Wikipedia

Związek Polaków w Niemczech

organizacja polonijna w Niemczech
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Macia11 (dyskusja | edycje) o 20:40, 9 gru 2016. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 9 gru 2016, była oparta na tej wersji.

Związek Polaków w Niemczech (ZPwN, niem. Bund der Polen in Deutschland e.V.[1]) – organizacja polonijna w Niemczech, istniejąca od 1922 roku. Celem organizacji jest reprezentacja prawna Polaków, obywateli niemieckich polskiej narodowości lub pochodzenia i polskich stowarzyszeń wobec władz niemieckich. Główne zadania związku to zdobycie dla ludności polskiej pełnych praw mniejszości narodowej i obrona jej interesów we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

Związek Polaków w Niemczech
Bund der Polen in Deutschland e.V.
Ilustracja
Rodło – znak Polaków w Niemczech
Państwo

 Niemcy

Siedziba

Bochum

Data założenia

27 sierpnia 1922

Rodzaj stowarzyszenia

towarzystwo zarejestrowane

Prezes

Józef Malinowski

Powiązania

FUEN
Związek Obrony Kresów Zachodnich
Polski Związek Zachodni

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Historia

 
Pierwsza strona „Dziennika Berlińskiego” z dnia 9-10 grudnia 1922 roku, publikująca odezwę do Polaków w Niemczech oraz statut Związku zarejestrowany 3 grudnia 1922 roku przez sąd.

Organizacja została założona 27 sierpnia 1922 roku, jej siedzibą do września 1939 roku była nieruchomość w Berlinie znajdująca się pod adresem Potsdamerstraße 118b, Berlin W35.[2] W nowo powstałym związku główną rolę odgrywał Jan Baczewski przedstawiciel mniejszości polskiej z terenów Prus Wschodnich oraz Jan Kaczmarek z Westfalii[3].

6 marca 1938 r. podczas I Kongresu Związku Polaków w Niemczech, który się odbył w Teatrze Ludowym (Theater des Volkes) w Berlinie, uchwalono Pięć prawd Polaka, które stanowiły ideową podstawę działalności związku. W Kongresie wzięło udział 5 tys. delegatów.

 
Kopia strony 444, Dziennika Ustaw nr 39, z 2 marca 1940 „Verordnung über die Organisationen der polnischen Volksgruppe im Deutschen Reich” pol. „Rozporządzenie o organizacjach polskiej grupy narodowej w Rzeszy Niemieckiej”

Z chwilą wybuchu II wojny światowej rozpoczęły się aresztowania członków. Na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów dla obrony III Rzeszy z dnia 27 lutego 1940 r.[4] związek został zdelegalizowany, a jego majątek skonfiskowany. Część działaczy rozstrzelano, a ok. 1200 członków uwięziono w obozach koncentracyjnych. Całkowitą liczbę prześladowanych szacuje się na co najmniej 2000 osób[5]. Straty materialne poniesione przez polską mniejszość narodową w Niemczech, spowodowane konfiskatą majątku wyceniane są na co najmniej 8,45 milionów reichsmarek[6].

Po wojnie, w 1945 roku związek wznowił działalność w zachodniej strefie okupacyjnej Niemiec. W 1950 roku ZPwN został zarejestrowany w RFN, początkowo z siedzibą we Frankfurcie nad Menem, a od 1956 roku siedzibą Związku Polaków w Niemczech jest Bochum. W 1950 roku, w wyniku rozłamu na tle stosunku do komunistycznych władz ówczesnej Polski, powstał Związek Polaków „Zgoda” utrzymujący stosunki z PRL. Do chwili obecnej Polacy nie odzyskali oficjalnego statusu mniejszości narodowej w Niemczech, który został im odebrany przez nazistowskie władze III Rzeszy[7][8][9][10].

Organizacja i liczebność

Pierwotnie ZPwN podzielono na cztery dzielnice. W październiku 1923 roku wyodrębniono Dzielnicę V z siedzibą w Złotowie obejmującą tereny Pogranicza, a w 1928 roku przyłączono Dolny Śląsk do I Dzielnicy.

Liczebność organizacji była zmienna. Według powojennych szacunków dokonanych na podstawie zachowanych archiwów w połowie 1924 roku organizacja liczyła ok. 32 000 osób. Według zachowanych danych liczba członków organizacji wynosiła w poszczególnych dzielnicach organizacyjnych:

Znak Rodła

 
Rodło z liściem lipowym – odznaka młodzieży polskiej w Niemczech
Osobny artykuł: Rodło (symbol).

W 1933 roku związek za swój symbol przyjął znak rodła zaprojektowany przez polską artystkę Janinę Kłopocką[12].

Kapituła Znaku Rodła

26 marca 2014 roku uchwałą Zarządu Głównego Związku Polaków w Niemczech powołano Kapitułę Znaku w celu pełnienia roli Depozytariusza Znaku Rodła, przyjmując zadanie strzeżenia i promowania tradycji powstania Rodła, jego funkcjonowaniem i znaczeniem wśród Polonii, bezpośrednio nawiązując do roli jaką Związek Polaków w Niemczech odgrywał na polu działalności społecznej, poprzez kontynuowanie poczucia jedności wśród Polonii niemieckiej, zebranej pod Znakiem Rodła.

Działalność

 
Zachowana reklama w języku polskim Banku Robotników w Bochum, obecnie siedziba ZG ZPwN „Dom Polski”

Związek prowadził działalność kulturalną, gospodarczą i polityczną, miał swoich reprezentantów w Sejmie pruskim, sejmikach krajowych i radach miejskich. Organizacja angażowała się w ochronę interesów polskiej mniejszości narodowej w Niemczech, a także w ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego jakie znajdowało się w granicach Niemiec. Dzięki ostrym sprzeciwom polskiego mieszczaństwa w Opolu oraz działaczy związku, udało się dla przykładu zachować niektóre elementy średniowiecznego Zamku Piastowskiego w Opolu, tzw. Wieżę Piastowską[13].

Organizacja była też inicjatorem powstania działającego do 1939 roku Związku Mniejszości Narodowych w Niemczech, mającego reprezentować interesy społeczności polskiej, serbołużyckiej, duńskiej, fryzyjskiej i litewskiej. Ze związkiem współpracowali przed wojną działacze narodowi z Łużyc, m.in. Jan Skala i Měrćin Nowak-Njechorński, należący do grupy etnicznej Serbołużyczan – słowiańskiej mniejszości w Niemczech.

Z inicjatywy Związku Polaków w Niemczech oraz Związku Spółdzielni Polskich w Niemczech w 1933 powstał Centralny Bank Spółdzielczości Polskiej, tzw. Bank Słowiański z siedzibą w Berlinie, będący centralą finansową wszystkich spółdzielni polskich w Niemczech. Jego obroty na rok przed wybuchem wojny wynosiły 30 426 000 reichsmarek[14]. W okresie III Rzeszy zarządzali nim dyrektor Franciszek Lemańczyk i J. Malewski. Bank ten odegrał bardzo ważną rolę w utrzymaniu i rozszerzeniu polskiego stanu posiadania Niemczech oraz konsolidacji niemieckiej Polonii. Instytucja ta została zlikwidowana w 1939 roku po agresji na Polskę. Dzięki prężnej działalności niemiecka Polonia miała wówczas swoje struktury gospodarcze, spółki rolno-handlowe, spółdzielnie i zjednoczenia zawodowe, drukarnie, gazety, szkoły, bursy, instytucje opieki socjalnej, stowarzyszenia kulturalne, zespoły artystyczne oraz kluby sportowe.

10 listopada 1937 roku Bank Słowiański wybudował Polskie gimnazjum w Kwidzynie, które było prywatną szkołą z planem nauczania uczelni wyższej oraz z polskim językiem jako językiem wykładowym. Od początku władze niemieckie utrudniały realizację tego projektu. Nie zgodziły się na umiejscowienie szkoły w centrum Kwidzyna przy placu Kornmarktstraße i przesunęły lokalizację na przedmieścia miasta przy ulicy Dousstraße. Chociaż budowę obiektu zakończono już w 1936 to jednak zezwolenia udało się uzyskać dopiero 31 października 1937. W latach 1934–1937 Związek Polaków w Niemczech oraz Związek Towarzystw Szkolnych w Niemczech przeprowadził blisko 100 interwencji w niemieckich urzędach w sprawie otwarcia polskiej szkoły w Kwidzynie.

Członkowie Związku zajmowali się także katalogowaniem przestępstw oraz aktów bezprawia dokonywanych w Niemczech na członkach mniejszości polskiej, udzielały pomocy poszkodowanym i ich rodzinom oraz reprezentowały ich interesy przed wymiarem sprawiedliwości w Republice Weimarskiej oraz w III Rzeszy. Jednym z przykładów była interwencja w sprawie morderstwa dokonanego przez członków pięcioosobowej faszystowskiej bojówki SA z Rokitnicy, którzy 9 sierpnia 1929 roku w miejscowości Potępa zamordowali powstańca śląskiego oraz działacza komunistycznej partii Niemiec Konrada Piecucha. SA-mani pobili go do nieprzytomności gumowymi pałkami oraz kijami bilardowymi, a potem na oczach ich matki i brata, Reinhold Kotisch zastrzelił go z pistoletu. Co prawda początkowo, w wyniku rozprawy sądowej bojówkarzy skazano na karę śmierci, to wyroku nie wykonano, a zamieniono na więzienie. Obrońca bojówkarzy Hans Frank argumentował, że czyn jakiego się dopuścili oskarżeni zasługuje na pochwałę, ponieważ po pierwsze SA-mani „dwojako zasłużyli się Rzeszy niemieckiej, zabijając po pierwsze Polaka, a po drugie komunistę”. Obrony zbrodniarzy podjął się nawet sam Adolf Hitler, który na łamach prasy hitlerowskiej apelował do skazanych „Moi towarzysze! W obliczu tego potwornego krwawego wyroku łączę się z Wami w uczuciu bezgranicznego przywiązania. Wasze uwolnienie staje się od tej chwili sprawą naszego honoru, a walka z rządem, za którego ten wyrok został wydany naszym obowiązkiem”. Incydent ten został opisany w pamiątkowej księdze śląskiej SA – „Ehrenbuch” w następujący sposób: „W małej wiosce Potępie żył wciąż jeszcze łobuz Piecuch, komunista i powstaniec, który już w roku 1921, w okresie wielkiej tragedii Górnego Śląska, zdradził swoją ojczyznę i był jednym z najgorszych agitatorów. Kilku dzielnych SA-manów nie wytrzymało tego dłużej i Piecucha dosięgnął w końcu zasłużony los”. Związek Polaków w Niemczech złożył w Genewie skargę do Ligi Narodów, ale nie odniosła ona żadnego skutku wobec słabości Ligi. W drugi dzień po dojściu Hitlera do władzy, 1 lutego 1933 roku uroczyście uwolniono z więzienia odpowiedzialnych za morderstwo Piecucha.

Działalność wydawnicza

Pierwszym miesięcznikiem organizacyjnym Związku Polaków w Niemczech był „Biuletyn Związku Polaków w Niemczech T.z.”, który po raz pierwszy ukazał się 1 lipca 1924 roku. W sumie pod tą nazwą wydano 9 numerów pisma – ostatnie 1 marca 1925 roku. Z dniem 1 kwietnia 1925 roku nazwę zmieniono na „Polak w Niemczech”. Związek wydawał również szereg innych gazet: „Dziennik Berliński”, „Zdrój”, „Mały Polak w Niemczech”, „Gazeta Olsztyńska”, „Mazur”, „Głos Pogranicza”, „Kaszub”, „Dziennik Raciborski”, „Ogniwo”, „Nowiny Codzienne” i inne.

Represje

 
Tablica upamiętniająca niezachowany Dom Polski we Wrocławiu przy ul. Podwale

Rozwój związku przypadł na trudny dla wszelkich mniejszości czas rozwoju nazizmu w Niemczech. Od początku działacze organizacji byli prześladowani, chociaż Hitler tolerował jej działanie w III Rzeszy, obawiając się, że w razie ostrzejszych represji władze w Polsce ograniczą również prawa mniejszości niemieckiej na terenie II RP. Wielu polskim działaczom, którzy otrzymali powołanie do Wehrmachtu, Gestapo wbijało pieczątkę „Achtung Pole!” – Uwaga Polak!. We wrześniu 1937 roku Gestapo zakazało członkom Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech noszenia mundurów harcerskich i lilijki z Rodłem oraz dekorowania zbiórek biało czerwonymi barwami.

W okresie międzywojennym dochodziło do wielu ataków oraz szykan wobec członków mniejszości polskiej na terenie III Rzeszy. Na Śląsku Opolskim w miejscowości Wielkie Borki dnia 30 listopada 1938 roku nieznani sprawcy o godzinie 22:15 dokonali napadu na lokal polskiej szkoły w chwili gdy odbywało się tam spotkanie Towarzystwa Młodzieży Polsko-Katolickiej. Sprawcy wybili kamieniami 6 szyb. Z kolei opolskie Gestapo nakazało proboszczowi Melcowi ze Starego Koźla opuszczenie terenu niemieckiego Górnego Śląska do dnia 12 stycznia 1938 roku. Zakaz dotyczył również osiedlenia się na terenie przygranicznym. W sprawie wydalenia księdza ZPwN interweniował u prezydenta rejencji w Opolu, a w wyniku braku reakcji w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Rzeszy i Prus.

Wszyscy członkowie Związku Polaków w Niemczech wpisywani byli na specjalną listę „wrogów Rzeszy”, tzw. Sonderfahndungsbuch Polen, przygotowaną przez przez kontrwywiad służby bezpieczeństwa SS, tzw. Sicherheitsdienst w Berlinie. Na jej podstawie przeprowadzano masowe aresztowania polskiej inteligencji oraz dokonywano czystek etnicznych ramach w Operacji Tannenberg i Intelligenzaktion. Władze niemieckie przygotowały jeszcze przed wojną policyjne tzw. „akcje specjalne”, wymierzone w mniejszość polską zamieszkałą na terenie Niemiec. W piątek 25 sierpnia 1939 roku niemiecka policja aresztowała wszystkich uczniów polskiego gimnazjum w Kwidzynie w wieku od lat 9 do 17, których wraz z nauczycielami skierowano do tzw. „obozu ochronnego”. Z chwilą wybuchu II wojny światowej Związek został zdelegalizowany przez władze III Rzeszy, jego majątek skonfiskowany, część działaczy rozstrzelano, a ok. 1200 członków uwięziono w obozach koncentracyjnych głównie w Hohenbruch, Mauthausen-Gusen i Sachsenhausen.

Zobacz też: Memoriał ludności polskiej w Rzeszy niemieckiej.

Prezesi Związku Polaków w Niemczech

 
Uczennice szkoły polskiej w Złotowie, ok. 1935 r.; po lewej siedzi, z kapeluszem na kolanach, ks. Bolesław Domański (prezes ZPwN), za nim stoi kurator Józef Mozolewski, a za nim (w okularach) dyrektor tej szkoły Juliusz Zieliński; po prawej siedzi ks. Maksymilian Grochowski, za nim stoi nauczycielka Maria Zientara-Malewska
  • 3 grudnia 1922 – 9 lutego 1933: Stanisław Sierakowski
  • 9 lutego 1933 – 21 kwietnia 1939: ks. Bolesław Domański
  • 21 kwietnia 1939 – wrzesień 1939: p.o. Stefan Szczepaniak
  • 3 czerwca 1951 – 6 marca 1964: Stefan Szczepaniak
  • 22 listopada 1964 – 23 sierpnia 1969: ks. Józef Franciszek Styp-Rekowski
  • 15 marca 1970 – 1988: ks. Edmund Forycki
  • 20 marca 1988 – 18 marca 1991: Teodor Wesołowski
  • 1991–1993: S. Jabłoński
  • 1993–1997: Tadeusz Hyb
  • 1997 – 22 lutego 2004: Józef Młynarczyk
  • 22 lutego 2004 – maj 2009: Zdzisław Duda
  • czerwiec 2009 – 6 marca 2010: p.o. Marek Wójcicki
  • 6 marca 2010 – 1 maja 2013: Marek Wójcicki
  • od maja 2013 Josef Malinowski

Znani działacze Związku Polaków w Niemczech

Z tym tematem związana jest kategoria: Członkowie Związku Polaków w Niemczech.

Odznaczenia nadawane przez ZPwN

1. Odznaczeniami ZPwN są m.in.:

  1. Odznaka członkowska ZPwN.
  2. Medal Wiary i Wytrwania
  3. Odznaka Zasłużony dla Związku Polaków w Niemczech
  4. Medal Rodła ZPwN
  5. Honorowy tytuł Ambasador Rodła
  6. List Gratulacyjny
  7. Odznaka Honorowa + Dyplom
  8. Medal okolicznościowy ZPwN
  9. Rodło Młodych Polaków

Zobacz też

  1. ↑ e.V. od eingetragener Verein, oznacza towarzystwo zarejestrowane, T.z.
  2. ↑ Paweł Sowa: Tropem spadkobierców Hakaty. Antypolska działalność Bund Deutscher Osten na Warmii i Mazurach (1933-1939). MON, Warszawa 1979.
  3. ↑ Gerard Labuda, „Polska granica zachodnia”, Wyd. Poznańskie 1971.
  4. ↑ wikisource: Rozporządzenie o organizacjach polskiej grupy narodowej w Rzeszy niemieckiej. Berlin 27.02.1940. s. 1.
  5. ↑ Michał Nowosielski, Andrzej Sakson, Jan Sandorski: Pozycja prawna i majątek polskiej mniejszości narodowej w Niemczech: Ekspertyza dla Departamentu Prawno-Traktatowego MSZ. 12.12.2009. s. 8. [dostęp 2011-06-27].
  6. ↑ Michał Nowosielski, Andrzej Sakson, Jan Sandorski: Pozycja prawna i majątek polskiej mniejszości narodowej w Niemczech: Ekspertyza dla Departamentu Prawno-Traktatowego MSZ. 12.12.2009. s. 10–12. [dostęp 2011-06-27].
  7. ↑ http://polonia.wp.pl/title,Niemcy-nie-uznaja-Polakow-za-mniejszosc-narodowa,wid,13281803,wiadomosc.html „Niemcy nie uznają Polaków za mniejszość narodową” PAP.
  8. ↑ „Rząd Donalda Tuska oddał walkowerem prawa Polaków w Niemczech”.
  9. ↑ „Niemiecka Polonia chce odzyskać status mniejszości narodowej” PAP.
  10. ↑ Jarosław Kałucki, „Europoparcie dla Polaków z Niemiec”, Rzeczpospolita, 28-02-2011.
  11. ↑ Helena Lehr, Edmund Osmańczyk: Polacy spod znaku Rodła. MON 1972.
  12. ↑ Edmund Osmańczyk: Wisła i Kraków to Rodło. Nasza Księgarnia, Warszawa 1985, ISBN 83-10-08675-X.
  13. ↑ Urszula Zajączkowska: Zamek Piastowski w Opolu. Wydawnictwo MS 2001, 83-914161-6-x.
  14. ↑ Ryszard Hajduk, Stefan Popiołek: Leksykon Polactwa w Niemczech. Związek Polaków w Niemczech, Opole 1939.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Związek_Polaków_w_Niemczech&oldid=47819367”