Noard-Masedoanje

Република Северна Македонија
Republika Severna Makedonija
Republika e Maqedonisë së Veriut

Flagge Wapen
Offisjele taal	Masedoanysk, Albaneesk
Haadstêd	Skopje
Steatsfoarm	Republyk
Gebiet % wetter	25.713 km² 1,9­%
Ynwenners (2003)	2.022.547
Munt	Denar (MKD)
Tiidsône	UTC +1
Nasjonale feestdei	2 augustus
Lânkoade	MKD
Ynternet	.mk
Tillefoan	389

Dizze side giet oer it lân Masedoanje. Foar oare betsjuttings, sjoch: Masedoanje (betsjuttingsside).

Noard-Masedoanje, yn 'e regel gewoan Masedoanje neamd, is in lân op de Balkan. De haadstêd is Skopje.

Geografy

Lizzing

Noard-Masedoanje wurdt begrinzge troch:

• Servje yn it noarden;
• Bulgarije yn it easten;
• Grikelân yn it suden;
• Albaanje yn it westen.

Lânskip

Kaart fan Noard-Masedoanje

De Republyk Noard-Masedoanje is mar in part fan de gruttere regio Masedoanje. De rest leit foar in grut part yn Grikelân (likernôch de helte) en foar lytse parten yn Bulgarije en Albaanje.

It is meast rûch terrein, lizzend tusken de Šar en Rodopebergen dy't rûnom de fallei fan de Vardarrivier lizze. Oan de súdgrins mei Albaanje en Grikelân lizze trije grutte marren, de Orid Mar, de Prespa Mar en de Doiran Mar. Mear as in tredde fan it lân is beboske.

It gebiet is seismysk aktyf en der hawwe yn histoaryske tiden ferskate ierdbevings west, de meast resinte yn 1963 doe't Skopje bot skansearre waard troch in grutte ierdbeving.

Fierwei de grutste stêd fan de republyk is de haadstêd Skopje, mei in ynwennertal fan likernôch 600.000. Nei Skopje binne de grutste stêden Bitola, Kumanovo, Prilep en Tetovo mei ynwennertallen tusken de 50.000 en 12.000.

Oant novimber 1991 wie de republyk opdield yn 34 distrikten, hjirnei waard de bestjoerlike yndieling feroare ta 123 gemeenten (opštini), dy't yn augustus fan 2004 werombrocht waarden ta 84 gemeenten.

Stêden

De wichtichste stêden yn Noard-Masedoanje binne:

Berovo Bitola Makedonski Brod Debar Delčevo Demir Kapija Gevgelija

Gostivar Kavadarci Kičevo Kočani Kratovo Kriva Palanka Kruševo

Štip Kumanovo Negotino Ochrid Prilep Resen Skopje

Struga Strumica Sveti Nikole Tetovo Valandovo Veles Vinica

Skiednis

De Republyk Noard-Masedoanje is ûntstien op 8 septimber 1991 nei in referendum oer de ûnôfhinklikheid fan it eardere Joegoslaavje, dêr't it in dielrepublyk fan foarme.

De namme Masedoanje leit gefoelich by it buorlân Grikelân om't de regio Masedoanje ek in grut part fan it noarden fan Grikelân omfiemet. Dêrom brûke de Feriene Naasjes en in pear standarisaasjeynstituten foar de republyk de oantsjutting Former Yugoslav Republic Of Macedonia (Eardere Joegoslavyske republyk fan Masedoanje), yn ôfkoarte foarm F.Y.R.O.M.. De measte lannen brûke yn it ynternasjonale ferkear no lykwols gewoan de namme fan it lân. De Griken neame it lân ienfâldichwei Skopje, nei de haadstêd.

De nije Republyk Masedoanje hie net folle te lijen fan de gefolgen fan de oarloggen troch it útienfallen fan Joegoslaavje. Dat feroare doe't yn 1998 it ekstreem-nasjonalistyske ortodokse regear ûnder premier Gregoriefski oan de macht kaam, en der ek noch oarloch útbruts yn Kosovo. In protte etnyske Albanezen flechten fuort út Kosovo, en in part derfân kaam nei Masedoanje, dêr't al in etnysk-Albaneeske minderheid wenne. De Albanezen yn Masedoanje, organisearre yn de UCK-M, stribben nei unôfhinklikens. Dit late yn 2001 ta in koarte mar fûle striid tusken etnyske Albanezen en it Masedonyske regearingsleger. Dit einige dermei dat in ynterfinsjemacht fan de NAFO nei it gebiet stjoerd waard en dat it regear tasei dat de Albaneeske minderheid mear te sizzen krije soe. Noard-Masedoanje is sûnt 27 maart 2020 lid fan de NAFO.

Demografy

Etnyske groepen

Yn it lêste grutte folksûndersyk beskôge 1.300.000 miljoen minsken har as etnyske Masedoanjers. Hja binne mei 64.2% de grutste etnisiteit yn it lân. Likernôch in heal miljoen minsken binne Albanezen. Hja wenje yn it noardwesten fan it lân en fertsjintwurdigje 25,2% fan alle ynwenners fan Masedoanje. Oare minderheden binne Turken (78.000 of 3.9%), Roma (54.000 of 2.7%), Serven (36.000 of 1.8%) en Aroemenen ek wol Flachs neamd (9695 of 0.4%). 2.5% hat in oare nasjonaliteit, of is fan in oare minderheid.

Talen

De offisjele taal fan Masedoanje is it Masedoanysk, dat yn Bulgarije troch guon as in dialekt of fariant fan it Bulgaarsk beskôge wurdt.

Yn de westlike gebieten (oan de grins fan Albaanje) dêr't mear as 30% fan de befolking fan Albaneeske slach is, is it Albaneesk njonken it Masedoanysk offisjele taal. Fierders praat meastepart fan de minsken it Servysk, om't Masedoanje eartiids ûnderdiel wie fan Joegoslaavje en sprekke op guon lokaasjes Turksk en Romany.

Religy

It grutste part fan de befolking (64.7%) heart by de Masedoanyske Ortodokse Tsjerke. Moslims foarmje 33.3% fan de befolking.

Ekonomy

It wichtichste part fan 'e Masedoanyske ekonomy leit yn de yndustry, op it stuit net goed ûntwikkele mar wol waaksjend. De oerheid hat oerienkomsten mei it YMF (Ynternasjonale Monetêre Fûns) en de Wrâldbank. Nei de ein fan de Grykske boykot 1995 is de ekonomy woeksen, mar noch hieltyd mei in 38% wurkleazens. Oannommen wurdt, dat in grut part fan 'e wurkleazen op 'e grize merke oan it wurk is.

It konflikt om Kosovo soarge foar in slimme ekonomyske krisis.