Vìa Cavour (Arbenga)

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese sitadìn

Vìa Cavour (cunusciüa cu'u mèximu numme italiàn) u l'è in caruggiu ch'u se tröva in Arbenga Veggia, parte du quartê de San Scî.

Sto(r)ia

U traciàu de Vìa Cavour l'è ben prubabile ch'u recarche quellu de in decümàn de mèzzu de l'antigu nücleu de l'Arbenga rumana, mèntre du periudu medievâle a vegne marcâ a presènsa du forum carnium salsarum, in mercàu de carne sa(r)â^[1] ch'u se truvava inte 'na parte da vìa, de prubabile aa Cà di D'Aste, cumme registràu inti Registrum du 1420.^[2] Du restu, faxendu rife(r)imèntu ae pàrte d'in gi(r)u, inta Ciàssa di Pésci, de cuntru aa se truvava l'antiga Platea canapi, dund'a se smerciava a càneva.^[1] De doppu u Risurgimentu aa vìa u gh'è stètu dètu u numme d'ancöi, in unû du statista piemuntese Camillo Benso cunte de Cavour.^[3]

Descrisiùn

Vìa Cavour a l'imbuccu versu munte
U spiàssu in frunte aa Cà di D'Aste
A cruxe(r)a cun Ciàssa San Michê, vèrsu a Ciàssa di Pésci
A cruxe(r)a cun Ciàssa San Michê, imbuccu a munte
U Caruggiu a l'artessa du Palàssiu di Bassu-Seullìn
L'imbuccu du caruggiu, d'in Vìa Oddu

Da munte a valle, u caruggiu u se diramma a partì daa Vìa de Medaje d'Ò(r)u, a l'artessa du Palàssiu D'Aste-Rulandi-Ricci e u l'è inclüsu du tüttu intu quartê de San Scî. Traversàu u prìmmu isulàu, a l'artessa du Palàssiu di Gerardenghi u se scuntra in slàrgu ch'u vegghe faciaseghe u Fussàu Ve(r)àn, u Caruggiu di Baxadonne e quellu da Ca(r)ènda, primma de finì inta ciàssa de San Michê. Passâ sta chi u se inmette fiancandu u Palàssiu di Lengueja-Costa inta Ciàssa di Pésci, dund'u se vegghe ancù u casamèntu di Bassu-Seullìn, pe' terminâ inte Vìa Oddu.

Cruxe(r)e

Vìa de Medaje d'Ò(r)u, u cardu mascimu d'Arbenga veggia, da dund'a l'ha u(r)ìgine u caruggiu, pôcu dòppu i Quattru Canti, andandu vèrsu a scciümai(r)a, in diresiùn da Pòrte de l'A(r)òscia.
U Fussàu Ve(r)àn, caruggiu ch'u pìa u sò numme da 'n benefatû arbenganese che, du 1564, l'axeva fètu in'impurtante dunasiùn ae fiöe da ma(r)ià, lungu tòstu 30 mêtri, u finìsce inte Vìa Benardu Ricci.^[4]
U Caruggiu di Baxadonne, ün di caruggi ciü strêti d'Arbenga Veggia, dau percursu nu retilineu, u finìsce inte Vìa Rumma doppu 'na sinquantêna de mêtri e u dêve u sò numme a 'n'antìga famìa de Zena, cunusciüa ascì cumme Bassadonne, presente in Arbenga dai tèmpi da Repübbrica. Du rèstu u caruggiu u l'é(r)a divegnüu cunusciüu inta tradisiùn pupulâre cumme pòstu frequentàu dai inamuèi.^[5]
U Caruggiu da Ca(r)ènda, dìtu ascì U Caruggiu de l'U(r)ìvu, pìa u numme dau turènte ch'u scûre inta Ciâna ai cunfìn cu'u Se(r)iâ, lungu 35 mêtri, u finìsce inte Vìa Benardu Ricci.^[5]
Ciàssa San Michê, a ciü gròssa e ciü impurtànte ciàssa d'Arbenga tütta, dund'i cunfine(r)ean i quattru quartêi sitadìn e dund'i se fàccian tantu u Palàssiu du Cumün cumme a Catedrâle, intitulâ au santu. A vegne traversâ da Vìa Cavour inta sò parte ciü bàssa, che finìa sta chi a se inmette inta Ciàssa di Pésci vegnindune daa Vìa de Medaje d'Ò(r)u.^[6]
U Caruggiu di Cassulìn, aa drìta, a l'artessa da Ciàssa di Pésci, u dividde l'isulàu ucupàu dau Palàssiu di Basso-Seulìn dau restu, strêtu, u pòrta vèrsu Vìa Rumma.
A Ciàssa di Pésci, l'antìga Platea Canapi, vistu che inte l'Etè de Mèzzu chi u se tegnìva u cumèrciu da càneva, risursa de prêxu pe' l'ecunumìa ingàuna de quelli tèmpi. Ciü de resènte a l'é(r)a u scìtu d'in mercàu fìssu, survatüttu de pésci e da chì u numme.^[7]
U Caruggiu de verdü(r)e(r)e (o Vìa Oddu, a remarcà a tupunumastica), u segundu cardine d'Arbenga Veggia pe' grandessa, dund'u se tröva l'âtru càppu de Vìa Cavour. Lungu 127 mêtri in tüttu, u marca pe' tradisiùn u cunfìn fra u quartê de San Scî e quellu de Sant'Eulàlia.^[8]

Architetü(r)e

n°	Numme	Descrisiùn
s.n.c.^{[n. 1]}	Tûre D'Aste	A Tûre di D'Aste a l'è ina tûre ch'a se tröva in sciu cantu fra Vìa Cavour e Vìa de Medaje d'O(r)u, da pa(r)eggi seculi sbasciâ au livellu du têitu du Palàssiu Rulandi-D'Aste, dund'a l'è stèta inglubâ. Da tûre se cunusce ancù bèn u basamèntu, de prìa negra de Pûi, ch'u ne dà ina datasiùn tra a fìn du Duxèntu e l'imprinsippiu du Trexèntu.^[9]
1-3^{[n. 2]}-5	Palàssiu Rulandi - D'Aste	U Palàssiu Rulandi - D'Aste, o ascì Rulandi - Ricci u l'occupa l'intregu isulàu fra i Quattru Canti, Vìa Cavour e U Fussàu Ve(r)àn. U prìmmu grüppu de cà u l'è mensunàu inti catastri du 1552, vegnüu fra Sinquesèntu e Seisèntu prupietè du Tu(r)ellu D'Aste, che de sò cuntu u l'axeva catàu da Galeottu e Gio Tumâxu di Lengueja. Fra i edifissi tacài asèmme fra u 1623 e u 1679, due cà du Quattrusèntu, cun tantu de tûre, üna vèrsu i Quattru Canti, l'âtra a l'imbuccu da Vìa. Passàu de màn ai Rulandi du 1749, u l'ha uspitàu ascì in zùenu Napuleùn Bunaparte de derê aa Campàgna d'Itàlia.^[10]
6-8-10^{[n. 2]}	Palàssiu Gerardenghi	U Palàssiu Gerardenghi, de prupietè du cumün, u se tröva in tèsta au caruggiu, làttu Via de Medaje d'Ò(r)u. U sa(r)ea d'u(r)igine sinquesentesca, metèndu asemme diferènti edifissi ciü veggi, de che se vegghen ancù i blòcchi de prìa squadrâ au de sutta de l'intonacu da faciâ d'in Vìa Cavour. Svilüpàu in sce quattru cièi (dui de sti chi cièi nobili, cu'e vorte a padijùn), culeghèi l'ün a l'âtru cun de sca(r)inè parè da ringhe(r)e de marme(r)u decu(r)àu. Au de drentu u cumplèssu u l'è stètu rangiàu du Settesèntu, tantu che chi i se cunservan decu(r)asiùi ba(r)ocche e ancù de doppu. In diresiùn du cantu, l'entrâ, cuvèrta a butte, a l'è pavimentâ a lìsca de pésciu, cun laterissi du Seisèntu.^[11]
9-11	Cà di D'Aste	A Cà di D'Aste a l'è a parte du palàssiu cu'u mèximu numme faciâ sciu Vìa Cavour, a ciü veggia de stu cumplèssu, nasciüu pe' vuluntè da famìa di D'Aste da l'agregasiùn de âtre custrusiùi ciü antìghe. A realisasiùn da Cà di D'Aste a cumènsa du Trexèntu e, au dì d'ancöi. a se presènta a trèi cièi ciü u su(r)é, cu'u têitu de abaìn menu che pe' ina terassa, fèta in scia simma da tûre inglubâ intu palàssiu. Au segundu cian, quellu nobile, se tröva in gran salùn duve(r)àu dau cunseju du Cumün d'Arbenga mèntre au tèrsu u gh'è in puntettu ch'u passa surva u Fusàu Ve(r)àn pe' ligâse au Palàssiu Rulandi-D'Aste.^[12]
13	Palàssiu növu du Cumün	U Palàssiu növu du Cumün u l'è a sêde de l'aministrasiùn arbenganese, cu'a sò custrusiùn ch'a remunta au 1834-38, fèta au postu da prexùn sitadina. Sta chi, ti(r)â sciü du 1647-48 dund'i gh'é(r)an di scìti da famìa di Fussài, a l'è restâ in funsiùn fina au 1820, pe' finì in ruvìna e êsse dunca rangiâ a Municìpiu. De drèntu, daa fìn de l'Öttusèntu, u l'è du tüttu ocupàu dai scagni du Cumün, spartìi ancù segundu a cianta du prugèttu u(r)iginâle.^[13]
42^{[n. 3]}	Palàssiu Pe(r)usu-Seulla	Palàssiu ch'u l'ha u sò ingressu prinsipâle in scia ciassa de San Michê. U presenta ina faciâ du tardu Sinquesèntu, nuché 'na tûre du seculu XIII, intu cantu versu Via Cavour, mentre l'internu u l'è decu(r)àu cun afreschi du Seisèntu.^[14] U pia u numme dai antìghi prupietâ(r)i, üna de ciü impurtanti antìghe famìe arbenganesi. U pruspettu versu Vìa Rumma u se presènta semplice, cun tréi ingressi, ün ciü grande di âtri dui. In curispundensa de ün de sti chi se vegghen ancù e tràcce d'in èrcu de maùi, ancöi seràu. L'edifissiu u l'ospita u Museu Navâle Rumàn e a sesiùn ingauna de l'Istitüu Internasiunâle de Stüddi Lìgü(r)i.
48-50	Cà e tûre di Lengueja - Còsta	Cumplèssu ch'u l'ha avüu u(r)ìgine fra a fìn du seculu XVI e i inissi du XVII^[15], de ciànta nu regulâre vista a messa insemme de ciü edifissi presedènti^[16], fra sti chi 'na tûre du seculu XII.^[17] Inta parte faciâ in sciu caruggiu u mustra ancù i segni di dui èrchi semireundi in laterissiu da lòggia du Trexèntu^[17], decurèi a bande intu vôrtu e framezèi da 'na sutìle culònna de prìa, cun tantu de capitèllu e de basamentu, ch'a l'emerge da l'intonacu. U restu du pruspèttu u l'è cumpostu da blocchi de laterissiu, dund'u nu l'è intunacàu. Au de drentu u palàssiu u g'ha di ambienti svilüpèi in sce quattru cièi, racurdèi da 'na grossa sca(r)inâ a duggia rampa, cun l'atriu du primmu ciàn ch'u se semeja a 'na lòggia ascì.^[18]
15	Tûre Cassulìn-Va(r)àlli	Tòstu intu càntu ch'u da in scia Ciàssa de San Michê, a se presenta cumme 'na custrusiùn de maùi a vìsta ch'a spunta fra i têiti di palàssi da vixìn, elevâ de tòstu 4 mêtri, cu-a sìmma cunvertìa a teràssa, cu'u làttu nord ciü âtu du rèstu, a mettene a l'asustu l'acessu. U pa che inte l'Etè de Mèzzu a desse diretta in scia Ciàssa, vistu che a cà ch'a gh'è stèta tacâ de dòssu a l'è in realtè d'epuca resènte. Intu mèntre ch'i se faxevan i travài pe' rangiâ l'edifissiu dund'a se tröva, du 1972, a l'è stèta descuvèrta ascì a base in prìa negra de Pûi.^[19] Mancan senù âtre infurmasiùi sto(r)iche, de prubabile a se pu(r)ea individuà cumme a Tûre di De Iustenice, anessa a quella ch'a l'é(r)a a rexidènsa du Giüdise, ch'a l'è mensunâ inti papêi antìghi inte vixinanse da Platea Canapi.^[20]
52-54-56^{[n. 2]}-58-60-62	Palàssiu Bassu-Seulìn	U Palàssiu Basso-Seulìn u cröve tòstu tüttu l'isulàu ch'u và dau cantu cu'u caruggiu de verdü(r)e(r)e, fin a dund'u se tröva u Caruggiu di Cassulìn, ch'u l'inmette vèrsu a Ciàssa di Pésci, dund'u l'ha u sò ingrèssu prinsipâle. Derucàu dau teramòttu de Diàn du 1887, u l'è stètu turna ti(r)àu sciü du 1892 e ancù rangiàu fra u 1984 e u 1985, cumme ripurtàu da 'na targa tacâ aa faciâ. U se presenta cu'in pruspettu a tréi cièi làttu ciàssa, mèntre versu u caruggiu u l'è pe'a ciü pàrte a dui livélli, levâ l'a(r)a ciü a levànte, ch'a n'ha tréi.

Nòtte

Nòtte au tèstu

↑ L'entrâ da tûre a dà in scia Via de Medaje d'Ò(r)u e a pòrta u sivicu n°51
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Entrâ prinsipâle
↑ L'entrâ prinsipâle du Palàssiu a dà in scia Ciàssa de San Michê e a pòrta u sivicu n°12

Nòtte bibliugrafiche

↑ ^1,0 ^1,1 Costa Restagno, 1993, Lo sviluppo urbano, p. 22
↑ Costa Restagno, 1979, p. 123
↑ AA.VV., 2001, p. 37
↑ AA.VV., 2001, p. 37
↑ ^5,0 ^5,1 AA.VV., 2001, p. 30
↑ AA.VV., 2001, pp.57-58
↑ AA.VV., 2001, pp.36-37
↑ AA.VV., 2001, p.45
↑ Bertonasco Rubatti, 2010, pp. 59-60
↑ Costa Restagno, 1979-80, pp.41-43
↑ (IT) Palazzo Gerardenghi, relazione storico-artistica (PDF), in sce srvcarto.regione.liguria.it. URL consultòu o 20 seténbre 2024.
↑ (IT) Casa d'Aste, Relazione storico-artistica (PDF), in sce srvcarto.regione.liguria.it. URL consultòu o 20 seténbre 2024.
↑ Costa Restagno, 1979-1980, pp. 32-36
↑ (IT) TCI, 6. Le valli di Albenga, in Liguria, Milan, Touring Club Italiano, 2001, p. 128.
↑ (IT) Casa e torre Lengueglia, scheda completa, in sce sigecweb.beniculturali.it. URL consultòu o 2 seténbre 2024.
↑ Costa Restagno, 1993, Il paesaggio urbano e le arti, pp. 151-152
↑ ^17,0 ^17,1 (IT) Palazzo della Lengueglia - Costa, relazione storico artistica (JPG), in sce commons.wikimedia.org. URL consultòu o 4 seténbre 2024.
↑ Costa Restagno, 1993, Il paesaggio urbano e le arti, pp. 152
↑ Bertonasco Rubatti, 2010, pp. 73-74
↑ Costa Restagno, 1979, pp. 63-65

Bibliugrafìa

(IT) Josepha Costa Restagno, Albenga: topografia medioevale, immagini della città, in Collana storico-archeologica della Liguria occidentale, Vul. XXI, Milàn, Istituto Internazionale di Studi Liguri, 1979.
(IT) Josepha Costa Restagno, Albenga, Le città della Liguria, Vul. 4, Zena, Sagep, 1993, ISBN 88-7058-479-8.
(IT) Giosetta Bertonasco Rubatti, Le Torri di Albenga, Memoïa Arbenga, Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 2010.
(IT) AA.VV., Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga, Arbenga, Edizioni dell'Unitre Ingauna, 2001.
(IT) Josepha Costa Restagno, I palazzi del comune di Albenga: palazzo Comunale o Municipio, palazzo D'Aste, palazzo Rolando-Ricci, in Rivista Ingauna e Intemelia, n.s., XXXIV-XXXV, 1979-1980, pp. 32-45.

Âtri prugètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Vìa Cavour

[9] L'entrâ da tûre a dà in scia Via de Medaje d'Ò(r)u e a pòrta u sivicu n°51

[:0-11] 2,0 ^2,1 ^2,2 Entrâ prinsipâle

[16] L'entrâ prinsipâle du Palàssiu a dà in scia Ciàssa de San Michê e a pòrta u sivicu n°12

[:1-1] 1,0 ^1,1 Costa Restagno, 1993, Lo sviluppo urbano, p. 22

[2] Costa Restagno, 1979, p. 123

[3] AA.VV., 2001, p. 37

[4] AA.VV., 2001, p. 37

[:0-5] 5,0 ^5,1 AA.VV., 2001, p. 30

[6] AA.VV., 2001, pp.57-58

[7] AA.VV., 2001, pp.36-37

[8] AA.VV., 2001, p.45

[10] Bertonasco Rubatti, 2010, pp. 59-60

[12] Costa Restagno, 1979-80, pp.41-43

[13] (IT) Palazzo Gerardenghi, relazione storico-artistica (PDF), in sce srvcarto.regione.liguria.it. URL consultòu o 20 seténbre 2024.

[14] (IT) Casa d'Aste, Relazione storico-artistica (PDF), in sce srvcarto.regione.liguria.it. URL consultòu o 20 seténbre 2024.

[15] Costa Restagno, 1979-1980, pp. 32-36

[17] (IT) TCI, 6. Le valli di Albenga, in Liguria, Milan, Touring Club Italiano, 2001, p. 128.

[18] (IT) Casa e torre Lengueglia, scheda completa, in sce sigecweb.beniculturali.it. URL consultòu o 2 seténbre 2024.

[19] Costa Restagno, 1993, Il paesaggio urbano e le arti, pp. 151-152

[Lengueja_-_Costa-20] 17,0 ^17,1 (IT) Palazzo della Lengueglia - Costa, relazione storico artistica (JPG), in sce commons.wikimedia.org. URL consultòu o 4 seténbre 2024.

[21] Costa Restagno, 1993, Il paesaggio urbano e le arti, pp. 152

[22] Bertonasco Rubatti, 2010, pp. 73-74

[23] Costa Restagno, 1979, pp. 63-65

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[n. 1]

[9]

[n. 2]

[10]

[11]

[12]

[13]

[n. 3]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]