Poręba Żegoty
Poręba Żegoty – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie chrzanowskim, w gminie Alwernia.
| wieś | |
 Oficyny pałacu Szembeków, widok od drogi. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1258[2] |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy |
32-566[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KCH |
| SIMC |
0314709 |
Położenie na mapie gminy Alwernia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego  | |
 50°03′32″N 19°33′49″E/50,058889 19,563611[1]
| |
Położenie
edytujPrzez wieś przebiega droga wojewódzka nr 780 Kraków – Chełm Śląski, wieś znajduje się w odległości 2 km na wschód od Alwerni.
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0314721 | Nawsie | część wsi |
| 0314738 | Potok | część wsi |
| 0314744 | Psia Górka | część wsi |
| 0314773 | Szwaby | część wsi |
Historia i zabytki
edytujPierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi XIV wieku. W latach 1325–1327 miejscowa parafia wymieniona jest w wykazie zbiórki świętopietrza. Pierwszą wzmiankę o miejscowości spotykamy w dyplomie z 18 września 1373 roku (Kodeks Małopolski Piekosińskiego), w którym Krzywosąd, dziedzic Czarnej Poręby, sprzedaje sołtystwo w Porębie Czarnej braciom Michałowi i Mikołajowi, zaś między świadkami występuje Szegotha de Poramba. Pierwszy dokładny opis wsi pochodzi z aktu rozgraniczenia między Kamieniem, a Brodłami Piotra Szafrańca z 25 listopada 1419 roku. Długosz w opisie parafii w Tłuczani wymienia jako właściciela Kossowej Andrzeja de Zegoczina Poremba de domo et familia Waldroph. W XV wieku Poręba lub jej część nazywana wtedy Porąbką stanowiła własność biskupów krakowskich i należała do parafii św. Wojciecha w Jaworznie. Z łanów kmiecych, karczmy i zagród odprowadzano dziesięcinę w połowie plebanowi w Mysłowicach, zaś drugą plebanowi w Jaworznie. W 1581 roku wieś była własnością Piotra Porębskiego. Po Porębskich przeszła na rzecz rodziny Czernych, a później jako wiano w ręce Szembeków.
Na przełomie XIX wieku i XX wieku Poręba miała 182 domy, w których mieszkało 1454 osób (1437 wyznania rzymskokatolickiego, oraz 17 wyznania mojżeszowego). Oprócz tego w posiadłości Zygmunta hrabiego Szembeka mieszkało 118 osób w 10 budynkach (111 wyznania rzymskokatolickiego, oraz 7 wyznania mojżeszowego).
Parafia Poręba Żegoty obejmowała wtedy oprócz Poręby miejscowości: Alwernia, Okleśna, Brodła, Mirów i Podłęże z ogólną liczbą 4058 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego oraz 292 wyznania mojżeszowego. Obecnie parafia rzymskokatolicka obejmuje wsie: Poręba Żegoty, Brodła i Mirów. Ponad 1% mieszkańców stanowią Świadkowie Jehowy należący do zboru Krzeszowice-Zachód i korzystający z zebrań religijnych w Sali Królestwa w Krzeszowicach[6][7][8].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Kościół
edytujObecny murowany kościół pw. św. Marcina i św. Małgorzaty, który powstał w miejscu wcześniejszego, drewnianego, ufundował Franciszek Czerny-Szwarzenberg wraz z biskupem krakowskim Szembekiem w roku 1762. W 1898 roku projekt rozbudowy przygotował krakowski architekt Zygmunt Hendel[9]. Budową kierował Miller z Krakowa. 11 listopada 1900 roku odbyło się poświęcenia kościoła[10].
Kościół jest jednonawowy, z wieżą zwieńczoną baniastym hełmem. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na marmurowe ołtarze pochodzące z katedry wawelskiej, a przeniesione tu na przełomie XIX–XX wieku. Wyróżniają się także obrazy takich mistrzów jak: Michał Stachowicz i Wojciech Eljasz-Radzikowski[11].
Pałac Szembeków
edytujDrugim ważnym zabytkiem Poręby są ruiny pałacu należącego kolejno do Korycińskich, Szwarcenberg-Czernych oraz (do II wojny światowej) Szembeków. Pierwszy drewniany dwór powstał w tym miejscu w XVII stuleciu. Obecny rokokowo-klasycystyczny pałac powstał w kilku etapach pomiędzy końcem XVII wieku, a początkiem XX wieku, kiedy przebudował go architekt Tadeusz Stryjeński[9]. W pałacu spalonym w 1945 roku i częściowo rozebranym, znajdowała się cenna biblioteka oraz bogate zbiory sztuki. W ostatnim czasie podjęto prace zmierzające do odbudowy pałacu[12]. Zostały one jednak przerwane ze względu na wycofanie się nowego właściciela. W całości zachowała się jedynie oficyna. W parku dworskim znajduje się zdewastowana kaplica-mauzoleum Szembeków z lat 1920–1922, z posągiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W parku istniała też sztuczna grota z posągiem Neptuna. W otoczeniu pałacu, przy drodze w kierunku Alwerni widoczne są stawy rybne oraz kamienna figura św. Jana Nepomucena z 1782 roku[13].
Gaudynowskie Skały
edytujPomiędzy Porębą-Żegoty a Brodłami znajdują się Gaudynowskie Skały, część Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Skały podzielone są głębokim i szerokim wąwozem.
Zabytki
edytujObiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[14].
- zespół kościoła parafialnego: kościół pw. św. Marcina, mur ogrodzeniowy, układ urbanistyczny zabudowań gospodarczych z plebanią;
- cmentarz parafialny: układ przestrzenny, kaplica, ogrodzenie, zieleń wysoka;
- Zespół pałacowo-folwarczny w Porębie Żegoty: ruina pałacu, mauzoleum Szembeków, park, (skreślono grotę ze studnią decyzją z dnia 16.11.2018 r.);
- zabudowania folwarczne zespołu pałacowego: rządcówka, stodoła, kurnik, piwnica, spichlerz;
- krajobraz kulturowy pd. części wsi: zespoły kościoła parafialnego i pałacowo - folwarczny w pełnych granicach historycznych, figura św. Jana Nepomucena, krajobraz przyrodniczy.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 108620
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 955 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-11-22].
- ↑ Wykaz parafii w Polsce 2006: (według diecezji), Tom 1, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, 2006, s. 277.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-10-21].
- ↑ a b Krasnowolski 2013 ↓, s. 235.
- ↑ Poświęcenie kościoła], „Czas”, 13 listopada 1900, s. 2.
- ↑ Kornecki 1993 ↓, s. 51.
- ↑ Marzanna Raińska, Czy ruiny pałacu Szembeków w Porębie Żegoty zostaną odbudowane? [online], dworymalopolski.pl, 5 grudnia 2009 [dostęp 2011-03-20].
- ↑ Kornecki 1993 ↓, s. 86.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-20].
Bibliografia
edytuj- Filip Sulimierski i Władysław Walewski – „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, Warszawa 1880–1914, tom VIII, strona 818.
- Marian Kornecki, Sztuka Sakralna, Kraków: Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie, 1993.
- Bogusław Krasnowolski, Leksykon zabytków architektury Małopolski, Kraków: Arkady, 2013, ISBN 978-83-2134744-8.