Frankfurt nad Odrą

Frankfurt nad Odrą
Frankfurt (Oder)
	; Frankfurt nad Odrą oraz Słubice z lotu ptaka
Herb	Flaga
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Brandenburgia
Data założenia	XIII wiek
Prawa miejskie	1253
Burmistrz	René Wilke
Powierzchnia	147,85 km²
Wysokość	19–135 m n.p.m.
Populacja (15 maja 2022); • liczba ludności; • gęstość	; 55 841; 378 os./km²
Nr kierunkowy	0335
Kod pocztowy	15230 – 15236
Tablice rejestracyjne	FF
	Położenie na mapie Brandenburgii Frankfurt nad Odrą
	Położenie na mapie Niemiec Frankfurt nad Odrą
	52°21′N 14°33′E/52,350000 14,550000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Frankfurt nad Odrą (niem. Frankfurt (Oder), dawniej Frankfurt an der Oder oraz Frankfurt/Oder) – miasto na prawach powiatu, leżące na zachodnim brzegu Odry, we wschodniej części Niemiec w kraju związkowym Brandenburgia, tuż przy granicy z Polską. Leży na wysokości od 19 do 135 m n.p.m. i wraz z polskimi Słubicami (które do 1945 roku stanowiły jego prawobrzeżną część) tworzy aglomerację transgraniczną liczącą ok. 80 tys. mieszkańców. Miasto jest siedzibą Uniwersytetu Europejskiego Viadrina.

Nazwa

Nazwa miasta wzmiankowana była po raz pierwszy w formie Vrankenvorde w 1253 roku. Miasto otrzymało nazwę od Frankfurtu nad Menem. Nazwa została przeniesiona znad Menu na nowo założone miasto na lewym brzegu Odry i oznaczała pierwotnie ‘bród w kraju Franków’. Osada leżąca po drugiej stronie Odry, czyli dzisiejsze Słubice, notowana była w średniowiecznych źródłach w formach Zbiwitz, Zbirwitz, Zliwiz. Ze względu na zniekształcenie zapisów pierwotna forma jest trudna do ustalenia, a jej znaczenie jest niejasne^[2]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Francofurtum^[3].

Dawniej, w niektórych polskich źródłach nazwa Słubice przenoszona była na całe miasto Frankfurt^[4]^[5]^[6].

Historia

Kalendarium:

1225 – Henryk I Brodaty nadał prawo składu słowiańskiej osadzie handlowej po obu stronach Odry zwanej prawdopodobnie Zliwitz^[7]
1226 – budowa kościoła katolickiego pw. Świętego Mikołaja (niem. St. Nicolai-Kirche) (obecnie Kościół Pokoju), który jest najstarszym kościołem i zarazem budynkiem murowanym Frankfurtu i Słubic
1249 – utrata ziemi lubuskiej przez Polskę na rzecz Marchii Brandenburskiej
1253 – w wyniku rozwoju wywołanego napływem kupców z terenów obecnej Holandii i północno-zachodnich Niemiec osada uzyskała prawa miejskie (w tym także prawobrzeżna część, czyli dzisiejsze Słubice). W dokumencie nadania praw miejskich występowała nazwa Vrankenvorde^[7]
1319 – początek walk o miasto i region, miasto obejmuje książę wołogoski Warcisław IV, po czym w Choszcznie w obecności wysłanników miejskich nadaje miastu szerokie przywileje^[8]
1320 – w mieście spotkali się i zawarli sojusz książęta Warcisław IV i Henryk I jaworski^[9]
1324 – ponowne włączenie miasta do Marchii Brandenburskiej
1326 – w okolice miasta dociera najazd króla Polski Władysława I Łokietka^[10]
XIV–XV w. – przynależność miasta do Hanzy
1373-1415 – miasto wraz z Marchią Brandenburską pod panowaniem Korony Czeskiej
1477 lub 1478 – pod Frankfurt dotarł najazd piastowskiego księcia głogowskiego Jana II Szalonego
1479 – ślub królewny polskiej Zofii Jagiellonki z księciem Fryderykiem Starszym Hohenzollernem
1506 – powstanie Alma Mater Viadrina, działającego do 1811; tu studiowali m.in. Krzysztof Szlichtyng, Teodor Konstanty Orzechowski^{[potrzebny przypis]}, Jan Gotfryd Rösner^[11], Jan Władysław Suchodolec, Alojzy Prosper Biernacki, Stanisław Kaczkowski, Atanazy Raczyński, Ulrich von Hutten, Carl Philipp Emanuel Bach, Alexander von Humboldt, Wilhelm von Humboldt, Michael Praetorius, Caspar Stein oraz Heinrich von Kleist^{[potrzebny przypis]}
1574 – w drodze na koronację królewską Odrę w mieście przekroczył pierwszy elekcyjny król Polski Henryk Walezy^[12]^[13]

Oblężenie Frankfurtu przez Szwedów w 1631

1631 – zwycięska bitwa Szwedów przeciw siłom Świętego Cesarstwa Rzymskiego
1662 – pierwsze wzmianki o Frankfurcie – stolicy i centrum handlu
ok. 1672 – studia we Frankfurcie podjął ostatni Piast Jerzy Wilhelm legnicki
1701 – miasto częścią Królestwa Prus
1777 – we Frankfurcie na świat przyszedł pisarz Heinrich von Kleist
1811 – przeniesienie uniwersytetu z Frankfurtu do Wrocławia
1815 – miasto stało się siedzibą rządu nowo utworzonego okręgu administracyjnego Nowa Marchia oraz Naczelnego Sądu Krajowego (Oberlandesgericht)
1826 – miasto weszło w skład rejencji frankfurckiej w prowincji Brandenburgia
1842 – początki uprzemysłowienia – linia kolejowa Berlin – Frankfurt (Oder), przemysł metalowy, oddanie do eksploatacji gazowni
1871 – miasto częścią Cesarstwa Niemieckiego
1898 – pierwsze tramwaje elektryczne we Frankfurcie^[14]
1923 – nowe ukierunkowanie po I wojnie światowej; Dyrekcja Kolejowa Wschód (Reichsbahndirektion Osten) przeniosła się do Frankfurtu; nowy teren przemysłowy na wschodzie miasta
1933 – przejęcie władzy przez narodowych socjalistów; budowa nowych koszar oraz przemieszczenie wojsk do Frankfurtu
1945 – zniszczenia wojenne; śródmieście zostało całkowicie zrujnowane (w dobrym stanie zachowała się jedynie zabudowa dzielnic południowych, a spośród zabytków najstarszej części miasta odbudowano tylko nieliczne); po podpisaniu układu poczdamskiego Frankfurt stał się miastem granicznym; dotychczasowa dzielnica Dammvorstadt przeobraziła się w sąsiedzkie miasto polskie – Słubice
1946–1950 – Frankfurt jest centralnym punktem migracji przesiedlanej oraz powracającej ludności
1949–1990 – miasto częścią NRD
1952–1990 – Frankfurt stał się miastem okręgowym okręgu Frankfurt nad Odrą
1959 – powstanie największego producenta mikroelektroniki w NRD – Halbleiterwerk Frankfurt (Oder) zatrudniającego ok. 8 tys. pracowników
1973 – założono Polsko-Niemiecką Orkiestrę Młodzieżową^[15]
1989 – początek przemian ustrojowych w mieście
1990 – po zjednoczeniu Niemiec Frankfurt stał się „nadcentrum”, upadek największych zakładów w mieście i tego typu w NRD – Halbleiterwerk Frankfurt (Oder)
1991 – otwarcie Uniwersytetu Europejskiego Viadrina
1998 – otwarcie Collegium Polonicum w Słubicach

Demografia

Osobny artykuł: Ludność Frankfurtu nad Odrą.

Liczba ludności miasta przed zjednoczeniem Niemiec – w 1988 roku – wynosiła 87 863, w roku 2000 miasto zamieszkiwało 72 131 osób, w 2008 roku 60 588, natomiast w 2020 r. już tylko 57 015.^[16]

Według danych z września 2013 roku w mieście było zameldowanych 1 285 Polaków^[17]. W roku akademickim dodatkowo ponad 6 tys. studentów.

Dzielnice miasta

I	Stadtmitte (Śródmieście)
II	Beresinchen (Barszynka)
III	Nord (Północ)
IV	West (Zachód)
V	Süd (Południe)

Język niemiecki

Język polski

1

Stadtmitte

dosł. Śródmieście

2

Gubener Vorstadt

dosł. Przedmieście Gubińskie

3

Obere Stadt

dosł. Górne Miasto

4

Altberesinchen

dosł. Stara Barszynka

5

Neuberesinchen

dosł. Nowa Barszynka

6

Güldendorf

pol. hist. Cieszonowo^[5]

7

Lossow

pol. hist. Łosowo^[5]

8

Lebuser Vorstadt

dosł. Przedmieście Lubuskie

9

Hansaviertel

dosł. Dzielnica Hansy

10

Klingetal

dosł. Ostra Dolina^[7]

11

Kliestow

pol. hist. Kleszczów^[7]

12

Booßen

pol. hist. Bożeń^[5]

13

Nuhnenvorstadt

dosł. Przedmieście Nutnicowskie

14

Rosengarten

dosł. Ogród Różany

14

Pagram

pol. hist. Pielgrzym^[5]

15

Lichtenberg

pol. hist. Orlica^[5]

16

Süd

dosł. Południe

17

Markendorf

pol. hist. Słubia^[5]

18

Markendorf-Siedlung

dosł. Słubia-Osiedle^[7]

19

Hohenwalde

dosł. Wysoki Las

Sąsiadujące z Frankfurtem nad Odrą polskie miasto Słubice do 1945 r. było częścią Frankfurtu i nazywało się Dammvorstadt (dosł. przedmieście za wałem).

Kościół Pokoju – najstarszy kościół i zarazem murowany budynek Frankfurtu i Słubic

Ratusz

Kościół Mariacki

Budynek poczty głównej

Kościół Świętego Krzyża

Uniwersytet Viadrina

Kościół Św. Gertrudy

Dworzec kolejowy

Oderturm

Kamienie Pamięci (Stolperstein)

Pomnik Armii Czerwonej

Pomnik Mikołaja Kopernika

Zabytki

Kościoły

Głównymi kościołami w mieście są:

Kościół Mariacki (St. Marien Kirche)
Kościół Nowoapostolski (Neoapostolische Kirche)
Kościół Pokoju (Friedenskirche)
Kościół św. Gertrudy (St. Gertrauden-Kirche)
Kościół św. Jerzego (St. Georg Kirche)
Kościół Świętego Krzyża (Heilig-Kreuz-Kirche)
Kościół w Rosengarten (Kirche im Ortsteil Rosengarten)

Pomniki

W mieście znajduje się wiele pomników m.in.:

Parki

park Kleista
park Lenné^[18]

Edukacja

We Frankfurcie nad Odrą znajduje się założony 15 lipca 1991 Uniwersytet Viadrina, który od 1998 jest obok UAM w Poznaniu drugą uczelnią macierzystą dla Collegium Polonicum w Słubicach.

Transport

Transport kolejowy

Stacje i przystanki

Frankfurt (Oder)
Frankfurt (Oder)-Güldendorf (Obecnie: Helenesee)
Frankfurt (Oder)-Rosengarten
Frankfurt (Oder)-Neuberesinchen

Połączenia kolejowe

Linia kolejowa nr 3: Frankfurt nad Odrą – Rzepin – Poznań – Warszawa Zachodnia
RE 1: Eisenhüttenstadt – Frankfurt nad Odrą – Berlin – Poczdam – Brandenburg an der Havel – Magdeburg
RB 43: Falkenberg – Chociebuż – Frankfurt nad Odrą (w części po trasie historycznej Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej – Niederschlesisch-Märkische Eisenbahn (NME)^[19])
RB 91: Frankfurt nad Odrą – Rzepin – Zielona Góra
RB 36: Frankfurt nad Odrą – Beeskow – Storkow – Königs Wusterhausen
RB 60: Frankfurt nad Odrą – Werbig – Bad Freienwalde – Eberswalde – Berlin-Lichtenberg

Byłe przejścia graniczne

Drogowe przejście graniczne Słubice-Frankfurt nad Odrą: Na przejściu tym łączą się polska droga krajowa nr 29 oraz droga krajowa nr 31 i niemiecka droga krajowa B5.
Drogowe przejście graniczne Świecko-Frankfurt nad Odrą: Na przejściu tym łączą się polska autostrada A2 i niemiecka autostrada A12 należące do trasy europejskiej E30.
Kolejowe przejście graniczne Kunowice-Frankfurt nad Odrą

Wojsko

Sport

W mieście swoją siedzibę ma powstały w 1951 roku FC „Vorwärts” Frankfurt, który obecnie występuje pod nazwą 1. FC Frankfurt. Sukcesami klubu są m.in. sześciokrotne mistrzostwo NRD oraz dwukrotnie zdobyty Puchar NRD. W sezonie 2016/2017 zespół występuje w Oberlidze Nordost (V poziom rozgrywek). Domowym obiektem drużyny jest Stadion der Freundschaft o pojemności 12 tys. miejsc^[20].

Miasto jest siedzibą niemiecko-polskiej drużyny koszykówki męskiej 1. ASC Red Cocks Frankfurt nad Odrą^[21]. Frankfurt jest też siedzibą niemiecko-polskiego klubu piłki ręcznej kobiet – BSV Iskra Frankfurt Oder/Kowalów.

We Frankfurcie nad Odrą swoją siedzibę ma Muzeum Sportu.

Osoby

Urodzeni we Frankfurcie nad Odrą

Heinrich von Kleist – niemiecki pisarz, poeta i dramaturg;
Victor von Podbielski – polskiego pochodzenia królewsko-pruski generał-lejtnant, sekretarz stanu, szef Reichspostamtu, pruski minister rolnictwa;
Martin Patzelt – wieloletni nadburmistrz miasta

Związani z miastem

Carl Philipp Emanuel Bach – niemiecki kompozytor
Alojzy Prosper Biernacki – minister skarbu Rządu Narodowego w 1831
Karl Georg von Hoym – minister Śląska i Prus Południowych
Alexander von Humboldt – niemiecki przyrodnik i podróżnik
Wilhelm von Humboldt – niemiecki filozof i językoznawca
Ulrich von Hutten – niemiecki rycerz, pisarz i humanista
Paul Lütkemann – niemiecki kompozytor epoki wczesnego baroku
Henry Maske – niemiecki bokser
Teodor Konstanty Orzechowski – działacz kalwiński, prawnik i urzędnik
Michael Praetorius – niemiecki kompozytor przełomu renesansu i baroku
Atanazy Raczyński – ziemianin wielkopolski, dyplomata pruski
Axel Schulz – niemiecki bokser
Gesine Schwan – rektor Viadriny 1999–2008
Johann Tetzel – niemiecki duchowny, inkwizytor generalny Polski
Hans Weiler – rektor Viadriny 1993–1999

Współpraca

Miejscowości partnerskie^[22]:

Zobacz też

Przypisy

↑ Ergebnisse des Zensus 2022 - Bevölkerungszahlen - Stichtag 15. Mai 2022 [online] [dostęp 2024-11-11] (niem.).
↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 222. ISBN 83-04024-36-5.
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 175. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑ Ks. Stanisław Kozierowski, Atlas nazw geograficznych słowiańszczyzny zachodniej, Poznań 1934.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Mapa Polski 1:500 000 Wojskowy Instytut Geograficzny Sztabu Generalnego W.P., Warszawa 1947 [1].
↑ [Koleje Pomorza 1:1100 000, marzec 1946 https://web.archive.org/web/20131023055353/http://www.kolej.one.pl/mapy/1/1099510834.jpg].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Märkische Oderzeitung/Frankfurter Stadtbote, 7. Juli 2006, S. 15.
↑ Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 481.
↑ Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 484.
↑ Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 494.
↑ Salmonowicz 2000 ↓, s. 209.
↑ www.zso.kamienna-gora.pl/strona/gazetki-szkolne. zso.kamienna-gora.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-04)].
↑ JerzyJ. Besala JerzyJ., Stanisław Żółkiewski, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 27, ISBN 83-06-01583-5, OCLC 830086205 .
↑ W tym samym roku [online], historia-polski.com [dostęp 2018-03-19] .
↑ Tourismusverein Frankfurt Oder [online], frankfurt-oder-tourist.de [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-09] .
↑ Bevölkerung im Land Brandenburg nach amtsfreien Gemeinden, Ämtern und Gemeinden 31. Dezember 2020 [online] [dostęp 2022-12-08] (niem.).
↑ Tysiące Polaków przenosi się na niemiecką stronę Odry | Echa polskie | DW | 29.10.2013 [online], dw.com [dostęp 2017-11-23] (pol.).
↑ Poznaj zieloną stronę Brandenburgii. Frankfurt nad Odrą.
↑ Die östlichen preußischen Bahnen.
↑ Historie. fcfrankfurt.de. [dostęp 2016-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-14)].
↑ Koguty znowu zwycięskie. slubice24.pl. [dostęp 2017-04-12].
↑ Partnerstädte. frankfurt-oder.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].

Bibliografia

Monika Kilian/ Ulrich Knefelkamp (wyd.): Frankfurt Oder Słubice. Sieben Spaziergänge durch die Stadtgeschichte. Berlin: scrîpvaz-Verlag 2003.
Ulrich Knefelkamp/ Siegfried Griesa (wyd.): Frankfurt an der Oder 1253–2003, Berlin 2003, ISBN 3-89700-367-8.
Sibylle Gramlich/ Anrdreas Bernhard/ Andreas Cante/ Irmelin Küttner: Stadt Frankfurt (Oder) (Denkmaltopographie der Bundesrepupblik Deutschland, Denkmale in Brandenburg, tom 3), Worms am Rhein 2002, ISBN 3-88462-190-4.
Hans Nauschütz: Frankfurt wie es war und ist: Wanderungen durch Frankfurt (Oder), Die Furt 2003, ISBN 3-933416-01-9.
Wolfgang Stribrny/ Fritz Zäpke: Frankfurt/Oder. Porträt einer Brückenstadt, Westkreuz-Verlag Berlin/Bonn, 1991, ISBN 3-922131-75-1.
Fritz Timme: Die Entstehung von Frankfurt an der Oder, 1954, in Zeitschrift für Ostforschung, 3. Jahrgang 1954, S. 497–517.
Stadtplan „Frankfurt an der Oder 1909”. Reprint des großformatigen mehrfarbigen historischen Stadtplanes. Guben 2005, ISBN 3-935881-24-X.
Stanisław Salmonowicz: Rösner Jan Gotfryd. W: Toruński Słownik Biograficzny, t. 2. Krzysztof Mikulski (red.). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2000.

Linki zewnętrzne

Frankfurt nad Odrą, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 402 .

Panorama miasta

[1] Ergebnisse des Zensus 2022 - Bevölkerungszahlen - Stichtag 15. Mai 2022 [online] [dostęp 2024-11-11] (niem.).

[Rymut1987-2] Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 222. ISBN 83-04024-36-5.

[3] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 175. ISBN 978-83-910595-2-4.

[4] Ks. Stanisław Kozierowski, Atlas nazw geograficznych słowiańszczyzny zachodniej, Poznań 1934.

[SŁU-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Mapa Polski 1:500 000 Wojskowy Instytut Geograficzny Sztabu Generalnego W.P., Warszawa 1947 [1].

[6] [Koleje Pomorza 1:1100 000, marzec 1946 https://web.archive.org/web/20131023055353/http://www.kolej.one.pl/mapy/1/1099510834.jpg].

[DDR-7] Märkische Oderzeitung/Frankfurter Stadtbote, 7. Juli 2006, S. 15.

[8] Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 481.

[9] Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 484.

[10] Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 494.

[CITEREFSalmonowicz2000209-11] Salmonowicz 2000 ↓, s. 209.

[12] www.zso.kamienna-gora.pl/strona/gazetki-szkolne. zso.kamienna-gora.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-04)].

[13] JerzyJ. Besala JerzyJ., Stanisław Żółkiewski, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 27, ISBN 83-06-01583-5, OCLC 830086205 .

[14] W tym samym roku [online], historia-polski.com [dostęp 2018-03-19] .

[15] Tourismusverein Frankfurt Oder [online], frankfurt-oder-tourist.de [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-09] .

[16] Bevölkerung im Land Brandenburg nach amtsfreien Gemeinden, Ämtern und Gemeinden 31. Dezember 2020 [online] [dostęp 2022-12-08] (niem.).

[17] Tysiące Polaków przenosi się na niemiecką stronę Odry | Echa polskie | DW | 29.10.2013 [online], dw.com [dostęp 2017-11-23] (pol.).

[pzsb-18] Poznaj zieloną stronę Brandenburgii. Frankfurt nad Odrą.

[19] Die östlichen preußischen Bahnen.

[20] Historie. fcfrankfurt.de. [dostęp 2016-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-14)].

[21] Koguty znowu zwycięskie. slubice24.pl. [dostęp 2017-04-12].

[22] Partnerstädte. frankfurt-oder.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]