Němska
Němska (němsce Deutschland, hamtsce Bundesrepublik Deutschland, Zwjazkowa republika Němska) je w Zakładnym zakonju konstituowany federalny srjedźoeuropski stat z 83 milionami wobydlerjow, kotryž wobsteji ze 16 Zwjazkowych krajow. Zwjazkowa republika je swobodniski-demokratiski a socialny prawny stat[1] a woznamjeni najmłódšu formu němskeho narodneho stata.[2] Stolica Němskeje je Berlin.
zakładne daty: | |
swójske mjeno | Bundesrepublik Deutschland |
stolica | Berlin |
přestrjeń | 357.092 km² |
wobydlerstwo | 83.237.124 (2021) |
hustosć | 233,1 wob./km² |
forma knježerstwa | zwjazkowa republika |
hłowa stata | zwjazkowy prezident Frank-Walter Steinmeier (wot 2017) |
šef knježerstwa | zwjazkowy kancler Olaf Scholz (wot 2021) |
měna | euro |
hamtska rěč | němčina |
připóznate mjeńšinowe rěče | danšćina, hornjoserbšćina, delnjoserbšćina, delnjoněmčina (delnjosakšćina), frizišćina. |
hymna | Lied der Deutschen (třeća štučka) |
narodny swjatk | 3. oktobra (Dźeń němskeje jednoty) |
časowe pasmo | UTC+1 UTC+2 MESZ (měrc–oktober) |
nastaće | 23. meja 1949 3. oktobra 1990 (znowazjednoćenje) 18. januara 1871 (Němske mócnarstwo) |
Top Level Domain | .de |
telefon | +49 |
awtowa značka | D |
Połoženje Němskeje w Europje | |
Němska je sobuzałožer Europskeje unije (EU) kaž tež jeje na wobydlerstwo najbohatši kraj a twori ze 17 dalšimi statami EU měnowu uniju, europasmo. Wona je čłon UNO, OECD, NATO, G7 a G20. Zwjazkowa republika Němska płaći jako politisce wliwapołny stat w Europje a je často pytany partnerski kraj na globalnej runinje.[3]
Po nominalnym nutřkokrajnym bruttoprodukće je Němska najwjetše ludowe hospodarstwo Europy a štwórte najwjetše swěta.[4] W lěće 2012 běše wona třeći najwjetši ekstportowy a importowy stat.[5] Indeks za čłowjeske wuwiće liči Němsku k jara wysoko wuwitym krajam.[6]
Geografija
wobdźěłaćNěmska mjezuje na dźewjeć susodne kraje (Danska w sewjeru; Nižozemska, Belgiska a Luxemburgska w zapadźe; Francoska w juhozapadźe; Šwicarska a Awstriska w juhu; Čěska a Pólska we wuchodźe), na Sewjerne a Baltiske morjo w sewjeru a w juhu na hory Alpy. Němska leži w měrnym klimowym pasmje, liči z 83 milionami wobydlerjow k husće wobsydlenym statam a płaći mjezynarodnje jako kraj z třećej najwyšej ličbu připućowarjow.[7]
Z něhdźe 3,6 milionami wobydlerjow na 892 km² je Berlin najwjetše město kaž tež kulturelne a medijowe srjedźišćo kraja. Dalše wulkoměsta su Hamburg (1,9 mil. wobydlerjow), Mnichow (1,5 mil. wobydlerjow), Köln (1,1 mil. wobydlerjow) a Frankobrod nad Mohanom (0,75 mil. wobydlerjow).
- Hlej tež: Lisćina najwjetšich městow w Němskej
Najwažniše rěki Němskeje su Ryn na zapadźe, Dunaj na juhu kaž tež Łobjo a Wódra na wuchodźe. Najwjetše jězory su Bodamski jězor, kotryž pak jenož zdźěla k Němskej słuša, Morica a Chiemski jězor.
Stawizny
wobdźěłaćWot 7. oktobra 1949 do 3. oktobra 1990 wobsteještej dwaj němskej stataj: Němska zwjazkowa republika a Němska demokratiska republika.
Politika
wobdźěłaćWustawa a tuž prawizniski a politiski fundament Zwjazkoweje republiki je Zakładny zakoń, kotryž bu dnja 23. meje 1949 přiwzaty. Najwyše wustawowe organy Němskeje su Zwjazkowy sejm a Zwjazkowa rada (legislatiwa), Zwjazkowe knježerstwo z kanclerom (eksekutiwa) a Zwjazkowe wustawowe sudnistwo (judikatiwa). Hłowa stata je Zwjazkowy prezident, kotryž w poprawnym zmysle njeje čłon eksekutiwy.
Wot decembra 2021 knježi na zwjazkowej runinje tak mjenowana amplowa koalicija ze SPD, Zelenych a FDP pod kanclerom Olafom Scholzom.
Zwjazkowe kraje Němskeje
wobdźěłaćHač k znowazjednoćenju němskeju statow wobsteješe Zwjazkowa republika Němskeje z 11 zwjazkowych krajow. W lěće 1990 so pjeć nowych krajow, Braniborska, Durinska, Mecklenburgsko-Předpomorska, Sakska a Saksko-Anhaltska, přidruži.
Zwjazkowe kraje Němskeje zwjazkoweje republiki su dźensa:
kraj | stolica | płonina (tys. km²) |
wobydlerstwo (2023) | |
---|---|---|---|---|
Badensko-Württembergska | Stuttgart | 35,7 | 11.339.260 | |
Bayerska | Mnichow | 70,5 | 13.435.062 | |
Berlin(1) | 0,892 | 3.782.202 | ||
Braniborska | Podstupim | 29,5 | 2.581.667 | |
Bremen(1) | 0,404 | 691.703 | ||
Delnja Sakska | Hannover | 47,6 | 8.161.981 | |
Durinska | Jarobrod | 16,2 | 2.122.335 | |
Hamburg(1) | 0,755 | 1.964.021 | ||
Hessenska | Wiesbaden | 21,1 | 6.420.729 | |
Mecklenburgsko-Předpomorska | Zwěrin | 23,2 | 1.629.464 | |
Porynsko-Pfalca | Mohuč | 19,8 | 4.174.311 | |
Posaarska | Saarbrücken | 2,57 | 994.424 | |
Sakska | Drježdźany | 18,4 | 4.089.467 | |
Saksko-Anhaltska | Dźěwin | 20,4 | 2.180.448 | |
Schleswigsko-Holsteinska | Kiel | 15,8 | 2.965.691 | |
Sewjerorynsko-Westfalska | Düsseldorf | 34 | 18.190.422 | |
(1) Berlin a Hamburg stej měsće, kotrejž matej prawej krajej. Bremen je tež měšćanski stat, kotryž wobsteji z městow Bremen a Bremerhaven. |
Žórła
wobdźěłać- ↑ Bundeszentrale für politische Bildung: Grundlagen. Wotwołana 7. meja 2013.
- ↑ K zapřijeću narodneho stata hlej Hans F. Zacher: Sozialer Einschluß und Ausschluß im Zeichen von Nationalisierung und Internationalisierung. W: Hans Günter Hockerts (wud.): Koordinaten deutscher Geschichte in der Epoche des Ost-West-Konflikts. Oldenbourg, Mnichow 2004 (Schriften des Historischen Kollegs: Kolloquien; 55), ISBN 3-486-56768-3, str. 103–152, tu str. 105sl., 141.
- ↑ Hans Kundnani: Germany as a Geo-economic Power. (PDF; 267 kB), Center for Strategic and International Studies, 2011. Wotwołana 20. junija 2013.
- ↑ Internationaler Währungsfonds: World Economic Outlook Database. Staw: apryl 2012. Wotwołana 8. oktobra 2012.
- ↑ Statistisches Bundesamt: Top 20 Exportländer 2012.; přir. Außenhandel. Staw 2013. Wotwołana 15. junija 2013.
- ↑ [http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013%20Report%20German.pdf Bericht über die menschliche Entwicklung 2013. (PDF; 6,2 MB) Entwicklungsprogramm der Vereinten Nationen. Str. 238sl. Wotwołana 2. apryla 2013.
- ↑ UN Department of Economic and Social Affairs: International Migration 2006. (PDF; 619 kB), staw: 2006. Wotwołana 31. meje 2013.
Wotkazy
wobdźěłaćAwstriska | Belgiska | Bołharska | Cypernska | Čěska | Danska | Estiska | Finska | Francoska | Grjekska | Chorwatska | Irska | Italska | Letiska | Litawska | Luxemburgska | Madźarska | Malta | Němska | Nižozemska | Portugalska | Pólska | Rumunska | Słowakska | Słowjenska | Španiska | Šwedska
Kandidaty: Čorna Hora | Serbiska | Sewjerna Makedonska | Turkowska
Staty
• Albanska • Andorra • Awstriska • Belgiska • Běłoruska • Bołharska • Bosniska a Hercegowina • Čěska republika • Čorna Hora • Danska • Estiska • Finska • Francoska • Grjekska • Chorwatska • Irska • Islandska • Italska • Letiska • Liechtenstein • Litawska • Luxemburgska • Madźarska • Malta • Moldawska • Monaco • Němska • Nižozemska • Norwegska • Pólska • Portugalska • Rumunska • Ruska1 • San Marino • Serbiska • Sewjerna Makedonska • Słowakska • Słowjenska • Španiska • Šwedska • Šwicarska • Turkowska1 • Ukraina • Vatikanske město • Zjednoćene kralestwo
Zwadne teritorije: Kosowo • Podnisterska
Druhe teritorije: Åland • Baskiska • Bretanja • Ferejske kupy • Friziska • Friulska • Gagauska • Galicija • Gibraltar • Guernsey • Jendźelska • Jersey • Katalanska • Korniska • Łužica • Man • Sewjerna Irska • Svalbard • Šotiska • Waliziska
1 Leži zdźěla w Aziji.