Żyto

Żyto
	; Żyto zwyczajne
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	wiechlinowate
Rodzaj	żyto
	Nazwa systematyczna
	Secale L.; Sp. Pl. 84. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Secale cereale L.
Synonimy
	Gramen Ség.;
	Gramen Ség.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Żyto (Secale L.) – rodzaj roślin jednorocznych, rzadziej dwuletnich^[5] z rodziny wiechlinowatych. Liczy 9 gatunków^[4]. Rośliny te występują w południowej i południowo-wschodniej Europie, w północnej Afryce oraz zachodniej Azji, na wschodzie sięgając po zachodnie Himalaje i region Sinciang w zachodnich Chinach. Jeden gatunek (S. africanum) rośnie w Południowej Afryce^[4].

Ze względów gospodarczych najważniejsze znaczenie ma żyto zwyczajne S. cereale^[6].

Morfologia

Pokrój: Trawy kępowe, bez rozłogów^[7]. Źdźbła zwykle prosto wzniesione^[5].
Korzenie: Silnie rozwinięty system korzeniowy (łączna długość korzeni jednej rośliny wraz z włośnikami sięgać może ponad 10 tys. km)^[8].
Liście: W pączku zwinięte, później płasko rozpostarte^[7].
Kwiaty: Zebrane w dwukwiatowe kłoski (czasem ze szczątkowym trzecim kwiatem), a te w dwurzędowe, gęste kłosy^[5]. Kłoski siedzą na osi kłosa pojedynczo. Plewy są zaostrzone i zaopatrzone w wyraźny kil. Plewka dolna z długą i szorstką ością^[7].
Owoce: Ziarniaki o kształcie podłużnym, nieco bocznie spłaszczone, z podłużnym wgłębieniem i owłosionym wierzchołkiem^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny wiechlinowatych (Poaceae), rzędu wiechlinowców (Poales)^[2]. W obrębie rodziny należy do podrodziny wiechlinowych (Pooideae), plemienia Triticeae^[9].

Wykaz gatunków^[4]

Secale africanum Stapf
Secale anatolicum Boiss.
Secale cereale L. – żyto zwyczajne
Secale ciliatoglume (Boiss.) Grossh.
Secale iranicum Kobyl.
Secale segetale (Zhuk.) Roshev.
Secale strictum (C.Presl) C.Presl – żyto krzyca, żyto pastewne
Secale sylvestre Host
Secale vavilovii Grossh.

Żyto zwyczajne skrzyżowane z pszenicą dało mieszańca – pszenżyto ×Triticosecale^[10].

Zastosowanie

Żyto zwyczajne jest popularną rośliną uprawną. Z ziaren wyrabia się mąkę, którą stosuje się głównie do wypieku chleba. Produkuje się z nich też etanol. Ziarno żyta stosowane jest także do wyrobu pasz dla drobiu, bydła i trzody chlewnej^[10]. Z żyta wyrabia się także zielonkę, kiszonkę, użytkuje się siano^[11]. Siano służy m.in. do wyrobu tarcz łuczniczych^[8].

Z innych gatunków jako roślinę pastewną wykorzystuje się żyto krzyca S. strictum (≡ S. montanum)^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-01] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
↑ ^a ^b ^c ^d Secale L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-11] .
↑ ^a ^b ^c ^d Secale Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-11] .
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1057. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c MarianM. Falkowski MarianM. (red.), Trawy polskie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, s. 403, ISBN 83-09-00593-8 .
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 844, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ Poaceae (grass family). [w:] Taxonomy Browser [on-line]. The National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2011-02-01]. (ang.).
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Podbielkowski ZbigniewZ., Słownik roślin użytkowych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1989, s. 417 .
↑ ^a ^b JanJ. Mazurek JanJ., MarekM. Ruszkowski MarekM., Żyto, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1967, s. 8-10 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-01] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].

[powo-4] Secale L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-11] .

[china-5] Secale Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-11] .

[slownik-6] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1057. ISBN 83-214-1305-6.

[falkowski-7] MarianM. Falkowski MarianM. (red.), Trawy polskie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, s. 403, ISBN 83-09-00593-8 .

[mabb-8] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 844, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[9] Poaceae (grass family). [w:] Taxonomy Browser [on-line]. The National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2011-02-01]. (ang.).

[podbiel-10] ZbigniewZ. Podbielkowski ZbigniewZ., Słownik roślin użytkowych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1989, s. 417 .

[mazurek-11] JanJ. Mazurek JanJ., MarekM. Ruszkowski MarekM., Żyto, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1967, s. 8-10 .

[5]

[4]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]