Maria Sibylla Merian: Różnice pomiędzy wersjami

Maria Sibylla Merian
Data i miejsce urodzenia	2 kwietnia 1647 ; Frankfurt nad Menem
Data i miejsce śmierci	13 stycznia 1717 ; Amsterdam
Zawód, zajęcie	entomolożka, malarka (akwarelistka), graficzka, rysowniczka
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 18:38, 2 lis 2024

Maria Sibylla Merian (ur. 2 kwietnia 1647 we Frankfurcie nad Menem, zm. 13 stycznia 1717 w Amsterdamie) – niemiecko-holenderska entomolożka oraz malarka (akwarelistka), graficzka i rysowniczka.

Życiorys

Córka wydawcy i grafika z Bazylei Matthäusa Meriana (1593–1650) (autora dzieł Topographia Germaniae i Theatrum Europaeum^[1]^[2]) i jego drugiej żony Johanny Sibylli Heim o korzeniach walońskich^[3].

Ojciec zmarł, gdy miała 3 lata, a rok później jej matka poślubiła Jacoba Marella (1614–1681), malarza specjalizującego się w przedstawieniach kwiatów i martwych naturach^[4]. Maria Sibylla nauczyła się malarstwa i grafiki od ojczyma^[4]^[5]. Już w wieku 13 lat malowała kwiaty i owady na podstawie własnych obserwacji natury^[2]. Sama nauczyła się łaciny^[5].

«W młodości zajmowałam się poszukiwaniem owadów. Zaczęłam od jedwabników w moim rodzinnym mieście Frankfurcie. Następnie ustaliłam, że z innych gąsienic rozwijało się wiele pięknych motyli lub ciem tak jak z gąsienic jedwabników. To przywiodło mnie do zbierania wszystkich gąsienic, jakie mogłam znaleźć, aby obserwować ich przemianę [...]^[6]^[a]»

W wieku 18 lat, w 1665 roku, poślubiła malarza Johanna Andreasa Graffa, ucznia Marrela^[4]. W 1668 roku urodziła się ich pierwsza córka – Johanna Helena^[7]. W 1670 roku rodzina przeniosła się do Norymbergi, gdzie w 1678 roku urodziła się druga córka artystów – Dorothea Maria^[7].

W Norymberdze Merian kontynuowała badania, znosząc do swojej pracowni rozmaite gąsienice i rośliny, na których żerowały, by obserwować i dokumentować ich przemianę^[8]. Szczegóły metamorfozy notowała i ilustrowała w swoim dzienniku, który prowadziła przez 30 lat^[9].

Pierwsze zachowane prace malarskie Merian pochodzą z 1668 roku – martwa natura i obraz przedstawiający żabę i ważkę^[5]. W 1675 roku ukazała się pierwsza część jej dzieła Blumenbuch, w 1677 i 1680 roku kolejne dwie części^[5]. Każda część składała się z dwunastu tablic z miedziorytami kwiatów i wieńców, na których okazjonalnie znajdowały się gąsienice, motyle i pająki^[8]. Przedstawienia te można wykorzystać jako wzory haftu^[4]. Jej ojczym sprzedawał jej rysunki w swoim sklepie w Utrechcie, co przyczyniło się do jej popularności w Holandii^[10].

W 1675 roku Joachim von Sandrart (1606–1688) wspomniał Merian w swoim dziele o historii sztuki niemieckiej L’Academia Todesca della Architectura Scultura et Pictura: Oder Teutsche Academie der Edlen Bau- Bild und Mahlerey-Künste, porównując ją do bogini Minerwy^[11].

Merian zajmowała się badaniem metamorfozy motyli i chrząszczy, co opisała w wydanym w 1679 roku dziele Der Raupen wunderbare Verwandlung und sonderbare Blumennahrung (pol. „Cudowna przemiana gąsienicy i jej szczególne pożywienie kwiatowe”) z 50 grafikami^[5].

W 1681 roku Merian wraz z córkami wróciła do Frankfurtu^[7]. W 1685 roku zostawiła męża i razem z córkami i swoją matką udała się do komuny labadystów w Wiuwert w zachodniej Fryzji^[7]^[b]. Merian przybywała w komunie przez wiele lat i to wówczas zapewne zgromadziła wiedzę na temat owadów tropikalnych^[5]. Zamek Waltha, gdzie mieszkała, był własnością Cornelisa van Sommelsdijka (1637–1688) gubernatora Surinamu w latach 1683–1688^[12]^[c]. Labadyści powracający z plantacji w Surinamie przywozili spreparowane okazy tamtejszych owadów^[4].

W 1691 roku Merian opuściła labadystów i przeniosła się wraz z córkami do Amsterdamu^[7]^[5]. Poświęciła się dogłębnym studiom nad owadami, otrzymując wsparcie od wysoko usytuowanych ludzi ze świata polityki i biznesu^[5]. By utrzymać rodzinę, udzielała lekcji rysunku i sprzedawała własną pracę^[14]. W Amsterdamie zetknęła się z prywatnymi kolekcjami egzotycznych zwierząt i roślin oraz zbiorami gabinetów osobliwości, m.in. burmistrza Amstedramu Nicolaesa Witsena (1641–1717), Frederika Ruyscha (1638–1731) i Levinusa Vincenta (1658–1727)^[15]. Merian wraz z córką Johanną Heleną pracowała obok innych artystów nad kolorową dokumentacją zbiorów botanicznych Agnety Block (1626–1704) i wyhodowanych przez nią roślin^[16].

W 1692 roku jej małżeństwo z Graffem zostało formalnie rozwiązane^[4].

W 1699 roku wyjechała z młodszą córką do Surinamu, by prowadzić badania nad tropikalnymi roślinami i owadami^[5]. Przebywały tam dwa lata, prowadząc wyprawy studialne z baz na plantacjach labadystów^[10]. W 1701 roku musiały wrócić do Amsterdamu z powodu choroby Merian^[5] ^[d]. Z wyprawy przywiozły także wiele spreparowanych okazów, m.in. krokodyla, różnych węży, 20 pudeł z motylami, żukami i kolibrami^[19].

Zebrana w Surinamie ogromna dokumentacja umożliwiła Marii Sibylli po 3 latach intensywnej pracy opublikowanie w Amsterdamie w 1705 roku jej najważniejszego dzieła: Metamorphosis insectorum Surinamensium^[5]^[20]^[21]. Pisała wówczas:

«Aby zrealizować tę pracę nie byłam chciwa, lecz jeśli otrzymałam zwrot poniesionych kosztów, zadowoliłam się tym. Nie liczyłam się z kosztami dla ukończenia tego dzieła. Kazałam sławnemu mistrzowi wykonać matryce, jednocześnie dostarczyłam najlepszego papieru, aby przynieść radość i przyjemność nie tylko miłośnikom sztuki, lecz także miłośnikom owadów i cieszę się bardzo, kiedy słyszę, że osiągnęłam swój cel i jednocześnie przyniosłam radość^[22]^[e].»

W 1714 roku Merian została częściowo sparaliżowana na skutek apopleksji^[f] i pozostawała pod opieką córki Dorothei^[23]. Merian zmarła w 1717 roku w wieku 70 lat w Amsterdamie^[4]. Po jej śmierci Dorothea opublikowała trzeci tom jej dzieła Der rupsen begin, voedsel en wonderbaare verandering, waarin de oorsprong, spijs en gestaltenverwisseling, als ook de tijd, plaats en eigenschappen der rupsen, wormen, kapellen, uiltjes, vliegen en andere diergelijke bloedelooze beesjes vertoont worden^[23]. W październiku 1717 roku Dorothea z mężem wyjechała do Petersburga na zaproszenie cara Piotra Wielkiego, który zapoznał się z dziełem Merian podczas pobytu w Amsterdamie w latach 1716–1717^[23] i zakupił jej 254 prace^[24].

Dokonania naukowe

Merian uznawana jest za pionierkę entomologii. Systematyczne badania prowadziła od 1675 roku^[10]. Przyczyniła się do wyjaśnienia cyklu rozwojowego owadów, ukazując rozwój motyli od gąsienicy przez przeobrażenie do poczwarki oraz dokumentując dietę gąsienic^[10]. Merian wskazała, że każdy gatunek motyla w stadium gąsienicy odżywia się innymi roślinami, na których znoszone są jaja. Dzięki jej pracom stopniowo zarzucono teorię samorództwa gąsienic z gnijącej materii^[10]. Jej prace przyczyniły się do rozwoju entomologii na przełomie XVII i XVIII w.^[21]

W swoim dziele Raupenbuch umieściła innowacyjne ilustracje przedstawiające motyle i ćmy, ich gąsienice oraz rośliny, na których żerują gąsienice^[14]. Podejście to zastosowała również w dziele Metamorphosis insectorum Surinamensium^[20], gdzie nazwy roślin podawała za nazwami używanymi przez miejscowych Indian^[25]. Poza ilustracjami motyli i gąsienic książka zawierała także przedstawienia mrówek, pająków, płazów i gadów^[10]. Opisy zoologiczne sporządziła na podstawie publikacji Jana Swammerdama (1637–1680) i Antoniego van Leeuwenhoeka (1632–1723)^[10]. Metamorphosis insectorum Surinamensium uznawane jest za jedno z najważniejszych dzieł przyrodniczych owych czasów i było pierwszą pracą naukową poświęconą Surinamowi^[26].

Jej prace nad europejskimi motylami są poprawne pod względem naukowym, natomiast w Metamorphosis insectorum Surinamensium motyle nie zawsze przedstawione są z właściwymi im gąsienicami, co mogło być związane z przemieszczeniem się okazów podczas podróży i słabym stanem zdrowia autorki^[10].

Jedna z jej ilustracji w Metamorphosis insectorum Surinamensium (Tablica XVIII) przedstawia wielkiego pająka, który złapał małego ptaka, co mogło przyczynić się do powstania nazwy – ptaszniki^[10].

Dzieła

Lista publikacji za de Baar (2015)^[4]:

1675 – Blumenbuch, tom 1
1677 – Blumenbuch, tom 2
1679 – Der Raupen wunderbare Verwandlung und sonderbare Blumennahrung
1680 – Blumenbuch, tom 3
1680 – Neues Blumenbuch (wydanie zbiorcze wszystkich trzech tomów Blumenbuch)
1705 – Metamorphosis insectorum Surinamensium
1713–1717 – Der rupsen begin, voedsel en wonderbaare verandering, waarin de oorsprong, spijs en gestaltenverwisseling, als ook de tijd, plaats en eigenschappen der rupsen, wormen, kapellen, uiltjes, vliegen en andere diergelijke bloedelooze beesjes vertoont worden

Upamiętnienie

Prace Merian stały się znane w pierwszej połowie XVIII w., jednak w wieku XIX wraz z postępem nauki, prace wcześniejszych badaczy zostały odrzucone jako amatorskie i Merian została zapomniana^[12]. Badaczka została ponownie odkryta i doceniona pod koniec XX wieku – w 1974 roku Akademia Nauk ZSRR wydała 50 akwareli Merian a w 1976 roku jej notatnik^[12].

W 1991 roku Niemcy umieściły jej portret na banknocie o nominale 500 marek^[12]. Jej podobizna znalazła się także na znaczkach pocztowych, jej imieniem nazwano statek badawczy^[27], a życie Merian stało się podstawą dla sztuki teatralnej^[12]. W 1997 roku Stany Zjednoczone wydały dwa znaczki pocztowe z ilustracjami Merian owoców z Surinamu – cytryny i ananasa^[12]. W latach 1994–2009 ministerstwo nauki i sztuki Hesji przyznawało nagrodę im. Merian – Maria Sibylla Merian-Preis.

2 kwietnia 2013 roku Merian została upamiętniona okolicznościowym Google Doodle bazującym na akwareli Merian przedstawiającej legwana zielonego^[12]^[28].

Na cześć Merian nazwano gatunek modliszek Sibylla a także wiele innych zwierząt i roślin, m.in. kląskawkę Saxicola torquatus sibilla, owady: Erinnyis merianae z zawisakowatych, Eulaema meriana z pszczół właściwych, Evagetes meriane z nastecznikowatych, Heliconius melpomene meriana, jaszczurkę Salvator merianae, pająka Metellina merianae czy gatunek watsonii Watsonia meriana^[12].

W 2014 roku powołano do życia międzynarodowe Towarzystwo im. Marii Sibylli Merian (ang. The Maria Sibylla Merian Society) w celu promocji pracy Merian^[29].

Uwagi

↑ Wolne tłumaczenie z języka holenderskiego.
↑ Neue Deutsche Biographie podaje, że Merian do Fryzji pojechała z przyrodnim bratem Kasparem Merianem (1627–1686), który wstąpił do komuny, nie wspominając nic o jej matce^[5].
↑ Neri (2011) podaje, że zamek należał do trzech sióstr gubernatora, które były zwolenniczkami lidera labadystów^[13]. Ich brat przysyłał im gatunki egzotycznych zwierząt i roślin, które siostry udostępniały labadystom przebywającym na ich zamku^[13].
↑ Niektórzy autorzy podają, że Merian zapadła na malarię^[17]^[18].
↑ Wolne tłumaczenie z języka holenderskiego.
↑ Astrid de Beer w Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) podaje konsekwentnie 1714 za rok, kiedy Merian doznała częściowego paraliżu^[7]^[23]^[4], natomiast Ella Reitsma pisze o udarze przebytym pod koniec 1714 roku lub na początku 1715 roku^[18].

Przypisy

↑ Wüthrich 1994 ↓, s. 135–138.
↑ ^a ^b Faulstich 2015 ↓, s. 25.
↑ Davis 1994 ↓, s. 141.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ de Beer 2015 ↓.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Wüthrich 1994 ↓, s. 138–139.
↑ Merian 1705 ↓, s. 9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f DVN 2014 ↓.
↑ ^a ^b Davis 1994 ↓, s. 145.
↑ Neri 2011 ↓, s. 158.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Universiteitsbibliotheek Utrecht 2012 ↓.
↑ Davis 1994 ↓, s. 140.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Pomeroy 2018 ↓, s. 56.
↑ ^a ^b Neri 2011 ↓, s. 160.
↑ ^a ^b Neri 2011 ↓, s. 140.
↑ Attenborough 2009 ↓, s. 142.
↑ Huiskamp 2017 ↓.
↑ Faulstich 2015 ↓, s. 27.
↑ ^a ^b Reitsma 2008 ↓, s. 232.
↑ Attenborough 2009 ↓, s. 148.
↑ ^a ^b Attenborough 2009 ↓, s. 151.
↑ ^a ^b Rogers 2019 ↓.
↑ Merian 1705 ↓, s. 10.
↑ ^a ^b ^c ^d de Beer 2014 ↓.
↑ Zahir 1998 ↓.
↑ Schiebinger 2003 ↓, s. 204.
↑ Attenborough 2009 ↓, s. 140.
↑ Universität Hamburg ↓.
↑ Google Doodle 2013 ↓.
↑ The Maria Sibylla Merian Society ↓.

Bibliografia

David Attenborough: Amazing Rare Things: The Art of Natural History in the Age of Discovery. Kales Press, 2009. ISBN 978-0-9798456-2-8. [dostęp 2019-03-10]. (ang.).
Astrid de Beer: Merian, Maria Sibylla. W: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) [on-line]. 2015-07-05. (niderl.).
Astrid de Beer,: Graff, Johanna Helena (1668–na 1723). W: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) [on-line]. 2014-01-13. (niderl.).
Astrid de Beer: Graff, Dorothea Maria Henriette (1678–1743). W: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) [on-line]. 2014-01-13. (niderl.).
Maria Sybilla Merian: Methamorphosis. W: Natalie Zemon Davis: Women on the Margins: Three Seventeenth-century Lives. Harvard University Press, 1995. ISBN 978-0-674-95520-2. [dostęp 2019-03-09]. (ang.).
Peter Faulstich: Vermittler wissenschaftlichen Wissens: Biographien von Pionieren öffentlicher Wissenschaft. transcript Verlag, 2015. ISBN 978-3-8394-0878-0. [dostęp 2019-03-10]. (niem.).
Archiwum doodli: 366 rocznica urodzin Marii Sibylli Merian. [w:] www.google.com [on-line]. 2013-04-02. [dostęp 2019-03-09]. (pol.).
Marloes Huiskamp: Block, Agneta (1629–1704). W: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) [on-line]. 2017-11-09. (niderl.).
Maria Sibylla Merian-Preis für Bildende Künstlerinnen in Hessen. [w:] /www.kulturpreise.de [on-line]. [dostęp 2019-03-10]. (niem.).
Maria Sibylla Merian: Metamorphosis insectorum Surinamensium. Ofte Verandering der Surinaamsche insecten. 1705. [dostęp 2019-03-09]. (niderl.).
Janice Neri: The Insect and the Image: Visualizing Nature in Early Modern Europe, 1500-1700. University of Minnesota Press, 2011. ISBN 978-0-8166-6764-2. [dostęp 2019-03-09]. (ang.).
Sarah B. Pomeroy, Jeyaraney Kathirithamby: Maria Sibylla Merian: Artist, Scientist, Adventurer. Getty Publications, 2018. ISBN 978-1-947440-01-2. [dostęp 2019-03-09]. (ang.).
Ella Reitsma, Sandrine A. Ulenberg: Maria Sibylla Merian & daughters: women of art and science. Getty Publications, 2008. ISBN 978-0-89236-938-6. [dostęp 2019-03-09].
Londa Schiebinger: Women of Natural Knowledge. W: David C. Lindberg, Roy Porter, Katharine Park, Lorraine Daston, Mary Jo Nye, Cambridge University Press, Theodore M. Porter, Dorothy Ross: The Cambridge History of Science: Volume 3, Early Modern Science. Cambridge University Press, 2003. ISBN 978-0-521-57244-6. [dostęp 2019-03-10]. (ang.).
Maria Sibylla Merian, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-03-10] (ang.).
The Maria Sibylla Merian Society: About us. [dostęp 2019-03-10]. (ang.).
Ice Margin Research Ship – Maria S. Merian. [w:] www.ldf.uni-hamburg.de [on-line]. [dostęp 2019-03-09]. (ang.).
From caterpillar to butterfly: the metamorphoses by Merian. [w:] Universiteitsbibliotheek Utrecht [on-line]. 2012. [dostęp 2019-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-02)]. (ang.).
Lucas Wüthrich: Merian, Matthaeus der Ältere. W: Neue Deutsche Biographie (NDB) [on-line]. T. 17. 1994, s. 135–138. (niem.).
Lucas Wüthrich: Merian, Maria Sibylla. W: Neue Deutsche Biographie (NDB) [on-line]. T. 17. 1994, s. 138–139. (niem.).
Elisabeth Castellani Zahir: Merian-Graff, Dorothea Maria Henriette (Henrietta, Henrica, Henricie). [w:] SIKART Lexikon zur Kunst in der Schweiz [on-line]. 1998. [dostęp 2019-03-09]. (niem.).

Linki zewnętrzne

About Maria Sibylla Merian. [w:] Botanical Art & Artists [on-line]. [dostęp 2019-03-10]. (ang.).
Agnieszka Drotkiewicz. Jak Maria Sibylla Merian dopiła wino i wyszła poza mapę. „Przekrój”, 2018-09-04. (pol.).
Dieter Kühn: Frau Merian!: Eine Lebensgeschichte. S. Fischer Verlag, 2015. ISBN 978-3-10-403438-6. [dostęp 2019-03-09]. (niem.).
Maria Sibylla Merian. [w:] RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis [on-line]. [dostęp 2024-03-30]. (ang. • niderl.).
Stefan Schmitt. Macht der Natur: Maria Sibylla Merian. „Die Zeit”, 2009-11-12. (niem.).
Amanda Vickery. Flora, fauna and fortitude: the extraordinary mission of Maria Sibylla Merian. „The Guardian”, 2016-04-01. (ang.).
Maria Sibylla Merian – publikacje w bibliotece Polona

[7] Wolne tłumaczenie z języka holenderskiego.

[13] Neue Deutsche Biographie podaje, że Merian do Fryzji pojechała z przyrodnim bratem Kasparem Merianem (1627–1686), który wstąpił do komuny, nie wspominając nic o jej matce^[5].

[16] Neri (2011) podaje, że zamek należał do trzech sióstr gubernatora, które były zwolenniczkami lidera labadystów^[13]. Ich brat przysyłał im gatunki egzotycznych zwierząt i roślin, które siostry udostępniały labadystom przebywającym na ich zamku^[13].

[22] Niektórzy autorzy podają, że Merian zapadła na malarię^[17]^[18].

[27] Wolne tłumaczenie z języka holenderskiego.

[29] Astrid de Beer w Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) podaje konsekwentnie 1714 za rok, kiedy Merian doznała częściowego paraliżu^[7]^[23]^[4], natomiast Ella Reitsma pisze o udarze przebytym pod koniec 1714 roku lub na początku 1715 roku^[18].

[CITEREFWüthrich1994135–138-1] Wüthrich 1994 ↓, s. 135–138.

[CITEREFFaulstich201525-2] Faulstich 2015 ↓, s. 25.

[CITEREFDavis1994141-3] Davis 1994 ↓, s. 141.

[CITEREFde_Beer2015-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ de Beer 2015 ↓.

[CITEREFWüthrich1994138–139-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Wüthrich 1994 ↓, s. 138–139.

[CITEREFMerian17059-6] Merian 1705 ↓, s. 9.

[CITEREFDVN2014-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f DVN 2014 ↓.

[CITEREFDavis1994145-9] Davis 1994 ↓, s. 145.

[CITEREFNeri2011158-10] Neri 2011 ↓, s. 158.

[CITEREFUniversiteitsbibliotheek_Utrecht2012-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Universiteitsbibliotheek Utrecht 2012 ↓.

[CITEREFDavis1994140-12] Davis 1994 ↓, s. 140.

[CITEREFPomeroy201856-14] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Pomeroy 2018 ↓, s. 56.

[CITEREFNeri2011160-15] Neri 2011 ↓, s. 160.

[CITEREFNeri2011140-17] Neri 2011 ↓, s. 140.

[CITEREFAttenborough2009142-18] Attenborough 2009 ↓, s. 142.

[CITEREFHuiskamp2017-19] Huiskamp 2017 ↓.

[CITEREFFaulstich201527-20] Faulstich 2015 ↓, s. 27.

[CITEREFReitsma2008232-21] Reitsma 2008 ↓, s. 232.

[CITEREFAttenborough2009148-23] Attenborough 2009 ↓, s. 148.

[CITEREFAttenborough2009151-24] Attenborough 2009 ↓, s. 151.

[CITEREFRogers2019-25] Rogers 2019 ↓.

[CITEREFMerian170510-26] Merian 1705 ↓, s. 10.

[CITEREFde_Beer2014-28] Beer 2014 ↓.

[CITEREFZahir1998-30] Zahir 1998 ↓.

[CITEREFSchiebinger2003204-31] Schiebinger 2003 ↓, s. 204.

[CITEREFAttenborough2009140-32] Attenborough 2009 ↓, s. 140.

[CITEREFUniversität_Hamburg-33] Universität Hamburg ↓.

[CITEREFGoogle_Doodle2013-34] Google Doodle 2013 ↓.

[CITEREFThe_Maria_Sibylla_Merian_Society-35] The Maria Sibylla Merian Society ↓.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[a]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[b]

[12]

[c]

[14]

[15]

[16]

[d]

[19]

[20]

[21]

[22]

[e]

[f]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[13]

[17]

[18]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-{{Dopracować|więcej przypisów}}
 {{Biogram infobox
- |imię i nazwisko      = Maria Sibylla Merian
+ |imię i nazwisko           = Maria Sibylla Merian
+ |grafika                   = Bildnis der Maria Sibylla Merian, 1679.jpg
- |imię i nazwisko org  =
- |grafika              = Merian Maria Sibylla 1647-1717.jpg
+ |opis grafiki              =
- |opis grafiki         =
+ |alt grafiki               =
- |podpis               =
+ |data urodzenia            = [[2 kwietnia]] [[1647]]
- |data urodzenia       = [[2 kwietnia]] [[1647]]
+ |miejsce urodzenia         = [[Frankfurt nad Menem]]
- |miejsce urodzenia    = [[Frankfurt nad Menem]]
+ |data śmierci              = [[13 stycznia]] [[1717]]
- |data śmierci         = [[13 stycznia]] [[1717]]
+ |miejsce śmierci           = [[Amsterdam]]
+ |zawód                     = [[Entomologia|entomolożka]], [[Malarz|malarka]] ([[Akwarela|akwarelistka]]), [[Grafika|graficzka]], [[Rysunek|rysowniczka]]
- |miejsce śmierci      = [[Amsterdam]]
- |zawód                = przyrodniczka
+ |odznaczenia               =
- |odznaczenia          =
+ |commons                   = Maria Sibylla Merian
- |commons              = Maria Sibylla Merian
- |www                  =
 }}
+[[Plik:Merian Blumenbuch.jpg|thumb|240px|Ilustracja z książki ''Der Raupen wunderbare Verwandlung und sonderbare Blumennahrung'' (1680) – Tablica CLXIX]]
-'''Maria Sibylla Merian''' lub ''Anna Maria Sibylla Merian'' (ur. [[2 kwietnia]] [[1647]] we [[Frankfurt nad Menem|Frankfurcie nad Menem]], zm. [[13 stycznia]] [[1717]] w [[Amsterdam]]ie) – [[Niemcy|niemiecka]] przyrodniczka i artystka-malarka. Uznawana za jedną z pierwszych [[Entomologia|entomolożek]].
+[[Plik:Merian insectes Surinam.jpg|thumb|240px|Ilustracja z książki ''Metamorphosis insectorum Surinamensium'' (1705) – Tablica XXXVIII]]
+[[Plik:Metamorphosis of a Butterfly Merrian 1705.jpg|thumb|240px|Ilustracja z książki ''Metamorphosis insectorum Surinamensium'' (1705) – Tablica XX: metamorfoza motyla]]
+[[Plik:Spiders - Metamorphosis insectorum surinamensium (1705), 74 plate 18 - BL.jpg|thumb|240px|Ilustracja z książki ''Metamorphosis insectorum Surinamensium'' (1705) – Tablica XVIII]]
+'''Maria Sibylla Merian''' (ur. [[2 kwietnia]] [[1647]] we [[Frankfurt nad Menem|Frankfurcie nad Menem]], zm. [[13 stycznia]] [[1717]] w [[Amsterdam]]ie) – [[Niemcy|niemiecko-holenderska]] [[Entomologia|entomolożka]] oraz [[Malarz|malarka]] ([[Akwarela|akwarelistka]]), [[Grafika|graficzka]] i [[Rysunek|rysowniczka]].
+== Życiorys ==
+Córka wydawcy i grafika z [[Bazylea|Bazylei]] [[Matthäus Merian|Matthäusa Meriana]] (1593–1650) (autora dzieł ''[[Topographia Germaniae]]'' i ''[[Theatrum Europaeum]]''{{odn|Wüthrich|1994|s=135–138}}{{odn|Faulstich|2015|s=25}}) i jego drugiej żony Johanny Sibylli Heim o korzeniach walońskich{{odn|Davis|1994|s=141}}.
+Ojciec zmarł, gdy miała 3 lata, a rok później jej matka poślubiła [[Jacob Marrel|Jacoba Marella]] (1614–1681), malarza specjalizującego się w przedstawieniach kwiatów i [[martwa natura|martwych naturach]]{{odn|de Beer|2015}}. Maria Sibylla nauczyła się [[malarstwo|malarstwa]] i [[grafika|grafiki]] od ojczyma{{odn|de Beer|2015}}{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}. Już w wieku 13 lat malowała kwiaty i owady na podstawie własnych obserwacji natury{{odn|Faulstich|2015|s=25}}. Sama nauczyła się [[łacina|łaciny]]{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}.
-== Biografia ==
-=== Dzieciństwo ===
-Była córką wydawcy i grafika [[Matthäus Merian|Mateusza Meriana]] (znanego autora dzieł ''Theatrum Europaeum'' i ''Topographien'') i Joanny Sybilli Heim. Ojciec zmarł, gdy miała 3 lata. Jej matka poślubiła Jakuba Marella (malarz kwiatów), który nauczył ją [[malarstwo|malarstwa]] i [[grafika|grafiki]]. W wieku 13 lat malowała "z natury" swoje pierwsze obrazy [[owady|owadów]] i [[rośliny|roślin]].
 <blockquote>
-« W młodości zajmowałam się poszukiwaniem owadów. Zaczęłam od [[jedwabniki|jedwabników]] w moim rodzinnym mieście Frankfurcie. Następnie ustaliłam, że z innych [[Gąsienica (larwa)|gąsienic]] rozwijało się wiele pięknych [[Motyle|motyli]] lub [[ćmy|ciem]], tak jak z gąsienic jedwabników. To przywiodło mnie do zbierania wszystkich gąsienic, jakie mogłam znaleźć, aby obserwować ich przemianę. »<br />
+«W młodości zajmowałam się poszukiwaniem owadów. Zaczęłam od [[jedwabniki|jedwabników]] w moim rodzinnym mieście Frankfurcie. Następnie ustaliłam, że z innych [[Gąsienica (larwa)|gąsienic]] rozwijało się wiele pięknych [[Motyle|motyli]] lub [[ćmy|ciem]] tak jak z gąsienic jedwabników. To przywiodło mnie do zbierania wszystkich gąsienic, jakie mogłam znaleźć, aby obserwować ich przemianę [...]{{odn|Merian|1705|s=9}}<ref group=uwaga>Wolne tłumaczenie z języka holenderskiego.</ref>»<br />
-(''Metamorphosis insectorum Surinamensium'' (''Metamorfozy owadów [[Surinam]]u''), przedmowa)
 </blockquote>
+W wieku 18 lat, w 1665 roku, poślubiła malarza [[Johann Andreas Graff|Johanna Andreasa Graffa]], ucznia Marrela{{odn|de Beer|2015}}. W 1668 roku urodziła się ich pierwsza córka – [[Johanna Helena Herolt|Johanna Helena]]{{odn|DVN|2014}}. W 1670 roku rodzina przeniosła się do [[Norymberga|Norymbergi]], gdzie w 1678 roku urodziła się druga córka artystów – [[Dorothea Maria Graff|Dorothea Maria]]{{odn|DVN|2014}}.
-=== Małżeństwo ===
-W wieku 18 lat, w 1665, poślubiła malarza [[Jan Andrzej Graff|Jana Andrzeja Graffa]]. Dwa lata później, po urodzeniu córki Joanny Heleny, wraz z rodziną przeniosła się do [[Norymberga|Norymbergi]]. Tam Maria Sibylla kontynuowała badania cyklu życia motyli. Wątpiła w prawdziwość opinii (pochodzącej od [[Arystoteles]]a), że owady powstają z gnijącej materii (z tego powodu Kościół określał owady jako "twory diabelskie"{{fakt|data=2013-04}}), i badała przemianę gąsienicy w motyla. Notowała szczegóły metamorfozy i ilustrowała w swoim szkicowniku jej etapy oraz rośliny, jakimi żywiły się gąsienice.
+W Norymberdze Merian kontynuowała badania, znosząc do swojej pracowni rozmaite gąsienice i rośliny, na których żerowały, by obserwować i dokumentować ich przemianę{{odn|Davis|1994|s=145}}. Szczegóły metamorfozy notowała i ilustrowała w swoim dzienniku, który prowadziła przez 30 lat{{odn|Neri|2011|s=158}}.
-Na podstawie tego szkicownika powstała jej pierwsza książka ''Neues Blumenbuch'' (''Nowa książka o kwiatach'') (1675), zawierająca szczegółowe obrazy roślin. W 1678 urodziła drugą córkę Dorotę Marię, a rok później wydała książkę ''Der Raupen wunderbare Verwandlung und sonderbare Blumennahrung'' (''Cudowna przemiana gąsienicy i jej szczególne pożywienie kwiatowe''), w której szczegółowo przedstawiła etapy metamorfozy gąsienicy w motyla.
+Pierwsze zachowane prace malarskie Merian pochodzą z 1668 roku – martwa natura i obraz przedstawiający żabę i ważkę{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}. W 1675 roku ukazała się pierwsza część jej dzieła ''[[Neues Blumenbuch|Blumenbuch]]'', w 1677 i 1680 roku kolejne dwie części{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}. Każda część składała się z dwunastu tablic z [[miedzioryt]]ami kwiatów i wieńców, na których okazjonalnie znajdowały się gąsienice, motyle i pająki{{odn|Davis|1994|s=145}}. Przedstawienia te można wykorzystać jako wzory haftu{{odn|de Beer|2015}}. Jej ojczym sprzedawał jej rysunki w swoim sklepie w [[Utrecht|Utrechcie]], co przyczyniło się do jej popularności w [[Holandia|Holandii]]{{odn|Universiteitsbibliotheek Utrecht|2012}}.
-W 1685 rozstała się z mężem i przeniosła się do [[Relacja rodzinna|szwagra]] do zamku Waltha w [[Holandia|Holandii]], gdzie zamieszkała we wspólnocie [[pietyzm|pietystów]]. Zamek był własnością Cornelisa van Sommelsdijka, [[gubernator]]a [[Surinam]]u. Maria Sibylla zapoznała się tam z fauną i florą tropikalną [[Ameryka Południowa|Ameryki Południowej]]. Rok później, po śmierci szwagra, wyjechała do Amsterdamu, aby nawiązać kontakty z innymi przyrodnikami i zwiedzić [[Pomarańczarnia (budynek)|oranżerie]] i [[woliera|woliery]].
-[[Plik:Merian insectes Surinam.jpg|thumb|250px|Ilustracja z książki: ''Metamorphosis insectorum Surinamensium'']]
+W 1675 roku [[Joachim von Sandrart]] (1606–1688) wspomniał Merian w swoim dziele o historii sztuki niemieckiej ''L’Academia Todesca della Architectura Scultura et Pictura: Oder Teutsche Academie der Edlen Bau- Bild und Mahlerey-Künste'', porównując ją do bogini [[Minerwa|Minerwy]]{{odn|Davis|1994|s=140}}.
-=== Wyjazd do Surinamu ===
-W 1699, wbrew znajomym i rodzinie, którzy odradzali ten wyjazd, wyjechała z najmłodszą córką do [[Surinam]]u (zachwycona tropikalnymi kolekcjami roślin i owadów u swoich znajomych). Chciała tam badać cykl rozwojowy owadów tropikalnych. Wyjazd ułatwiło jej [[stypendium]] przyznane przez miasto Amsterdam.
+Merian zajmowała się badaniem [[Przeobrażenie|metamorfozy]] [[Motyle|motyli]] i [[Chrząszcze|chrząszczy]], co opisała w wydanym w 1679 roku dziele ''Der Raupen wunderbare Verwandlung und sonderbare Blumennahrung'' (pol. „Cudowna przemiana gąsienicy i jej szczególne pożywienie kwiatowe”) z 50 grafikami{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}.
-Po przybyciu do stolicy Surinamu - [[Paramaribo]], Maria Sibylla z córką odbyły wiele wypraw w głąb lądu, w czasie których sporządziły liczne opisy, rysunki i [[akwarela|akwarele]] m.in. metamorfozy owadów.
+W 1681 roku Merian wraz z córkami wróciła do Frankfurtu{{odn|DVN|2014}}. W 1685 roku zostawiła męża i razem z córkami i swoją matką udała się do komuny [[labadyści|labadystów]] w [[Wiuwert]] w zachodniej Fryzji{{odn|DVN|2014}}{{refn|grupa=uwaga|[[Neue Deutsche Biographie]] podaje, że Merian do Fryzji pojechała z przyrodnim bratem Kasparem Merianem (1627–1686), który wstąpił do komuny, nie wspominając nic o jej matce{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}.}}. Merian przybywała w komunie przez wiele lat i to wówczas zapewne zgromadziła wiedzę na temat owadów tropikalnych{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}. Zamek Waltha, gdzie mieszkała, był własnością [[Cornelis van Aerssen van Sommelsdijck|Cornelisa van Sommelsdijka]] (1637–1688) [[gubernator]]a [[Surinam]]u w latach 1683–1688{{odn|Pomeroy|2018|s=56}}{{refn|grupa=uwaga|Neri (2011) podaje, że zamek należał do trzech sióstr gubernatora, które były zwolenniczkami lidera labadystów{{odn|Neri|2011|s=160}}. Ich brat przysyłał im gatunki egzotycznych zwierząt i roślin, które siostry udostępniały labadystom przebywającym na ich zamku{{odn|Neri|2011|s=160}}.}}. Labadyści powracający z plantacji w Surinamie przywozili spreparowane okazy tamtejszych owadów{{odn|de Beer|2015}}.
-W 1701 Maria Sibylla zachorowała na [[malaria|malarię]] i musiała wrócić do Holandii.
+W 1691 roku Merian opuściła labadystów i przeniosła się wraz z córkami do [[Amsterdam]]u{{odn|DVN|2014}}{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}. Poświęciła się dogłębnym studiom nad owadami, otrzymując wsparcie od wysoko usytuowanych ludzi ze świata polityki i biznesu{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}. By utrzymać rodzinę, udzielała lekcji rysunku i sprzedawała własną pracę{{odn|Neri|2011|s=140}}. W Amsterdamie zetknęła się z prywatnymi kolekcjami egzotycznych zwierząt i roślin oraz zbiorami [[Kunstkamera|gabinetów osobliwości]], m.in. burmistrza Amstedramu [[Nicolaes Witsen|Nicolaesa Witsena]] (1641–1717), [[Frederik Ruysch|Frederika Ruyscha]] (1638–1731) i [[Levinus Vincent|Levinusa Vincenta]] (1658–1727){{odn|Attenborough|2009|s=142}}. Merian wraz z córką [[Johanna Helena Herolt|Johanną Heleną]] pracowała obok innych artystów nad kolorową dokumentacją zbiorów botanicznych [[Agneta Block|Agnety Block]] (1626–1704) i wyhodowanych przez nią roślin{{odn|Huiskamp|2017}}.
+W 1692 roku jej małżeństwo z Graffem zostało formalnie rozwiązane{{odn|de Beer|2015}}.
+W 1699 roku wyjechała z młodszą córką do [[Surinam]]u, by prowadzić badania nad tropikalnymi roślinami i owadami{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}. Przebywały tam dwa lata, prowadząc wyprawy studialne z baz na plantacjach labadystów{{odn|Universiteitsbibliotheek Utrecht|2012}}. W 1701 roku musiały wrócić do Amsterdamu z powodu choroby Merian{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}
+{{refn|grupa=uwaga|Niektórzy autorzy podają, że Merian zapadła na [[malaria|malarię]]{{odn|Faulstich|2015|s=27}}{{odn|Reitsma|2008|s=232}}.}}. Z wyprawy przywiozły także wiele spreparowanych okazów, m.in. krokodyla, różnych węży, 20 pudeł z motylami, żukami i kolibrami{{odn|Attenborough|2009|s=148}}.
+Zebrana w Surinamie ogromna dokumentacja umożliwiła Marii Sibylli po 3 latach intensywnej pracy opublikowanie w Amsterdamie w 1705 roku jej najważniejszego dzieła: ''Metamorphosis insectorum Surinamensium''{{odn|Wüthrich|1994|s=138–139}}{{odn|Attenborough|2009|s=151}}{{odn|Rogers|2019}}. Pisała wówczas:
-=== Powrót do Holandii ===
-Zebrana w Surinamie ogromna dokumentacja umożliwiła Marii Sibylli po 3 latach intensywnej pracy opublikowanie w Amsterdamie w 1705 jej najważniejszego dzieła: ''Metamorphosis insectorum Surinamensium''. Pisała wówczas:
-[[Plik:Merian 500DM.jpg|thumb|left|175px|Maria Sibylla Merian na [[banknot|banknocie]] 500-[[marka niemiecka|markowym]]]]
 <blockquote>
-« Aby zrealizować tę pracę nie byłam chciwa, lecz jeśli otrzymałam zwrot poniesionych kosztów, zadowoliłam się tym. Nie liczyłam się z kosztami dla ukończenia tego dzieła. Kazałam sławnemu mistrzowi wykonać matryce, jednocześnie dostarczyłam najlepszego [[papier]]u, aby przynieść radość i przyjemność nie tylko miłośnikom sztuki, lecz także miłośnikom owadów i cieszę się bardzo, kiedy słyszę, że osiągnęłam swój cel i jednocześnie przyniosłam radość. »<br />
+«Aby zrealizować tę pracę nie byłam chciwa, lecz jeśli otrzymałam zwrot poniesionych kosztów, zadowoliłam się tym. Nie liczyłam się z kosztami dla ukończenia tego dzieła. Kazałam sławnemu mistrzowi wykonać matryce, jednocześnie dostarczyłam najlepszego [[papier]]u, aby przynieść radość i przyjemność nie tylko miłośnikom sztuki, lecz także miłośnikom owadów i cieszę się bardzo, kiedy słyszę, że osiągnęłam swój cel i jednocześnie przyniosłam radość{{odn|Merian|1705|s=10}}<ref group=uwaga>Wolne tłumaczenie z języka holenderskiego.</ref>.»<br />
-(''Metamorphosis insectorum Surinamensium'', przedmowa)
 </blockquote>
+W 1714 roku Merian została częściowo sparaliżowana na skutek [[udar mózgu|apopleksji]]{{refn|grupa=uwaga|Astrid de Beer w Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) podaje konsekwentnie 1714 za rok, kiedy Merian doznała częściowego paraliżu{{odn|DVN|2014}}{{odn|de Beer|2014}}{{odn|de Beer|2015}}, natomiast Ella Reitsma pisze o udarze przebytym pod koniec 1714 roku lub na początku 1715 roku{{odn|Reitsma|2008|s=232}}.}} i pozostawała pod opieką córki Dorothei{{odn|de Beer|2014}}. Merian zmarła w 1717 roku w wieku 70 lat w Amsterdamie{{odn|de Beer|2015}}. Po jej śmierci Dorothea opublikowała trzeci tom jej dzieła ''Der rupsen begin, voedsel en wonderbaare verandering, waarin de oorsprong, spijs en gestaltenverwisseling, als ook de tijd, plaats en eigenschappen der rupsen, wormen, kapellen, uiltjes, vliegen en andere diergelijke bloedelooze beesjes vertoont worden''{{odn|de Beer|2014}}. W październiku 1717 roku Dorothea z mężem wyjechała do [[Petersburg]]a na zaproszenie cara [[Piotr I Wielki|Piotra Wielkiego]], który zapoznał się z dziełem Merian podczas pobytu w Amsterdamie w latach 1716–1717{{odn|de Beer|2014}} i zakupił jej 254 prace{{odn|Zahir|1998}}.
-Wysoka cena tej książki powodowała, że niewielu ludzi ją kupowało i Maria Sibylla musiała utrzymywać się z nauki malarstwa, sprzedaży przyborów malarskich i środków leczniczych, sporządzanych z roślin i zwierząt. Jeszcze za życia zyskała sławę wielkiego przyrodnika i artystki. W 1715 została częściowo sparaliżowana na skutek [[udar mózgu|apopleksji]] i zm. 2 lata później w wieku 70 lat.
 == Dokonania naukowe ==
+Merian uznawana jest za pionierkę [[entomologia|entomologii]]. Systematyczne badania prowadziła od 1675 roku{{odn|Universiteitsbibliotheek Utrecht|2012}}. Przyczyniła się do wyjaśnienia cyklu rozwojowego owadów, ukazując rozwój motyli od gąsienicy przez [[przeobrażenie]] do [[Poczwarka|poczwarki]] oraz dokumentując dietę gąsienic{{odn|Universiteitsbibliotheek Utrecht|2012}}. Merian wskazała, że każdy gatunek motyla w stadium gąsienicy odżywia się innymi roślinami, na których znoszone są jaja. Dzięki jej pracom stopniowo zarzucono [[Teoria samorództwa|teorię samorództwa]]  gąsienic z gnijącej materii{{odn|Universiteitsbibliotheek Utrecht|2012}}. Jej prace przyczyniły się do rozwoju entomologii na przełomie XVII i XVIII w.{{odn|Rogers|2019}}
-Po śmierci szybko zapomniana, Maria Merian została ponownie odkryta i doceniona pod koniec XX wieku. Wyrazem tego jest m.in. umieszczenie jej portretu na banknocie 500 marek niemieckich, znaczku pocztowym w 1987, nazwanie wielu szkół jej imieniem, a nawet statku badawczego w 2005 r.
-[[Plik:Metamorphosis of a Butterfly Merrian 1705.jpg|thumb|left|250px|Metamorfoza motyla (1705)]]
+W swoim dziele ''Raupenbuch'' umieściła innowacyjne ilustracje przedstawiające motyle i ćmy, ich gąsienice oraz rośliny, na których żerują gąsienice{{odn|Neri|2011|s=140}}. Podejście to zastosowała również w dziele ''Metamorphosis insectorum Surinamensium''{{odn|Attenborough|2009|s=151}}, gdzie nazwy roślin podawała za nazwami używanymi przez miejscowych [[Indianie|Indian]]{{odn|Schiebinger|2003|s=204}}. Poza ilustracjami motyli i gąsienic książka zawierała także przedstawienia [[Mrówkowate|mrówek]], [[Pająki|pająków]], [[Płazy|płazów]] i [[Gady|gadów]]{{odn|Universiteitsbibliotheek Utrecht|2012}}. Opisy zoologiczne sporządziła na podstawie publikacji [[Jan Swammerdam|Jana Swammerdama]] (1637–1680) i [[Antoni van Leeuwenhoek|Antoniego van Leeuwenhoeka]] (1632–1723){{odn|Universiteitsbibliotheek Utrecht|2012}}. ''Metamorphosis insectorum Surinamensium'' uznawane jest za jedno z najważniejszych dzieł przyrodniczych owych czasów i było pierwszą pracą naukową poświęconą Surinamowi{{odn|Attenborough|2009|s=140}}.
+Jej prace nad europejskimi motylami są poprawne pod względem naukowym, natomiast w ''Metamorphosis insectorum Surinamensium'' motyle nie zawsze przedstawione są z właściwymi im gąsienicami, co mogło być związane z przemieszczeniem się okazów podczas podróży i słabym stanem zdrowia autorki{{odn|Universiteitsbibliotheek Utrecht|2012}}.
+Jedna z jej ilustracji w ''Metamorphosis insectorum Surinamensium'' (Tablica XVIII) przedstawia wielkiego pająka, który złapał małego ptaka, co mogło przyczynić się do powstania nazwy – [[ptaszniki (pająki)|ptaszniki]]{{odn|Universiteitsbibliotheek Utrecht|2012}}.
+=== Dzieła ===
+Lista publikacji za de Baar (2015){{odn|de Beer|2015}}:
+* 1675 – ''Blumenbuch'', tom 1
+* 1677 – ''Blumenbuch'', tom 2
+* 1679 – ''Der Raupen wunderbare Verwandlung und sonderbare Blumennahrung''
+* 1680 – ''Blumenbuch'', tom 3
+* 1680 – ''Neues Blumenbuch'' (wydanie zbiorcze wszystkich trzech tomów ''Blumenbuch'')
+* 1705 – ''Metamorphosis insectorum Surinamensium''
+* 1713–1717 – ''Der rupsen begin, voedsel en wonderbaare verandering, waarin de oorsprong, spijs en gestaltenverwisseling, als ook de tijd, plaats en eigenschappen der rupsen, wormen, kapellen, uiltjes, vliegen en andere diergelijke bloedelooze beesjes vertoont worden''
+== Upamiętnienie ==
+Prace Merian stały się znane w pierwszej połowie XVIII w., jednak w wieku XIX wraz z postępem nauki, prace wcześniejszych badaczy zostały odrzucone jako amatorskie i Merian została zapomniana{{odn|Pomeroy|2018|s=56}}. Badaczka została ponownie odkryta i doceniona pod koniec XX wieku – w 1974 roku [[Rosyjska Akademia Nauk|Akademia Nauk ZSRR]] wydała 50 akwareli Merian a w 1976 roku jej notatnik{{odn|Pomeroy|2018|s=56}}.
+[[Plik:500 Mark (Obverse).jpg|mały|Banknot niemiecki o nominale 500 [[Marka niemiecka|marek]]]]
+W 1991 roku [[Niemcy]] umieściły jej portret na banknocie o nominale 500 [[Marka niemiecka|marek]]{{odn|Pomeroy|2018|s=56}}. Jej podobizna znalazła się także na znaczkach pocztowych, jej imieniem nazwano statek badawczy{{odn|Universität Hamburg}}, a życie Merian stało się podstawą dla sztuki teatralnej{{odn|Pomeroy|2018|s=56}}. W 1997 roku [[Stany Zjednoczone]] wydały dwa znaczki pocztowe z ilustracjami Merian owoców z Surinamu – cytryny i ananasa{{odn|Pomeroy|2018|s=56}}. W latach 1994–2009 ministerstwo nauki i sztuki [[Hesja|Hesji]] przyznawało nagrodę im. Merian – ''Maria Sibylla Merian-Preis''.
+kwietnia 2013 roku Merian została upamiętniona okolicznościowym [[Google Doodle]] bazującym na akwareli Merian przedstawiającej [[Legwan zielony|legwana zielonego]]{{odn|Pomeroy|2018|s=56}}{{odn|Google Doodle|2013}}.
+Na cześć Merian nazwano gatunek modliszek ''Sibylla'' a także wiele innych zwierząt i roślin, m.in. [[Kląskawki|kląskawkę]] ''[[Saxicola torquatus sibilla]]'', owady: ''[[Erinnyis merianae]]'' z [[Zawisakowate|zawisakowatych]], ''[[Eulaema meriana]]'' z [[Pszczoły właściwe|pszczół właściwych]], ''[[Evagetes meriane]]'' z [[Nastecznikowate|nastecznikowatych]], ''[[Heliconius melpomene meriana]]'', jaszczurkę ''[[Teju argentyński|Salvator merianae]]'', pająka ''[[Metellina merianae]]'' czy gatunek [[Watsonia|watsonii]] ''Watsonia meriana''{{odn|Pomeroy|2018|s=56}}.
+W 2014 roku powołano do życia międzynarodowe Towarzystwo im. Marii Sibylli Merian (ang. ''The Maria Sibylla Merian Society'') w celu promocji pracy Merian{{odn|The Maria Sibylla Merian Society}}.
-Dorobek Marii Merian jest znaczący. Była pionierką entomologii, ponieważ w tamtej epoce bardzo nieliczni ludzie w ogóle interesowali się owadami. Przyczyniła się do wyjaśnienia cyklu rozwojowego owadów i swoimi nowatorskimi publikacjami w [[język niemiecki|języku niemieckim]] spopularyzowała tę wiedzę (wówczas większość dzieł naukowych pisano tylko po [[Łacina|łacinie]], co ograniczało liczbę czytelników).
+== Uwagi ==
-Ponadto Merian wskazała, że każdy gatunek motyla w stadium gąsienicy odżywia się innymi roślinami, na których znoszone są jaja. Była jednym z pierwszych przyrodników obserwujących bezpośrednio naturę zamiast tworzyć fantastyczne spekulacje naukowe w teorii. Była pionierką naukowych wypraw badawczych; jej wyprawa do Surinamu zaowocowała odkryciem wielu nieznanych gatunków roślin i zwierząt, a klasyfikacja motyli i ciem sporządzona przez Merian obowiązuje do dzisiaj. Wielu roślinom nadała nazwy naukowe, pochodzące z języków miejscowych [[Indianie|Indian]] i spopularyzowała je w [[Europa|Europie]].
+{{Uwagi}}
-[[Plik:Merian.jpg|thumb|250px|Ilustracja z ''Erucarum Ortus '']]
-Jej rysunki roślin, [[Węże|węży]], [[Pająki|pająków]], [[iguana|iguan]] i [[chrząszcze|chrząszczy]] tropikalnych do dziś uznawane są za arcydzieła i kolekcjonowane na całym świecie.
-== Dzieła ==
+== Przypisy ==
+{{Przypisy}}
-* ''Neues Blumenbuch, tom 1'', 1675.
-* ''Neues Blumenbuch, tom 2'', 1677.
-* ''Neues Blumenbuch, tom 3'', 1677.
-* ''Der Raupen wunderbare Verwandlung und sonderbare Blumennahrung'', 1679.
-* ''Metamorphosis insectorum Surinamensium'', 1705.
-=== Bibliografia ===
+== Bibliografia ==
+* {{Cytuj książkę | autor = David Attenborough | tytuł = Amazing Rare Things: The Art of Natural History in the Age of Discovery | wydawca = Kales Press | data = 2009 | isbn = 9780979845628 | data dostępu = 2019-03-10 | url = https://books.google.be/books?id=dPeuya7F7-gC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|język=en |odn={{odn/id|Attenborough|2009}}}}
-* Helmut Kaiser, ''Maria Sibylla Merian'', Artemis & Winkler, Düsseldorf, 1997.
+* {{Cytuj książkę | tytuł = Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) [on-line]| data = 2015-07-05 | rozdział = Merian, Maria Sibylla| autor r = Astrid de Beer| data dostępu = 2019-03-09 | adres rozdziału = http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Merian|język=nl |odn={{odn/id|de Beer|2015}}}}
-* Uta Keppler, ''Die Falterfrau'', dtv, Monachium, 1999.
+* {{Cytuj książkę | tytuł = Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) [on-line]| data = 2014-01-13 | rozdział = Graff, Johanna Helena (1668–na 1723)| autor r = Astrid de Beer,| data dostępu = 2019-03-04 | adres rozdziału = http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/DVN/lemmata/data/graff |język=nl |odn={{odn/id|DVN|2014}}}}
-* Charlotte Kerner, ''Seidenraupe, Dschungelblüte'', Beltz & Gelberg, Weinheim, 1998.
+* {{Cytuj książkę | tytuł = Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) [on-line]| data = 2014-01-13 | rozdział = Graff, Dorothea Maria Henriette (1678–1743)| autor r = Astrid de Beer| data dostępu = 2019-03-05 |adres rozdziału = http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/GraffDorothea |język=nl |odn={{odn/id|de Beer|2014}}}}
-* Dieter Kühn, ''Frau Merian!'', Fischer (S.), Frankfurt, 2002.
+* {{Cytuj książkę | autor = Natalie Zemon Davis | tytuł = Women on the Margins: Three Seventeenth-century Lives | wydawca = Harvard University Press | data = 1995 | isbn = 9780674955202 | rozdział = Maria Sybilla Merian: Methamorphosis | data dostępu = 2019-03-09 | url = https://books.google.be/books?id=wQbhm8wRvs8C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|język=en |odn={{odn/id|Davis|1994}}}}
-* Inez van Dullemen: ''Die Blumenkönigin'', Aufbau Taschenbuch, 2002.
+* {{Cytuj książkę | autor = Peter Faulstich | tytuł = Vermittler wissenschaftlichen Wissens: Biographien von Pionieren öffentlicher Wissenschaft | wydawca = transcript Verlag | data = 2015 | isbn = 9783839408780 | data dostępu = 2019-03-10 | url = https://books.google.be/books?id=-pBLCgAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|język=de |odn={{odn/id|Faulstich|2015}}}}
+* {{Cytuj stronę | url = https://www.google.com/doodles/maria-sibylla-merians-366th-birthday | tytuł = Archiwum doodli: 366 rocznica urodzin Marii Sibylli Merian | data = 2013-04-02 | praca = www.google.com | język = pl | data dostępu = 2019-03-09|odn={{odn/id|Google Doodle|2013}}}}
+* {{Cytuj książkę | tytuł = Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) [on-line]| data = 2017-11-09 | rozdział = Block, Agneta (1629–1704)| autor r = Marloes Huiskamp| data dostępu = 2019-03-01 | adres rozdziału = http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Block|język=nl|odn={{odn/id|Huiskamp|2017}}}}
+* {{Cytuj stronę | url = http://www.kulturpreise.de/web/preise_info.php?cPath=9&preisd_id=1950 | tytuł = Maria Sibylla Merian-Preis für Bildende Künstlerinnen in Hessen | praca = /www.kulturpreise.de | język = de | data dostępu = 2019-03-10 |odn={{odn/id|kulturpreise.de}} }}
+* {{Cytuj książkę | autor = Maria Sibylla Merian | tytuł = Metamorphosis insectorum Surinamensium. Ofte Verandering der Surinaamsche insecten| data= 1705 | data dostępu = 2019-03-09 | url = http://objects.library.uu.nl/reader/index.php?obj=1874-237270&lan=en&_ga=2.201008110.1545464128.1552128367-870930909.1552128367#page//68/44/47/68444702938880877008301865076860509470.jpg/mode/1up |język=nl |odn={{odn/id|Merian|1705|s=9}} }}
+* {{Cytuj książkę | autor = Janice Neri | tytuł = The Insect and the Image: Visualizing Nature in Early Modern Europe, 1500-1700 | wydawca = University of Minnesota Press | data = 2011 | isbn = 9780816667642 | data dostępu = 2019-03-09 | url = https://books.google.be/books?id=cfysIyxApyQC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|język=en |odn={{odn/id|Neri|2011}}}}
+* {{Cytuj książkę | autor = Sarah B. Pomeroy, Jeyaraney Kathirithamby | tytuł = Maria Sibylla Merian: Artist, Scientist, Adventurer | wydawca = Getty Publications | data = 2018 | isbn = 9781947440012 | data dostępu = 2019-03-09 | url = https://books.google.be/books?id=OvA9DwAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|język=en |odn={{odn/id|Pomeroy|2018}}}}
+* {{Cytuj książkę | autor = Ella Reitsma, Sandrine A. Ulenberg | tytuł = Maria Sibylla Merian & daughters: women of art and science | wydawca = Getty Publications | data = 2008 | isbn = 9780892369386 | data dostępu = 2019-03-09 | url = https://books.google.be/books?id=4YnqAAAAMAAJ&dq=inauthor%3A%22Ella+Reitsma%22&focus=searchwithinvolume&q=stroke|odn={{odn/id|Reitsma|2008}}}}
+* {{Cytuj książkę | autor = David C. Lindberg, Roy Porter, Katharine Park, Lorraine Daston, Mary Jo Nye, Cambridge University Press, Theodore M. Porter, Dorothy Ross | tytuł = The Cambridge History of Science: Volume 3, Early Modern Science | wydawca = Cambridge University Press | data = 2003 | isbn = 9780521572446 | rozdział = Women of Natural Knowledge | imię r = Londa | nazwisko r = Schiebinger | data dostępu = 2019-03-10 | url = https://books.google.be/books?id=2kvjAp92zcYC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|język=en |odn={{odn/id|Schiebinger|2003}} }}
+* {{Encyklopedia Britannica |id = biography/Maria-Sibylla-Merian |tytuł = Maria Sibylla Merian |data dostępu = 2019-03-10 |odn = {{odn/id|Rogers|2019}}}}
+* {{Cytuj stronę | url = http://www.themariasibyllameriansociety.humanities.uva.nl/about-us/ | tytuł = About us | autor = The Maria Sibylla Merian Society | język = en | data dostępu = 2019-03-10 |odn={{odn/id|The Maria Sibylla Merian Society}} }}
+* {{Cytuj stronę | url = https://www.ldf.uni-hamburg.de/merian/presse-merian/dokumente-presse-merian/merian_prospekt_engl.pdf | tytuł = Ice Margin Research Ship – Maria S. Merian | praca = www.ldf.uni-hamburg.de | język = en | data dostępu = 2019-03-09 |odn= {{odn/id|Universität Hamburg}} }}
+* {{Cytuj stronę | url = http://bc.library.uu.nl/caterpillar-butterfly-metamorphoses-merian.html | tytuł = From caterpillar to butterfly: the metamorphoses by Merian | praca = Universiteitsbibliotheek Utrecht | data = 2012 | język = en | data dostępu = 2019-03-10 | odn = {{odn/id|Universiteitsbibliotheek Utrecht|2012}} | archiwum = https://web.archive.org/web/20190302074206/http://bc.library.uu.nl/caterpillar-butterfly-metamorphoses-merian.html | zarchiwizowano = 2019-03-02 }}
+* {{Cytuj książkę | tytuł = [[Neue Deutsche Biographie]] (NDB) [on-line] | data = 1994 | strony = 135–138 | tom = 17 | rozdział = Merian, Matthaeus der Ältere | imię r = Lucas | nazwisko r = Wüthrich | adres rozdziału = https://www.deutsche-biographie.de/pnd118581090.html#ndbcontent |odn={{odn/id|Wüthrich|1994|s=135–138}} |język=de| data dostępu = 2019-03-09}}
+* {{Cytuj książkę | tytuł = [[Neue Deutsche Biographie]] (NDB) [on-line] | data = 1994 | strony = 138–139 | tom = 17 | rozdział = Merian, Maria Sibylla | imię r = Lucas | nazwisko r = Wüthrich | adres rozdziału = https://www.deutsche-biographie.de/pnd118581082.html#ndbcontent|odn={{odn/id|Wüthrich|1994|s=138–139}} |język=de| data dostępu = 2019-03-09}}
+* {{Cytuj stronę | url = http://www.sikart.ch/KuenstlerInnen.aspx?id=9659150 | tytuł = Merian-Graff, Dorothea Maria Henriette (Henrietta, Henrica, Henricie) | autor = Elisabeth Castellani Zahir | praca = SIKART Lexikon zur Kunst in der Schweiz | data = 1998| język = de | data dostępu = 2019-03-09|odn={{odn/id|Zahir|1998}}}}
-=== Linki zewnętrzne ===
+== Linki zewnętrzne ==
+* {{Cytuj stronę | url = https://www.botanicalartandartists.com/about-maria-sibylla-merian.html | tytuł = About Maria Sibylla Merian | praca = Botanical Art & Artists | język = en | data dostępu = 2019-03-10}}
-* [http://home.wtal.de/hh Informacje] {{lang|de}}
+* {{Cytuj pismo | autor = Agnieszka Drotkiewicz | tytuł = Jak Maria Sibylla Merian dopiła wino i wyszła poza mapę | czasopismo = Przekrój | wydanie = 3563/2018 | url = https://przekroj.pl/kultura/jak-maria-sibylla-merian-dopila-wino-i-wyszla-poza-mape-agn | data = 2018-09-04 | język = pl}}
+* {{Cytuj książkę | autor = Dieter Kühn | tytuł = Frau Merian!: Eine Lebensgeschichte | wydawca = S. Fischer Verlag | data = 2015 | isbn = 9783104034386 | data dostępu = 2019-03-09 | url = https://books.google.be/books?id=UGpcBAAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false| język = de}}
+* {{Cytuj stronę | url = https://research.rkd.nl/en/detail/https%3A%2F%2Flinproxy.fan.workers.dev%3A443%2Fhttps%2Fdata.rkd.nl%2Fartists%2F55357 | tytuł = Maria Sibylla Merian | praca = RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis | język = en nl | data dostępu = 2024-03-30}}
+* {{Cytuj pismo | autor = Stefan Schmitt | tytuł = Macht der Natur: Maria Sibylla Merian | czasopismo = Die Zeit | język = de | data = 2009-11-12 | url = https://www.zeit.de/2009/47/Vorbilder-Merian}}
+* {{Cytuj pismo | autor = Amanda Vickery | tytuł = Flora, fauna and fortitude: the extraordinary mission of Maria Sibylla Merian | czasopismo = The Guardian | język = en | data = 2016-04-01 | url = https://www.theguardian.com/artanddesign/2016/apr/01/flora-fauna-and-fortitude-the-extraordinary-mission-of-maria-sibylla-merian}}
+* [https://polona.pl/search/?query=Merian&filters=creator:%22Merian,_Maria_Sibylla_(1647--1717)%22,public:1,hasTextContent:0 Maria Sibylla Merian – publikacje] w bibliotece [[Polona]]
 {{Kontrola autorytatywna}}
-{{DEFAULTSORT:Merian, Maria Sibylla}}
+{{SORTUJ:Merian, Maria Sibylla}}
-[[Kategoria:Niemieccy biolodzy]]
+[[Kategoria:Niemieccy ilustratorzy]]
 [[Kategoria:Niemieccy entomolodzy]]
+[[Kategoria:Niemieccy lepidopterolodzy]]
 [[Kategoria:Niemieccy malarze barokowi]]
+[[Kategoria:Ludzie urodzeni we Frankfurcie nad Menem]]
 [[Kategoria:Urodzeni w 1647]]
 [[Kategoria:Zmarli w 1717]]