Wikipèdia

Estònia

Estònia (en estonian Eesti), oficialament la Republica d'Estònia (en estonian: Eesti Vabariik), es un estat sobeiran de l'Euròpa del Nòrd, bordat per la mar Baltica a l'oèst e pel golf de Finlàndia al nòrd, que parteja sa frontièra amb sa vesina baltica, Letònia al sud, e amb Russia a l'èst. La capitala es Tallinn e lo gentilici es estonian -a.

Estònia
Devisa: Mu isamaa, mu õnn ja rõõm
Localizacion
Localizacion
Capitala
Gentilici
estonian -a
Forma de govèrn
de l'URSS
Data
• Totala
45 339 km²
• Aiga
4,56% %
• Totala (2015)
1 313 271[1] ab.
29 ab./km²
IDH (2014)
▲ 0.861
372
EE
+2: (CET);
Ora d'estiu: UTC+3: (CEST) Central European Time

Istòria

modificar
 
Mapa de la Confederacion de Livònia, en 1260. Se mòstran los territòris de l’Estònia Danesa al nòrd, los Avescats de Dorpat e d’Ösel-Wiek e los territòris de l’Òrdre Livonian.

Se supausa que los primièrs pòbles qu'abitèron lo territòri actual d'Estònia foguèron los Aesti, nomadas d'origina finés que vivián en tribús semiorganizadas, mas sens unitat entre elas. Al sègle XIII, la Glèisa Catolica organizèt mejançant lo Rei Valdemar II de Danemarc, una crosada per cristianizar las tribús paganas de la mar Baltica La lucha durèt gaireben 20 ans, en delimitant lo territòri estonian al nòrd amb Danemarc e al sud, dividit entre divèrses avescats e l'Òrdre dels Livonians, un poderós òrdre crestian que sometèt totas las tribús localas e dominèt la màger part del territòri.

En 1248, Tallinn (Reval) adoptèt un govèrn autonòm basat en la lei de Lübeck e d'ans aguèt après la siá intrada a la Liga Anseatica, en fasent de la region un centre comercial important e en soslinhant la pèrda del domeni danés a la region. Après divèrses tractats amb los lituans e los rus, Danemarc poguèt pas conténer l'aument del poder militar dels vassals influenciats per Vestfàlia e d'autres per Livònia, fins que, en 1343, los estonians, fins a alavetz subjugats e aguts solament coma sèrfs dels nòbles, organizèron la Revòlta de la Nuèch de Sant Jordi, renoncièron al cristianisme e lutèron contra la servitud. L'Òrdre Teutonic, que controtlava Livònia, acabèt amb la revòlta dos ans après e crompèt lo territòri de Danemarc. Aital, començava lo periòde del domeni dels teutons sus Estònia.

Domeni suedés

modificar

Dos sègles après lo territòri d'Estònia tornèt aver d'importància. Lo recent format Empèri Rus, en la siá idèia d'imperialisme e favorit per la debilitat de l'Òrdre Teutonic, a causa del litigi amb l'Union Lituanopolonesa al sud, ocupèt la Livònia, en la considerant tèrra dels sieus ancestres. Mentres Que, Danemarc, Suècia e Polonha, qu'aprovavan pas l'avançada russa sus de tèrras tan vesinas dels sieus domenis, formèron una aliança militara per conténer l'avançada russa a la region. Aguèt inici alavetz, en 1559, la Guèrra de Livònia, que lutèron daneses, suedeses e poloneses, per obténer lo territòri de la Livònia e conténer l'avançada russa, qu'aviá ja conquistat l'avescat de Dorpat. Quand los suedeses dominèron la region nòrd, los poloneses la region sud, e los daneses las illas del avescat de Ösel-Wiek, comencèt una autra guèrra, la Guèrra Nordica dels Sèt Ans(1563-1570). Se consolidèt aicí l'avançada e lo subseguent domeni suedés de la region, derrotats los russes a Narva, e conquistadas lo 1629 las tèrras de Livònia, fins a alavetz contarotladas pels poloneses.

 
Quadre pintat lo 1910, per Gustav Cederström, que retrata la victòria del Rei Carles XII sus las flòtas russas a Narva, pendent la granda Guèrra del Nòrd.

Alavetz, lo 1645, après la nòva desbranda de Danemarc, los suedeses foguèron la tresena nacion a dominar lo territòri d'Estònia, mas lo fach que portèt mai beneficis dins lo pòble estonian, antigament solament aguda coma serf dels nòbles que dominavan la region. Foguèt en aquela epòca, que sorgiguèron las primièras escòlas a las vilas estonianas, qu'èran capablas d'ensenhar lo pòble a legir qualques ensenhaments religioses. Foguèt dobèrta tanben, pel Rei Gustau II Adolf, a Tartu, la primièra universitat en Estònia. D'ans après, après la Guèrra dels Trenta Ans, de mèstres alemands venguèron a l'academia de Tallinn, en dirigint de salas coma las academias alemandas, en aumentant l'influéncia que los alemands aguèron totjorn en Estònia.

Empèri Rus

modificar

Après una guèrra amb lo prince de Brandeborg, Suècia faguèt una refòrma[2] dins las tèrras dels nòbles a Estònia, en generant un malcontentament e en favorizant lo retorn d'autras nacions al territòri estonian. Se generèt alavetz, en febrièr de 1700, la granda Guèrra del Nòrd, amb en participant encara un còp Danemarc, Polonha, Russia e Saxònia contra los suedeses. Après fòrça batalhas e reviravòltas, coma la batalha de Poltava, los russes capitèron de batre las tropas personalas del Rei Carles XII e conquistar Tallinn, en dominant fin finala Estònia e Livònia, fach requerit dempuèi l'epòca del Tzar Ivan IV.

Al sègle XVIII, la creacion de las universitats en Estònia favorizèt un fòrt creissement cultural de la populacion, amb la màger utilizacion de l'idiòma pròpri e de la mesa en valor de la cultura estoniana. Foguèt lo primièr còp que los estonians se volquèron coma un pòble e los intellectuals cercavan la creacion d'una nacion. En aprofechant l'inevitabla casuda de l'Empèri Rus, e ja malcontents de qualques mesuras de l'Empèri, se revoltèron amassa pendent la Revolucion de 1905 e foguèron fòrtament reprimits per l'armada russa. Mas aquel foguèt lo primièr passatge real per l'independéncia que seriá obtenguda après la Revolucion de 1917, que donariá pel primièr còp una tèrra independenta als estonians, la Republica d'Estònia, amb la bandièra que significava lo blau dels lacs e del cèl, lo negre del sòl de la tèrra natala e lo blanc la felicitat del pòble.[3]

Estònia independenta

modificar

Durant los primièrs 22 ans d'independéncia (1918-1940), Estònia passèt per una trebolada vida politica amb la dissolucion d'unes partits e lo primièr president foguèt pas elegit abans 1938. Mas en l'aspècte cultural, foguèt un periòde fòrça fòrt, amb la creacion de fòrça escòlas qu'ensenhavan en estonian e lo gatge de l'autonomia culturala de las minoritats, compausada per josieus, russes ortodòxes e descendents de tribús ancianas estonianas. Unica en tota l'Euròpa de l'Èst. Mas a causa d'aquela politica de neutralitat, Estònia foguèt amira de l'ocupacion pendent la Segonda Guèrra Mondiala. A causa d'una engana sovietica,[4] Estònia foguèt ocupada en 1940 per l'URSS. Lo 1942, los alemands ocupèron l'Union Sovietica e comencèron per ocupar Estònia. En un primièr moment, los estonians foguèron contents, a causa de l'anciana proximitat culturala amb los alemands e tanben per somiar al retorn d'una Estònia independenta, fach que foguèt immediatament escartat pel govèrn de Hitler. Quand l'Invasion alemanda de l'URSS fracassèt e que los alemands partiguèron d'Estònia, la nòva invasion sovietica se mostrèt inevitabla, a causa de l'usura del país per la guèrra. S'establiguèt aital la Republica Socialista Sovietica d'Estònia.

Ans recents

modificar

Entre 1940 e 1991 Estònia foguèt una republica sovietica, jol nom de Republica Socialista Sovietica d'Estònia, lo 20 d'agost de 1991 recobrèt son anciana independéncia (1918-1940). Desempuèi a refortit los ligams amb los païses occidentals, e en 2004 entrèt dins l'OTAN e l'Union Europèa.

Politica

modificar

Estònia es una republica parlamentària.

Geografia

modificar

Estònia es un país fòrça planièr, amb una altitud mejana de solament 50 m, e 318 m d'altitud maximala, a la montanha Suur Munamägi, situada a l'extrèm sud-oriental. Los bòsques cobrisson 47% de la superfícia totala. S'i tròban gaireben 1400 lacs e estanhs (qualques uns fòrça pichons, e d'autres pus grands, lo lac Peipsi, a la frontièra amb Russia, fa 3555 km²). A 3794 km de litoral maritim accidentat e un grand nombre de golfes e estreches. Lo nombre d'illas e illòts es de 1500, amb doas que son pro gròssas per formar sos pròpris comtats : Saaremaa e Hiiumaa.

Economia

modificar
De veire: Economia d'Estònia.

Cultura

modificar

Bibliografia

modificar

Vejatz tanben

modificar

Ligams extèrnes

modificar

 

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Estònia.

Ligams videografics

modificar

Nòtas e referéncias

modificar

<references>

  1. ↑ http://www.stat.ee/main-indicators
  2. ↑ Lectura addicionala: Lo Reialme suedés en las Nacions Bálticas
  3. ↑ La bandièra d'Estònia (en anglés)
  4. ↑ veire Pacte Ribbentrop-Molotov
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Estònia&oldid=2445246 »