Jablonec nad Nisou

	Jablonec nad Nisou
	germane Gablonz an der Neisse, pole Jabłoniec nad Nysą
	urbo
	Suba placo kun urbodomo
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Jablonec nad Nisou
Ŝtato	Ĉeĥio
Regiono	Regiono Liberec
Distrikto	Jablonec nad Nisou
Administra municipo	Jablonec nad Nisou
Historiaj regionoj	Bohemio, Sudetio
Montaro	Jizera montaro
Riveroj	Blanka Niso, Luzacia Niso
Situo	Jablonec nad Nisou
- alteco	475 m s. m.
- koordinatoj	50° 43′ 28″ N 15° 10′ 05″ O / 50.72444 °N, 15.16806 °O (mapo)
Areo	31,39 km² (3 139 ha)
Loĝantaro	46 226 (2024)
Denseco	1 472,63 loĝ./km²
Baseno	Ĵitava baseno
Unua skribmencio	1356
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	466 01
NUTS 3	CZ051
NUTS 4	CZ0512
NUTS 5	CZ0512 563510
Katastraj teritorioj	8
Partoj de urbo	8
Bazaj setlejunuoj	53
	Situo enkadre de Ĉeĥio Situo enkadre de Ĉeĥio
	Vikimedia Komunejo: Jablonec nad Nisou
	Retpaĝo: www.mestojablonec.cz
	Portalo pri Ĉeĥio

Koordinatoj: 50° 43′ 28″ N 15° 10′ 05″ O / 50.72444 °N, 15.16806 °O (mapo)

Jablonec nad Nisou estas urbo en Ĉeĥio. Ĝi situas en norda Bohemio, en valo de la rivero Bílá Nisa, 12 km de la regiona urbo Liberec. En 2024 ĝi havis 46 226 loĝantojn.

La urbo havas tradician vitroindustrion (vitrofabrikon kaj vitrofacetejojn) kaj ĝi estas mondkonata centro de etornamaĵ-produktado. Krome ĉi tie estas tekstil-, nutraĵ-, paper- kaj maŝin- industrioj. Ĝi estas sidejo de Meza artindustria lernejo.

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Pěnčín, Nová Ves nad Nisou, Maršovice, Lučany nad Nisou, Rychnov u Jablonce nad Nisou, Rádlo, Janov nad Nisou, Pulečný, Dalešice kaj Liberec.

Historio

La unua skribmencio pri origina karbetista vilaĝo estas datita en la jaro 1356. Kiam ĝi estis forbruligita en aŭgusto de 1496 de soldataroj el Luzacio, la vilaĝo ĉesis ekzisti. En la 30-aj kaj la 40-aj jaroj de la 16-a jarcento okazis reorganizo de ekonomio de ĉi tiea sinjorujo kaj denova loĝigo de la vilaĝo, precipe de germanaj koloniistoj. Ekfloro de la vilaĝo notita en la 2-a duono de la 17-a jarcento precipe konekse kun vitrofarado kaj eksporto de vitro (inter famajn eksportistojn de vitro apartenis en la 18-a jarcento Jan František Schwann kaj familio de Riedel-anoj).

Je urbeto Jablonec estis avancigita en la jaro 1808 kaj urbo ĝi fariĝis en la jaro 1866. Ekde la fino de la 40-aj jaroj de la 19-a jarcento ĝi situas en la tn. Krkonošská silnice (Gigantmontara landvojo) (Liberec – Jablonec – Trutnov). Ekde la jaro 1888 Jablonec estas kunigita per fervojo kun Liberec. En la jaroj 1938–1945 estis la urbo eĉ kun la tuta ĉirkaŭa regiono konsisto de la germana Tria regno. Post la dua mondmilito ĝi estas notita pro forŝovo de ĉeĥaj germanoj.

En la teritorio de la urbo sur rivero Bílá Nisa estas konstruita akvorezervujo servanta por banado.

Nuntempe la urbo estas unu el la ĉefaj elirlokoj al la turisma regiono de la Jizera montaro.

Loĝantaro

Evoluo de nombro de loĝantoj

La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj

Jaro	Loĝantoj
1869	6 752
1880	9 032
1890	22 603
1900	31 764
1910	43 034
1921	39 147

Jaro	Loĝantoj
1930	33 958
1950	23 139
1961	33 064
1970	33 778
1980	42 179
1991	45 937

Jaro	Loĝantoj
2001	45 266
2014	45 453
2016	45 510
2017	45 702
2018	45 771
2019	45 802

Jaro	Loĝantoj
2020	45 773
2021	44 486
2022	44 588
2023	45 830
2024	46 226

Vidindaĵoj

Malnova urbodomo - konstruita en 1867-1860 en novrenesanca stilo, nuntempe sidejo de la urba biblioteko
Nova urbodomo - kvinetaĝa funkciisma konstruaĵo el 1931 – 1933 -nuntempe sidejo de la municipa oficejo, informcentro kaj kinejo; en la somersezono alireblas ankaŭ la turo ofertanta belan panoramon
Urba teatro – secesia konstruaĵo el 1906 – 1907
Evangelia preĝejo- el komenco de la 1í-a jarcento, en 1892 novgotike rekonstruita; ĝia 60m alta turo estas unu el dominantoj de la urba panoramo
Malnovkatolika preĝejo Avancigo de Sankta Kruco - valora secesia konstruaĵo el 1902 – 1906
Romia-katolika preĝejo La plej sankta koro de Jesuo - trinava konstruaĵo estigita en 1930-1932 en funkciisma stilo, sidejo de dekanejo
Preĝejo de Sankta Anna - la plej malnova el la urbaj preĝejoj, staras surloke de la ligna preĝejeto. La nuna konstruaĵo estas origine baroka el 1685 – 1687, kun novrenesanca fasado.
Eksparoĥejo en la strato Kostelní, vid-al-vide al la preĝejo de Sankta Anna, kun statuaro de la Getsemana ĝardeno el 1829
Belvedero malfrubaroka domo kun mansarda tegmento - nuntempe sidejo de parto de la Muzeo pri vitraĵoj kaj artefaritaj juveloj
Petřín – monteto super la urbo, kie staras secesia ekskursrestoracio kun belvidejo, konstruita en 1906, kaj bela panoramo al la Jizera montaro

Nova urbodomo
Urba teatro
Preĝejo de Sankta Anna
Preĝejo La plej sankta koro de Jesuo

Transporto

Inter Liberec kaj Jablonec nad Nisou veturas tramoj, temas pri konata interurba tramvojo. Eblas uzi ankaŭ trajnojn al Liberec. Oni planas en estonteco unuigi tramojn kaj trajnojn, ke ili uzu normalan ŝpuron kaj ke estu du reloj.^[1] Jablonec havas regulan aŭtobusan konekton kun Prago.

Esperanto-movado

En 1949 ekzistis Esperanto-klubo en Jablonec, en kiu membris 12 junuloj inter 16 kaj 19 jarojn aĝaj.^[2] Dum la 65-a IJK en Liberec (historie Reichenberg) vizitis la urbon partoprenantoj dum ekskurso.