Википедија

Папа Јован Павле II

(Пренасочено од Јован Павле II)

Јован Павле II (латински: Ioannes Paulus PP. II), роден како Карол Јузеф Војтила (полски: Karol Józef Wojtyła) — 264. папа на римокатоличката црква и владетел на Ватикан во текот на 27 години[1].

Јован Павле II
Јован Павле II на 12 август 1993 во САД
Папа од 16 октомври 1978
Папа до 2 април 2005
Претходник Папа Јован Павле I
Наследник Бенедикт XVI
Роден 18 мај 1920
Вадовице, Полска
Починал 2 април 2005 на 85 години
Ватикан

Поет и полиглот, како и аматерски актер, драматург и учител. Филозоф на историјата, феноменолог, мистик и претставник на христијанскиот персонализам.

На 16 октомври 1978 година бил избран за папа, на второто собрание на кардинали, по смртта на Јован Павле I, кој починал по триесет и три дена од неговиот понтификат. Го сменил своето име во Јован Павле за да му оддаде чест на својот претходник. Неговиот избор за Престолот во Рим имашло посебно влијание врз настаните во Источна Европа и Азија во 1980-тите и 1990-тите, особено врз демократските промени во Полска и другите земји од источниот блок. Од почетокот на неговиот понтификат, тој преземал силни акции против комунизмот и политичкото угнетување.

Главната цел на неговото папство била да се трансформира и промени позицијата на Католичката црква, тој сакал „да ја стави својата црква во срцето на новиот верски сојуз кој ќе ги соедини евреите, муслиманите и христијаните во голема верска сплотеност“. Тој придонел за подобрување на односот на Католичката црква со јудаизмот, исламот, православната црква и Англиканската заедница [2][3][4]. Бил еден од најпатуваните светски лидери во историјата, посетувајќи 129 земји за време на неговиот понтификат, што било толкувано како желба за градење односи меѓу различни нации и религии.

Во своето учење за црквата, покренувал за прашања како што се одржување на целибатот, осуда на механичка, хемиска и хормонална контрацепција, се спротивставил на абортусот и евтаназијата, го поддржувал ставот на Црквата за правото на живот и спречување на жените да ракополагаат, за што беше критикуван од некои, и иако ги поддржа реформите на Ватиканскиот совет II, бил сметан за конзервативен во неговото толкување на овие реформи [5][6]. Се борел против ослободителната теологија, го жигосувал и незаузданиот капитализам и потрошуваштвото, иако често ја прокламирал супериорноста на пазарната економија над национализираната.

Јован Павле II за светци прогласил 483 луѓе, а како блажени прогласил 1.340, што е повеќе од сите негови претходници во претходните пет века. Тој назначил поголем дел од Колеџот на кардиналите, осветил или соосветил многу епископи и ракополагал многу свештеници. Тој бил третиот папа со најдолг стаж во историјата, по св. Петар (30-67) и Пиј IX (1846-1878), првиот папа од Полска и првиот надвор од Италија по холандскиот папа Адријан VI (1522-1523).

Починал на 2 април 2005 година. На погребната церемонија учествувале делегации од над 150 земји, а во Полска била прогласена шестдневна национална жалост. Процесот за канонизација започнал еден месец по неговата смрт, со исклучок на традиционалниот период на чекање од пет години. На 19 декември 2009 година, тој бил прогласен за преподобен Божји слуга од неговиот наследник, Бенедикт XVI, а бил и прогласен за блажен на 1 мај 2011 година, денот на Милостива недела, откако Дикастерија за Причините за Светците му го припиша чудото на исцелување. Второто чудо било одобрено на 2 јули 2013 година и потврдено од папата Францис три дена подоцна. На 27 април 2014 година (повторно Милостива недела), тој бил прогласен за светец заедно со папата Јован XXIII. Овој настан влезе во историјата на Црквата поради канонизацијата на двајца папи во присуство на двајца римски бискупи - актуелниот Францис и пензионираниот Бенедикт XVI [7][8][9].

Биографија

уреди

Детство и младост

уреди

Роден е во Вадовице во близина на Краков на 18 мај 1920 година како втор син и најмлад од трите деца на пензионираниот поручник Карол Војтила и Емилија (моминско Качоровска). Семејството Војтила потекнува од Чаниец во близина на Кети и Липник. Семејството Качоровски потекнува од Михалов во близина на Шчебрзешин.

Семејството Војтила живеело скромно. Единствен извор на приход била платата на неговиот татко - воен службеник во штабот за надополнување на округот со чин поручник[3]. Мајка му повремено работела време како шивачка. Едмунд Војтила, братот на Карол, по завршувањето на средното училиште во Вадовице, студирал медицина во Краков и станал доктор[3].

Во детството, Карол бил талентирано и атлетско момче. Редовно играл фудбал и често скијал. Патувањата и прошетките низ Вадовице и родниот крај заедно со татко му биле многу важен елемент од неговиот животот.

Неговата рана адолесценција била обележана со смртта на најблиските. Кога имал 9 години, починала мајка му (13 април 1929 година). Три години подоцна, на 5 декември 1932 година, на 26-годишна возраст, починал неговиот брат Едмунд од болеста шарлах.

Од септември 1930 година, по положувањето на приемните испити, Карол Војтила започнал да учи во 8-годишната државна машка гимназија „Мартин Вадовита" во Вадовице[3].

За време на средното училиште, Карол се заинтересирал за театарот и настапувал во претставите на Театарскиот клуб предводен од професори по полски јазик од средните училишта во Вадовице.

Период на студии

уреди

На 14 мај 1938 година завршил гимназија, положувајќи матура со одлична оценка, што му овозможило да студира на повеќето универзитети без приемен испит. Карол Војтила избра да студира полски јазик на Филозофскиот факултет на Јагелонскиот универзитет[2]. Студиите ги започнал во октомври 1938 година. Уште за време на првата година на студии со татко му се преселил во семејниот дом на мајка му на ул. Тиниецка бр.10 во Краков. Останал верен на својата страст кон фудбалот и често присуствувал на натпреварите на Краковија.

На 18 февруари 1941 година, неговиот татко починал по долго боледување. Во 1942 и 1943 година, како претставник на академската заедница во Краков, отишол во Ченстохова да ги обнови заветите на Јасна Гора.

Војната му ја одзела можноста на Војтила да ги продолжи студиите, па во 1940 година почнал да работи како физички работник во хемиската фабрика Солвеј[3].

Есента 1941 година, заедно со своите пријатели, го основал театарот Рапсодија[3], кој ја поставил својата прва претстава на 1 ноември 1941 година. Сепак Карол набрзо се разделил со театарот во 1942 година, кога решил да студира теологија и се запишал на тајната Митрополитска семинарија во Краков[2]. Во периодот од април 1945 до август 1946 година работел на универзитетот како асистент и држел предавања за историјата на догмата. Неговиот магистерски труд Концептот на средствата за соединување на душата со Бога во учењето на св. Јован го пишува на Теолошкиот факултет на Јагелонскиот универзитет под раководство на о. проф. Игнаци Ружицки[10].

Свештенослужителски чин

уреди

На 13 октомври 1946 година, студентот на Митрополитската семинарија во Краков, Карол Војтила, станал ипоѓакон, а една недела подоцна и ѓакон. На 1 ноември 1946 година, во капелата во Палатата на архиепископите во Краков, кардиналот Адам Стефан Сапиеха го ракоположи Карол Војтила за свештеник.

На 15 ноември, Карол Војтила, заедно со семинарот Станислав Старовиејски, преку Париз заминуваат за Рим, за да ги продолжат студиите на Папскиот меѓународен Athenaeum Angelicum (сега Папски универзитет на Свети Тома Аквински (Angelicum) во Рим [3].

Во јули 1948 година, Војтила бил испратен да работи во парохијата на Успение на Пресвета Богородица во Ниегович, каде што ги исполнувал задачите на викар и наставик по религија[2].

Во 1951 година, по смртта на кардиналот Адам Сапиеха, бил испратен на одмор за да ја заврши својата хабилитација. Посветил многу внимание и на новинарската работа, а пишувал и филозофски есеи (на пр. Томистички Персонализам - за Тома Аквински, За хуманизмот на Свети Јован).

Во врска со неговата хабилитација, тој преземал систематски студии за етичката мисла на феноменологот Макс Шелер, чии списи ги прочитал во оригинал. На 12 декември 1953 година, неговото дело „Проценка на можноста за засновање на христијанската етика врз претпоставките на системот на Макс Шелер" било едногласно прифатено од Советот на Теолошкиот факултет на Јагелонскиот универзитет, но сепак не ја добил хабилитација поради одбивањето на Министерството за образование.

Пишувал многу за христијанската етика. Во 1960 година ја објавил книгата „Љубов и одговорност" во издавачката куќа на Научното друштво на Католичкиот универзитет во Лублин. Таа била резултат на неговите студии и разговори со студенти и млади парови.

Подоцна се вратил на прекинатите обврски и држел предавања во семинариите на епархиите Краков, Катовице и Ченстохова (сите сместени во близина на Краков) и на Филозофскиот факултет на Католичкиот универзитет во Лублин[3]. Неговите предавања ја опфаќале главно моралната теологија и брачната етика, но се занимавал и со историја на филозофијата[2].

Бискуп (Епископ)

уреди

Карол Војтила на 4 јули 1958 година Војтила бил назначен за титуларен епископ на Омбрија, како и за помошен епископ на Краков[11]. На 28 септември 1958 година во катедралата Вавел од архиепископот Евгениј Базиак бил осветен за епископ. Соосветители биле епископите Францишек Јоп и Болеслав Коминек[11]. Периодот на епископството на Карол Војтила се совпаѓа и со седниците на Вториот ватикански собор, на кои тој активно учествувал. Во тој периој тој посветил многу време на патувања во странство за евангелистички и религиозни цели, а во 1963 година отишол на аџилак во Светата земја[12].

Како епископ го усвоил, според обичајот, мотото на својата служба, кое било: Totus Tuus[10] (латински: Само Твој). Ова мото било упатено до Мајката Христова. Во својата книга „Трактат за вистинската посветеност на Пресвета Богородица", Војтила го прифаќа концептот на „духовно ропство“, сфатено како доброволно, доверливо и целосно предавање на животот на вера и служба во Црквата на духовното мајчинство на Мајката Божја.

Учествувал на сите четири седници на Вториот ватикански собор[13].

На 30 декември 1963 година бил назначен за митрополит архиепископ во Краков (18 јануари 1964 година бил издаден релевантен папски документ), на 19 јануари 1964 година (една и пол година по смртта на неговиот претходник, архиепископот Евгениј Базиак) бил преконизиран митрополит архиепископ на Краков, а на 8 март 1964 година, се одржало влегувањето во катедралата на Вавел [14][15]

Кардинал

уреди

На 29 мај 1967 година бил назначен за кардинал, а на 26 или 28 јуни 1967 година, за време на конзизориум во Систинската капела, добил црвена бирета од папата Павле VI, а неговата титуларна црква станала црквата Сан Цезарео во Палацио.

Уште како епископ на епархијата Краков, тој ги посетил парохиите и манастирите (вклучувајќи го и редот Албертин, основан од Свети брат Алберт). Во 1965 година, тој го отворил процесот на беатификација на сестра Фаустина Ковалска, чиј Дневник и пораката за Божествената милост претходно ја прочитал. Имал средби со краковската интелигенција, особено со научната и уметничката заедница.

Војтила созреал како мислител, посегнувајќи по обемната филозофска традиција (грчка класична етика, св. Тома Аквински, феноменологија), но и Библијата и мистицизмот, хармонично градејки концепт и од филозофијата и од теологијата на човекот како интегрална личност. Човекот е сместен во светот како физичко и духовно битие, отворено за трансцендентност, а Бог му дал достоинство и слобода. На овој начин, Карол Војтила станал извонреден претставник на персонализмот. Во филозофијата, тој го претставувал феноменологизирачкиот неотомизам. Своите ставови ги користел и изнесувал и во својата пастирска работа.

Станал познат авторитет и надвор од Полска. Покрај полскиот примат, кардинал Стефан Вишински, бил најважната фигура на тогашната полска епископија[16].

Изборот на папа

уреди

По ненадејната смрт на Јован Павле I на 14 октомври 1978 година, во Сикстинската капела започнала конклава, на која присуствувале 111 кардинали. Меѓу папабилите (можен наследник на папата) биле назначени Giuseppe Siri и Giovanni Benelli. Но, тие не го добиле потребниот број од 75 гласови. Во ваков случај дополнително биле назначени и неиталијанци, на пр. Јоханес Вилебрандс и Едуардо Франциско Пиронио[17].

На 16 октомври 1978 година, во осмото гласање, кардиналот Карол Војтила бил избран за папа, кој не бил првично меѓу папабилите. Според проценките, неговата кандидатура ја поддржале 99 кардинали од 111 гласачи[17]. Изборот и предлагањето на Карол Војтила го направил кардиналот Сири и неговите поддржувачи, а кампањата била предводена од Кардинал Франц Кениг подржана и од кардиналот Стефан Вишински.

Првично, тој сакал да се вика Станислав I, во чест на св. Станислав, но кардиналите му укажале дека ова име не припаѓа на римската традиција и тој го зел името на Јован Павле II.

Во 18:18 часот од оџакот на Систинската капела се издигнал бел чад. Резултатот од изборите го објавил Кардиналот Перикле Феличи во 18:44[3].

Јован Павле II бил првиот папа од Полска, како и првиот неиталијански епископ на Рим по 455 години (од понтификатот на Адријан VI)[2] и на 58-годишна возраст бил избран за најмлад папа од изборот на Пие IX во 1846 година, кој во времето на неговиот избор имал 54 години[18].

Понтификат

уреди

Она што главно го одбележал понтификатот на Карол Војтила биле бројни поклонички патувања-аџилак. Поради ова, тој набрзо бил наречен „папа-аџија“[2]. Неговото прво апостолско патување во јануари 1979 година било во Мексико (каде ја отворил Латиноамериканската бискупска конференција) како и во неколку земји од Латинска Америка. Исто така, истакнал дека политичарите во католичките земји треба да памтат на човековите права, верскита слобода и човечкото достоинство, справувајки ја својата власт[4]. По враќањето во Рим во март, тој ја издал својата прва енциклика, Redemptor Hominis, во која ги истакнал учењата проповедани во земјите кои ги посетил за време на аџилакот, а исто така ги проширил учењата на социјалната правда.

Атентат врз Јован Павле II

уреди

На 13 мај 1981 година, за време на генералната аудиенција на плоштадот Св. Петар во Рим, во 17:19 часот, Јован Павле II бил застрелан од турскиот атентатор Мехмет Али Агџа. Според истражителите, момент порано Али Агџа целел во главата, но Јован Павле Втори се наведнал кон девојчето (Сара Бартоли) и ја зел во раце. Напаѓачот го одложил истрелот, веројатно затоа што девојчето кое папата го држел во рацете му попрецило и го спречило да нишани прецизно. Ранетиот папа поднал во прегратките на неговиот секретар Станислав Џивиш, кој стоел зад него. Обезбедувањето го транспортирало Јован Павле II во поликлиниката Гемели, каде на папата му била извршена шестчасовна операција. Папата верувал дека го спасил не само среќата - тоа го изразил со зборовите: „Едната рака пукаше, а друга управуваше со куршумот“. Атентатот се случил на 13 мај, како и првото појавување на Богородица Фатима во 1917 година[19]. Јован Павле Втори поминал 22 дена на рехабилитација во болница. Подоцна, тој многу пати страдал од разни болести како резултат на истрелот.

Точно една година подоцна, папата заминал во посета кај Фатима за да му се заблагодари на безгрешното срце на Св. Марија што го спасила од смртта. Таму исто бил нападнат со бајонет од Хуан Марија Фернандес, но не бил сериозно повреден[19].

Поклонички патувања или аџилак

уреди

Карактеристичен елемент на понтификатот на Јован Павле II биле патувањата во странство. Вкупно организирал 104, посетувајќи ги сите населени континенти[20]. На многу места што ги посетил, ниту еден папа дотогаш не стапнал. Меѓу другото тој е првиот папа што ја посетил Велика Британија (од 1534 година Англиската црква не го признава врховниот авторитет на Светата столица), првиот папа во историјата што ја посетил Белата куќа[21][49] и исто така првиот папата да го посети Парламентон на Република Полска[22]. И покрај големите напори, тој не успеал да оди на аџилак во Русија, веројатно поради неподготвеноста на Московската патријаршија, која го обвинувала Ватикан за прозелитизам [4].

Јован Павле II, како папа, најмногу пати ги посетил: Полска (9 пати), САД (7 пати), Франција (7 пати) и имал средби со младите на Светскиот ден на младите (9 пати).

Јован Павле II, исто така, организирал речиси 100 патувања низ Италија (како најважни):

  • 20-22 мај 1985 година - Милано
  • 8-10 мај 1993 година - Сицилија
  • 5 септември 2004 година - Лорето

Беатификации и канонизации

уреди

За време на неговиот понтификат, Јован Павле II прогласил за блажени и канонизирани повеќе луѓе од сите негови претходници во претходните пет века. Тој прогласил вкупно 1.338 луѓе за благословени и 482 за светци, за време на 51 церемонија[20][23].

Светски ден на младите

уреди

Јован Павле II со задоволство се среќевал со младите и им посветувал големо внимание. За средбата во Рим на 31 март 1985 година, која ООН ја прогласи за Меѓународна година на младоста, напишал апостолско писмо, за улогата на периодот на младост, како важен период во оформување на начинот на живот (Dilecti Amici). На 20 декември истата година тој ја воведува традицијата на Светскиот ден на младите[24]. Оттогаш, секоја година подготвувал порака упатена до младите, која била тема на оваа меѓународна средба, организирана во различни делови на светот (1991 година се одржала и во Ченстохова - Полска). Веднаш по објавувањето на датумот за беатификација, претседателот на Папскиот совет, кардиналот Станислав Рилко објавил дека Јован Павле II ќе стане и покровител на Светскиот ден на младите.

Обичаите на Јован Павле II

уреди

За време на понтификатот на Јован Павле II, благодарение на самиот папа, имало огромни промени во Ватикан, како и во перцепцијата за папата од страна на католичката заедница, но и другите христијани и следбеници на други религии. Веднаш по неговиот избор во Светата столица, додека му оддавале почит на новоизбраниот папа, Јован Павле II не му дозволи на приматот Вишински да клекне пред него. Неговиот прв говор бил на италијански, јазикот на луѓето, на кои им се обраќал. Дотогаш општоприфатено било папата својот прв говор да го одржи на латински. Други новини за време на неговиот понтификат се:

  • бројни поклонички патувања или аџилак ( во странство и парохии во Италија)[3]
    • обичајот на бакнување на земјата, во државата што ја посетувал;
    • свети богослужби за големи толпи, организирани на стадиони, аеродроми, плоштади итн;
    • проповедање дури цели богослужби или кратки реченици на јазикот на државата во која дошол на аџилак;
    • учество на фолклорни групи за време на богослужбата
  • средби со свештенството од други конфесии и посети на храмови од различни христијански и нехристијански религии[2]
  • учество на уметнички настани: концерти, настапи на бендови, проекции на филмови
  • директни средби со верниците за време на аџилак
  • шеги и непосредност во постапувањето со луѓето

Иако уште за време на папата Јован XXIII, папството почнало да се откажува од некои елементи на церемонијата, сепак, Јован Павле II ги елиминирал повеќето бариери, прифаќајќи го ставот на, папа близок до сите луѓе, папа-апостол. Ова не се променило ниту по атентатот врз него на 13 мај 1981 година.

Награди

уреди

Света Столица

уреди

Папата е по службена должност суверен на религиозните редови кои се подредени на Светата столица, затоа има право на:

  • Орден на Врховниот Христов поредок
  • Орден на Златниот Спар
  • Орден на Пие IX
  • Орден на Свети Григориј Велики
  • Орден на Свети Силвестер
  • Витез од редот на Светиот гроб

Меѓународни

уреди
  • Човек на годината 1994 од магазинот Тајм [25]
  • Златен медал на Американскиот конгрес, доделен на 27 јули 2000 година[26]
  • Во 2002 година, тој бил првиот папа во историјата кој го добил почесно државјанство на Рим[27]
  • Претседателски медал на слободата, доделен на 4 јули 2004 година од претседателот Џорџ В. Буш[28][29]
  • Во 2004 година, награден со наградата Карло Велики[30]
  • Во 2006 година, градскиот совет на Рим ја именувал главната железничка станица Стационе Термини во Рим по Јован Павле II. Церемонијата се одржала на 23 декември 2006 година со учество на м.ин. Кардинал Тарцисио Бертоне, државен секретар на Ватикан. Меѓутоа, под влијание на критики, на почетокот на 2007 година, градоначалникот на Рим, Валтер Вертрони, го отстранил името на Јован Павле II од станицата Термини
  • Во 2014 година, Парламентот на Канада го утврдил 2 април како „Ден на папата Јован Павле Втори“[31]

Поврзано

уреди

Надворешни врски

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Сите папи досега: целосен список на The Guardian
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Białecki, Bernard; Mazur, Zygmunt (1996). Leksykon papieży (Wyd. 2. изд.). Kraków: Znak. ISBN 83-7006-437-X. OCLC 750947852.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 Kelly, J. N. D. (1997). Encyklopedia papieży (Wyd. 1. изд.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. ISBN 83-06-02633-0. OCLC 39327565.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 „Dodge, John Vilas, (25 Sept. 1909–23 April 1991), Senior Editorial Consultant, Encyclopædia Britannica, since 1972; Chairman, Board of Editors, Encyclopædia Britannica Publishers, since 1977“. Who Was Who. Oxford University Press. 2007-12-01.
  5. ↑ Dunford, John; Chitty, Clyde (2020-11-25). „State Schools“. doi:10.4324/9781003062455. Наводот journal бара |journal= (help)
  6. ↑ „Riddle, John Wallace, (12 July 1864–8 Dec. 1941)“. Who Was Who. Oxford University Press. 2007-12-01.
  7. ↑ Napiórkowski, Andrzej (2019). „Proces tworzenia się Kościoła i jego kolegialność w świetle zasady Maryjnej“. Studia Teologii Dogmatycznej. 5: 84–102. doi:10.15290/std.2019.05.07. ISSN 2449-7452.
  8. ↑ Janicki, Jan Józef (2016-07-31). „Kanonizacja Jana Pawła II i Jana XXIII na znaczkach pocztowych Polski i Watykanu“. Analecta Cracoviensia. 47: 135–150. doi:10.15633/acr.1754. ISSN 2391-6842. no-break space character во |title= во положба 26 (help)
  9. ↑ Pennacchio, Salvatore (2019). Habemus papam! Czterdziesta rocznica wyboru Jana Pawła II. Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. Wydawnictwo Naukowe. стр. 33–34.
  10. ↑ Salij, Jacek (1/2013). „Studia Theologica Varsaviensia UKSW”. Wydział Teologiczny ATK jako prężny ośrodek naukowy,. стр. s. 90. Проверете ги датумските вредности во: |year= (help)CS1-одржување: излишна интерпункција (link)
  11. ↑ 11,0 11,1 Wojtyła, Karol (1979). „The Acting Person“. doi:10.1007/978-94-009-9418-8. Наводот journal бара |journal= (help)
  12. ↑ Skłodowski, Jan (2013). „Polskie ślady przeszłości na żmudzkich cmentarzach“. Studia Podlaskie (21): 259–277. doi:10.15290/sp.2013.21.12. ISSN 0867-1370.
  13. ↑ Bohdan,, Bejze (1989). Sobór Watykański II. Łódź. стр. s. 419, . ISBN ISBN 83-850-22-03-1. Проверете ја вредноста |isbn=: invalid character (help).CS1-одржување: излишна интерпункција (link)
  14. ↑ Obirek, Stanisław (2010-12-30). „Świadek“. Zagłada Żydów. Studia i Materiały (6): 297–302. doi:10.32927/zzsim.732. ISSN 2657-3571.
  15. ↑ Kubiś, Adam (1992-12-31). „Die Grundprobleme der Evangelisation heute nach Karol kard. Wojtyła. Eine theologische Untersuchung“. Analecta Cracoviensia. 24 (0): 181. doi:10.15633/acr.3097. ISSN 2391-6842.
  16. ↑ Rojek, Paweł (2015). Mesjanizm pracy. Jan Paweł II, ksiądz Józef Tischner i "Solidarność". Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. Wydawnictwo Naukowe. стр. 225–290.
  17. ↑ 17,0 17,1 Dopierała, Renata (2019-12-18). „„Chłop polski w Europie i Ameryce" sto lat później“. Kultura i Społeczeństwo. 63 (1): 203–220. doi:10.35757/kis.2019.63.1.17. ISSN 2300-195X.
  18. ↑ „John Paul Ii, His Holiness Pope, (Karol Jozef Wojtyla), (18 May 1920–2 April 2005)“. Who Was Who. Oxford University Press. 2007-12-01.
  19. ↑ 19,0 19,1 „Dodge, John Vilas, (25 Sept. 1909–23 April 1991), Senior Editorial Consultant, Encyclopædia Britannica, since 1972; Chairman, Board of Editors, Encyclopædia Britannica Publishers, since 1977“. Who Was Who. Oxford University Press. 2007-12-01.
  20. ↑ 20,0 20,1 Singer, Toba (2013-03-05). Challenges and Pilgrimages. University Press of Florida. стр. 29–32.
  21. ↑ „01-08. Concerning the Pope John Paul II“. World Council of Churches Online: Relations with the Roman Catholic Church. Посетено на 2022-12-02.
  22. ↑ Myrcha, Arkadiusz (2022). „Poselska inicjatywa ustawodawcza“. Polityka i Społeczeństwo. 20 (3): 135–142. doi:10.15584/polispol.2022.3.10. ISSN 1732-9639.
  23. ↑ Dupuy, Enrique Elias (2014-05-01). „L'America Latina nell'operato della Santa Sede durante il Pontificato di Giovanni Paolo II“. Politeja. 11 (3 (29)): 101–112. doi:10.12797/politeja.11.2014.29.11. ISSN 2391-6737.
  24. ↑ Tomasik, Henryk (2016-09-20). „ŚWIATOWE DNI MŁODZIEŻY JAKO WYDARZENIE KATECHETYCZNE“. Studia Katechetyczne. 11: 11. doi:10.21697/sk.2015.11.01. ISSN 0138-0672.
  25. ↑ „Karol Wojtyla: the thought of the man who became Pope John Paul II“. Choice Reviews Online. 35 (08): 35–4435-35-4435. 1998-04-01. doi:10.5860/choice.35-4435. ISSN 0009-4978.
  26. ↑ „Pepper, Claude Denson, (8 Sept. 1900–30 May 1989), Member of United States House of Representatives, former United States Senator (Democrat)“. Who Was Who. Oxford University Press. 2007-12-01.
  27. ↑ Podeszwa, Paweł (2012-11-12). „Typologia Jonasz – Paweł w narracji o podróży morskiej do Rzymu (Dz 27,13–28,16)“. Teologia i Człowiek. 20 (2): 27. doi:10.12775/ticz.2012.027. ISSN 1731-5638. no-break space character во |title= во положба 38 (help)
  28. ↑ „Medal of Freedom, African American Recipients of the Presidential“. African American Studies Center. Oxford University Press. 2013-03-15.
  29. ↑ „McNamara, Robert Strange, (9 June 1916–6 July 2009), Medal of Freedom with Distinction“. Who Was Who. Oxford University Press. 2007-12-01.
  30. ↑ Annexe 7. Presses de l'Université Laval. 2019-10-29. стр. 323–324.
  31. ↑ „Statut Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie“. 2015. doi:10.15633/9788374384698. Наводот journal бара |journal= (help)
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Папа_Јован_Павле_II&oldid=5283420“