Przejdź do zawartości

Teoria wyboru publicznego: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
kat.
szablon
 
(Nie pokazano 36 wersji utworzonych przez 29 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Nie mylić z|[[Teoria wyboru społecznego]]}}.
'''Teoria wyboru publicznego'''- Można zaliczyć ją do ekonomii instytucjonalnej, a zwłaszcza do jej nurtu zwanego nową ekonomią instytucjonalną. Teoria wyboru publicznego bada przede wszystkim proces kształtowania instytucji w sferze polityki. Teoria wyboru społecznego, wykorzystując wiele osiągnięć z zakresu normatywnej teorii wyboru społecznego, rozwija się głównie w kierunku teorii opisowo- wyjaśniającej i predykcyjnej. Posługuje się ona samymi prawami, jakich ekonomiści używają do analizy ludzkich zachowań na rynku. Ekonomiści ci zakładają, że ludzie motywowani są tylko przez swój własny interes. I chociaż czasami ludzie zachowują się w pewny sposób w trosce o dobro innych ludzi, dominującym bodźcem zachowania jest troska o własne interesy. Nie ma znaczenia czy chodzi o pracownika, pracodawcę, czy konsumenta. Ekonomiści badający teorię wyboru publicznego przyjmują to samo założenie- nawet ludzie zajmujący się polityką, mimo że mają na celu troskę o innych, w głównej mierze i tak myślą tylko o swoim interesie.
Teoria wyboru publicznego korzysta z badań empirycznych i stanowi ważną podstawę decyzji strategicznych i planistycznych. Jest istotnym i coraz powszechniejszym źródłem wiedzy o mechanizmach i prawidłowościach funkcjonowania społeczeństwa. Znaczna część tej teorii dotyczy wyboru metod głosowania i agregacji preferencji indywidualnych.


'''Teoria wyboru publicznego''' – bada przede wszystkim proces kształtowania [[Instytucja polityczna|instytucji]] w sferze [[polityka|polityki]]. Można zaliczyć ją do [[instytucjonalizm|ekonomii instytucjonalnej]], a zwłaszcza do jej nurtu zwanego [[nowa ekonomia instytucjonalna|nową ekonomią instytucjonalną]]{{r|ceeerc.wne.uw.edu.pl-swps6.pdf}}.
----
==Czym się zajmuje teoria wyboru publicznego==
'''Sfera zainteresowań teorii wyboru publicznego''':
# Problematyka związana z głosowaniem:
#*Paradoksy wyboru społecznego
#*Metody głosowania i systemy wyborcze
#*Agregacja preferencji
#*Efektywność rynku wyborczego
#*Warunki równowagi na rynku wyborczym
# Wybór w warunkach demokracji
#*Funkcjonowanie demokracji bezpośredniej
#*Funkcjonowanie demokracji reprezentacyjnej
#*Równowaga, konkurencyjność i efektywność w politycznym systemie demokracji
# Teoria umowy społecznej i ładu konstytucyjnego
#*Źródła umowy społecznej jako podstawy instytucjonalizacji życia społecznego
#*Instytucjonalne fundamenty sprawiedliwego ładu społecznego
#*Ekonomia polityczna ładu konstytucyjnego
#*Konstytucyjne uprawnienia obywateli i ekonomiczne skutki tych uprawnień
# Ekonomiczna teoria władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej
#*Teoria regulacji gospodarki
#*Teoria finansów publicznych
#*Rola ideologii grup interesu i koalicji politycznych
#*Źródła władzy komitetów i komisji parlamentarnych
#*Modele równowagi w funkcjonowaniu parlamentu
#*Teorie i modele biurokracji
#*Ekonomiczne zachowania sędziów
#*Efektywność prawa zwyczajowego
#*Efektywność i konkurencyjność w systemie trójpodziału władzy
# Teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych
#*Ekonomiczne motywy i warunki działań zbiorowych
#*Analiza skuteczności i efektywności grup interesu
#*Wpływ działalności grup interesu na efektywność gospodarki narodowej
#*Pozytywne i negatywne skutki lobbingu
#*Grupy interesu a stabilność instytucjonalna gospodarki
# Teoria pogoni za rentą
#*Metody ograniczania zjawiska pogoni za rentą polityczną
#*Analiza negatywnego pływu pogoni za renta polityczna na poziom dobrobytu
#*Sposoby uzyskiwania renty politycznej
#*Renty ekonomiczne i renty polityczne: ich źródła oraz efekty społeczno-gospodarcze
Mając podstawy w ekonomii neoklasycznej, znalazła szerokie zastosowanie m. in. w socjologii. Teorię tą uważa się za szczególną postać teorii racjonalnego wyboru.


Teoria wyboru publicznego wykorzystuje wiele osiągnięć z zakresu normatywnej teorii wyboru [[Społeczeństwo|społecznego]], która rozwija się głównie w kierunku teorii opisowo-wyjaśniającej i [[Prognozowanie|predykcyjnej]]. Posługuje się ona tymi samymi [[Prawo nauki|prawami]], jakich ekonomiści używają do [[Analiza ekonomiczna|analizy]] ludzkich [[Zachowanie|zachowań]] na [[Rynek (ekonomia)|rynku]]. Ekonomiści ci zakładają, że ludzie motywowani są tylko przez swój własny interes. I chociaż czasami działają w pewien sposób w trosce o dobro innych ludzi, dominującym [[Bodziec (psychologia)|bodźcem]] zachowania są własne interesy. Nie ma znaczenia, czy chodzi o [[pracownik]]a, [[Pracodawca|pracodawcę]], czy [[Konsument (ekonomia)|konsumenta]]. Ekonomiści badający teorię wyboru publicznego przyjmują to samo założenie – nawet ludzie zajmujący się polityką, mimo że mają na celu dobro innych, w głównej mierze i tak myślą tylko o swoim interesie.
==Fundamenty teorii==
'''Fundamentami tej teorii są następujące elementy''':
:- Indywidualizm metodologiczny
:- Zasada maksymalizacji lub optymalizacji
:- Koncepcja optimum społecznego
:- Koncepcja równowagi systemu
:- Koncepcja kapitału społecznego
:- Koncepcja instytucji
:- Założenie o społecznych źródłach uprawnień
:- Możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli


Teoria wyboru publicznego korzysta z [[Badania naukowe|badań]] empirycznych i stanowi ważną podstawę [[Decyzja (matematyka)|decyzji]] strategicznych i [[Planowanie|planistycznych]]. Jest istotnym i coraz powszechniejszym źródłem [[Wiedza|wiedzy]] o mechanizmach i prawidłowościach funkcjonowania społeczeństwa. Znaczna część tej teorii dotyczy wyboru metod [[Głosowanie|głosowania]] i [[Agregat (ekonomia)|agregacji]] preferencji indywidualnych.
==Początki teorii i przedstawiciele==
Teoria ta rozwinęła się przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, gdzie istnieją jej największe szkoły- Szkoła Virginii, szkoła Chicago i szkoła Rochester. Za prekursora badań nad tą teorią uważa się jednak [[Duncana Blacka]], profesora [[Glasgow University]], którego artykuł „On the Rationale of Group Decision Making” był inspiracją dla wielu badaczy i nadal należy do kanonu podstawowych lektur z dziedziny teorii wyboru publicznego. Teorią tą zajmowali się również [[James M. Buchanan]], [[Gordon Tullock]], [[Kenneth Arrow]].


Mając podstawy w [[Ekonomia neoklasyczna|ekonomii neoklasycznej]], znalazła szerokie zastosowanie m.in. w [[Socjologia|socjologii]]. Teorię tę uważa się za szczególną postać [[Teoria racjonalnego wyboru|teorii racjonalnego wyboru]].
==Źródła==

*Teoria wyboru publicznego - Wstęp do ekonomicznej analizy polityki i funkcjonowania sfery publicznej; Wilkin Jerzy (red.), Warszawa : Scholar, 2005
== Początki teorii i przedstawiciele ==
*http://www.econlib.org/Library/Enc/PublicChoiceTheory.html
Teoria ta rozwinęła się przede wszystkim w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]], gdzie istnieją jej największe szkoły: szkoła Virginii, szkoła Chicago i szkoła Rochester{{r|Smaga-Włudyka-2012-s56-57}}. Za prekursora badań nad tą teorią uważa się jednak [[Duncana Blacka]], profesora [[Glasgow University]], którego artykuł „On the Rationale of Group Decision Making” był inspiracją dla wielu badaczy i nadal należy do kanonu podstawowych lektur z dziedziny teorii wyboru publicznego. Teorią tą zajmowali się również [[James M. Buchanan]], [[Gordon Tullock]] i [[Kenneth Arrow]].
[[Kategoria:Ekonomia]]

[[Polityka gospodarcza]]
== Zasięg teorii wyboru publicznego ==
; Sfera zainteresowań teorii wyboru publicznego
* problematyka związana z głosowaniem
** [[paradoks]]y wyboru społecznego
** metody głosowania i systemy wyborcze ([[teoria systemów wyborczych]])
** [[agregacja preferencji]]
** efektywność rynku wyborczego
** warunki równowagi na rynku wyborczym
* wybór w warunkach [[demokracja|demokracji]]
** funkcjonowanie [[Demokracja bezpośrednia|demokracji bezpośredniej]]
** funkcjonowanie demokracji reprezentacyjnej
** równowaga, [[Konkurencja (ekonomia)|konkurencyjność]] i efektywność w politycznym systemie demokracji
* teoria umowy społecznej i [[Porządek społeczny|ładu]] [[Konstytucja|konstytucyjnego]]
** źródła [[Umowa społeczna|umowy społecznej]] jako podstawy instytucjonalizacji życia społecznego
** instytucjonalne fundamenty sprawiedliwego ładu społecznego
** ekonomia polityczna ładu konstytucyjnego
** konstytucyjne uprawnienia [[Obywatelstwo|obywateli]] i ekonomiczne skutki tych uprawnień
* ekonomiczna teoria [[władza|władzy]] ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej
** teoria regulacji [[Gospodarka|gospodarki]]
** teoria [[Finanse publiczne|finansów publicznych]]
** rola ideologii grup interesu i koalicji politycznych
** źródła władzy komitetów i komisji parlamentarnych
** modele równowagi w funkcjonowaniu parlamentu
** teorie i modele [[Biurokracja|biurokracji]]
** ekonomiczne zachowania [[Sędzia|sędziów]]
** efektywność [[Prawo zwyczajowe|prawa zwyczajowego]]
** efektywność i konkurencyjność w systemie [[Podział władz|trójpodziału władzy]]
* teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych
** ekonomiczne motywy i warunki działań zbiorowych
** analiza skuteczności i efektywności grup interesu
** wpływ działalności grup interesu na efektywność gospodarki narodowej
** pozytywne i negatywne skutki [[lobbing]]u
** grupy interesu a stabilność instytucjonalna gospodarki
* teoria pogoni za [[renta|rentą]]
** metody ograniczania zjawiska pogoni za rentą polityczną
** analiza negatywnego wpływu pogoni za rentą polityczną na poziom [[dobrobyt]]u
** sposoby uzyskiwania renty politycznej
** renty ekonomiczne i renty polityczne: ich źródła oraz efekty społeczno-gospodarcze

== Fundamenty teorii ==
Fundamentami tej teorii są następujące elementy:
* [[indywidualizm metodologiczny]]
* zasada maksymalizacji lub optymalizacji
* koncepcja optimum społecznego
* koncepcja równowagi systemu
* koncepcja kapitału społecznego
* koncepcja instytucji
* założenie o społecznych źródłach uprawnień
* możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli

== Zobacz też ==
* [[ekonomiczna teoria demokracji Anthony’ego Downsa]]
* [[wybór]]

== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="ceeerc.wne.uw.edu.pl-swps6.pdf">{{cytuj stronę|url=http://www.ceeerc.wne.uw.edu.pl/~pk/swps6.pdf|tytuł=Wykład 6. Nowa ekonomia instytucjonalna – wybrane aspekty|opublikowany=[[Uniwersytet Warszawski|uw.edu.pl]]|data dostępu=2020-07-07|archiwum=https://web.archive.org/web/20110303180106/http://www.ceeerc.wne.uw.edu.pl/~pk/swps6.pdf|zarchiwizowano=2011-03-03}}</ref>
<ref name="Smaga-Włudyka-2012-s56-57">{{cytuj książkę|autor=Marcin Smaga, Tadeusz Włudyka|tytuł=Instytucje gospodarki rynkowej|wydawca=Wolters Kluwer|data=2012|strony=56–57|isbn=9788326447075|url=https://books.google.pl/books?id=HJpSAwAAQBAJ&pg=PA56#v=onepage&q&f=false}}</ref>
}}

== Bibliografia ==
* Jerzy Wilkin (red.), ''Teoria wyboru publicznego – Wstęp do ekonomicznej analizy polityki i funkcjonowania sfery publicznej'', Warszawa, Scholar, 2005
* {{Cytuj stronę | url = https://www.econlib.org/library/Enc/PublicChoice.html | tytuł = Public Choice – Econlib | autor = William F. Shughart II | opublikowany = econlib.org | język = en | data dostępu = 2020-07-07 | archiwum = https://archive.vn/lp65x | zarchiwizowano = 2013-10-14}}
** {{Cytuj stronę | url = https://mises.pl/blog/2013/10/09/shughart-teoria-wyboru-publicznego/ | tytuł = Shughart: Teoria wyboru publicznego – oficjalna strona Fundacji Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa | autor = William F. Shughart II (tłumaczenie: Tomasz Kłosiński) | data = 2013-10-09 | opublikowany = [[Fundacja Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa|mises.pl]] | data dostępu = 2020-07-07 | archiwum = https://web.archive.org/web/20180414235107/https://mises.pl/blog/2013/10/09/shughart-teoria-wyboru-publicznego/ | zarchiwizowano = 2018-04-14}}

{{kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Teoria ekonomii]]
[[Kategoria:Teoria decyzji]]
[[Kategoria:Teoria polityki]]

Aktualna wersja na dzień 17:14, 21 sie 2024

Nie mylić z: Teoria wyboru społecznego.

.

Teoria wyboru publicznego – bada przede wszystkim proces kształtowania instytucji w sferze polityki. Można zaliczyć ją do ekonomii instytucjonalnej, a zwłaszcza do jej nurtu zwanego nową ekonomią instytucjonalną[1].

Teoria wyboru publicznego wykorzystuje wiele osiągnięć z zakresu normatywnej teorii wyboru społecznego, która rozwija się głównie w kierunku teorii opisowo-wyjaśniającej i predykcyjnej. Posługuje się ona tymi samymi prawami, jakich ekonomiści używają do analizy ludzkich zachowań na rynku. Ekonomiści ci zakładają, że ludzie motywowani są tylko przez swój własny interes. I chociaż czasami działają w pewien sposób w trosce o dobro innych ludzi, dominującym bodźcem zachowania są własne interesy. Nie ma znaczenia, czy chodzi o pracownika, pracodawcę, czy konsumenta. Ekonomiści badający teorię wyboru publicznego przyjmują to samo założenie – nawet ludzie zajmujący się polityką, mimo że mają na celu dobro innych, w głównej mierze i tak myślą tylko o swoim interesie.

Teoria wyboru publicznego korzysta z badań empirycznych i stanowi ważną podstawę decyzji strategicznych i planistycznych. Jest istotnym i coraz powszechniejszym źródłem wiedzy o mechanizmach i prawidłowościach funkcjonowania społeczeństwa. Znaczna część tej teorii dotyczy wyboru metod głosowania i agregacji preferencji indywidualnych.

Mając podstawy w ekonomii neoklasycznej, znalazła szerokie zastosowanie m.in. w socjologii. Teorię tę uważa się za szczególną postać teorii racjonalnego wyboru.

Początki teorii i przedstawiciele

[edytuj | edytuj kod]

Teoria ta rozwinęła się przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, gdzie istnieją jej największe szkoły: szkoła Virginii, szkoła Chicago i szkoła Rochester[2]. Za prekursora badań nad tą teorią uważa się jednak Duncana Blacka, profesora Glasgow University, którego artykuł „On the Rationale of Group Decision Making” był inspiracją dla wielu badaczy i nadal należy do kanonu podstawowych lektur z dziedziny teorii wyboru publicznego. Teorią tą zajmowali się również James M. Buchanan, Gordon Tullock i Kenneth Arrow.

Zasięg teorii wyboru publicznego

[edytuj | edytuj kod]
Sfera zainteresowań teorii wyboru publicznego
  • problematyka związana z głosowaniem
  • wybór w warunkach demokracji
  • teoria umowy społecznej i ładu konstytucyjnego
    • źródła umowy społecznej jako podstawy instytucjonalizacji życia społecznego
    • instytucjonalne fundamenty sprawiedliwego ładu społecznego
    • ekonomia polityczna ładu konstytucyjnego
    • konstytucyjne uprawnienia obywateli i ekonomiczne skutki tych uprawnień
  • ekonomiczna teoria władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej
  • teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych
    • ekonomiczne motywy i warunki działań zbiorowych
    • analiza skuteczności i efektywności grup interesu
    • wpływ działalności grup interesu na efektywność gospodarki narodowej
    • pozytywne i negatywne skutki lobbingu
    • grupy interesu a stabilność instytucjonalna gospodarki
  • teoria pogoni za rentą
    • metody ograniczania zjawiska pogoni za rentą polityczną
    • analiza negatywnego wpływu pogoni za rentą polityczną na poziom dobrobytu
    • sposoby uzyskiwania renty politycznej
    • renty ekonomiczne i renty polityczne: ich źródła oraz efekty społeczno-gospodarcze

Fundamenty teorii

[edytuj | edytuj kod]

Fundamentami tej teorii są następujące elementy:

  • indywidualizm metodologiczny
  • zasada maksymalizacji lub optymalizacji
  • koncepcja optimum społecznego
  • koncepcja równowagi systemu
  • koncepcja kapitału społecznego
  • koncepcja instytucji
  • założenie o społecznych źródłach uprawnień
  • możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Wykład 6. Nowa ekonomia instytucjonalna – wybrane aspekty. uw.edu.pl. [dostęp 2020-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-03)].
  2. ↑ Marcin Smaga, Tadeusz Włudyka: Instytucje gospodarki rynkowej. Wolters Kluwer, 2012, s. 56–57. ISBN 978-83-264-4707-5.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Teoria_wyboru_publicznego&oldid=74587693”