ဘာ

ဗီု ဘာဗ္တောန်လိက် ပ္ဍဲအင်္ဂလာန်

ဝှာင်:Monastic-school-1.jpg

ဗီုတၠဂုဏ်အစာ မဗတောန်ဒၟံင်လိက် ပ္ဍဲဘာသာသနာ၂၅၀၀ ဍုင်မတ်မလီု (ဂိတုမာ် သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၃၇)

ဝှာင်:Monastic-school-2.jpg

ဗီုတၠဂုန်အစာဗ္တောန်ဒၟံင်လိက် ပ္ဍဲဘာသာသနာ၂၅၀၀ ဍုင်မတ်မလီု (ဂိတုမာ် သက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၃၇)

ဘာ(အၚ်္ဂလိက်: school, monastery, Burmese: ကျောင်း) ဂှ် ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ် ပ္ဍဲမန် နွံၜါသာ်ရ။ ဘာလကျာ် ကဵု ဘာဗ္တောန်လိက် (ဝါ)ဘာအလဵုအသဳ ဒၞာဲသီုၜါဂှ် ဒှ်ဒတန် အဓိက သွက်ဂကောံမၞိဟ် မဂွံစဳကၠး၊ မဂွံလ္ၚတ်ဗ္တောန်၊ မယေန်သၞာင်ရ။

နိရုတ္တိ

ဘာ ကၠုင်နူသံသကြိုတ် ဗိဟာရ/ဝိဟာရ မဂွံအဓိပ္ပါယ်တမ် သ္ၚိ/ဇၞူ မၞုံဒၞာဲ မသ္ၚောဲခြာ ဗွဲတၟေင် မရန်တၟအ် ဒၞာဲခမဳတအ် မပဒတဴ ပ္ဍဲအခိင်ဗြဲ။ မအရေဝ် ဝိဟာရ ဝွံ ပ္ဍဲလိက်ဘာသာတၞဟ် နူအိန္ဒိယ မပ္တံ ကုအဇိဝိက၊ ဟိန္ဒူ၊ ဇိန်တအ်လေဝ် မဂွံဆဵုကေတ်ကီုရ။ သီုဖအိုတ်ဂှ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဇၞူ သွက်ခမဳ/ရသိတအ် မဂွံဇူ ပ္ဍဲအခိင်ဗြဲ ဖအိုတ်ရ။ တွဵုရးဗိဟာရ် (Bihar) မဒုင်သဇိုင် ဍုင်ဗိဟာရ်ဂှ် မၞုံ ပ္ဍဲအိန္ဒိယဂှ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဍုင်ဘာရ။

ပ္ဍဲလိက်မန် မဂွံဆဵုကေတ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲလိက်တၟအ်ကျာ်ဖြပထုံ နူကဵု အေဒဳ (၆) ဗွဝ်ကၠံတေအ်ရ။ ပ္ဍဲလိက်တၟအ်ဂှ် ＂ကျာက် ဝိဟာရ် (…) တံဗြာဝ် ဗိဟာရ်＂ပ္ဍဲတၟအ်မွဲမဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဝိဟာရ် သီု ဗိဟာရ် ရ။

လိက်မန် ပ္ဍဲ၁၂ ဗွဝ်ကၠံ ပ္ဍဲလိက်တၟအ်ပရူသၟိင်/ယှိုဲသဳခုင်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဗိဟာရ် ＂ယင်ဂုံဤဂုံလောင် မလၞောမ်သီလ် ဍေယ်ကာလ သတြုဗုံရူက်ဂေါး ပ္လိည်မသက်(ကု)တာဝ် ဟန်ဗိဟာရ်ကုံကုံ၊ နဝိရ် ဂၞသၟိင်ၐြီတြိဘုဝနာဒိတျဓမၟရာဇ ဂေါး၊ ဍေးသ္စောဝ်တူန် ဍေယ်ဗိဟာရ်ကုံကုံ (12th AD. လိက်တၟအ်ပရူသၟိင်/ယှိုယ်သဳခုံ၊ ဂ ၅၄ - ဃ ၂)＂ရ။

လိက်မန် ပ္ဍဲ ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ ခေတ်ဟံသာဝတဳ (သၟိင်ဓမ္မစေတဳ) ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဗဟာ ＂ဗဟာမွဲလေရ် ထးစဟ်တရဴ (15th AD. လိက်တၟအ် ကော့မှူး စပဂံကျောင်းကျောက်စာ)＂ရ။ အရာပ် ဗၟာမကော် ဗဟန်း မၞုံဇိုင်စေတဳကျာ်လ္ဂုင် ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်မန် ဗဟာ မဂွံအဓိပ္ပါယ် အရာပ်ဘာ။ အရာပ်ဝွံ စကတဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲအေဒဳ ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ ပ္ဍဲခေတ် တၠညးမိစောဗု ကေုာံ ဓမာန်ညး သၟိင်ဓမ္မစေတဳ ဟီုဂွံရ။

ဗ မဒှ်ဗျဉ် ဒုတိယတုဲ ဟ လက္ကရဴဂှ်ကီု သွဵုအာ မပံင်ကဵု ဟ ဂှ်ကီု ဒးပတိတ် ရမ္သာင်ဒုတိယကီုတုဲ ဗဟာ ဂှ် ဒးပတိတ် (ဗဟေဝ်/ဗသ္ၚာ) ရမ္သာင်ဒုတိယကီုရ။

ပ္ဍဲၜိုတ် ၁၆ ဗွဝ်ကၠံ ဂှ် ဗဟာ/ဗဟေဝ် ဂှ် ပ္တိတ် ရမ္သာင်မွဲတုဲ ဒှ်အာ ဘာ ရ။ ကမိန်ခလွာဍုင်မွန်၊ ကမိန်ခန်လွာဍုင်ဗမာ၊ မဂိုဝ်တဴ အရံင်လျး စေတဳထဝ် ဂေါဟ်ပတ်တမာရုပ်ထဝ်၊ ဇြပ်ထဝ်၊ ဘာထဝ်၊ တ္ၜန်တ္ၜောဲတဴ ကောံကု အရိယသင် မစိုန်သ္ကီုဓူရၜါ၊ သာသနာတိလ မနွံပိုန်ကျာ်တြဲ မရာင်ဆာဲတဴ ဗွဲမလောန် က္တိုဝ်ဒသ်ရ၊ (16th AD လိက်ခၞိင်သၟိင် ဘုရင့်နောင် ၁၂-၁၃)

ဝေါဟာရမ္ဂး ဘာ ဝွံ ၜိုန်အဓိပ္ပါယ်တမ် မဂွံအဓိပ္ပါယ် ဇၞူခမဳတအ် မပဒတဴကီုလေဝ် ဘာဂှ် ဟိုတ်မဒှ် ဒၞာဲမဗ္တောန်ပညာတုဲ ပ္ဍဲလက္ကရဴဏအ် ဒၞာဲဗ္တောန်လိက် ဗီုကဵု ဘာအလဵုအသဳတအ်ဂှ် ၜိုန်ရဟွံဆေင်စပ် ကုပရေင်ဘာသာကီုလေဝ် ညးကော်စ ဘာ ကီုရ။

ဟိုတ်ဂှ်ရ နိရုတ္တိဘာဝွံ ဖျေဟ်ဗွဲလၟေင် အတိုင်ဏအ် ဂွံရ။ [Skt./P. ဗိဟာရ်/ဝိဟာရ် - ဗဟာရ် - ဗဟာ - ဘာ]

ဘာလကျာ်

ဘာလကျာ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲဒတန်လကျာ် (ညးမဗက်အလေအ်ကျာ်)တအ် မပဒတဴတုဲ ဘာနွံၜါဂကူ ညးကလေင်ပါ်လဝ် ဘာကွာန် ကဵု ဘာဂြိုပ် ရ။ ဘာကွာန်ဂှ် ဒှ်ဘာဓနေတ် ဘာလၟိုန်တုဲ မဒှ်ဒၞာဲ ဒါယကာတအ် မကၠုင် ဒဂိုန်ဂိုင်ကေတ် ဍောင်ဓဝ်သဳလ၊ ကဠင်ပင်မှိင်ဓရ်၊ မကၠောန်သဘင်အခိုက်ကၞာ ပြဝေဏဳဂမၠိုင်တုဲ ပါဲနူဂှ်တုဲ သီုဒှ်ဒၞာဲ ဒါယကာ ကေုာံ ခမဳသင်တအ် ညးမချပ်ဂၞပ်စ စပ်ကဵု ပရေင်ဍုင် ပရေင်ကွာန် မဂွံဇၞော်မောဝ် ကမၠောန်မဒှ်ဂုဏ်ဖိုဟ် ညးဍုင်ကွာန်တအ်ရ။ ပါဲနူဂှ်တုဲ သီုဒှ်ဒၞာဲ မဗ္တောန်ဖျေန် လိက်ပရိယတ်ကီု သီုကဵု ကွတ်ဂယိုင်လမျီုကီုရ။

ဘာဂြိုပ်တအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် မဆေင်စပ် ကုခမဳမဒဂိုန်ဂြိုပ် မလွဳပရာဓရ်တအ် မဂွံပဒတဴရ။

ဘာအလဵုအသဳ / ဘာဗ္တောန်လိက်

နူစဍုင်မန် မစုက်လုက် ကုရဲရးယူရောပ်တေအ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲခေတ် ၁၈ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စဂှ် ဒၞာဲဒတန် ဗ္တောန်ပညာ ညးဍုင်ကွာန်တအ်ဂှ် ဒှ်ဆ ဒၞာဲဘာလကျာ်ဗုဒ္ဓဘာသာ သၟးဟွံသေင် ပ္ဍဲဘာညးပရးသာသနာ ခရေတ်ယာန်တအ်လေဝ် ဒှ်ဒတန် မဗ္တောန်ပညာ ကုသၟတ်တအ်ကီုရ။ ဗွဲကြဴ ဍုင်မန်ဗၟာ စိုပ်အာ သၟဝ်တဲအင်္ကလိက်တုဲ ပရေင်ပညာ (ဝါ) ဘာအလဵုအသဳ နူသၞောတ်အင်္ကလိက်ဂှ် စကတဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲဍုင်မန်ဗၟာရ။ ပရေင်ပညာ ပ္ဍဲဍုင်ယူရောပ်ဂမၠိုင်လေဝ် မွဲအခိင်တေအ် ညံင်ရဴ ပ္ဍဲဂကူမန်ကီု ညးက္ဍိုပ်သကိုပ်ဘာသာတအ် မအာဂတတုဲ မကၠောန်လဝ်ကီုရ။ ပ္ဍဲအင်္ဂလာန်မ္ဂး စဵုကဵုစိုပ် ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ လပါ်စဂှ် ဘာဂမၠိုင် နွံသၟဝ် (ဝါ) အဝဵုသြဇာ က္ဍိုပ်သကိုပ်ဘာသာတအ် ဓလီုလဝ်ဖိုဟ်ရ။

ဗွဲကြဴ ညးတအ် ညာတ်ကေတ် ပရေင်ပညာဇေတ်တ်ဂှ် ဒးဗၠးၜး နူဓယံက်မွဲမွဲဟေင် မဂွံဒှ်ပညာဇေတ်တ်တုဲ အဝဵုသြဇာ က္ဍိုပ်သကိုပ်ဘာသာဂှ် ညးထပိုတ်ထောအ် ပ္ဍဲဗတောန်လိက်တအ်ရ။ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ဍုင်မဇၞော်မောဝ်ဒၟံင် ပ္ဍဲယူရောပ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ပရေင်ပညာ ဒးဗၠးၜး နူဓယံက် ကွေတ်ဘာသာမွဲမွဲ၊ လညာတ်ဂၠံင်တရဴ ပရေင်ဍုင်ကွာန်မွဲမွဲရ။ ဥပမာ ပ္ဍဲဘာဗ္တောန်လိက်တအ်ဂှ် အစာဘာတအ် ဗတောန်ပရူဘာသာဂမၠိုင်ဂွံကီုလေဝ် အခေါင်မတွဟ်စန်ဒက် ညံင်ဂွံလျုင်ဇြိုင်သ္ဍိုက် ပ္ဍဲဘာသာမွဲမွဲဟွံဂွံရ။

ပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန်

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၀တအ်ဂှ် သၟာပၠန်ဂတး သွက်ဗၠးၜးဂကူမန် စိုပ်ကၠုင် တိပၠန်ဂတး ဗော်ဍုင်မန်တၟိရ။ ညးတအ် ညာတ်ကေတ် ကောန်ဇာတ် ရဲပၠန်ဂတးတအ်ကီု သီုကဵု ကောန်ဂကူမန် ညးမဗဒဗဒါဲဒၟံင် တိဗၠးၜးဂှ် မဂွံဗတောန်အာလိက် ဂွံကတ်အာပညာတုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၂ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဒက်ပ္တန် ကမ္မတဳပရေင်ပညာဗဟဵု ဗော်ဍုင်မန်တၟိ တုဲ ပံက်ဘာတန်ကောန်ဂကူမန် ရ။ စိုပ်သၞာံ ၁၉၉၂ ဂှ် နကဵုသၟဝ်ကမ္မတဳပရေင်ပညာဗဟဵုဂှ် ဒက်ပ္တန် ဌာနပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန် Archived ၂၀၁၈-၀၉-၀၃ at the Wayback Machine (Mon National Education Committee - MNEC)

ဘာကောန်ဂကူမန်သ္ဂောံမံက်ဂတဝ်ကၠုင်ဂှ် ဟိုတ်နူပဋိပက္ခပၞာန်ကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသမန်တုဲ ဘာဗတောန်လိက်ဟွံမွဲကီု ဒၞာဲလ္ၚဵုတအ်ဂှ် ၜိုန်ဘာအလဵုအသဳနွံကီုဒှ်ကၠရ အာစာဘာအလဵုအသဳတအ်ဂှ် ထ္ၜးဟိုတ်နာနာတုဲ ညးတအ်ဟွံအာကေတ် တာလျိုင် ဒၞာဲကွာန်ဒးတာလျိုင်တအ်ဂှ်တုဲ ဘာဗွဲမဂၠိုင် ဒှ်ကၠုင်ဘာဟွံမွဲကုအစာရ။ မိမညးဍုင်ကွာန်မန်တအ်ဂှ် သွက်ကောန်ဇာတ်ညးတအ်သ္ဂောံဗတောန်ပညာ ရန်တုဲ နကဵု ဗီုပြင်ညးကုညး နဲညးကုညး ဂၠာဲလိင်အာစာတုဲ ဗတောန်အာ နဗီုပြင်ညးကုညးရ။ သွက်အစာဘာမန်တအ်ဂှ် ညးတအ်ကဵုထံက်ပင် နကဵုသြောံရောင် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။ အစာဘာမွဲတၠတှေ် မွဲသၞာံ သြောံ (၅၀)န၊ ဒၞာဲလ္ၚဵုဂှ် သြောံ(၁၀၀)န လေဝ် ကေင်ကဵုကၠုင်လဝ်နွံဂးရ။ ပရေင်ပညာဘာကောန်ဂကူမန်ဂှ် ပ္တံကၠုင် နဗီုပြင်ဂှ်ရောင်။

ဟိုတ်နူဒးနွံပၟိက်တုဲ သ္ဒးပံက်ကၠုင်ဘာကောန်ဂကူမန်ဂှ် ယွဵုဒလေင် မိမညးဍုင်ကွာန်တအ် သ္ဇိုင်ဂှ်ဒှ်ဍာံ ဆဂးယဝ်တၟော်ကဵု ပရေင်ထိင်ဒဝ်မင်မွဲဂကူမ္ဂး ကြက်ရှ်သာဇၞော်ကွေံကွေံရောင်။ ဘာညးကုညး သၞောတ်ညးကုညး ပြးဇးဒၟံင်တအ်ဂှ် ညံင်သ္ဂောံဒှ်ကၠုင် မွဲသၞောတ်ကီု ပရေင်အုပ်ဓုပ်ပကင်ရင်ပရေင်ပညာကောန်ဂကူန် ညံင်သ္ဂောံစှေ်ဗီုကီု ရန်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၂ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ပံက်ကၠုင်ဌာနပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန် နကဵုဌာနဇၞော်မွဲရ။ အသၟဝ်ဌာနပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန်ဗဟဵုဂှ် ဌာနပရေင်ပညာခရိုင်၊ ဌာနပရေင်ပညာပွိုင်ဍုင်၊ ဂကောံအာစာဘာ ပွိုင်ဍုင် မပ္တံသာ်ဝွံ ဒက်ပံက်ကၠုင် ဗွဲလၟေင်င်တုဲ အုပ်ဓုပ်ပကင်ရင်ကၠုင် သၞောတ်ပရေင်ပညာကောနဂကူမန်ရ။ စိုပ် သၞာံ ၁၉၉၂ ဂှ် သွက်ဂွံထိင်သွာအာ မူဝါဒပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန်ကီု၊ သွက်ဂွံ ဆက်ဆောံကဵု ဂကောံရဲထံက်ပင်ပရေင်ပညာ နူဍုင်ဂၠးကဝ်ဝတံတအ်ကီု ရန်တုဲ ကမ္မတဳပရေင်ကောန်ဂကူမန် မံက်ဂတဝ်ကၠုင်ရ။ ၁၉၉၅ ဂှ် ပ္ၚံက်ပရေင်ဍုင်ကွာန်ပြံင်သၠာဲအာ နူကဵု သၞောတ်ဂၠံင်တရဴ ဆီပါ်ဍာ်ဇွောဝ်ဂှ် ဍေံပြံင်သၠာဲကၠုင် နဗီုပြင်ဆဵုဂဗတက်ကျာတုဲ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဒိုအ်ပန်ပှေ်ာကဵု အလဵုအသဳပၞာန်ဗမာရ။ နကဵု တင်တုပ်စိုတ် ၜါလ္ပာ် ကွးဘာမန်တအ် ဂွံကၠုင်အခေါင်သှ်လိက် ၁၀တန်ပ္ဍဲအလဵုအသဳ၊ ကွးဘာအံင်တအ်ဂှ် ဂွံအခေါင်တိုန်တက္ကသိုလ်နာနာ ပ္ဍဲဍုင်ပိုဲစဵုကဵုတ္ၚဲဏအ်ရ။ ကာလလၟုဟ်မ္ဂး ကွးဘာအံင် ၁၀တန် အလဵုအသဳ သီုဂွံကၠုင် တဆိပ်ကြာနူတက္ကသိုလ် နွံလၟိဟ် ၜိုတ် ၄၀၀ ဒှ်ကီုရ။ အေကွးဘာတအ်ဏအ်ဂှ် လ္ၚဵုကၠောန်ဒၟံင်ကမၠောန်ပ္ဍဲ ဌာနပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန်၊ လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲNGO, INGO, CSO, CBO ၊ လ္ၚဵုဂှ် သီုကၠောန်ဒၟံင်ကမၠောန်ပ္ဍဲ ဌာနအလဵုအသဳကီုဂှ်လေဝ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။

• ၁၉၇၂ ဌာနပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန်မံက်ကၠုင်

• ၁၉၉၂ ကမ္မတီပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန်မံက်ကၠုင်

• ၁၉၉၅ ဗော်ဍုင်မန်တၟိဒေါံပန်ပှော်

• ၁၉၉၆ ဘာတန်သၠုင်ကောန်ဂကူမန်စသှ်ကၠုင်စှ်တန်

• သၞောတ်ပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန်

• အဆံင်တန်မူလဗ္တောန်နကဵုအရေဝ်ဘာသာမန် (မန်၊ ဗၟာ၊ အင်္ဂလိက်)

• အဆံင်တန်လ္ဒောဝ် ဗ္တောန်အတိုင်လိက်အလဵုသီထပ်ပံင်စုတ်လိက်ဗွဟ်မန်ကေုာံဝင်မန်

• လုပ်သှ်ဒ္စာံတန်ပ္ဍဲအလဵုသဳ (၂၀၁၆- ၂၀၁၇)

• အဆံင်တန်သၠုင် ဗ္တောန်အာအတိုင်လိက်အလဵုသဳတုဲလုပ်သှ်စှ်တန်ပ္ဍဲအလဵုသဳ

• ကွးဘာအံင်စှ်တန်တအ်ဂှ် ဂွံအခေါင်တိုန်တက္ကသိုလ် လ္ၚဵုဂှ်သီုလုပ်ကေတ်တာလျုင်ပ္ဍဲသွာင်အလဵုသီ /NGO/ CSO/ CBO/ ဂကောံနာနာ

• သၞောတ်ပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန်ဂှ် နကဵုပရေင်အုပ်ဓုပ် ဗီုပြင်ဇကုကဵုဇကုတုဲဆက်စၠောံလဝ်ဒဒန်ကုပရေင်ပညာအလဵုသဳ

• ပရေင်ပညာဘာၜိုပ်ထဝ် ၜါသၞာံရန်ပတဝ်လဝ် သွက်ဂွံဆက်ပံက်ကဝ်လိက်မန်

• ဘာၜိုပ်ထဝ် Post-Ten ဂှ် မံက်ဂတဝ်ကၠုင် နူသၞာံ ၂၀၀၀ တေံရ။ သၞာံပထမကေုာံ သၞာံဒုတိယဂးတုဲ ဗတောန်ကဵု ပွိုင် ၂ သၞာံရ။ စှေ်နူဘာၜိုပ်ထဝ်တုဲ ဒးယိုက်ဂၠေင်တာလျိုင် ပ္ဍဲဌာနပညာကောန်ဂကူမန် နဒဒှ် ညးဒုင်ကာ ဗတောန်ကမၠောန် ပွိုင် ၂ သၞာံ တုဲ ဆက်ကတ်ပညာဍုင်သၟာင်မာန်။

• ပရေင်ပညာမ္ၚးဘာတန်/ ကွတ်ဂယိုင်လမျီု