Tekst źródłowy strony Stephen Hawking

{{Naukowiec infobox
 |imię i nazwisko           = Stephen Hawking
 |grafika                   = Stephen Hawking.StarChild.jpg
 |opis grafiki              = Stephen Hawking w [[NASA]]
 |państwo                   = [[Wielka Brytania]]
 |data urodzenia            = 8 stycznia 1942
 |miejsce urodzenia         = [[Oksford]]
 |data śmierci              = 14 marca 2018
 |miejsce śmierci           = [[Cambridge]]
 |stopień lub tytuł naukowy = profesor
 |jakich nauk               = 
 |specjalność               = [[fizyka]], [[kosmologia]]
 |almamater                 = [[Uniwersytet Oksfordzki]]<br />{{nowrap|[[University of Cambridge|Uniwersytet w Cambridge]]}}
 |aktywność zawodowa        = 
 |jednostka1 typ            = 
 |jednostka1 nazwa          = 
 |okres zatr1               = 
 |faksymile                 = Hawkingsig.svg
 |odznaczenia               = {{order|OKH}} {{order|OBE|C23}} {{order|PMW|2}}
 |nagrody                   = [[Plik:Wolf prize icon.svg|30px|link=Nagroda Wolfa]] [[Nagroda Wolfa]]<br />[[Nagroda Alberta Einsteina]]<br />[[Plik:Gold_Medal_Royal_Astronomical_Society.png|30px| link= Złoty Medal Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego]] [[Złoty Medal Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego]]<br />[[Plik:Copley_Medal_(obverse).png|30px| link= Medal Copleya]] [[Medal Copleya]]<br />[[Nagroda Fizyki Fundamentalnej]]
 |commons                   = Category:Stephen Hawking
 |wikicytaty                = Stephen Hawking
 |www                       = http://www.hawking.org.uk
}}
'''Stephen William Hawking''' (ur. [[8 stycznia]] [[1942]] w [[Oksford]]zie, zm. [[14 marca]] [[2018]] w [[Cambridge]]<ref name="bio">{{Cytuj | url = http://www.bbc.com/news/uk-43396008 | tytuł = Physicist Stephen Hawking dies aged 76 | opublikowany = bbc.com | język = en | data dostępu = 2018-03-14}}</ref>) – [[Brytyjczycy|brytyjski]] [[Fizyka teoretyczna|fizyk teoretyczny]] i [[Fizyka matematyczna|matematyczny]], profesor [[University of Cambridge|Uniwersytetu w Cambridge]] na [[Katedra Lucasa matematyki|katedrze Lucasa]] (1979–2009)<ref name=":0">{{cytuj stronę| url =https://archive.is/20120703134719/http://www.cbc.ca/technology/story/2008/10/24/hawking-cambridge.html | tytuł =Stephen Hawking to give up prestigious Cambridge title | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany =CBC News | data =2008-10-24 | język =en}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/cambridgeshire/8282358.stm | tytuł =Hawking gives up academic title | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany =BBC | data =2009-09-30 | język =en}}</ref> oraz w [[California Institute of Technology|Kalifornijskim Instytucie Technicznym]] w [[Pasadena (Kalifornia)|Pasadenie]], związany też z [[Perimeter Institute for Theoretical Physics]]<ref>{{cytuj stronę | url =http://www.ctv.ca/CTVNews/Canada/20081127/steven_hawking_081127/ | tytuł =Stephen Hawking accepts post at Ontario institute | data dostępu =2010-08-09 | opublikowany =CTV News | data =2008-11-27 | język =en | archiwum =https://archive.is/20120730113824/http://www.ctv.ca/CTVNews/Canada/20081127/steven_hawking_081127/ | zarchiwizowano =2012-07-30 }}</ref> ([[Waterloo (Ontario)|Waterloo, Ontario]]). Członek [[Royal Society|Towarzystwa Królewskiego w Londynie]] ({{ang.|Royal Society}}) i laureat szeregu nagród, porównywalnych z [[Nagroda Nobla|Nagrodą Nobla]] jak [[Nagroda Alberta Einsteina]] (1978), [[Złoty Medal Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego]] (1985), [[Nagroda Wolfa]] w dziedzinie fizyki (1988), [[Medal Copleya]] (2006) i [[Nagroda Fizyki Fundamentalnej|Nagroda Specjalna Fizyki Fundamentalnej]] (2012).

Specjalnościami Hawkinga były [[teoria względności]] i [[astrofizyka]], w tym [[kosmologia]]. Badał [[Wielki Wybuch]], [[Czarna dziura|czarne dziury]], problem [[Grawitacja kwantowa|kwantowania grawitacji]] i jego związek z tymi zjawiskami. Za jego największe osiągnięcia uważa się{{fakt|data=2023-09}}:
* [[twierdzenie o osobliwościach]] – wspólnie z [[Roger Penrose|Rogerem Penrose’em]] udowodnił, że [[ogólna teoria względności]] (OTW) Einsteina zawiera [[Osobliwość (astronomia)|osobliwości czasoprzestrzenne]];
* przewidzenie, że czarne dziury powinny wysyłać [[promieniowanie]], nazwane potem [[Promieniowanie Hawkinga|promieniowaniem Hawkinga]]<ref>{{cytuj stronę| url =http://projecteuclid.org/Dienst/UI/1.0/Summarize/euclid.cmp/1103899181 | tytuł =Particle creation by black holes | data dostępu = 2010-08-09| autor =S. W. Hawking | opublikowany = Project Euclid | praca =Communications in Mathematical Physics | data = | język =en}}</ref>{{odn|Nawrot|Karolczak|Jaworska|2013|s=181}}<ref>{{Encyklopedia PWN | tytuł = Hawking Stephen William | id = 3910478 | data dostępu = 2021-07-29 }}</ref> lub [[Ja’akow Bekenstein|Bekensteina]]-Hawkinga; umożliwiło to obliczenie [[Temperatura|temperatury]] tych ciał i doprowadziło do [[Paradoks informacyjny czarnych dziur|paradoksu informacyjnego]].

Hawking był też wpływowym [[Popularyzacja nauki|popularyzatorem]]; za życia opublikował kilka książek tego typu. Pierwsza z nich – ''[[Krótka historia czasu]]'' – znajdowała się na liście [[bestseller]]ów „British Sunday Times” przez rekordowy czas 237 tygodni (ponad czterech lat)<ref>{{cytuj stronę| url =http://www.guardian.co.uk/science/2009/jul/30/stephen-hawking-brief-history-time | tytuł = How God propelled Stephen Hawking into the bestsellers lists | data dostępu = 2010-08-09| autor = Tim Radford | opublikowany =guardian.co.uk | data = 2009-07-31 | język = en}}</ref>. W swojej twórczości popularyzatorskiej i publicznych wystąpieniach zabierał też głos na tematy inne niż [[fizyka]] i [[astronomia]], takie jak [[astrobiologia]], [[futurologia]], [[filozofia]] – w tym [[Metafizyka klasyczna|metafizyka]] i [[etyka]] – oraz [[polityka]].

Hawkinga wyróżniały też inne członkostwa oraz odznaczenia:
* Royal Society for the encouragement of Arts, Manufactures & Commerce;
* Royal Society of Arts (członek honorowy);
* [[Papieska Akademia Nauk]] (dożywotnio)<ref>{{cytuj stronę| url =http://discovermagazine.com/2008/sep/18-how-to-teach-science-to-the-pope/ | tytuł =How to Teach Science to the Pope | data dostępu = 2010-08-09| autor =Michael Mason | opublikowany =Discover Magazine | data =2008-08-18 | język =en}}</ref>;
* [[Order Towarzyszy Honoru]],
* Komandoria [[Order Imperium Brytyjskiego|Orderu Imperium Brytyjskiego]] (CBE);
* [[Prezydencki Medal Wolności]] – najwyższe odznaczenie cywilne USA<ref>{{cytuj stronę| url =http://www.guardian.co.uk/uk/feedarticle/8654740 | tytuł =Hawking receives honour from Obama | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany =guardian.co.uk | data =2009-08-13 | język =en}}</ref>.

Jeszcze za życia Hawkinga powstały o nim [[Biografia|biograficzne]] filmy [[Film dokumentalny|dokumentalne]] i [[Film fabularny|fabularne]]. Opowiadały nie tylko o jego [[Badania naukowe|badaniach]], ale też zmaganiach z [[Niepełnosprawność|niepełnosprawnością]] – przez większość dorosłego życia był częściowo [[paraliż|sparaliż]]owany i pozbawiony [[Mowa (językoznawstwo)|mowy]].

== Życiorys ==
=== Dzieciństwo i edukacja ===
Urodzony 8 stycznia 1942 roku<ref name="gw20180314">{{Cytuj stronę | url = http://wyborcza.pl/7,75400,23139423,stephen-hawking-nie-zyje-slynny-fizyk-na-wozku-badacz-wielkiego.html | tytuł = Stephen Hawking nie żyje. Słynny fizyk, badacz Wielkiego Wybuchu i czarnych dziur, umarł w wieku 76 lat | autor = Piotr Cieśliński | data = 2018-03-14 | praca = Gazeta Wyborcza | opublikowany = Agora SA | język = pl | data dostępu = 2018-03-14}}</ref>. Był pierwszym dzieckiem biologa doktora Franka Hawkinga i jego żony Isobel. Specjalnością jego ojca była [[medycyna tropikalna]]<ref>„Czarne dziury i wszechświaty niemowlęce oraz inne eseje”, Poznań 1997, s. 137.</ref>. Kierował wydziałem [[Parazytologia|parazytologii]] National Institute for Medical Research. Stephen miał dwie młodsze siostry: Philippę i Mary, oraz adoptowanego brata, Edwarda. Ponieważ w 1942 roku [[Londyn]] był wciąż zagrożony bombardowaniami, na czas ciąży cała rodzina przeniosła się do bezpieczniejszego [[Oksford]]u. Jedna z rakiet [[V2 (pocisk rakietowy)|V-2]] uderzyła o kilka przecznic od ich domu w [[Highgate (Londyn)|Highgate]] w północnym Londynie. Po narodzinach wrócili do Londynu. W 1950 rodzina przeniosła się do [[St Albans]] (w hrabstwie [[Hertfordshire]]), gdzie uczęszczał do St Albans High School for Girls w latach 1950–1953 (w tamtych czasach chłopcy mogli uczęszczać do szkół dla dziewcząt do 10. roku życia), później do St Albans School, gdzie był dobrym, choć niewyróżniającym się uczniem. Zapytany później o to, który nauczyciel zainspirował go do zostania naukowcem, wskazał nauczyciela matematyki Dikrana Tahtę<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.guardian.co.uk/news/2007/jan/05/guardianobituaries.obituaries | tytuł = Dick Tahta A maths teacher with gusto, he inspired the schoolboy Hawking | data dostępu = 2010-08-09| autor = Geoffrey Hoare i Eric Love | opublikowany =guardian.co.uk | data =2007-01-05 | język = en}}</ref>. Do śmierci utrzymywał kontakt z dawną szkołą, jego imieniem nazwany jest jeden z budynków i ponadprogramowy cykl wykładów, z których jeden wygłosił osobiście. Udzielił także obszernego wywiadu dla szkolnego pisma „The Albanian”.

=== Studia ===
Chciał studiować matematykę, jednak zgodnie z wolą ojca, który chciał, by syn studiował medycynę, wstąpił na [[University College w Oksfordzie|Uniwersytet Oksfordzki]], gdzie w tym czasie matematyka nie była wykładana jako oddzielny kierunek. Studiował więc nauki przyrodnicze, specjalizując się w fizyce. Interesował się wtedy głównie [[Termodynamika|termodynamiką]], [[Teoria względności|teorią względności]] i [[Mechanika kwantowa|mechaniką kwantową]]. Jego nauczyciel fizyki, Robert Berman, powiedział później: „Jedyne czego potrzebował to przekonanie, że można to zrobić i robił to, nie oglądając się, jak robią to inni. […] Nie miał zbyt wielu książek i nie robił notatek. W oczywisty sposób jego umysł różnił się od jemu współczesnych”. Dobra pamięć i zdolności analityczne pozwalały mu osiągać dobre wyniki bez wielkiego wysiłku. Jak później obliczył, pracował średnio godzinę dziennie. Po otrzymaniu licencjatu w 1962 pozostał na Oksfordzie, studiując astronomię. Zdecydował się odejść, kiedy okazało się, że bardziej interesuje go teoria niż obserwacja, a jedyna rzecz na jaką pozwalało oksfordzkie obserwatorium to obserwacja [[Plama słoneczna|plam słonecznych]]. Przeniósł się do [[Trinity Hall (Cambridge)|Trinity Hall w Cambridge]], gdzie zaangażował się w astronomię teoretyczną i kosmologię. Z powodu choroby podczas swoich dwóch pierwszych lat na Cambridge był mniej aktywny, ale kiedy stan zdrowia się ustabilizował, z pomocą promotora [[Dennis William Sciama|Dennisa Williama Sciamy]] dającego mu angażujące wyobraźnię trudne projekty, wrócił do pracy nad doktoratem.

Po obronie pracy doktorskiej „Properties of the Expanding Universe” (''Własności rozszerzających się wszechświatów'', 1965){{r|gw20171024}} został pracownikiem naukowym, a później profesorem na Wydziale Matematyki Stosowanej oraz w Instytucie Astronomii [[Gonville and Caius College]] również w Cambridge.

W październiku 2017 roku [[University of Cambridge|Uniwersytet w Cambridge]] udostępnił pracę doktorską Hawkinga online<ref name="gw20171024">{{Cytuj stronę | url = http://wyborcza.pl/7,75400,22558104,praca-doktorska-stephena-hawkinga-juz-dostepna-online-strona.html | tytuł =  Praca doktorska Stephena Hawkinga już dostępna online. Strona Uniwersytetu Cambridge ledwie to przeżyła | autor = Piotr Cieśliński | data = 2017-10-24 | praca = Gazeta Wyborcza | opublikowany = Agora SA | język = pl | data dostępu = 2018-03-14}}</ref>.

=== Choroba ===
W młodości jeździł konno i był aktywny fizycznie. Na Oksfordzie był w czwórce wioślarskiej, co – jak wspominał – było poważną ulgą w przytłaczającej nudzie, jaką były studia. Wkrótce po przeniesieniu się na Cambridge pojawiły się pierwsze symptomy choroby, stracił równowagę i spadł ze schodów, uderzając się w głowę. Zmartwiony ewentualnymi skutkami dla sprawności intelektualnej przeszedł [[Mensa International|test Mensy]]<ref>{{cytuj książkę |autor =Stephen Hawking | tytuł =Stephen Hawking’s A Brief History of Time: A Reader’s Companion | wydawca =New York Bantam | miejsce = | rok =1992 | strony =44 | isbn =0-553-07772-4}}</ref>. Diagnoza wskazująca na [[stwardnienie zanikowe boczne]] (ALS) (choroba neurodegeneracyjna mogąca prowadzić do całkowitego paraliżu) pojawiła się, kiedy miał 21 lat<ref>{{cytuj stronę | url =http://www.hawking.org.uk/index.php?option=com_content&view=article&id=51&Itemid=55 | tytuł =Disability Advice | data dostępu =2010-08-09 | autor =Stephen Hawking | język =en | archiwum =https://web.archive.org/web/20100329230045/http://hawking.org.uk/index.php?option=com_content&view=article&id=51&Itemid=55 | zarchiwizowano =2010-03-29 }}</ref>. Było to tuż przed ślubem i lekarze mówili, że zostało mu 2 do 3 lat życia. Wspominał, że ta diagnoza pozbawiła go motywacji do zajęcia się doktoratem, zareagował depresją i piciem alkoholu, ale zawarcie w 1965 małżeństwa z [[Jane Hawking|Jane Wilde]] stało się punktem zwrotnym. Po rozpoznaniu ALS jego lekarzem, aż do swej śmierci, był ojciec fizyka<ref>„Czarne dziury i wszechświaty niemowlęce oraz inne eseje”, Poznań 1997, s. 141.</ref>.

Hawking stopniowo tracił władzę nad kończynami i głosem. Do końca życia był prawie kompletnie sparaliżowany. Od 1974 nie był w stanie samodzielnie wstać z łóżka<ref name="focus_2018">{{Cytuj pismo |czasopismo = [[Focus (magazyn polityczny)|Focus]] |imię=Kazimierz |nazwisko=Pytko |tytuł=Piękne Umysły Silniejsze Niż Ciała |numer = 05/272 |miesiąc = maj |rok = 2018 |issn = 1234-9992 |strony=19-24}}</ref>. Mowa stała się tak niewyraźna, że zrozumieć mogli go tylko ludzie, którzy go dobrze znali. W 1985 podczas pobytu w [[CERN]] w [[Genewa|Genewie]] zachorował na [[zapalenie płuc]], która to choroba w jego warunkach zagrażała życiu, ponieważ zmniejszała jego i tak ograniczoną wydolność płuc i musiał przejść [[Tracheotomia|tracheotomię]], w wyniku czego stracił mowę{{r|focus_2018}}. W późniejszym okresie choroba sprawiła, że był prawie całkowicie sparaliżowany, poruszał się na wózku inwalidzkim, a ze światem zewnętrznym porozumiewał się przy pomocy [[Synteza mowy|syntezatora mowy]], do którego wprowadzał wypowiedzi przez wirtualną klawiaturę. Bardzo długo używał nieprodukowanego już DECtalk DTC01 mającego amerykański akcent. Zapytany, dlaczego wciąż go używa, odparł, iż nie słyszał lepiej brzmiącego głosu i identyfikuje się z nim. Ponieważ urządzenie to jest już według współczesnych standardów przestarzałe, a ponadto duże i wrażliwe na uszkodzenia, musiał znaleźć zamiennik. W połowie 2009 używał NeoSpeech VoiceText<ref>{{cytuj stronę| url =http://www.gizmag.com/go/2708/ | tytuł =Stephen Hawking chooses a new voice | data dostępu = 2010-08-09| autor = Mike Hanlon | opublikowany =Gizmag Emerging Technology Magazine | język = en}}</ref>. W publicznych wystąpieniach pojawiał się, mówiąc płynnie, ale w rzeczywistości był to żmudny i czasochłonny proces. Używał systemu autouzupełniania, wymagającego tylko pierwszych liter, ale ponieważ mógł używać tylko policzka do wprowadzania danych, skompletowanie całego zdania wymagało czasu. Jego wykłady i publiczne wypowiedzi były uprzednio przygotowane, ale rozmowa z nim ujawniała złożoność i trudność, jakiej wymaga porozumiewanie się. Podczas [[TED (konferencja)|konferencji TED]] każda odpowiedź zabierała mu kilka minut<ref>{{cytuj stronę| url = https://www.youtube.com/watch?v=xjBIsp8mS-c | tytuł = Questioning the universe {{!}} Stephen Hawking | data dostępu = 2023-03-19| autor = Stephen Hawking | opublikowany = [[YouTube]] | język = en}}</ref>.

W ostatnich latach życia porozumiewał się za pomocą mięśnia policzka, który był rozpoznawany przez czujnik podczerwieni zamocowany na oprawce okularów{{r|gw20180314}}{{r|focus_2018}}. Pomimo zaawansowanej niepełnosprawności Hawking był bardzo aktywny w fizyce, a także w życiu publicznym. Przebieg choroby u Hawkinga był nietypowy, cierpiał na wyjątkowo przewlekłą formę ALS. Przeżycie 10 lat jest ewenementem<ref>{{cytuj książkę |autor =Hitshumoto & Munsat | tytuł =Amyotrophic Lateral Sclerosis, A guide for patients and family | wydawca =Demos Medical Publishing, LLC | miejsce = | rok =2001 | strony =36 | isbn =1-888799-28-5}}</ref>, a Hawking chorował ponad pięćdziesiąt lat. Twierdził, że mimo choroby był szczęśliwy. Jej powolny postęp umożliwił mu dokonanie znaczących odkryć i nie uniemożliwił mu posiadania, jak to mówi, „bardzo atrakcyjnej rodziny”. Kiedy zapytano jego żonę Jane, dlaczego zdecydowała się poślubić człowieka mającego przed sobą jedynie trzy lata życia, odparła – „były to czasy w cieniu broni atomowej, więc i tak wszyscy mieli raczej niewielką oczekiwaną długość życia”{{Fakt|data=2018-06}}.

=== Działalność publiczna ===
[[Plik:Physicist Stephen Hawking in Zero Gravity NASA.jpg|mały|upright=1.1|Hawking w stanie nieważkości, rok 2007]]
Hawking znany był z publicznych wystąpień i pojawił się jako postać lub osobiście w wielu widowiskach telewizyjnych. Grał siebie w specjalnym rocznicowym odcinku serialu ''[[Czerwony karzeł (serial telewizyjny)|Czerwony karzeł]]''. Wystąpił gościnnie jako własny hologram w serialu telewizyjnym ''[[Star Trek: Następne pokolenie]]'' (w odcinku ''Descent, Part I''). Pojawił się w skeczu w programie ''[[Conan O’Brien|Late Night with Conan O’Brien]]'', w programie ''Alien Planet''<ref>{{cytuj stronę| url = https://www.imdb.com/name/nm0370071/ | tytuł = Stephen Hawking | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany = Internet Movie Database | język = en}}</ref> [[Discovery Channel]] oraz serialu animowanym ''[[Głowa rodziny|Family Guy]]''. Użyczył swojego głosu w serialach animowanych ''[[Futurama]]'', ''[[Simpsonowie]]'' i ''[[Dilbert]]'' oraz w utworach zespołu [[Pink Floyd]] – „Keep Talking” z albumu „[[The Division Bell]]” z 1994 i „Talkin’ Hawkin'” z albumu „[[The Endless River]]” z 2014; w [[cover]]ze piosenki [[Michael Jackson|Michaela Jacksona]] „[[The Girl Is Mine]]”, wykonanym przez [[Richard Cheese|Richarda Cheese]], w utworze norweskiego zespołu punk-rockowego Turbonegro „Intro: The Party Zone” z albumu Party Animals (2005) oraz w utworze niemieckiego zespołu Wolfsheim „Kein Zurück (Oliver Pinelli Mix)”. Jest fikcyjną tożsamością artysty MC Hawking z nurtu nerdcore hip hop. W 2008 pojawił się w serialu dokumentalnym ''Stephen Hawking, Master of the Universe'' produkcji [[Channel 4]]. Jest postacią w filmie ''[[Superhero]]''. Wzorowana jest na nim postać Sebastiana z serialu ''[[Cień anioła]]''. W serialu ''[[Wróżkowie chrzestni]]'' Hawking jest wspomniany jako były kolega z pokoju Denzela Crokera. Wystąpił jako on sam w sześciu odcinkach serialu komediowego ''The Big Bang Theory'' (''[[Teoria wielkiego podrywu]]'')<ref>{{IMDb|osoba|0370071|Stephen Hawking}}</ref>. Francuska piosenkarka i autorka tekstów [[Nolwenn Leroy]] zainspirowała się Hawkingiem do swojej piosenki „Stephen”, która pojawiła się na jej albumie „Gemme” z 2017 roku<ref>{{cytuj stronę| url = https://www.europe1.fr/international/stephen-hawking-un-astrophysicien-devenu-icone-de-la-culture-populaire-3598826 | tytuł = Stephen Hawking, un astrophysicien devenu icône de la culture populaire |  opublikowany = Europe1 | język = fr}}</ref>.

Znany był z poczucia humoru. Słynne jest jego powiedzenie „Kiedy słyszę o [[Kot Schrödingera|kocie Schrödingera]], sięgam po pistolet”. Jest to ironiczna parafraza „Kiedy słyszę słowo kultura... Odbezpieczam mojego Browninga” ze sztuki Schlageter (akt 1, scena 1) niemieckiego dramaturga i nazistowskiego poety państwowego (Poet Laureate) [[Hanns Johst|Hannsa Johsta]]. Był autorem łatwych do zrozumienia metafor przybliżających skomplikowane kwestie. W październiku 2005 zapytany w brytyjskim talk-show „Richard & Judy”, dlaczego według niego pytanie o to, co było przed Wielkim Wybuchem, jest bez sensu, porównał to do pytania „co jest na północ od bieguna północnego?”. Podobnego porównania użył również w wykładzie [[Robert Oppenheimer|openheimerowskim]] w [[Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley|Berkeley]], w 2007<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.hawking.org.uk/index.php/lectures/94 | tytuł = Stephen W. Hawking – The Origin of the Universe | data dostępu = 2010-08-09 | autor = Stephen W. Hawking | opublikowany = Stephen W. Hawking | data = 2007 | język = en | cytat = Suppose the beginning of the universe, was like the south pole of the Earth, with degrees of latitude, playing the role of time. The universe would start as a point at the South Pole. As one moves north, the circles of constant latitude, representing the size of the universe, would expand. To ask what happened before the beginning of the universe, would become a meaningless question, because there is nothing south of the South Pole | archiwum = https://web.archive.org/web/20111219005935/http://www.hawking.org.uk/index.php/lectures/94 | zarchiwizowano = 2011-12-19 }}</ref>.

Często zakładał się z innymi fizykami o wynik eksperymentu lub poprawność danej teorii. Najsłynniejszym przykładem był zakład między z jednej strony Hawkingiem i [[Kip Thorne|Kipem Thorne’em]], a z drugiej [[John Preskill|Johnem Preskillem]]. Dotyczył tego, czy promieniowanie Hawkinga zawiera informacje pochodzące od materii, która przekroczyła horyzont zdarzeń, jak uważał Preskill, czy też informacja ta jest niezwiązana z tą materią. W 2004 Hawking ogłosił, iż uznaje swoją przegraną. John Preskill uważa zakład za wciąż nierozstrzygnięty<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.theory.caltech.edu/~preskill/jp_24jul04.html | tytuł = On the hunt for the Higgs boson | data dostępu = 2010-08-17 | autor = John Preskill | opublikowany = John Preskill | data = 2004-07-24 | język = en}}</ref>. W 1974 roku Hawking założył się z wybitnym astrofizykiem Kipem Thorne’em, czy galaktyczne źródło [[Promieniowanie rentgenowskie|promieniowania rentgenowskiego]] [[Cygnus X-1]] zawiera [[Czarna dziura|czarną dziurę]]. Hawking zadeklarował, wbrew swojemu przekonaniu (licząc na pocieszenie w postaci wygranego zakładu, gdyby okazało się, że się myli), że nie, Thorne – że tak. Hawking (po potwierdzeniu swojej tezy)<ref>{{Cytuj|autor=Stephen Hawking|rozdział=Czarne dziury nie są czarne|tytuł=Krótka historia czasu|data=1988|isbn=978-83-7785-791-5}}</ref> przegrał i Thorne otrzymał roczną prenumeratę erotycznego magazynu Penthouse’a<ref>{{cytuj stronę| url = http://kierdel.salon24.pl/432192,hawking-przegral-kolejny-zaklad-przez-higgsa | tytuł = Hawking przegrał zakład z Thorne’em o czarną dziurę | data dostępu = 2013-05-28}}</ref>. We wrześniu 2008 z okazji uruchomienia [[Wielki Zderzacz Hadronów|LHC]] ogłosił, iż stawia 100 dolarów na to, że [[bozon Higgsa]], ostatnia brakująca cząstka [[Model standardowy|modelu standardowego]], nie zostanie odnaleziona. Jak powiedział, taki wynik byłby bardziej interesujący<ref>{{cytuj stronę| url = http://news.bbc.co.uk/today/hi/today/newsid_7598000/7598686.stm | tytuł = On the hunt for the Higgs boson | data dostępu = 2010-08-17 | opublikowany = BBC Radio 4 | data = 2008-09-09 | język = en | cytat = I think it will be much more exciting if we don’t find the Higgs. That will show something is wrong, and we need to think again. I have a bet of $100 that we won’t find the Higgs}}</ref>.

29 sierpnia 2012 wystąpił w ceremonii otwarcia [[Letnie Igrzyska Paraolimpijskie 2012|XIV Letnich Igrzysk Paraolimpijskich]] w Londynie<ref name="Hawking na otwarciu paraolimpiady">{{Cytuj stronę | url = http://sport.tvn24.pl/archiwum,133/hawking-na-otwarciu-paraolimpiady,272212.html | tytuł = Hawking na otwarciu paraolimpiady | data = 21 sierpnia 2012 | opublikowany = sport.tvn24 | język = pl | data dostępu = 2014-07-11}}</ref>.

=== Życie prywatne ===
Stephen Hawking był dwukrotnie żonaty:
* w 1965 roku ożenił się z [[Jane Hawking|Jane Wilde]], która opiekowała się nim do 1991, kiedy to sąd orzekł separację; jej przyczynami miały być pragnienie sławy, różnice religijne i postępująca choroba. W 1995 roku po 30 latach małżeństwa doszło ostatecznie do rozwodu. W 1999 Jane opublikowała pamiętnik ''Music to Move the Stars'' opisujący związek ze Stephenem;
* w 1995 roku Hawking poślubił opiekującą się nim pielęgniarkę, Elaine Mason (poprzedni mąż Elaine, David Mason skonstruował pierwszy syntezator mowy dla Hawkinga). W październiku 2006 do sądu trafił wniosek [[Rozwód|rozwodowy]] Elaine i Stephena<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2006/10/20/nhawking20.xml | tytuł = Hawking and second wife agree to divorce | data dostępu = 2010-08-09 | autor = David Sapsted | opublikowany = Telegraph.co.uk | data = 2006-10-20 | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20080227020350/http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=%2Fnews%2F2006%2F10%2F20%2Fnhawking20.xml | zarchiwizowano = 2008-02-27 }}</ref>. Rozwiedli się w 2007 roku, a od tego czasu Hawking mieszkał z gosposią<ref name=":0" />.

Stephen Hawking z pierwszego małżeństwa miał troje dzieci: Roberta (1967), [[Lucy Hawking|Lucy]] (1970) i Tima (1979). Miał też czworo wnucząt (George, Edward i Rose – dzieci Roberta, William – syn Lucy)<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.hawking.org.uk/index.php/information/1-latest-news/89-news2009 | tytuł = News Archive 2009 Pasadena, CA, USA, March – April | data dostępu = 2010-08-23 | opublikowany = Stephen Hawking | data = 2009-04 | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20090713033810/http://www.hawking.org.uk/index.php/information/1-latest-news/89-news2009 | zarchiwizowano = 2009-07-13 }}</ref>;

Zapytany o swój [[iloraz inteligencji]] odparł, iż nie ma pojęcia, a ludzie, którzy przywiązują do tego wagę, są zakompleksieni<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.nytimes.com/2004/12/12/magazine/12QUESTIONS.html | tytuł = The Science of Second-Guessing: Questions for Stephen Hawking | data dostępu = 2010-08-09| autor = Deborah Solomon | opublikowany = New York Times | data = 2004-12-12 | język = en}}</ref>.

Hawking lubił [[Trufla (cukierek)|czekoladowe trufle]] i [[crème brûlée]]<ref>„Czarne dziury i wszechświaty niemowlęce oraz inne eseje”, Poznań 1997, s. 145 i 146</ref>.

Zmarł 14 marca 2018 w [[Cambridge]]. 31 marca 2018 w kościele uniwersyteckim St. Mary the Great w Cambridge odbyły się uroczystości pogrzebowe<ref>{{Cytuj | url=http://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-uroczystosci-pogrzebowe-stephena-hawkinga-symboliczne-kwiaty,nId,2564215 | tytuł=Uroczystości pogrzebowe Stephena Hawkinga. Symboliczne kwiaty na trumnie – RMF24.pl<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=rmf24.pl | data dostępu=2018-04-05}}</ref>. Natomiast 15 czerwca urna z prochami Hawkinga została złożona w [[Opactwo westminsterskie|Opactwie Westminsterskim]] w Londynie obok grobów [[Isaac Newton|Izaaka Newtona]] i [[Charles Darwin|Karola Darwina]]<ref>{{Cytuj | url=https://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/ceremonia-pogrzebowa-stephena-hawkinga-w-kosciele-w-cambridge,826360.html | tytuł=Ceremonia pogrzebowa Stephena Hawkinga w kościele w Cambridge<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=tvn24.pl | data dostępu=2018-04-05}}</ref><ref>{{Cytuj | url=http://radioszczecin.pl/6,372988,pozegnanie-stephena-hawkinga-w-opactwie-westmins | tytuł=Pożegnanie Stephena Hawkinga w Opactwie Westminsterskim | opublikowany=radioszczecin.pl | data dostępu=2018-06-15}}</ref>.

== Dorobek naukowy ==
[[Plik:Stephen Hawking in Cambridge.jpg|mały|Stephen Hawking w [[Cambridge]], sierpień 2008]]
Główne osiągnięcia Hawkinga dotyczą teoretycznej kosmologii oraz grawitacji kwantowej.

=== Grawitacja klasyczna ===
W pierwszym „klasycznym” okresie kariery, w późnych latach 60. współpracował z [[Roger Penrose|Rogerem Penrose’em]], [[Robert Geroch|Robertem Gerochem]], [[Brandon Carter|Brandonem Carterem]] oraz [[George Ellis|George’em Ellisem]]. Podsumowanie badań z tego okresu znajduje się w technicznej książce ''[[The Large Scale Structure of Space-Time|Wielkoskalowa struktura czasoprzestrzeni]]'' (''The Large Scale Structure of Spacetime''<ref>{{ISBN|0-521-09906-4}}</ref>). Dzięki zastosowaniu złożonych modeli matematycznych wyprowadzonych z [[Ogólna teoria względności|ogólnej teorii względności]] dowiedli, że istnienie [[Osobliwość (astronomia)|osobliwości]] (jakimi są np. czarne dziury) w [[Czasoprzestrzeń|czasoprzestrzeni]] jest normalnym zjawiskiem niewymagającym szczególnych warunków<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2007/03/16_hawking_text.shtml | tytuł = Origins of the universe: Stephen Hawking’s J. Robert Oppenheimer Lecture | data dostępu = 2010-08-09| autor = Stephen Hawking i Roger Penrose | opublikowany = University of California, Berkeley | data = 2007-03-13 | język = en}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url =http://rspa.royalsocietypublishing.org/content/314/1519/529.abstract | tytuł = The Singularities of Gravitational Collapse and Cosmology | data dostępu = 2010-08-09| autor = Stephen Hawking | opublikowany = Proceedings of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences | data = 1970-01 | język = en}}</ref>.

Razem z [[Brandon Carter|Brandonem Carterem]], [[Werner Israel|Wernerem Israelem]] i Davidem C. Robinsonem wyprowadził matematyczny dowód twierdzenia [[John Archibald Wheeler|Johna Wheelera]] mówiącego, iż każda czarna dziura jest w pełni opisana przez trzy wielkości: [[Masa (fizyka)|masę]], [[moment pędu]] i [[ładunek elektryczny]].

Zasugerował także na podstawie analizy emisji [[Promieniowanie gamma|promieniowania gamma]], że wkrótce po [[Wielki Wybuch|Wielkim Wybuchu]] powstawały pierwotne miniaturowe czarne dziury. We współpracy z Jamesem M. Bardeenem i Carterem zaproponował cztery prawa mechaniki czarnych dziur analogiczne do znanych z [[Termodynamika|termodynamiki]].

=== Grawitacja kwantowa ===
W następnym – „kwantowym” okresie współpracownikami Hawkinga byli przede wszystkim [[Gary Gibbons]], [[Don Page]] i [[Jim Hartle]]<ref>Stephen Hawking „Krótka historia czasu – od Wielkiego Wybuchu do czarnych dziur”, Poznań 1996, s. 8.</ref>. Później astrofizyk zajął się badaniem zunifikowanej teorii pola<ref>Michio Kaku „Hiperprzestrzeń”, Warszawa 1995, s. 223.</ref>. W 1974 dowiódł, iż czarne dziury powinny wytwarzać i emitować [[Cząstka|cząsteczki]] subatomowe (tzw. [[promieniowanie Hawkinga]]) aż do wyczerpania energii i wyparowania w wyniku kreacji po obu stronach [[Horyzont zdarzeń|horyzontu zdarzeń]] par cząstka-antycząstka na koszt energii pola grawitacyjnego<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.nature.com/physics/looking-back/hawking/ | tytuł = Black-hole evaporation | data dostępu = 2010-08-09| autor = Stephen Hawking | opublikowany = Nature | data = 1974-01-17 | język = en}}</ref>. Jak dotąd jest to jedynie niepotwierdzona obserwacjami [[hipoteza]]. W wyniku tego wycofał się z twierdzenia, że [[Materia (fizyka)|materia]], która raz wleci do czarnej dziury, już z niej nie wróci.

We współpracy z [[James Hartle|Jimem Hartlem]], używając wprowadzonego przez [[Richard Feynman|Richarda Feynmana]] pojęcia tzw. czasu urojonego, stworzył model czasoprzestrzeni pozbawionej krawędzi: „…jeżeli Wszechświat (…) nie ma żadnych granic ani brzegów, to nie ma też początku ani końca, po prostu istnieje” – napisał w ''[[Krótka historia czasu|Krótkiej historii czasu]]'', zastanawiając się jednocześnie nad wątpliwą rolą Boga: „Gdzież jest wtedy miejsce dla Stwórcy?”<ref>Stephen Hawking „Krótka historia czasu – od Wielkiego Wybuchu do czarnych dziur”, Poznań 1996, s. 131, 135 i inne.</ref>. Zastąpił początkową osobliwość w modelu Wielkiego Wybuchu koncepcją analogiczną do bieguna północnego: nie można podróżować na północ od niego, więc nie stanowi krawędzi<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.hawking.org.uk/index.php/lectures/94 | tytuł = Stephen W. Hawking – The Origin of the Universe | data dostępu = 2010-08-23 | autor = Stephen Hawking | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20111219005935/http://www.hawking.org.uk/index.php/lectures/94 | zarchiwizowano = 2011-12-19 }}</ref>. Podczas kiedy początkowo propozycja czasoprzestrzeni pozbawionej krawędzi przewidywała [[zamknięty model Wszechświata]], dyskusje z Neilem Turokiem doprowadziły do stwierdzenia, iż jest zgodna także z Wszechświatem, który nie jest zamknięty.

W lipcu 2004 zaprezentował nową teorię dotyczącą czarnych dziur, sprzeczną z żywionym długo przekonaniem, iż informacja przekraczająca horyzont zdarzeń już nie może powrócić do wszechświata, z którego pochodzi, co oznaczałoby, iż zgodnie z twierdzeniem Wheelera wszystkie czarne dziury są identyczne i mogą się różnić tylko trzema podstawowymi parametrami. Problem wynikający z tego twierdzenia to implikacja, iż czarna dziura emituje promieniowanie niezależnie od tego, co się do niej dostaje, więc jeśli w pełni określony [[Stan czysty|stan kwantowy]] dostanie się za horyzont zdarzeń, wyemitowany zostanie [[stan mieszany]]. Jest to sprzeczne z regułami mechaniki kwantowej i znane jest jako [[paradoks informacyjny czarnych dziur]].

W 2006 razem z Thomasem Hertogiem z CERN Hawking zaproponował teorię „top-down cosmology”<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.nature.com/news/2006/060619/full/news060619-6.html | tytuł = Hawking Rewrites History...Backwards | data dostępu = 2010-08-09| autor = Philip Ball | opublikowany = Nature News Online | data = 2006-06-21 | język = en}}</ref>, która mówi, iż Wszechświat nie miał jakiegoś określonego, wyjątkowego stanu początkowego, więc teoria, która miałaby wyprowadzić obecny stan Wszechświata z jakiegoś początku, nie jest potrzebna. Stan obecny niejako wybiera wersję przeszłości z superpozycji wielu możliwych historii. Stanowi to rozwiązanie problemu przyczyn obecnego ustawienia stałych fizycznych, jest bowiem nieuniknione, że znajdziemy obecne parametry stałych fizycznych, gdyż obecny Wszechświat wybiera te wersje historii, które do nich prowadzą. W ten sposób dostarcza [[Zasada antropiczna|antropicznego]] wyjaśnienia, dlaczego znajdujemy się we Wszechświecie, w którym istnieć może materia i życie, bez przywoływania teorii [[Wieloświat|multiwersum]].

Inne badania Hawkinga dotyczyły:
{{Układ wielokolumnowy |szerokość=28em <!-- od 12 do 36 --> |liczba=2 |
* kosmologii kwantowej,
* [[Inflacja kosmologiczna|inflacji kosmologicznej]],
* powstawania [[Hel (pierwiastek)|helu]] we wszechświatach [[Anizotropia|anizotropowego]] Wielkiego Wybuchu,
* [[Macierz gęstości|macierzy gęstości]] Wszechświata,
* [[Topologia|topologii]] i struktury Wszechświata,
* „wszechświatów niemowlęcych”,
* [[Macierz S|macierzy S]],
* [[Stan splątany|splątania kwantowego]] i entropii,
* natury czasu i przestrzeni, włączając w to także [[Strzałka czasu|strzałkę czasu]],
* piany czasoprzestrzeni,
* [[Teoria strun|teorii strun]],
* [[Supergrawitacja|supergrawitacji]],
* [[Przestrzeń euklidesowa|euklidesowej]] grawitacji kwantowej,
* teorii [[Grawitacja|grawitacji]],
* [[Fala grawitacyjna|fal grawitacyjnych]],
* [[Tunel czasoprzestrzenny|tuneli czasoprzestrzennych]],
* [[Funkcja falowa|funkcji falowej]] Wszechświata.
}}

== Poglądy ==
[[Plik:Stephen Hawking NASA 50th 200804210001HQ.jpg|mały|Stephen Hawking w trakcie wykładu zatytułowanego "Dlaczego powinniśmy latać w kosmos", który odbył się 21 kwietnia 2008 r. na Uniwersytecie Washingtona w Waszyngtonie.]]

=== Loty kosmiczne ===
Świętując swoje 65. urodziny, 8 stycznia 2007 ogłosił plan odbycia lotu w stanie nieważkości, mający być przygotowaniem do [[Lot suborbitalny|suborbitalnego lotu kosmicznego]] pojazdem firmy Virgin Galactic. Lot kosztujący 100 000 funtów miał być fundowany przez jej właściciela, [[Richard Branson|Richarda Bransona]]<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1538844/Stephen-Hawking-plans-to-see-space.html | tytuł = Stephen Hawking plans to see space | data dostępu = 2010-08-09| autor = Roger Highfield | opublikowany = Telegraph.co.uk | data = 2007-01-08 | język = en}}</ref>. 27 kwietnia 2007 specjalnie przebudowany [[Boeing 727]], tzw. Vomit Comet, należący do Zero Gravity Corporation z Hawkingiem na pokładzie ośmiokrotnie wznosił się na wysokość około 8000 metrów, by następnie ostro zanurkować, dzięki czemu jego pasażerowie, łącznie przez około 4 minuty, doświadczali stanu nieważkości. Hawking w ten sposób stał się pierwszą sparaliżowaną osobą, która tego dokonała. Był to też pierwszy moment od czterdziestu lat, kiedy był w stanie poruszać się bez wózka<ref>{{cytuj stronę| url = http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/6594821.stm | tytuł = Hawking takes zero-gravity flight | data dostępu = 2010-08-09| autor = | opublikowany = BBC News | data =2007-04-27 | język = en}}</ref>. W 2009 roku astrofizyk przebywał w szpitalu, a planowany lot w przestrzeń kosmiczną nie odbył się.

Hawking, pytany, dlaczego chce lecieć w kosmos, w nieco futurystycznym tonie odpowiedział: „Wielu ludzi mnie o to pytało. Przyczyn jest wiele. Przede wszystkim jestem przekonany, że życie na Ziemi jest podejmowaniem wciąż rosnącego ryzyka zostania zmiecionym przez kataklizm w rodzaju nagłej wojny nuklearnej, genetycznie zmodyfikowanego wirusa lub inne niebezpieczeństwa. Jestem przekonany, że ludzkość nie ma przyszłości, jeśli nie uda się wyruszyć w przestrzeń kosmiczną. To dlatego chcę zwiększyć zainteresowanie eksploracją kosmosu”<ref>{{cytuj stronę| url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/6158855.stm | tytuł = Move To New Planet, says Hawking | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany = BBC News | data = 2006-11-30 | język = en}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = http://edition.cnn.com/2008/WORLD/europe/10/09/hawking/index.html | tytuł = Hawking: If we survive the next 200 years, we should be OK | data dostępu = 2010-08-09 | opublikowany =CNN | data = 2008-10-09 | język = en}}</ref>. W wywiadzie dla [[The Daily Telegraph]] wyraził przekonanie, iż przestrzeń kosmiczna jest na dłuższą metę jedyną nadzieją na przetrwanie<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1359562/Colonies-in-space-may-be-only-hope-says-Hawking.html | tytuł = Colonies in space may be only hope, says Hawking | data dostępu = 2010-08-09| autor = Roger Highfield | opublikowany = The Daily Telegraph | data = 2001-10-16 | język = en}}</ref>. Podobny pogląd wyraził również w wywiadzie z Charliem Rose dla [[CNN]] w 2008<ref name="cnn-charlierose">{{cytuj stronę | url = http://www.charlierose.com/view/interview/8973 | tytuł = Video: A conversation with Dr. Stephen Hawking & Lucy Hawking | data dostępu = 2010-08-09 | autor = Charlie Rose | opublikowany = CNN | data = 2008-03-07 | język = en | cytat = Physicists believe that the universe is governed by scientific laws. This laws must hold without exceptions or they wouldn’t be laws. It does not leave much room for miracles or God. I regard the afterlife to be a fairy story for people that afraid of the dark | archiwum = https://web.archive.org/web/20100814145434/http://www.charlierose.com/view/interview/8973 | zarchiwizowano = 2010-08-14 }}<!-- klip na Youtube http://www.youtube.com/watch?v=YJ60bBMesFo -->.</ref>. W wypowiedzi udzielonej dla portalu Big Think wyznał, że jest optymistą i sądzi, że jeśli przez najbliższe 200 lat uda nam się uniknąć zagłady, to dzięki eksploracji kosmosu ludzkość będzie bezpieczna<ref>{{cytuj stronę| url = https://bigthink.com/dangerous-ideas/5-stephen-hawkings-warning-abandon-earth-or-face-extinction | tytuł = #5: Stephen Hawking’s Warning: Abandon Earth–Or Face Extinction | data dostępu = 2019-05-31| autor = Andrew Dermont | opublikowany = Big Think | data = 2010-08-06 | język = en}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = http://www.thestar.com/news/world/article/845893--stephen-hawking-urges-humans-to-leave-earth-to-avoid-disaster | tytuł = Stephen Hawking says we must flee Earth | data dostępu = 2010-08-09| autor = Mary Ormsby | opublikowany = The Star | praca = | data = 2010-08-11 | język = en}}</ref>.

=== Życie pozaziemskie ===
W 2008 na wykładzie wygłoszonym w George Washington University w 50. rocznicę istnienia [[NASA]] zajął się istnieniem życia pozaziemskiego, przedstawiając pogląd o powszechnym występowaniu prymitywnych form życia w przeciwieństwie do istot inteligentnych, stanowiących rzadkość<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.channel4.com/news/articles/science_technology/primitive+life+likely+elsewhere/2055457 | tytuł = Primitive life 'likely elsewhere’ | data dostępu = 2010-08-09 | opublikowany = Channel 4 News | praca =  | data = 2008-04-28 | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20100414103121/http://www.channel4.com/news/articles/science_technology/primitive+life+likely+elsewhere/2055457 | zarchiwizowano = 2010-04-14 }}</ref>. Podkreślił znaczenie eksploracji przestrzeni kosmicznej<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.cosmosmagazine.com/node/2209/full | tytuł = The final frontier | data dostępu = 2010-08-09| autor = Stephen W. Hawking | opublikowany = Cosmos Magazine | data = 2008-09-24 | język = en}}</ref>. Był prawie pewien istnienia życia pozaziemskiego, jak mówi: „Na mój matematyczny rozum, same liczby sprawiają, że myślenie o istotach pozaziemskich jest całkowicie racjonalne. Prawdziwym wyzwaniem jest dowiedzieć się, jak te istoty mogą wyglądać”. Był przekonany, że życie może istnieć nie tylko na planetach i ich satelitach, ale również wewnątrz gwiazd lub w samej przestrzeni kosmicznej. Ostrzegał, że mogą istnieć również gatunki, z którymi kontakt może być dla ludzkości śmiertelnie niebezpieczny. „Jeśli kosmici złożą nam wizytę, rezultat będzie podobny do odkrycia Ameryki przez Kolumba, co nie skończyło się dobrze dla rdzennych Amerykanów”<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.timesonline.co.uk/tol/news/science/space/article7107207.ece | tytuł = Don’t talk to aliens, warns Stephen Hawking | data dostępu = 2010-08-09| autor = Jonathan Leake | opublikowany = The Sunday Times | data = 2010-04-25 | język = en}}</ref>. W konsekwencji odradzał kontynuację prób nawiązania kontaktu z pozaziemskimi cywilizacjami, twierdząc, że raczej powinniśmy takiego kontaktu unikać<ref>{{cytuj stronę| url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/8642558.stm | tytuł = Stephen Hawking warns over making contact with aliens | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany = BBC News | data = 2010-04-25 | język = en}}</ref>.

Nie wykluczał możliwości podróży w czasie, w przyszłość, którą dają np. [[Tunel czasoprzestrzenny|tunele czasoprzestrzenne]] lub właściwości podróży w prędkości bliskiej [[Prędkość światła|prędkości światła]] w próżni<ref>{{cytuj stronę| url = http://dsc.discovery.com/tv/stephen-hawking/articles/hawkings-three-big-ideas-03.html | tytuł = Stephen Hawking’s Three Big Ideas | data dostępu = 2010-08-15 | opublikowany = Discovery Channel | praca = Stephen Hawking’s Universe | język = en}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = http://www.timesonline.co.uk/tol/news/science/article7113956.ece | tytuł = Hawking hurls us superfast into the future | data dostępu = 2010-08-15 | autor = Jonathan Leake | opublikowany = The Sunday Times | data = 2010-05-02 | język = en}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = http://www.tygodnikforum.pl/forum/index.jsp?place=Lead10&news_cat_id=249&news_id=8788&layout=1&forum_id=6791&page=text | tytuł = Ucieczka z tego świata Powrót do przyszłości | data dostępu = 2010-09-17 | autor = Stephen Hawking | opublikowany = Forum (za Daily Mail) | praca = | data = 2010-09-13 | język = pl}}</ref>.

=== Etyka i polityka ===
Był przeciwny zakazom dotyczącym badań nad [[Komórki macierzyste|komórkami macierzystymi]]. Uważał, iż zastosowanie ich może doprowadzić do przełomu w medycynie umożliwiającego leczenie m.in. chorób neurodegeneracyjnych, takich jak np. stwardnienie zanikowe boczne, na które cierpiał. Krytykował zarówno [[George W. Bush|George’a W. Busha]], jak i rządy krajów członkowskich [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]] usiłujące wprowadzić istotne ograniczenia w tych badaniach<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.independent.co.uk/news/science/hawking-criticises-eu-states-trying-to-ban-stem-cell-research-409099.html | tytuł = Hawking criticises EU states trying to ban stem cell research | data dostępu = 2010-08-15 | autor = Steve Connor | opublikowany = The independent | data = 2006-07-24 | język = en}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = http://www.guardian.co.uk/science/2006/jul/24/genetics.europeanunion | tytuł = Hawking urges EU not to stop stem cell funding | data dostępu = 2010-08-15 | autor = Debbie Andalo | opublikowany = Guardian.co.uk | data = 2006-07-24 | język = en | cytat= Stem cell research is the key to developing cures for degenerative conditions like Parkinson’s and motor neurone disease from which I and many others suffer. The fact that the cells may come from embryos is not an objection, because the embryos are going to die anyway}}</ref>.

W zasadzie unikał wypowiedzi na tematy polityczne, mimo to pojawił się jednak w programie [[Partia Pracy (Wielka Brytania)|Partii Pracy]]. Antykapitalista: „Nie powinniśmy bać się robotów, tylko kapitalizmu”. Wspierał niezależną organizację charytatywną SOS Children’s Villages UK<ref>{{cytuj stronę | url =http://www.soschildrensvillages.org.uk/sos-children-charity/our-friends.htm | tytuł =SOS Children’s Celebrity Supporters | data dostępu =2010-08-09 | opublikowany =SOS Children | język =en | archiwum =https://web.archive.org/web/20051201040127/http://www.soschildrensvillages.org.uk/sos-children-charity/our-friends.htm | zarchiwizowano =2005-12-01 }}</ref>.

=== Metafizyka ===
Hawking był [[Agnostycyzm|agnostykiem]]<ref>{{NNDB|osoba|563/000022497|Stephen Hawking}}</ref>, a słowa „Bóg” używał jako wygodnej [[Metafora|przenośni]]<ref>{{cytuj pismo |nazwisko = Burgess |imię = Anthony |tytuł = Towards a Theory of Everything |czasopismo = The Observer | strony = 42 |data = 1991-12-29 | cytat = Though A Brief History of Time brings in God as a useful metaphor, Hawking is an atheist}}</ref>. Jego pierwsza żona podczas sprawy rozwodowej wyraziła przekonanie, iż był [[Ateizm|ateistą]]<ref>{{cytuj pismo |nazwisko = Arthur |imię = Charles |tytuł = The Crazy World of Stephen Hawking |czasopismo = The Independent (London) |strony = 7 |data = 2001-10-12 | cytat = Then, in 1999, his former wife published Music To Move The Stars: My Life with Stephen, in which she detailed (…) how her Christian faith clashed with his steadfast atheism; (…) The last line in A Brief History Of Time is famous for saying that, if we could tie together the equations describing the universe, we would „know the mind of God.” But, as his former wife says, he is an atheist. So why is the deity making an appearance? The obvious answer is that it helps sell books}}</ref><ref>{{cytuj pismo |nazwisko = Adams |imię = Tim |tytuł = A Brief History of a First Wife |czasopismo = The Observer |strony = 4 |data = 2004-04-04 | cytat = Jane took much of her dramatic hope at the time from her faith, and still sees something of the irony in the fact that her Christianity gave her the strength to support her husband, the most profound atheist. 'Stephen, I hope, had belief in me that I could make everything possible for him, but he did not share my religious – or spiritual – faith.'}}</ref>. Hawking podkreślał, że nie był religijny w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, [[Panteizm|Boga rozumie jako ucieleśnienie praw natury]] i wierzy, że Wszechświat rządzony jest przez prawa natury, które może zostały określone przez Boga, ale nie są przez niego łamane<ref>{{cytuj stronę| url =http://www.reuters.com/article/idUSTRE49U6E220081031 | tytuł =Pope sees physicist Hawking at evolution gathering | data dostępu = 2010-10-28| autor =Phil Stewart | opublikowany =Reuters | praca = | data =2008-10-31 | język =en | cytat=I believe the universe is governed by the laws of science. The laws may have been decreed by God, but God does not intervene to break the laws”}}</ref>, uznając religijną koncepcję osobowego Boga za niemożliwą. Widział fundamentalną różnicę pomiędzy opartą na autorytecie religią a nauką używającą doświadczenia i myślenia. Uważał, że w tym konflikcie dzięki skuteczności nauka zwycięży<ref>{{cytuj stronę| url =http://abcnews.go.com/WN/Technology/stephen-hawking-religion-science-win/story?id=10830164 | tytuł =Stephen Hawking on Religion: 'Science Will Win’ | data dostępu = 2010-08-06| autor =Ki Mae Heussner | opublikowany =ABC | praca = | data =2010-06-07 | język =en | cytat=What could define God [is thinking of God] as the embodiment of the laws of nature. However, this is not what most people would think of that God. […] They made a human-like being with whom one can have a personal relationship. When you look at the vast size of the universe and how insignificant an accidental human life is in it, that seems most impossible. […] There is a fundamental difference between religion, which is based on authority, [and] science, which is based on observation and reason. Science will win because it works}}</ref>. W ''Krótkiej historii czasu'' (1988) napisał, że odkrycie kompletnej „teorii wszystkiego” wyjaśni przyczynę naszego istnienia, dzięki czemu „będzie to ostateczny tryumf ludzkiej inteligencji – poznamy wtedy bowiem myśli Boga”, ale w napisanej wspólnie z [[Leonard Mlodinow|Leonardem Mlodinowem]] ''Jeszcze krótszej historii czasu'' (2005) stwierdził, że nowe odkrycia w fizyce pokazują, że stwórca „nie jest potrzebny”. Podczas wywiadu z [[Charlie Rose]]m w 2008 na pytanie o kwestie religijne odpowiedział, że prawa fizyki muszą obowiązywać bez wyjątku, bo inaczej nie byłyby prawami, co nie zostawia zbyt wiele miejsca na cuda lub [[Bóg|Boga]]<ref name="cnn-charlierose" />. W wydanej w 2010 ''[[Wielki Projekt|The Grand Design]]'' (również wspólnie z Mlodinowem) pisze: „Ponieważ istnieją takie prawa jak grawitacja, Wszechświat – dlatego że może to zrobić – stworzy się sam z niczego. Spontaniczne stworzenie jest przyczyną, dla której istnieje raczej coś niż nic, wyjaśnia istnienie Wszechświata. Nie jest konieczne przywoływanie Boga, by zapalić lont i wprawić Wszechświat w ruch”<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.guardian.co.uk/science/2010/sep/02/stephen-hawking-big-bang-creator | tytuł = Stephen Hawking says universe not created by God | data dostępu = 2010-09-02 | autor = Adam Gabbatt | opublikowany = Guardian.co.uk | data = 2010-09-02 | język = en | cytat = Because there is a law such as gravity, the universe can and will create itself from nothing, […] Spontaneous creation is the reason there is something rather than nothing, why the universe exists, why we exist. […] It is not necessary to invoke God to light the blue touch paper and set the universe going. […] The fact that we human beings – who are ourselves mere collections of fundamental particles of nature – have been able to come this close to an understanding of the laws governing us and our universe is a great triumph}}</ref>.

== Nagrody i wyróżnienia ==
* 1974: Został jednym z najmłodszych członków [[Royal Society]]
* 1975: [[Medal Eddingtona]] (wspólnie z [[Roger Penrose|Rogerem Penrose’em]])
* 1976: [[Medal Hughesa]] od Royal Society
* 1978: [[Nagroda Alberta Einsteina]] przyznawana przez [[Institute for Advanced Study|IAS]] w [[Princeton]];
* 1979: [[Medal Alberta]] Einsteina jako pierwszy od Albert Einstein Society
* 1981: [[Medal Franklina]] od Franklin Institute
* 1982: Został komandorem [[Order Imperium Brytyjskiego|Orderu Imperium Brytyjskiego]]
* 1985: [[Złoty Medal Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego]]
* 1988: [[Nagroda Wolfa]] z fizyki (wspólnie z Rogerem Penrose)
* 1989: [[Order Towarzyszy Honoru|Order of the Companions of Honour]].
* 1989: [[Nagroda Księcia Asturii]] w Concord
* 1986: Został członkiem [[Papieska Akademia Nauk|Papieskiej Akademii Nauk]]
* 1999: [[Nagroda Juliusa Lilienfelda]] przyznana przez [[American Physical Society|Amerykańskie Towarzystwo Fizyczne]]<ref>{{cytuj stronę| url =http://www.aps.org/programs/honors/prizes/lilienfeld.cfm | tytuł = Julius Edgar Lilienfeld Prize | data dostępu = 2010-08-09| autor = | opublikowany = American Physical Society | język = en}}</ref>
* 2003: [[Nagroda Michelsona Morleya]] od [[Case Western Reserve University]]
* 2006: [[Medal Copleya]] od Royal Society<ref>{{cytuj stronę| url =http://royalsociety.org/Content.aspx?id=3250 | tytuł =Copley recent winners: 1990 – present day | data dostępu = 2010-08-09 | opublikowany = The Royal Society | język = en}}</ref>
* 2008: [[Nagroda Fonseki]] od [[University of Santiago de Compostela]]<ref>{{cytuj stronę| url =http://www.usc.es/en/cursos/conciencia/premio_fonseca2008.html | tytuł =Fonseca Prize 2008 | data dostępu = 2010-08-09| autor = | opublikowany =University of Santiago de Compostela | praca = | data =}}</ref>
* 2009: Stephen Hawking został uhonorowany przez [[Barack Obama|Baracka Obamę]] najwyższym cywilnym odznaczeniem państwowym Stanów Zjednoczonych – [[Prezydencki Medal Wolności|Medalem Wolności]]<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/northamerica/usa/barackobama/6018713/Stephen-Hawking-given-Presidential-Medal-of-Freedom-by-Barack-Obama.html | tytuł = Stephen Hawking given Presidential Medal of Freedom by Barack Obama | data dostępu = 2010-08-24 | autor = Toby Harnden | opublikowany = Telegraph.co.uk | data = 2009-08-13 | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20101127204033/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/northamerica/usa/barackobama/6018713/Stephen-Hawking-given-Presidential-Medal-of-Freedom-by-Barack-Obama.html | zarchiwizowano = 2010-11-27 }}</ref>.
* 2012: Nagroda specjalna [[Nagroda Fizyki Fundamentalnej|Nagrody Fizyki Fundamentalnej]].

We wrześniu 2008 przewodniczył odsłonięciu zegara ‘Chronophage’ w Corpus Christi College Cambridge<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.cambridgenetwork.co.uk/news/article/default.aspx?objid=51566 | tytuł = Time to unveil Corpus Clock | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany = Cambridgenetwork.co.uk | data =2008-09-22 | język = en}}</ref>.

Hawking był członkiem zarządu „Bulletin of the Atomic Scientists”.

31 października 2008 roku brał udział w seminarium Papieskiej Akademii Nauk „Podejścia naukowe do ewolucji Wszechświata i życia”.

30 września 2009 Hawking zakończył trzydziestoletnią kadencję na stanowisku profesora katedry Lucasa, gdzie kontynuował pracę naukową jako dyrektor ds. badań na Wydziale Matematyki Stosowanej i Fizyki Teoretycznej (Department of Applied Mathematics and Theoretical Physics) Uniwersytetu w Cambridge.

== Upamiętnienie ==

17 kwietnia 2007 został otwarty budynek Stephen Hawking Building należący do Gonville and Caius College w Cambridge, używany jako akademik i budynek konferencyjny<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.bbc.co.uk/cambridgeshire/content/articles/2007/04/18/hawking_building_feature.shtml | tytuł = The Stephen Hawking Building | data dostępu = 2010-08-09| autor = Toby Harnden | opublikowany = BBC News | data = 2007-04-18 | język = en}}</ref>.

19 grudnia 2007 roku w Centrum Kosmologii Teoretycznej (Centre for Theoretical Cosmology) na Uniwersytecie w Cambridge został odsłonięty pomnik przedstawiający popiersie profesora Stephena Hawkinga<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.admin.cam.ac.uk/news/dp/2007122111 | tytuł = Vice-Chancellor unveils Hawking statue | data dostępu = 2010-08-09 | opublikowany = University of Cambridge | data = 2007-12-21 | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20080527000625/http://www.admin.cam.ac.uk/news/dp/2007122111 | zarchiwizowano = 2008-05-27 }}</ref>. Projektantem był artysta [[Ian Walters]].

W maju 2008 została odsłonięta statua Stephena Hawkinga w African Institute for Mathematical Sciences w [[Kapsztad]]zie.

The Stephen W. Hawking Science Museum w [[San Salvador]] (w Salwadorze) jest nazwane na cześć Hawkinga w uznaniu jego wkładu w rozwój nauki oraz wytrwałości w radzeniu sobie z przeciwnościami.

15 stycznia 2020 r. ukazał się artykuł opisujący nowy gatunek rośliny mięsożernej ''[[Genlisea hawkingii]]'' nazwanej na cześć Hawkinga<ref>{{Cytuj |autor = Saura Rodrigues Silva, Bartosz Jan Płachno, Samanta Gabriela Medeiros Carvalho, Vitor Fernandes Oliveira Miranda |redaktor = Lorenzo Peruzzi |tytuł = Genlisea hawkingii (Lentibulariaceae), a new species from Serra da Canastra, Minas Gerais, Brazil |czasopismo = PLOS ONE |data = 2020-01-15 |data dostępu = 2020-02-03 |issn = 1932-6203 |wolumin = 15 |numer = 1 |s = e0226337 |doi = 10.1371/journal.pone.0226337 |pmid = 31940359 |pmc = PMC6961832 |url = https://dx.plos.org/10.1371/journal.pone.0226337 |język = en}}</ref>.

== Publikacje ==
Baza [[Google Scholar]] znajduje setki prac autorstwa Hawkinga; w 2023 roku miały łącznie ponad 14 tys. cytowań i dawały mu [[wskaźnik Hirscha]] (h-indeks) przekraczający 130<ref>{{otwarty dostęp}} [https://scholar.google.com/citations?user=-AEEg5AAAAAJ&hl=en Stephen Hawking], scholar.google.com [dostęp 2023-04-14].</ref>. Pełną listę dzieł podaje jego strona autorska: [http://www.hawking.org.uk/publications.html Prof. Stephen Hawking’s Publications List] [dostęp 2023-03-14]. Poniższy spis podaje wyłącznie książki oraz ich polskie wydania.

=== Książki ''non-fiction'' ===
; [[Monografia]] 
: 1973: ''The Large Scale Structure of Spacetime'', współautor: [[George Ellis]],  {{ISBN|0-521-09906-4}}.

; Własne książki popularnonaukowe
# 1996: ''The Nature of Space and Time'', współautor: [[Roger Penrose]], przedmowa: [[Michael Atiyah]], New Jersey: Princeton University Press, {{ISBN|0-691-05084-8}}.
#: 1996: ''Natura czasu i przestrzeni'', przekład: [[Piotr Amsterdamski]], Zysk i S-ka, {{ISBN|83-7150-126-9}}.
# ''Black Holes and Baby Universes and Other Essays'';
#: 1997: ''[[Czarne dziury i wszechświaty niemowlęce oraz inne eseje]]'', przekład: Piotr Haski, Zysk i S-ka, {{ISBN|83-7150-256-7}}.
# ''A Brief History of Time. From the Big Bang to Black Holes'';
#: 1990: Krótka historia czasu, przekład: Piotr Amsterdamski, Wydawnictwo "Alfa", ISBN 83-7001-373-2.
#: 2000: ''[[Krótka historia czasu]]'', przekład: Piotr Amsterdamski, Zysk i S-ka, {{ISBN|978-83-7506-149-9}}.
#: 2005: ''Ilustrowana Krótka Historia Czasu'', {{ISBN|83-7150-197-8}}.
#: 2007: nowe wydanie.
# 2001: ''Black Holes. The Reith Lectures'', wyd. Penguin Random House, {{ISBN|978-0857503572}};
#: 2016: ''Czarne dziury'', tłum. Jacek Bieroń, wyd. Zysk i S-ka, {{ISBN|978-83-65521-94-1}}.
# ''The Theory of Everything: The Origin and Fate of the Universe'';
#: 2003: ''[[Teoria wszystkiego: powstanie i losy Wszechświata]]'', przekład: Piotr Amsterdamski, Zysk i S-ka, {{ISBN|83-7298-429-8}}.
#: 2004: ''Ilustrowana teoria wszystkiego'', {{ISBN|83-7298-627-4}}.
#: 2009: ''Teoria wszystkiego, czyli krótka historia Wszechświata'', przekład: Michał Lipa, {{ISBN|978-83-246-2380-8}}.
# ''The Universe In A Nutshell'';
#: 2004: ''[[Wszechświat w skorupce orzecha]]'', przekład: Piotr Amsterdamski, Zysk i S-ka, seria ''Nebula'', {{ISBN|83-7298-214-7}}.
# ''A Briefer History of Time'', współautor: [[Leonard Mlodinow]];
#: 2007: ''[[Jeszcze krótsza historia czasu]]'', przekład: Jacek Bieroń, Zysk i S-ka, {{ISBN|978-83-7506-020-1}}.
# ''The Grand Design'', współautor: Leonard Mlodinow;
#: 2011: ''[[Wielki Projekt]]'', przekład: Jarosław Włodarczyk, Albatros, Andrzej Kuryłowicz, {{ISBN|978-83-7659-349-4}}.
# 2018: ''Brief answers to the big questions'', wyd. Bantam, {{ISBN|978-1984819192}}.
#: 2018: ''Krótkie odpowiedzi na wielkie pytania'', tłum. Marek Krośniak, Zysk i S-ka, {{ISBN|978-83-8116476-4}}.
# 2020: ''Unlocking the Universe'', współautorka: [[Lucy Hawking]], wyd. Penguin, {{ISBN|978-0241415320}}.
#: 2021: ''Przewodnik po Wszechświecie'', tłum. Marek Krośniak, Zysk i S-ka, {{ISBN|978-83-8202070-0}}.

; Fragmenty prac zbiorowych
# 1997: ''The Large, the Small, and the Human Mind'', współautorzy: Abner Shimony, Nancy Cartwright i Roger Penrose, Cambridge University Press, {{ISBN|0-521-56330-5}} (twarda okładka), {{ISBN|0-521-65538-2}} (miękka okładka), Canto edition: {{ISBN|0-521-78572-3}}.
#: 1997: ''Makroświat, mikroświat i ludzki umysł'', tłum. Piotr Amsterdamski, Warszawa: Prószyński i S-ka, {{ISBN|83-7180-694-9}}.
# 2002: ''On The Shoulders of Giants. The Great Works of Physics and Astronomy'', Running Press, {{ISBN|0-7624-1698-X}} – zbiór najważniejszych prac z historii astronomii i fizyki autorstwa [[Mikołaj Kopernik|Kopernika]], [[Johannes Kepler|Keplera]], [[Galileusz]]a i [[Isaac Newton|Newtona]] z biograficzną informacją autorstwa Hawkinga.
# 2002: ''The Future of Spacetime'', współautorzy: Timothy Ferris, Alan Lightman, [[Igor Nowikow (astrofizyk)|Igor Nowikow]], [[Kip Thorne]].
# 2005: ''God Created the Integers: The Mathematical Breakthroughs That Changed History'', Running Press, {{ISBN|0-7624-1922-9}}.
# 2011: ''The Dreams That Stuff Is Made Of: The Most Astounding Papers of Quantum Physics and How They Shook the Scientific World'', Running Press Adult, {{ISBN|978-0762434343}}.

; Autobiografia
: 2013: ''My Brief History'', wyd. Bantam, {{ISBN|978-0345535283}}.
:: 2014: ''Moja krótka historia'', tłum. Agnieszka Sobolewska, [[Wydawnictwo W.A.B.]], {{ISBN|978-83-280-0884-7}}.

=== Książki fabularne ===
Wraz ze swoją córką [[Lucy Hawking]] napisał powieści [[Fantastyka naukowa|fantastycznonaukowe]] dla młodszego czytelnika, opisywane jako „[[Harry Potter (seria powieści)|Harry Potter]], ale bez czarów”:

# ''George’s Secret Key to the Universe'';
#: 2008: ''[[Jerzy i tajny klucz do Wszechświata]]'', przekład: Piotr Amsterdamski, Nasza Księgarnia, {{ISBN|978-83-10-11403-7}}.
# ''George’s Cosmic Treasure Hunt'';
#: 2009: ''[[Jerzy i poszukiwanie kosmicznego skarbu]]'', przekład: Marek Krośniak, Nasza Księgarnia, {{ISBN|978-83-10-11668-0}}.
# ''George and the Big Bang'';
#: 2012: ''[[Jerzy i Wielki Wybuch]]''.
# 2015: ''George and the Unbreakable Code'', {{ISBN|978-1481466288}};
# 2017: ''George and the Blue Moon'', {{ISBN|978-1481466318}}.

== Prace poświęcone Stephenowi Hawkingowi ==
# 1994: John Gribbin, Michael White, ''Stephen Hawking. Życie i nauka'', tłum. Barbara Kołodziejczyk, Danuta Śledziewska-Błocka, [[Wydawnictwa Naukowo-Techniczne]], {{ISBN|83-204-1706-6}}.
# 2002: Kitty Ferguson, ''Stephen Hawking. Poszukiwania teorii wszystkiego'', tłum. [[Piotr Amsterdamski]], [[Zysk i S-ka]], {{ISBN|83-7298088-8}}.
# 2013: Kitty Ferguson, ''Krótka historia Stephena Hawkinga'', tłum. Mariusz Seweryński, [[Prószyński Media]], {{ISBN|978-83-7839529-4}}.
# 2014: [[Wojciech Grygiel]], ''Stephena Hawkinga i Rogera Penrose’a spór o rzeczywistość'', Kraków: [[Copernicus Center Press]], {{ISBN|978-83-7886-106-5}}.
# 2017: [[John Lennox]], ''Bóg i Stephen Hawking. Czyj to w końcu projekt?'', tłum. Grażyna Gomola, Aleksander Gomola, [[W drodze (wydawnictwo)|W drodze]], {{ISBN|978-83-7906155-6}}.
# 2020: [[Leonard Mlodinow]], ''Stephen Hawking. Opowieść o przyjaźni i fizyce'', tłum. Marek Krośniak, Zysk i S-ka, {{ISBN|978-83-8116-918-9}}.
# 2022: Charles Seife, ''Hawking, Hawking. Geniusz i celebryta'', tłum. Urszula Seweryńska, Mariusz Seweryński, Prószyński, {{ISBN|978-83-8295051-9}}.
# 2023: Thomas Hertog, ''O pochodzeniu czasu. Ostateczna teoria Stephena Hawkinga'', tłum. Tomasz Lanczewski, Zysk i S-ka, {{ISBN|978-83-8202850-8}}.

== Filmografia ==
* 1991: ''A Brief History of Time''<ref>{{cytuj stronę| url = https://www.imdb.com/title/tt0103882/ | tytuł = A Brief History of Time (1991) | data dostępu = 2010-08-09| autor = | opublikowany = Internet Movie Database | język = en}}</ref>
* 1997: ''Stephen Hawking’s Universe''<ref>{{cytuj stronę| url = http://dsc.discovery.com/tv/stephen-hawking/ | tytuł = Stephen Hawking’s Universe | data dostępu = 2010-08-09 | opublikowany = Discovery Channel | język = en}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = https://www.imdb.com/title/tt0124259/ | tytuł = „Stephen Hawking’s Universe” (1997) | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany = Internet Movie Database | język = en}}</ref><ref>{{cytuj stronę | url = http://www.pbs.org/wnet/hawking/html/home.html | tytuł = Stephen Hawking’s Universe | data dostępu = 2010-08-09 | opublikowany = Public Broadcasting Service (PBS) | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20120623201507/http://www.pbs.org/wnet/hawking/html/home.html | zarchiwizowano = 2012-06-23 }}</ref>
* 2004: ''Hawking''<ref>{{cytuj stronę| url = https://www.filmweb.pl/film/Hawking-2004-127763 | tytuł = Hawking (2004) | data dostępu = | autor = | opublikowany = Filmweb | język = pl}}</ref>
* 2005: ''„Horizon” The Hawking Paradox''<ref>{{cytuj stronę| url = https://www.imdb.com/title/tt0819995/ | tytuł = „Horizon” The Hawking Paradox (2005) | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany = Internet Movie Database | język = en}}</ref>
* 2007: ''Masters of Science Fiction''<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.mastersofscifi.com/ | tytuł = Masters of Science Fiction | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany = Masters of Science Fiction | język = en}}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = https://www.imdb.com/title/tt0772139/ | tytuł = „Masters of Science Fiction” (2007) | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany = Internet Movie Database | język = en}}</ref>
* 2008: ''Stephen Hawking: Master of the Universe''<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.channel4.com/programmes/master-of-the-universe | tytuł = Master of the Universe | data dostępu = 2010-08-09 | opublikowany = Channel 4 | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20120229150734/http://www.channel4.com/programmes/master-of-the-universe | zarchiwizowano = 2012-02-29 }}</ref><ref>{{cytuj stronę| url = http://www.cambridgenetwork.co.uk/news/article/?objid=44768 | tytuł = Stephen Hawking: Master of the Universe | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany = University of Cambridge | data = 2008-03-03 | język = en}}</ref>
* 2009: ''Beyond the Horizon''<ref>{{cytuj stronę| url = https://www.imdb.com/title/tt0429664/ | tytuł = Beyond the Horizon (2009) | data dostępu = 2010-09-03| opublikowany = Internet Movie Database | język = en}}</ref>
* 2010: ''Into the Universe with Stephen Hawking''<ref>{{cytuj stronę| url = http://dsc.discovery.com/tv/stephen-hawking/ | tytuł = Into The Universe | data dostępu = 2010-08-09| opublikowany = Discovery Channel | język = en}}</ref>
* 2012: ''The Big Bang Theory''
* 2013: ''Hawking''<ref>{{cytuj stronę| url = https://www.filmweb.pl/film/Hawking-2013-700298 | tytuł = Hawking (2013) | data dostępu = | autor = | opublikowany = Filmweb | język = pl}}</ref>
* 2014: ''[[Teoria wszystkiego (film 2014)|Teoria wszystkiego]]'' (''The Theory of Everything'')

== Zobacz też ==
* [[(7672) Hawking]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę | imię = Alicja | nazwisko = Nawrot | imię2 = Dorota | nazwisko2 = Karolczak | imię3 = Jadwiga | nazwisko3 = Jaworska | tytuł = Encyklopedia – fizyka z astronomią | wydawca = GREG | miejsce = Kraków | rok = 2013 | isbn = 978-83-7517-210-2 | odn=tak}}

== Linki zewnętrzne ==
{{Wikinews|Nowa książka Stephena Hawkinga pt. „Ukryty Klucz do Wszechświata”}}

; Polskojęzyczne
* [http://www.polityka.pl/nauka/wszechswiat/1506368,1,stephen-hawking-tropiciel-osobliwosci.read Polityka: Karol Jałochowski „Stephen Hawking: tropiciel osobliwości Kosmoszaman” 2010-06-20]
* [http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/17318 Integracja (2006/6): Artur Kowalczyk „Stephen Hawking superstar”]
* [http://www.ted.com/talks/lang/pol/stephen_hawking_asks_big_questions_about_the_universe.html TED Talks: Stephen Hawking zadaje ważne pytania na temat Wszechświata]
* [http://fizyka.org/?biogr,13 Fizyka – Stephen Hawking]

; Anglojęzyczne
* [http://www.hawking.org.uk Strona Stephena Hawkinga] – [http://www.hawking.org.uk/lectures.html Wykłady publiczne]
* {{Cytuj stronę | url = http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Hawking.html | tytuł = Hawking biography | opublikowany = www-groups.dcs.st-and.ac.uk | archiwum = https://web.archive.org/web/20160603044735/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Hawking.html | zarchiwizowano = 2016-06-03}}
* [http://www.thefirstpost.co.uk/47070,in-pictures,news-in-pictures,in-pictures-the-life-of-stephen-hawking The First Post „The life of Stephen Hawking” 2009-04-21]
* {{IMDb|osoba|0370071|Stephen Hawking}}
* [http://www.bbc.co.uk/blogs/theoneshow/onepassions/2008/12/what-has-hawking-done-for-scie.html BBC: Justin Rowlatt „What has Hawking done for science?” 2008-12-05]
* [http://www.hayadan.org.il/english/hawking_in_israel_2006.html Speech by Prof. Stephen Hawking at the Hebrew University of Jerusalem 2006-12-14]
* [http://www.msnbc.msn.com/id/13340672/ MSNBC: „Stephen Hawking touches on God and science” 2006-06-15]
* [http://www.guardian.co.uk/science/2005/sep/27/scienceandnature.highereducationprofile Guardian.co.uk: Emma Brockes „Return of the time lord” 2005-09-27]
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3913145.stm BBC: David Whitehouse „Black holes turned 'inside out'” 2004-07-22]
* [http://www.hour25online.com/Hour25_Previous_Shows_2002-03.html#brian-marsden_2002-03-24 Hour 25: „Dr. Stephen Hawking and Dr. Brian Marsden” 2002-03-24]
* [http://reason.com/archives/2002/04/01/leaping-the-abyss Reason.com: Gregory Benford „Leaping the Abyss Stephen Hawking on black holes, unified field theory, and Marilyn Monroe.” 2002-04]
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/1746912.stm BBC News: „Hawking celebrates own brief history” 2002-01-07]
* {{MacTutor|id=Hawking}}

{{Grupa szablonów
|tytuł = Stephen Hawking – nagrody
|lista =
{{Laureaci Medalu Eddingtona}}
{{Laureaci Medalu Hughesa}}
{{Laureaci Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics}}
{{Laureaci Nagrody Alberta Einsteina}}
{{Laureaci Złotego Medalu Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego (XX wiek)}}
{{Laureaci Nagrody i Medalu Diraca IOP}}
{{Nagroda Wolfa Fizyka}}
{{Laureaci Medalu Copleya (XXI wiek)}}
{{Nagroda Fizyki Fundamentalnej}}
}}
{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Hawking, Stephen}}
<!-- Zajęcia: fizyka -->
[[Kategoria:Stephen Hawking| ]]
[[Kategoria:Brytyjscy fizycy teoretyczni]]
[[Kategoria:Brytyjscy kosmolodzy]]
[[Kategoria:Grawitacja kwantowa – brytyjscy naukowcy]]
[[Kategoria:Termodynamicy]]
[[Kategoria:Elektrodynamicy kwantowi]]
[[Kategoria:Brytyjscy fizycy XX wieku]]
[[Kategoria:Brytyjscy fizycy XXI wieku]]
[[Kategoria:Brytyjscy popularyzatorzy fizyki]]
[[Kategoria:Brytyjscy popularyzatorzy astronomii]]
<!-- Zajęcia: inne -->
[[Kategoria:Brytyjscy astronomowie XXI wieku]]
[[Kategoria:Brytyjscy futurolodzy]]
[[Kategoria:Wykładowcy Uniwersytetu w Cambridge]]
<!-- Honory -->
[[Kategoria:Laureaci Medalu Hughesa]]
[[Kategoria:Brytyjscy laureaci Nagrody Wolfa w dziedzinie fizyki]]
[[Kategoria:Laureaci Złotego Medalu Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Imperium Brytyjskiego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Towarzyszy Honoru]]
[[Kategoria:Odznaczeni Prezydenckim Medalem Wolności]]
[[Kategoria:Brytyjscy fizycy upamiętnieni nazwami nagród]]
[[Kategoria:Ludzie upamiętnieni nazwami zjawisk fizycznych]]
[[Kategoria:Członkowie Papieskiej Akademii Nauk]]
[[Kategoria:Brytyjscy laureaci Medalu Eddingtona]]
[[Kategoria:Laureaci Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics]]
[[Kategoria:Laureaci Medalu Copleya]]
[[Kategoria:Laureaci Nagrody Specjalnej Fizyki Fundamentalnej]]
[[Kategoria:Laureaci Nagrody Alberta Einsteina]]
[[Kategoria:Laureaci Nagrody i Medalu Diraca IOP]]
<!-- Ogólne -->
[[Kategoria:Urodzeni w 1942]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Oksfordzie]]
[[Kategoria:Absolwenci Trinity Hall (Cambridge)]]
[[Kategoria:Zmarli w 2018]]
[[Kategoria:Pochowani w Opactwie Westminsterskim]]