Veire la font de Calendièr gregorian

{{1000 fondamentals}}
{{Dialècte Lengadocian}}

[[Fichièr:Pope Gregory XIII portrait.jpg|vinheta|Lo calendièr gregorian pòrta lo nom de son creator, Gregòri XIII.]]

Lo '''calendièr gregorian''' (var. '''calendari gregorian'''), es lo [[calendièr]] actualament utilizat en [[Euròpa]] e dins una granda partida del monde. Concebut per un collègi de scientifics jos la direccion de [[Christophorus Clavius]] per corregir la deriva seculara del [[calendièr julian]], pòrta lo nom de son instigator [[Gregòri XIII]], [[papa]] de [[1572]] a [[1585]].

== Istòria ==

=== Del calendièr roman a la deriva del calendièr julian ===

{{veire|Calendièr roman|Calendièr julian}}

Lo calendièr gregorian es un derivat del [[calendièr roman]]. En efièch, per de rasons practicas, la [[Glèisa Catolica|Glèisa]] adoptèt aquel [[calendièr]] pendent sa formacion. Segon la [[tradicion]], lo [[calendièr roman]] foguèt imaginat per [[Romul]]. Coneguèt mantuna reforma perque las versions inicialas èran plan imprecisas e necessitavan l'apondi de [[Mes|meses]] entièrs per seguir corrèctament lo [[cicle lunar]]. Plan complèxas, las règlas que regissián aqueles meses èran regularament manipuladas pels [[Cònsol (Roma)|cònsols]] en foncion de las escasenças electoralas e de descalatges permanents apareguèron<ref>'''[[anglés|(en)]]''' B. Richmond, ''Time Measurement and Calendar Construction'', 1956, p. 114.</ref><ref>Per mesurar lo caos dau [[calendièr roman]] abans la [[calendièr julian|reforma juliana]], l'annada [[-46|46 avC]] durèt 445 jorns e foguèt apelada « [[annada de la confusion]] ».</ref>.

En [[-46|46 avC]], [[Juli Cesar]] decidiguèt donc de reformar aquel sistèma<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Paul Couderc, ''Le calendrier'', Presses Universitaires de France, 1948, p. 75.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Commission Inter-IREM Astronomie, ''Questions d'astronomie, calendriers et éclipses'', CRDP du Limousin, 1999, p. 21.</ref>. Gardèt los dotze [[mes|meses]] del calendièr [[Republica Romana|republican]] mas modifiquèt lor durada per fixar l'[[annada]] normala a 365 [[jorn]]s. Fixèt tanben lo començament de l'annada al 1èr de genièr e definiguèt lo concèpte d'[[annada bissextila]] per tenir compte de la durada reala de l'annada (mai o mens 365,25 jorns). Los [[mes intercalar|meses intercalars]] foguèron suprimits per evitar tota manipulacion ulteriora.

Dich [[calendièr julian]], aquel sistèma foncionèt corrèctament pendent los sègles seguents mas conteniá una error. En efièch, la durada vertadièra d'una [[annada]] es de 365,242 2 [[jorn]]s. La diferéncia es febla amb 365,25 jorns mas aquela diferéncia entraïnèt pauc a cha pauc un descalatge que venguèt visible. En [[1582]], èra de dètz jorns e la data de [[Pascas]], fèsta de la [[prima]] fondamentala dins la [[liturgia]] [[cristianisme|crestiana]], èra de mai en mai pròcha de l'[[estiu]].

=== La reforma gregoriana ===

La correccion de l'escart engendrat pel [[calendièr julian]] foguèt la motivacion principala de la reforma iniciada pel papa [[Gregòri XIII]] ([[1572]]-[[1585]]). Son primièr aspècte foguèt un ajustament del calendièr que passèt dirèctament del 4 al 15 d'octobre de [[1582]] segon una decision pontificala ([[bulla]] ''[[Inter gravissimas]]''). Lo segond foguèt la supression de las annadas bissextilas que son pas de multiples de 400 per téner compte de la durada reala del jorn.

L'introduccion dau calendièr gregorian comencèt tre lo 4 d'octobre de [[1582]] en [[Itàlia]], en [[Espanha]] e en [[Portugal]]. Aquò permetèt a aqueles [[país|païses]] de tornar fixar l'[[equinòcci]] de printemps lo 21 de març coma a l'epòca del [[concili de Nicèa]] ([[325]]). Los autres païses [[catolicisme|catolics]] d'[[Euròpa Occidentala]] seguiguèron lèu lo movement. Per exemple, en [[França]], la mesa en aplicacion de la reforma foguèt fixada del 9 al 20 de decembre. En revenge, los [[Estat]]s [[Protestantisme|protestants]] refusèron la reforma fins al sègle XVIII. Pamsmens, l'acceptèron pauc a cha pauc a causa de sa justesa [[sciéncia|scientifica]] e de l'agravacion dels escarts del [[calendièr julian]] ([[Prússia]] en [[1610]], [[Províncias Unidas]], [[Alemanha]], [[Soïssa]] e [[Danemarc]]-[[Norvègia]] en [[1700]], [[Reialme Unit]] en [[1752]] e [[Suècia]] en [[1753]]). Aquelas adopcions successivas rendèron complicada la coordinacion dels calendièrs [[Euròpa|europèus]] durant lo [[Temps Modèrnes|periòde modèrne]].

La [[revolucion scientifica]] e l'expansion [[colonialisme|coloniala]] [[Euròpa|europèa]] favorizèron la difusion del calendièr gregorian a la rèsta del mond a partir de la fin del sègle XIX. Lo calendièr gregorian foguèt generalament adoptat per las instàncias oficialas mas los calendièrs precedents demorèron en aplicacion pels afars [[tradicion|tradicionals]], sustot dins lo domeni [[religion|religiós]] ([[Japon]] en [[1873]], [[Egipte]] en [[1875]], [[Republica Populara de China|China]] en [[1912]], [[Turquia]] en [[1926]]...).

=== Los ajustaments ulteriors ===

Plan robust, lo calendièr gregorian es pas estat l'objècte de reformas importantas dempuèi son [[invencion]]. Pasmens, los progrèsses [[astronomia|astronomics]] an permés de descobrir de causas novèlas d'escart. En particular, es estat descobèrt lo ralentiment de la [[velocitat]] de [[rotacion]] de la [[Tèrra]] qu'entraïna un alongament progressiu de la durada del [[jorn]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Arbab Ibrahim Arbab, « The Length of the Day : A Cosmological Perspective », ''Progress in Physics'', vol. 1-5,‎ genier de 2009, pp. 8-9.</ref>. Qualques correccions suplementàrias son donc estadas adoptadas, coma l'apondi de [[segonda intercalara]], per mantenir lo calendièr sul cicle [[Solelh|solar]] adoptat en [[1582]].

== Estructura del calendièr ==

L'estructura del calendièr gregorian es analòga a la del [[calendièr julian]] de la [[Roma antica]] en vigor fins a alara. Es un calendièr solar, se basant sus la revolucion de la Tèrra a l'entorn del Solelh en 365,2422 [[jorn]]s de 24 [[ora (temps)|oras]] de 60 [[minuta (temps)|minutas]] de 60 [[segonda]]s metricas. Lo calendièr gregorian balha un temps mejan de l'an de 365,2425 jorns ; per assegurar un nombre entièr de jorns per an, s'i ajusta regularament (cada 4 ans en principi) un ''bissèxt'' o jorn ''bissextil'', lo [[29 de febrièr]] (''vejatz [[annada bissextila]]''). Lo cicle complet del calendièr gregorian dura 400 ans : tres sègles constituits de 24 cicles julians (tres ans de 365 jorns, puèi una annada de 366 jorns) seguits de quatre annadas de 365 jorns, puèi un sègle constituit de 25 cicles julians. Lo calendièr gregorian utiliza las règlas del [[comput gregorian]].

L'annada del calendièr gregorian es devesit en dotze [[mes]]es, acampats en quatre [[trimèstre]]s :
{|align="center" border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" class="wikitable"
|-
!{{1èr}} trimèstre
!2{{nd}} trimèstre
!3{{en}} trimèstre
!4{{en}} trimèstre
|-
|[[genièr]], 31 jorns<br />[[febrièr]], 28 o 29 jorns<br />[[març]], 31 jorns.
|[[abril]], 30 jorns<br />[[mai]], 31 jorns<br />[[junh]], 30 jorns.
|[[julhet]], 31 jorns<br />[[agost]], 31 jorns<br />[[setembre]], 30 jorns.
|[[octobre]], 31 jorns<br />[[novembre]], 30 jorns<br />[[decembre]], 31 jorns.
|-align="center"
|90 o 91 jorns
|91 jorns
|92 jorns
|92 jorns
|}

Un periòde de sèt jorns fòrma una [[setmana]]. Los jorns d’una setmana an cadun un nom : en occitan, [[diluns]], [[dimars]], [[dimècres]], [[dijòus]], [[divendres]], [[dissabte]] e [[dimenge]].

L’èra ordinàriament utilizada amb lo calendièr gregorian es l’[[èra crestiana]], es a dire « aprèp Jèsus-Crist » (''[[Anno Domini]]'' en latin, locucion encara utilizada en anglés, lo pus sovent notada aprèp l’annada jos sa forma abreujada ''AD'', e autres còps designada coma ''an de gràcia'' o ''an del Sénher''). Lo [[zèro]] èra pas encara conegut, i aguèt pas d’[[annada zèro]] : los sègles e los millennis comencèron amb l’an numèro un, de biais ordinal. Doncas, lo [[sègle XXI]] e lo [[millenni III]] començan lo {{1èr de genièr}} de l’an 1 del millenni III, es a dire en [[2001]].

== Criticas e debats ==

=== Origina crestiana ===

L'origina [[religion|religiosa]] del calendièr gregorian e l'importància acordada a las fèstas [[cristianisme|crestianas]] son estadas l'objècte de criticas dins mantun país. De temptativas de calendièrs laïcs son estadas prepausadas, coma lo [[calendièr republican]] de la [[Revolucion Francesa]], mas foguèron lèu abandonadas. La locucion [[cronologia|cronologica]] « [[èra comuna]] » es tanben estada suggerida per suprimir la referéncia a [[Jèsus de Nazaret|Jèsus Crist]]. Pasmens, son utilizacion demòra rara, en particular dins los [[país|païses]] de [[tradicion]] [[Catolicisme|catolica]].

=== Estructura intèrna ===

Las criticas relativas a l'estructura intèrna del calendièr gregorian son principalament de consequéncias de la succession irregulara de [[mes]] de longor diferenta. En efièch, dins de domenis coma l'[[economia]], los [[mes|meses]] de 28 a 31 jorns complican l'analisi de las donadas mesadièras. Aquel problèma es tanben present al nivèl dels trimèstres. Pasmens, la durada mai corta del segond trimèstre permet de seguir lo cicle solar qu'es mai cort pendent aquel periòde de l'annada. 

Una autra critica frequenta es l'abséncia de correspondéncia entre los jorns e los meses o entre las setmanas e los meses. De calendièrs prepausan de sistèmas permetent d'establir un ligam permanent entre lo numèro e lo nom dels jorns. Pasmens, necessitan d'utilizar de jorns suplementaris, plaçats fòra setmana o fòra mes, solucion mal acceptada dempuèi la reforma juliana.

== Annèxes ==

=== Ligams intèrnes ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Setmana]]
* [[Mes]]
* [[Passatge al calendièr gregorian]]
* [[Formulas de calcul del calendièr gregorian]]
* [[Calendièr]]
* [[Comput gregorian]]
* [[Durada del jorn]]
* [[Calendièr gregorian proleptic]]
* [[Calendièr gregorian astronomic]]
* [[:Categoria:Jorns|366 jorns del calendièr gregorian]]
* [[Calendièr julian]]
* [[Calendièr republican]] ''(França)'' 
* [[Dimenge]]
* [[ISO 8601]]
</div>

=== Bibliografia ===

* '''[[francés|(fr)]]''' Jacques Flamant, « L'année lunaire aux origines du calendrier pré-julien », ''Mélanges de l'École française de Rome. Antiquité'', vol. 96, n° 1, 1984, pp. 175-193.
* '''[[francés|(fr)]]''' Jean Lefort, ''La Saga des calendriers ou le frisson millénariste'', Éditions Belin, 1998.
* '''[[francés|(fr)]]''' Charles Guittard, « Le calendrier romain des origines au milieu du Ve s. av. J.-C. », ''Bulletin de l'Association Guillaume Budé'', 1973, pp. 203-219.
* '''[[francés|(fr)]]''' J.-C. Richard, « Le calendrier romain préjulien », ''Revue des études latines'', n° 46, 1968, pp. 54-61.

=== Ligams extèrnes ===

* [http://icalendrier.fr/calendriers-saga/calendriers/gregorien Lo calendièr gregorian]
* [http://www.auduteau.net/calendar/faq.shtml Questions frequentas a prepaus dels calendièrs]
* [https://web.archive.org/web/20041018174218/http://hermes.ulaval.ca/%7Esitrau/calgreg/ Los tèxtes constitutius del calendièr gregorian]
* [http://geneamichaud.free.fr/telechargements/caldate-00.html Utilitari de conversion de calendièrs pel logicial ''Excel'']

=== Nòtas e referéncias ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
<references/>
</div>

[[Categoria:Calendièr|Gregorian]]