 марта 2010|accessdate=2010-04-09|archiveurl=https://www.webcitation.org/5w9onWJSm|archivedate=2011-02-01}}</ref>. [[ФИФА 100]] йукъавогӀу.

[[ФИФА]] версица массо а дуьненан чемпионатийн дикачу ловзархойн символан вовшахтоьхначу командин декъашхо<ref>{{cite web|title=ФИФА называет сборную чемпионатов мира всех времен|url=http://www.sport-express.ru/newspaper/2002-06-20/7_1/|publisher=[[Спорт-Экспресс]]|date=20 июля 2002|accessdate=2010-04-09|archiveurl=https://www.webcitation.org/5w9oq0xIR|archivedate=2011-02-01}}</ref>. [[Къилба Америка|Къилба Америкин]] историн дикачу ловзархойн символан вовшахтоьхначу командин декъашхо<ref>{{cite web|title=До уровня Пеле и Марадоны новое поколение еще не доросло|url=http://www.sport-express.ru/newspaper/1999-07-20/1_7/|publisher=[[Спорт-Экспресс]]|date=20 июля 1999|accessdate=2010-04-09|archiveurl=https://www.webcitation.org/5w9ostAGG|archivedate=2011-02-01}}</ref>. [[Time (журнал)|Time]] журналан версица [[Time 100: 20-гIа бӀешеран турпалш а, кумираш а|дуьненан 100 уггаре Ӏаткъамечу стагах]] цхьаъ ву.

1995—1998 шерашкахь лаьттира Бразилин спортан министран даржехь.

== Биографи ==

=== Къуона шераш ===
Вина 1940 шарахь 23 октябрехь бразилин [[Минас-Жерайс]] штатера жимачу [[Трес-Корасойнс]] гӀалахь къийечу доьзалехь. Футбол дукха дезачех ловзар дара жимачу Эдсонан. Цуьнан да [[Жуан Рамос ду Насименту|Дондиньо]], хьалха ша а футболист хилла вара, дуьххьарлера хьехархо хилира кӀента, дӀайелира цхьайолу шен спортан говзаллин къайленаш. 7 шо долуш Эдсон ловза волавелира меттигерчу берийн командехь, цигахь чӀогӀа къаьсташ вара хазчу, жамӀдечу ловзарца атакехь. Цхьаьна хенахь командин тренер хилира [[Бразилин футболан къоман гулйина команда|Бразилин къоман гулйина командехь]] хилла волу [[Валдемар де Брито]], оцуо кхин дӀа боккха аьтту бира Пелен. Хьехархочо хьовсарш дира «[[Сантос (футболан клуб)|Сантосехь]]» ([[Сан-Паулу]] штат). Дукха хан йалале 15-шо долу Пеле йукъавахара тӀехьа дуьненахь йевзаш хиллачу клубан.

=== Профессионалийн карьера ===

==== «Сантос» ====
1956 шеран сентябрехь, цуьнан 16 шо а кхачале, клубан официалан матчехь дуьххьара арен тӀе велира («[[Коринтианс]]ан» дуьхьала) — гол а туьйхира. «Сантос» йукъахь ловзучу хенахь (1956—1974) 11-за [[Паулиста лига|Сан-Паулу штатан]] чемпион хилира (11-за турниран уггар дика бомбардир а хилира — уггар жамӀехь дерг дара 1958 шо: 58 гол). 6-за баьккхира [[Футболах ловзарехь Бразилин кад|Бразилин кад]], шозза — [[Либертадоресан кад]] а, [[Континенташна йукъара футболех ловзаран кад|Континенташна йукъара кад]] а.

Къоман гулйина командехь Пелен дебют хилира [[1958 шеран футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат|ДЧ-1958]] [[Швеци|Швецехь]] — иза а чӀогӀа дика хилира, «Сантосера» дуьххьара ловзарш санна, хӀетте а иза ловза веана вара могаш а воцуш. [[Футболах ловзарехь ССРС-н гулйина команда|ССРС гулйина командина]] дуьхьала аравелира шен командин стартан хӀоттамехь. Чийрик-финалехь [[Футболах ловзарехь Уэльсан гулйина команда|Уэльсан]] дуьхьалчу матчехь туьйхира толаман гол. Ахфиналехь [[Футболах ловзарехь Францин гулйина команда|Францин]] командан дуьхьала [[хет-трик]] йира, ткъа финалехь туьйхира ши буьрка турниран хӀусамдайшна. 17 шо долу Пелен говзанчашкара а, хьовсархошкара а, мостагӀашкара а, массаьргара а ларам кхечира, иза хилира уггар къуона чемпионом дуьненан чемпионатийн исторехь.

Дуьненан чемпионаташкахь [[1962 шеран футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат|1962]] а, [[1966 шеран футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат|1966]] а лазийна хиларна ша ма-варра гойтийла ца хилира. Финалан турнир [[1970 шеран футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат|1970]] (Пелен спортан биографехь йоьалгӀа) триумф йолуш хилира — цунна шенна а, командана а, дукхаха болу эксперташ оцу чемпионатехь Бразилин гулйинчу командан хӀоттам исторехь уггар чӀогӀа лору. Бразилин футболисташ, кхуззалгӀа [[ФИФА Дуьненан кад (трофей)|Жюль Римен совгӀат]] даьккхича, бакъо йелира даиман а иза шайгахь дита, ткъа Пеле [[1970 шеран футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат|Мексикехь]] гулйина команда тоьлча хилира исторехь цхьаъ бен воцу футболех ловзарех кхузза дуьнена чемпион. Пелес туьйхира Мексикехь [[Футболах ловзарехь Бразилин гулйина команда|бразилин гулйина командан]] бӀолгӀа гол, [[футболех ловзарехь Дуьненан чемпионат|дуьненан чемпионатийн]] финалан турнирашкахь тоьхна йолчарех. Ша иза левзина оцу турнирашкахь 14 матчехь, тоьхна 12 гол. Шадерг лаьрча гулйинчу командехь (92 матч) цуо тоьхна дуьхьалйолчу командашна 77 буьрка — цул сов хӀинца а цхьан а ваьлла вац. Цуо цкъан а команда ара ца йаьккхина капитанан баьхчалг йихкина.

==== «Нью-Йорк Космос» ====
«Сантосехь» а, къомана гулйинчу командехь а левзина ваьлчи, 1975 шарахь Пелес контракт йаздира [[Америкин Цхьаьнатоьхна Штаташ|америкин]] профессионалийн «Космос» клубаца (Къилбаседаамерикин футболан [[Къилбаседаамерикин футболан лига (1968—1984)|NASL]] лигера), оцуо футболан дуьне цецдаьккхира. Йоккхачу спорте йухавар доьзна дара ахчанца долу хьал ледар хилар (цӀена боцучу финансийн хьехамчаш бахьнехь<ref>[http://www.torcida.com.ru/korol/korol1_1/ Бизнес Пеле]{{ТӀе цакхочу хьажорг|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>), ткъа иштта Ӏалашо йара АЦШ-хь футбол марзйар. Иштта ладаме финансийн баланаш хилира Пелен 1960-гӀа шерашна йуккъехь а: банкрот хиллачул тӀехьа «Сантосан» куьйгалло кховдина гӀуочу хьолехь долу «гӀо» дӀаэца дийзира цуьнан. Оцу хенахь динчу кхаа шеран контрактаца, цхьа шо Пеле маьхаза ловза везара. Ший а Ӏалашо, АЦШ валие хьалха хӀоттийна йолу, аьттонца чекхйаьккхира. «Космосца» контракт йаздина, Пеле оцу хенахь хилира уггар алсама алапа догӀу дуьненара спортсмен. Ткъа иза «Космосехь» ловзучу хенахь «европин футболах» ловзарехь хьовса богӀурш иттоза гергга тӀекхийтира.

1977 шеран 1 октябрехь Пеле, шен йоккхачу лакхарчу совгӀатийн коллекци тӀе АЦШ чемпионан дарж тоьхна, Ӏадикайаран матч левзира, оцу матчехь иза цхьацца тайм «Космосехь» а, «Сантосехь» а левзина, футболан карьера сацийра.

<blockquote>
''Со ирсе ву шуца хиларна хӀокху сан дахаран сийлахьчу моментехь… Со теша, безам…'' — цуьнан бӀаьрхиш девлира, — ''безам уггар ладамениг ду дахарехь. Нагахь шу соьца реза делахь, тӀаьхьара ала суна и дош…''
</blockquote>

=== Говзалла ===
[[Файл:Pelé 1960.jpg|мини|290пкс|1960 шо. 20 шо долу Пеле ловзуш ву Бразилин гулйинчу командехь доттагӀаллин матч шведин «[[Мальмё (футболан клуб)|Мальмё]]» клубан дуьхьала]]
Пелен говзаллин къайле лечкъина цуьнан инзаречу физикин гайтамашкахь а, къинхьегамехь а. Хууш ду, шен уггар дика спортан карьера йолчу хенахь иза вадара 100-метран йукъ 11 секундал кӀезиг, иза дукха оьшуш йац профессионалийн йайн атлетикин спринтерийн гайтамел. Шен хенахь бинчу талламаш гайтира, Пелен чӀогӀа шуьйра бӀаьрса хилар: цуо аьтту буора цунна сихха мах хадуо хийцалуш лаьттачу хьолан — тӀаккха нийсаниг дан а.

Дуьненахь дала доккха совгӀат делла, Пелес тӀаккха а кӀезиг хан ца яйара футболан говзаллин цхьайолу компоненташ тӀехь, цундела цуо цхьатерра дика тохара шине когаца а. Кхин а цуьнан дика агӀо — хаза дриблинг а, обводка а. Пелегахь йолчу буьрка лелоран тӀехдика говзаллан тӀе вадар сиха а дара, ткъа дуккха а тренировкашкахь тодина ловзар дара пхьеран санна дика.

Пелен голан синкхетам бара, тамашийна интуици а, ловзарх кхетаар а дара. Шен лакхара говзалла хьаьжна ца Ӏаш, Пеле даиман а командан ловзарехьа вара. «Массеран а ницкъашций бен футболехь толам хуьлийла бац, — боху цуо. — Футбол — команда, коллектив йу, ши-кхо цӀе йац». Пеле вевза буьрка йаларан «гроссмейстер» олуш, цуо луш йолу буьрка нийса кхочура накъосташка, шен хеннахь а хуьлура — цара соне лоллура дуьхьалберш, уьш стандартехь ца хиларна а, цӀеххьана хиларна а.

Эксперташна хетарехь, Пелен техникехь ледара меттигаш йацара, цуьнан ловзарехь башха леларо дукхах дерг хийцира футболан таронаш гар. Цуо арен тӀехь гойтуш долу дукхаха долу «тамашийна хӀумнех», хилира туьйранаш, ткъа [[1961 шо|1961 шарахь]] «[[Маракана]]» стадионехь Пелес шен кевнаш тӀиера ша дуьхьалчеран шайолу команда ловза а йина «[[Флуминенсен]]» кевнаш чу тоьхна йолу голах «бӀешеран гол» цӀе тиллира, «Маракана» тӀехь иэсан хьаьрк хӀоттийра.

Пелес тоьхна 1281 официалан чӀагӀина йолу гол (1363 матчехь, «Сантос», «Космос», къоман гулйина командан йукъахь). Уггар жамӀе шо цуьнан биографехь хилира 1959—126 гол. Дуьненан футболан исторехь уггар дикачу бомбардиран чоьтехь 92 хет-трик йу, 30 матчехь цуо йиъ-йиъ буьрка тоьхна, 6 ловзарехь сов пхиппа гол тоьхна (футболан статистика даиман а нийса йац). Футболан Паччахьа кхин а ша кепара рекорд хӀоттийна 1964 шарахь, цхьана матчехь 8 гол тоьхна «Ботафого» кевнаш чу.

Шен юбилейн — эзарзолгӀа — гол Пелес тоьхна 1969 шеран 19 ноябрехь пенальтера «Сантосан» «[[Васко да Гама (футболан клуб)|Васко да Гама]]» командан дуьхьала ловзуш. Бразилин зӀенан Министерстралло оцу хьокъехь, футболистан шен кхиаман лерина дуьненахь цхьаъ бен йоцу поштан марка арахецна. «Сантосо» 19 ноябрь даздо «Пелен де» олий.

=== ГIарвалар ===
[[Файл:Maracanã Pelé footprints.jpg|250px|thumb|right|Маракана стадион тIиера Пелен коган лар]]
Пеле чIогIа гIараваьлла вара (хIинца а ву) шен корматалла санна. «Сантосан» куьйгалхочо дуьненайукъара матчаш лелош болчаьрца деш долу контрактаца, Пеле ловзуш вацахь клубан «гонорар» шозза лахадаккхара. 1970 шарахь [[Нигери|Нигерехь]] тIом сацийна, леррина шина денна машар кхайкхийра Пеле йукъахь волуш «Сантос» [[Лагос]]ехь доттаг1аллин матч ловзуш йу аьлла.{{дац АХЬ|8|02|2013}}

[[Файл:Zagalloepele.jpg|200px|thumb|left|Пеле а, цуьнан 1958 а, 1962 шерашкара гулйинчу командера накъост  а, ткъа иштта 1970 шарахь тренер хилла волу [[Загалло, Марио|Загалло Марио]]]]

Пелес  «Со — Пеле» цIе йолу автобиографин жайна йаздича, дуккха а йеша ца хууш болу бразилхой, леррина деша буьйлабелира гIараваьллачу махкахосчун мемуараш йешархьама. Бразилин серлонан Министралло совгIат дира футболистан иэсан дешин мидалца, цуьнан цуо мах хадабо шен спортан совгIатийн санна [http://persona.rin.ru/view/f/0/18095/pele]. Пелех пачхьалкхан символех цхьа символ хилла, цуьнан бакъдолу «1аьржа жовх1ар» (''Perola Negra'' — цунна техкинчу ц1арех цхьаъ), ткъа [[Бразилин президент]]о арадаьккхина леррина омар, цуьнца гIараваьлла тIелатархо кхайкхийна «къоман йукъара бахам», — Пеле европин клубе дехьа ца валийта.

1970-гIа шерашкахь дуьненан маьI-маьIнехь леррина бинчу хеттамашца, 95 стагана 100 вовзара Пеле. Цхьадолчу терахьашца, цуьнан йу йеллачу интервьюн а, даьхначу суьртийн а бараман рекорд. Ткъа цIе а, Пелен лерам а тайп-тайпанчу хенахь лелайора бес-бесара сурсатийн рекламан: спортгIирсан, [[къахьо]]н тIиера, пхьаьрсах доьхкучу сахьте кхаччалц.

[[Масейо]] гIалахь йу 30 эзар меттиг болу [[Пеле паччахь (стадион)|Пеле паччахь]] цIе йолу стадион. Дуьххьара матч оцунна тIехь хилира [[1970 шо|1970 шарахь]], левзира меттигера [[Алагоас]] шатера «седарчий» «Сантосан» дуьхьала. Хьешаша дукха атта толам баьккхира чот 5:0 йолуш.

1981 шарахь «[[Толаме вадар (фильм)|Толаме вадар]]» цIе йолу фильм йоккхуш дакъа лаьцна.
[[File:The opening of the Confederations Cup 2017 in St. Petersburg 14.jpg|250px|thumb|right|Российн  Президентаца [[Путин, Владимир Владимирович|Путин Владимирца]]. [[Петарбух]], [[2017 шо]]]]
1999 шарахь [[ДОК]]о Пеле лаьрра бIешеран уггар сийлахь спортсмен (цкъа а [[Аьхкенан Олимпийн ловзарш|Олимпийн ловзарш]]кахь дакъа лаьцна а воццушехь), ткъа [[ФИФА]]с дере дина аргентинхочунца [[Марадона, Диего|Диего Марадоница]] цхьаьна уггар дика футболист хиларх (Марадона туьйлира интернет-кхожехь, ткъа Пеле — профессионалийн жюрин кхожехь, сийлахь цIе йийкъира).

1990-гIа шерийн шолгIачу декъехь кхочушдеш вара Бразилин кегийрхойн гIуллакхан а, туризман а, спортан а министран дарж. КIезиг хан ца йойъу йукъараллин гIуллакхан ([[Вовшахтоьхна Къаьмнийн Кхоллам|ВКЪКХ]] а, [[ЮНИСЕФ]] а Лаам дика векал), футболан пропагандан, муьлххачу спортан дуьненан массанхьа а. Башха дешаран программин гуранчохь дакъа лецира берашна футболех лаьцна дешаран фильм йоккхуш. ГIараваьлла киноактёр (Пелен фильмографехь футболан теман лента ду — [[Толаме вадар]]), телекомментатор, бизнесмен (дуьненахь йевзаш йу [[Cafe Pele]] марка кофе), автор а, шен эшарш лакхархо.

Пелен гIуллакх дIадаьхьира цуьнан кIанта [[Насименту, Эдсон Шолби|Эдиньо]], иза а кхечира «Сантосан» йукъа. Амма, иза [[ковлардархо (футбол)|ковлардархо]] хилира.

=== Цуьнан дахар ===
1966 шарахь Пелес зуда йалийра, иза йара Роземери дос Рейс Шолби, церан кхоъ доьзалхо хилира: Келли Кристина (1967), [[Насименту, Эдсон Шолби|Эдсон]] (1970), Женнифер (1978). 1982 шарахь Пеле а, Роземери къаьстира<ref name="afp">[http://www.allfootballers.com/pele-edson-arantes-do-nascimento/ Pelé (Edson Arantes do Nascimento)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130803180008/http://www.allfootballers.com/pele-edson-arantes-do-nascimento/ |date=2013-08-03 }} Биография Пеле на сайте ''All Football Players''{{ref-en}}</ref>.

1994 шарахь Пелес шолгIа зуда йалийра, цуо хаьржинарг йара Ассирия Лемос Сейшас. Церан хилира [[шалабераш]] Жошуа а, Селесте а, 2008 шарахь уьш а къаьстира<ref name="afp"/>.

2016 шеран июлехь кхуззалгIа зуда йалийра, иза йу 50-шо долу бразилин совдегархо японех схьайалар долу Марсия Сибели Аоки<ref>[http://newsru.com/sport/10jul2016/pele.html Король футбола женился в третий раз]</ref>.

== Титулаш ==

=== Клуб ===
* {{Бразилин байракх}} '''[[Сантос (футболан клуб)|Сантос]]'''
** [[Футболах ловзаран Бразилин чемпионат (А сери)|Бразилин чемпион]] ('''6''')<ref>С 2011 года победы в Кубке Бразилии 1959—1968 приравниваются к победам в чемпионатах Бразилии. Аналогично, Кубок Робертан приравнен к титулу чемпиона страны.</ref>:
*** [[Футболах ловзаран Бразилин Кад|Бразилин Кедан]] чемпион<ref>В Бразилии победитель Кубка страны становится не обладателем, а чемпионом Кубка.</ref> ('''5'''): [[Футболах ловзаран Бразилин Кад 1961|1961]], [[Футболах ловзаран Бразилин Кад 1962|1962]], [[Футболах ловзаран Бразилин Кад 1963|1963]], [[Футболах ловзаран Бразилин Кад 1964|1964]], [[Футболах ловзаран Бразилин Кад 1965|1965]]
*** [[Роберто Гомес Педрозан Кад|Робертанан Кад]] баккхархо: [[Робертанан Кад 1968|1968]]
** [[Паулиста лига|Паулиста Лига]]н чемпион ('''10'''): 1958, 1960, 1961, 1962, 1964, 1965, 1967, 1968, 1969, 1973<ref>В 1973 титул поделён с «[[Португеза Деспортос|Португезой]]».</ref>
** [[Рио-Сан-Паулу турнир]]ан толамхо  ('''4'''): 1959, 1963, 1964<ref>В 1964 титул поделён с [[Ботафого]].</ref>, 1966
** [[Либертадоресан Кад]] баккхархо ('''2'''): 1962, 1963
** [[Футболах ловзарехь Континенташна йукъара Кад|Континенташна йукъара Кад]] баккхархо ('''2'''): 1962, 1963
** [[Континенташна йукъара чемпионийн Суперкад]] баккхархо: 1968
* {{АЦШ-н байракх}} '''[[Нью-Йорк Космос (1970—1985)|Нью-Йорк Космос]]'''
** [[Къилбаседаамерикин футболан лига (1968—1984)|КЪАФЛ]] чемпион: 1977

=== Гулйина команда ===
* {{Бразилин байракх}} '''[[Футболах ловзарехь Бразилин гулйина команда|Бразили]]'''
** [[Футболах ловзарехь дуьненан чемпионат|Дуьненан чемпионат]]:
*** '''Чемпион (3):''' [[Футболах ловзарехь дуьненан чемпионат 1958|1958]], [[Футболах ловзарехь дуьненан чемпионат 1962|1962]], [[Футболах ловзарехь дуьненан чемпионат 1970|1970]]
*** Декъашхо (4): [[Футболах ловзарехь дуьненан чемпионат 1958|1958]], [[Футболах ловзарехь дуьненан чемпионат 1962|1962]], [[Футболах ловзарехь дуьненан чемпионат 1966|1966]], [[Футболах ловзарехь дуьненан чемпионат 1970|1970]]
** [[Рокан Кад]]:
*** '''Толамхо (2):''' 1957, 1963

=== Долара ===
* Цхьаъ бен воцу дуьненан кхузза чемпион ловзачу футболисташна йукъахь. Цуьнца цхьаьна Пелес шина финалан матчехь бен дакъа а ца лаьцна (1962 шарахь финалехь ца левзира чов бахьна долуш).
* Футболах ловзарехь дуьненан чемпионатийн финалан тIегIанашкахь Пелес тоьхна 12 гол.
* Кхааннах цхьа ловзархо ву, [[Зеелер, Уве|Зеелер Уве]]ца а, [[Клозе, Мирослав|Клозе Мирослав]]ца а, йеа [[Футболах ловзарехь дуьненан чемпионат|дуьненан чемпионатехь]] голаш тоьхна: 1958—1970.
* [[1969 шеран]] [[19 ноябрехь]] «[[Маракана]]» [[стадион]]ехь Пелес [[пенальти]]ера тоьхна шен 1000-гIа гол (амма, статистика теллича Пелен и гол йу 1006-гIа)<ref name=autogenerated1>[http://people.ufpr.br/~mmsabino/sstatistics/pele.html Подробная статистика голов Пеле]</ref>
* Шен футболан карьерехь Пелес тоьхна 1289<ref name=autogenerated1 /> гол 1363 ловзарехь.
* 1959 шарахь ткъаясса шо долу Пелес цхьана шарахь тоьхна 126 гол 103 ловзарехь.
* 90-азза Пелес кхоккха гол тоьхна ловзарехь, 30-азза — йиъ-йиъ гол, 4-азза — пхиппа гол, цкъа — 8 гол (1964 шеран 21 сентябрехь, Рибейрао-Претора «[[Ботафого]]н» кевнаш чу).
* Уггар дика бомбардир ву Бразилин гулйинчу командин исторехь: 77 гол
* [[Къилба Америкин шеран футболист]] 1973 ш.
* «[[Marca]]» газетан дешархойн версица «Туьйра» хIонцI йаьккхина 
* [[ФИФА 100]] исписки йукъахь ву 
* World Soccer журналан версица хьалхарчу меттигехь ву [[XX бIешеран уггар сий долу футболистийн исписка (World Soccer)|XX бIешеран уггар сий долу футболистийн испискан]] тIехь.
* [[Дуьненайукъара олимпийн комитет|ДОК]]ан версица бIешеран спортсмен: 1999
* [[ФИФА версица бIешеран ловзархо]]
* Паулиста Лиган рекордсмен ву цхьаьна шарахь голаш тохарехь: 58 гол
* Йукъавахийтина [[:en:FIFA Dream Team|массо хенан дуьненан чемпионатийн гулйина командин]] (2002)

== Ловзаран статистика ==

=== Клубехь ===
{| class="wikitable" style="text-align: center; font-size:95%"
|-
!rowspan="3" width="100"|Клуб
!rowspan="3" width="50"|Сезон
!colspan="8"|Къаьмнийн турнираш
!colspan="2" rowspan="2"|Шаерг<br />{{Tooltip|НТ|Къоман турнирашкахь}}
!rowspan="23"|
!colspan="2"|Пачхьалкхан Кад
!colspan="4"|Континентан турнираш
!colspan="2" rowspan="2"|Шаерг<br />{{Tooltip|Оф.|Официалан}}
!rowspan="23"|
!rowspan="2" colspan="2"|Шаерг<br />{{Tooltip|Дот.|ДоттагIаллин ловзаршца цхьаьна}}
|-
!colspan="2"|[[Паулиста Лига|ПЛ]]
!colspan="2"|[[Рио-Сан-Паулун турнир|РСПТ]]
!colspan="2"|[[Роберто Гомес Педрозан Кад|РГПК]]
!colspan="2"|[[Футболех ловзарехь Бразилин чемпионат (А сери)|АС]]
!colspan="2"|[[Бразилин Кад|БК]]
!colspan="2"|[[Либертадоресан Кад|ЛК]]
!colspan="2"|[[Футболех ловзарехь континенташна йукъара Кад|КЮК]]
|-
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
!width="35"| Ловзарш
!width="35"|Голаш
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
|-
| rowspan="19" |'''[[Сантос (футболан клуб)|Сантос]]'''
|1956
||0||0||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||0||0||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||0||0||2||2
|-
|1957
||29||36||9||5||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||38||41||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||38||41||67||57
|-
|1958
||38||58||8||8||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||46||66||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||46||66||60||80
|-
|1959
||32||45||7||6||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||39||51||4||2||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||43||53||83||100
|-
|1960
||30||33||3||0||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||33||33||0||0||0||0||0||0||33||33||67||59
|-
|1961
||26||47||7||8||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||33||55||5||7||0||0||0||0||38||62||74||110
|-
|1962
||26||37||0||0||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||26||37||5||2||4||4||2||5||37||48||50||62
|-
|1963
||19||22||8||14||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||27||36||4||8||4||5||1||2||36||51||52||67
|-
|1964
||21||34||4||3||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||25||37||6||7||0||0||0||0||31||44||47||57
|-
|1965
||30||49||7||5||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||37||54||4||2||7||8||0||0||48||64||66||97
|-
|1966
||14||13||0||0||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||14||13||5||2||0||0||0||0||19||15||38||31
|-
|1967
||18||17||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||14||9||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||32||26||0||0||0||0||0||0||32||26||65||56
|-
|1968
||21||17||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||17||11||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||38||28||0||0||0||0||0||0||38||28||73||55
|-
|1969
||25||26||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||12||12||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||37||38||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||0||0||0||0||37||38||61||57
|-
|1970
||15||7||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||13||4||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||28||11||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||0||0||0||0||28||11||54||47
|-
|1971
||19||8||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||21||1||40||9||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||0||0||0||0||40||9||72||29
|-
|1972
||20||9||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||16||5||36||14||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||0||0||0||0||36||14||74||50
|-
|1973
||19||11||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||30||19||49||30||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||0||0||0||0||49||30||66||52
|-
|1974
||10||1||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||17||9||27||10||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||0||0||0||0||27||10||49||19
|-
!colspan="2"|Шаерг
!412!!470!!53!!49!!56!!36!!84!!34!!605!!589!!33!!30!!15!!17!!3!!7!!656!!643!!1120!!1087
|}

{| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;"
|-
!rowspan="2" width="100"|Клуб
!rowspan="2" width="50"|Сезон
!colspan="2"|[[Къилбаседа Америкин футболан лига (1968—1984)|КЪАФЛ]]
!colspan="2"|Кхин а
!colspan="2"|Шаерг
|-
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
|-
| rowspan="3" |'''[[Нью-Йорк Космос (1970—1985)|Нью-Йорк<br />Космос]]'''
|1975
||9||5||14||10||23||15
|-
|1976
||24||15||18||11||42||26
|-
|1977
||31||17||11||6||42||23
|-
!colspan="2"|Шаерг
!64!!37!!43!!27!!107!!64
|}

=== Гулйинчу командехь ===
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align: center;"
|-
!rowspan="2" width="100"|Гулйина команда
!rowspan="2" width="50"|Сезон
|-
!width="35"|Ловзарш
!width="35"|Голаш
|-
|rowspan="16"|'''[[Футболех ловзарех Бразилин гулйина команда|Бразили]]'''
|-
|1957
||2||2
|-
|1958
||7||9
|-
|1959
||9||11
|-
|1960
||6||4
|-
|1961
||0||0
|-
|1962
||8||8
|-
|1963
||7||7
|-
|1964
||3||2
|-
|1965
||8||9
|-
|1966
||9||5
|-
|1967
||0||0
|-
|1968
||7||4
|-
|1969
||9||7
|-
|1970
||15||8
|-
|1971
||2||1
|-
!colspan="2"|Шаерг
!92!!77
|}

== Футбол йитича ==
* 1995 шарах Пеле [[Бразили]]н спортан министр хIоттийна.
* 1998 шарахь командоран рыцарь олу [[Британин империн орден]] (KBE) йелла. Амма, [[Элизабет II|Цуьнан сийлаллин]] куьйга к1елахь ца хиларна, Пелес лело йиш йац дешахьалхе «сэр».
* 1999 шарахь [[Дуьненайукъара олимпийн комитет]]о Пелех б1ешеран спортсмен вина.
* 2000 шарахь [[ФИФА]]с [[XX бIешеран]] уггар дика футболист лаьрра.
* Пеле [[ЮНЕСКО]]н посол вина.
* Пелес зорба тоьхна масех автобиографин, масийттаза кино йоккхуш дакъа лаьцна, музыка йаьккхина.
* Тренер хила а гӀиртира. Шина шарахь (2006—2008) «Сантосан» тренерийн штаб йукъахь хилла.
* 2011 шарахь «Сантос» клубе ловза кхайкхира дуьненан клубан чемпионатехь дакъалаца<ref>[http://www.championat.com/football/news-886667.html «Сантос» пригласил Пеле сыграть на клубном чемпионате мира] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110927154835/http://www.championat.com/football/news-886667.html |date=2011-09-27 }}</ref>
* 2014 шарахь йелла сийлаллин «[[ФИФА дешин буьрка]]».

== Билгалдахарш ==
{{билгалдахарш|2}}

== Хьажоргаш ==
{{Гергара проекташ
|Викицитатник = Пеле
|Тема = Пеле
}}
* {{БСЭ3|заглавие=Пеле}}
* [http://www.grazer-oleg.narod.ru/sudamericana/Players/Pele.htm Статья из «Футбольной Энциклопедии», 2000]
* [http://people.ufpr.br/~mmsabino/sstatistics/pele.html Подробная статистика голов Пеле]
* [http://www.futebol80.com.br/links/artilheiros/pele.htm Голы Пеле в Бразилии]
* [http://www.rsssf.com/players/prolific.html#pele Профиль на rsssf.com]
* [http://www.rsssf.com/miscellaneous/pele-intlg.html Матчи Пеле за сборную Бразилии]

{{Бразили ДЧ 1958}}
{{Бразили КЪАЧ 1959 (1)}}
{{Бразили ДЧ 1962}} 
{{Бразили ДЧ 1966}}
{{Бразили ДЧ 1970}}
{{Navboxes
|корта= Пелен совгӀаташ
|кортан_хатӀ=background:gold
|state = collapsed
|Америкин Кедан уггаре дика футболист
|Либертадоресан Кедан уггар дика бомбардираш 
|Футболех ловзаран Америкин Кедан уггар дика бомбардираш
|Къилба Америкин шеран футболист
|ФИФА 100
|Футболех ловзаран дуьненан чемпионатийн уггар дика къуона ловзархой
|Футболех ловзаран дуьненан чемпионатийн "Дешин буьрка" йелларш
|Футболех ловзаран дуьненан чемпионатийн "Детин буьрка" йелларш 
|Футболех ловзаран дуьненан чемпионатан 1958 — символан гулйина команда
|Футболех ловзаран дуьненан чемпионатан 1970 — символан гулйина команда
}}

{{Библиохаам}}

[[Категори:Бразилин Футболисташ]]
[[Категори:Футболех ловзаран Бразилин гулйинчу командин ловзархой]]
[[Категори:Футболех ловзаран дуьненан чемпионат]]
[[Категори:ФИФА 100]]
[[Категори:ФК «Сантосан» ловзархой]]
[[Категори:ФК «Нью-Йорк Космос» ловзархой(1970—1985)]]
[[Категори:Спортан Министраш]]
[[Категори:Къилба Америкин шеран Футболисташ]]
[[Категори:Британин империн Командоран рыцарь олу орден йелларш]]
[[Категори:Бразилин Министраш]]
[[Категори:Бразилин актёраш]]