Przejdź do zawartości

Gryf (herb szlachecki): Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Guccee (dyskusja | edycje)
12 693 edycje
mNie podano opisu zmian
m drobne redakcyjne
 
(Nie pokazano 41 wersji utworzonych przez 15 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Inne znaczenia|herbu szlacheckiego|[[Gryf (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
{{Inne znaczenia|herbu szlacheckiego|[[Gryf (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}

{{Herb infobox
{{Herb infobox
|nazwa = Gryf
|nazwa = Gryf
Linia 5: Linia 6:
|opis grafiki = Herb Gryf
|opis grafiki = Herb Gryf
|typ herbu = szlachecki
|typ herbu = szlachecki
|alternatywne nazwy = Swoboda, Świeboda, Jaxa
|zawołanie = Po trzy na gałąź, Świeboda, Swoboda
|alternatywne nazwy = Griffes, Jaxa, Swieboda, Swoboda, Świeboda<ref name=":022">{{Cytuj |autor = [[Jan Długosz]] |tytuł = Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski |data = 1885 |data dostępu = 2021-06-14 |inni = Zygmunt Celichowski |miejsce = Poznań |wydawca = Biblioteka Kórnicka |s = 18 |url = https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/811/edition/1147/content |język = pl}}</ref>''<ref>{{Cytuj |tytuł = O herbie i nazwisku |data dostępu = 2021-06-07 |opublikowany = dwarody.pl |url = http://dwarody.pl/o-herbie-2/ |język = pl}}</ref>''<ref name=":042">{{Cytuj |autor = [[Juliusz Karol Ostrowski]] |tytuł = Księga herbowa rodów polskich |data = 1906 |data dostępu = 2021-04-03 |opis = Cz. II |wydawca = Księgarnia Antykwarska B. Bolcewicza |s = 98 |url = https://archive.org/details/ksigaherbowarod00ostrgoog/page/n17/mode/2up}}</ref>
|projektant =
|projektant =
|pierwsza wzmianka = [[XIII wiek|XIII w.]] <small>(pieczęć)</small><br>[[1413]] <small>(zapis)</small>
|pierwsza wzmianka = [[1234]] <small>(pieczęć)</small><br />[[1372]] <small>(zapis)</small>
|wprowadzony =
|wprowadzony =
|ostatnie zmiany =
|ostatnie zmiany =
|wycofany =
|wycofany =
|commons =
|commons = Category:Gryf (coat of arms)
}}
}}
'''Gryf''' (''Jaxa,'' ''Swoboda, Świeboda''<ref>{{Cytuj |tytuł = O herbie i nazwisku |data dostępu = 2021-06-07 |opublikowany = dwarody.pl |url = http://dwarody.pl/o-herbie-2/ |język = pl-PL}}</ref>) – [[Polska|polski]] [[herb szlachecki]], wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim [[Herbarz (heraldyka)|herbarzu]], [[Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae]], spisanym przez historyka [[Jan Długosz|Jana Długosza]] w latach 1464–1480''<ref name=":022">{{Cytuj |autor = [[Jan Długosz]] |tytuł = Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski |data = 1885 |data dostępu = 2021-06-14 |inni = Zygmunt Celichowski |miejsce = Poznań |wydawca = Biblioteka Kórnicka |s = 18 |url = https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/811/edition/1147/content |język = pl}}</ref>''.
'''Gryf''' – [[Polska|polski]] [[herb szlachecki]], noszący [[Zawołanie|zawołania]] ''Po trzy na gałąź, Świeboda, Swoboda'''<ref name="Znamierowski">{{Cytuj |autor = [[Alfred Znamierowski]] |tytuł = Herbarz rodowy |data = 2004 |isbn = 83-7391-166-9 |miejsce = Warszawa |wydawca = Świat Książki |s = 105}}</ref>'''''. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim [[Herbarz (heraldyka)|herbarzu]], ''[[Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae]]'', spisanym przez historyka [[Jan Długosz|Jana Długosza]] w latach 1464–1480''{{Odn|Długosz|s=24}}''. Gryf jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez [[Bojarzy|bojarów]] [[Litwini|litewskich]] na mocy [[Unia horodelska|unii horodelskiej]] z 1413 roku''<ref name=":5215">{{Cytuj |autor = [[Władysław Semkowicz]] (red.) |tytuł = Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. |data = 1926 |wolumin = VII |miejsce = [[Lwów]] |wydawca = Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie |s = 211 |url = https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/78612/edition/93032/content}}</ref>''.


Bogoria jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez [[Bojarzy|bojarów]] [[Litwini|litewskich]] na mocy [[Unia horodelska|unii horodelskiej]] z 1413 roku. Nieznany przedstawiciel rodu rycerskiego [[Gryfowie|Gryfów]], adoptował wówczas bojara, Butowta Montygajłowicza''<ref name=":5215">{{Cytuj |autor = [[Władysław Semkowicz]] (red.) |tytuł = Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. |data = 1926 |wolumin = VII |miejsce = [[Lwów]] |wydawca = Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie |s = 211 |url = https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/78612/edition/93032/content}}</ref>''. Wraz z upływem czasu i rozwojem struktury szlacheckiej, Gryfowie podzielili się na wiele rodzin. Najbardziej znane rody z późniejszych epok, pieczętujące się herbem Gryf to między innymi: [[Mieleccy herbu Gryf|Mieleccy]]<ref name=":032222">{{Cytuj |autor = [[Kasper Niesiecki]] |tytuł = Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza |data = 1839 |data dostępu = 2021-05-22 |wolumin = IV |inni = [[Jan Nepomucen Bobrowicz]] |miejsce = [[Lipsk]] |wydawca = Breitkopf i Haertel |s = 392-396 |url = https://crispa.uw.edu.pl/object/files/416445/display/Default}}</ref> i [[Braniccy herbu Gryf|Braniccy]]<ref>{{Cytuj |autor = [[Kasper Niesiecki]] |tytuł = Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza |data = 1839 |data dostępu = 2021-05-22 |wolumin = II |inni = [[Jan Nepomucen Bobrowicz]] |miejsce = [[Lipsk]] |wydawca = Breitkopf i Haertel |s = 267-282 |url = http://archive.org/details/herbarzpolskipow02niesuoft}}</ref>.
Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w [[Ziemia krakowska|ziemi krakowskiej]], [[Województwo ruskie|ruskiej]], [[Ziemia sandomierska|sandomierskiej]], na [[Mazowsze|Mazowszu]] i w [[Wielkopolska|Wielkopolsce]]'''''{{odn|Górzyński; Kochanowski|1990|s=60}}'''''. Najbardziej znane rody, pieczętujące się herbem Gryf to między innymi [[Mieleccy herbu Gryf|Mieleccy]]<ref name=":032222">{{Cytuj |autor = [[Kasper Niesiecki]] |tytuł = Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza |data = 1839 |data dostępu = 2021-05-22 |wolumin = IV |inni = [[Jan Nepomucen Bobrowicz]] |miejsce = [[Lipsk]] |wydawca = Breitkopf i Haertel |s = 392-396 |url = https://crispa.uw.edu.pl/object/files/416445/display/Default}}</ref> i [[Braniccy herbu Gryf|Braniccy]]<ref>{{Cytuj |autor = [[Kasper Niesiecki]] |tytuł = Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza |data = 1839 |data dostępu = 2021-05-22 |wolumin = II |inni = [[Jan Nepomucen Bobrowicz]] |miejsce = [[Lipsk]] |wydawca = Breitkopf i Haertel |s = 267-282 |url = http://archive.org/details/herbarzpolskipow02niesuoft}}</ref>.

Gryfa używał też [[Stanisław Konarski]]<ref name="Woy">{{cytuj stronę|url=http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=51051&from=&dirids=1&ver_id=861327&lp=1&QI=48EEF8660AE938F5791112671C5602A6-3|tytuł=Cmentarz Powązkowski pod Warszawą tom II|autor=[[Kazimierz Władysław Wójcicki]]|opublikowany=Warszawa, 1856|strony=94|język=pl|data dostępu=2009-03-26}}</ref>.


== Opis herbu ==
== Opis herbu ==
[[Plik:Insignia Dolanga Olywa.jpg|mały|Jedna ze stron manuskryptów [[Jan Długosz|Jana Długosza]], zawierająca opisy polskich herbów]]


=== Opis historyczny ===
=== Opis historyczny ===
[[Jan Długosz]] [[Blazonowanie|blazonuje]] herb następująco''<ref name=":022" />'':
[[Jan Długosz]] (1415–1480) [[Blazonowanie|blazonuje]] herb i opisuje herbownych następująco''<ref name=":022" />'':

{{Cytat|treść=''Griffes albus in campo rubeo (...).''|autor=Jan Długosz|źródło=Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae}}
{{Cytat|treść=''Griffes albus in campo rubeo. Ex Dacia ortum ducens, cuius familie proceres ex fundacione et dotacione monasteriorum noscuntur claruisse.''|autor=Jan Długosz|źródło=Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae}}
⚫
Po przetłumaczeniu:{{Cytat|treść=''Gryfy białe w polu czerwonym (...).''|autor=Jan Długosz|źródło=Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae}}[[Kasper Niesiecki]], podając się na dzieła historyczne [[Marcin Bielski|Marcina Bielskiego]], [[Bartosz Paprocki|Bartosza Paprockiego]], [[Szymon Okolski|Szymona Okolskiego]], [[Wacław Potocki|Wacława Potockiego]] i [[Wojciech Wijuk Kojałowicz|Wojciecha Kojałowicza]], opisuje herb<ref name="Niesiecki">{{Cytuj |autor = [[Kasper Niesiecki]] |tytuł = Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza |data = 1841 |data dostępu = 2021-05-22 |wolumin = III |inni = [[Jan Nepomucen Bobrowicz]] |miejsce = [[Lipsk]] |wydawca = Breitkopf i Haertel |s = 194–198 |url = https://archive.org/details/herbarzpolskipow03niesuoft}}</ref>:

⚫
Po przetłumaczeniu:{{Cytat|treść=''Gryfy białe w polu czerwonym. Pochodzili z [[Dacja|Dacji]], ta rodzina szlachecka wyróżniała się fundacjami i uposażeniem klasztorów.''|autor=Jan Długosz|źródło=Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae}}[[Kasper Niesiecki]], podając się na dzieła historyczne [[Marcin Bielski|Marcina Bielskiego]], [[Bartosz Paprocki|Bartosza Paprockiego]], [[Szymon Okolski|Szymona Okolskiego]], [[Wacław Potocki|Wacława Potockiego]] i [[Wojciech Wijuk Kojałowicz|Wojciecha Kojałowicza]], opisuje herb<ref name="Niesiecki">{{Cytuj |autor = [[Kasper Niesiecki]] |tytuł = Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza |data = 1841 |data dostępu = 2021-05-22 |wolumin = III |inni = [[Jan Nepomucen Bobrowicz]] |miejsce = [[Lipsk]] |wydawca = Breitkopf i Haertel |s = 194–198 |url = https://archive.org/details/herbarzpolskipow03niesuoft}}</ref>:
{{Cytat|treść=''W polu czerwonem Gryf biały, którego połowa przednia od głowy, orła z nosem zakrzywionym, z językiem wywieszonym, ze dwiema szponami w górę wspiętymi, także z dwiema skrzydłami do lotu wyniesionymi, reprezentuje: druga połowa lwa z dwiema łapami na których stoi, z ogonem z pod łap w górę zadartym pokazuje: nogi jednak u niego przednie i nos żółty, twarz w lewą tarczy skierowana. Nad koroną pół także orła z trąbą, ale bez szpon.''|autor=Kasper Niesiecki|źródło=Herbarz Polski, T. IV}}
{{Cytat|treść=''W polu czerwonem Gryf biały, którego połowa przednia od głowy, orła z nosem zakrzywionym, z językiem wywieszonym, ze dwiema szponami w górę wspiętymi, także z dwiema skrzydłami do lotu wyniesionymi, reprezentuje: druga połowa lwa z dwiema łapami na których stoi, z ogonem z pod łap w górę zadartym pokazuje: nogi jednak u niego przednie i nos żółty, twarz w lewą tarczy skierowana. Nad koroną pół także orła z trąbą, ale bez szpon.''|autor=Kasper Niesiecki|źródło=Herbarz Polski, T. IV}}


=== Opis współczesny ===
=== Opis współczesny ===
Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco{{Refn|grupa=uwaga|Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: [[Blazonowanie]]}}:
Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco{{Refn|grupa=uwaga|Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: [[Blazonowanie]].}}:


''Na [[Tarcza herbowa|tarczy]] w polu czerwonym [[gryf]] srebrny, wspięty z [[Oręż (heraldyka)|orężem]] złotym.''
''Na [[Tarcza herbowa|tarczy]] w polu czerwonym [[gryf]] srebrny, wspięty z [[Oręż (heraldyka)|orężem]] złotym.''
Linia 35: Linia 42:


== Geneza ==
== Geneza ==

=== Najwcześniejsze wzmianki ===
=== Najwcześniejsze wzmianki ===
* Wizerunki pieczętne z I połowy [[XIII wiek]]u{{Fakt|data=2021-06}}.
* Wizerunki pieczętne z I połowy [[XIII wiek]]u{{Fakt|data=2021-06}}.
* W 1359 w lasach Płoniny na [[Wołoszczyzna|Wołoszczyźnie]], w klęsce poniesionej przeciwko armii [[Hospodarstwo Mołdawskie|mołdawskiej]], chorągiew Gryfitów miała wpaść w ręce nieprzyjacielskie<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Długosz | imię = Jan | autor link = Jan Długosz | tytuł = Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, ks. IX | url = | wydawca = | miejsce = Kraków | rok = 1867–1870 | strony = 264 | isbn = }}</ref>.
* W 1359 w lasach Płoniny na [[Wołoszczyzna|Wołoszczyźnie]], w klęsce poniesionej przeciwko armii [[Hospodarstwo Mołdawskie|mołdawskiej]], chorągiew Gryfitów miała wpaść w ręce nieprzyjacielskie<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Długosz | imię = Jan | autor link = Jan Długosz | tytuł = Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, ks. IX | url = | wydawca = | miejsce = Kraków | rok = 1867–1870 | strony = 264 | isbn =}}</ref>.
* [[Epitafium Wierzbięty z Branic]] – 1425{{Fakt|data=2021-06}}.
* [[Epitafium Wierzbięty z Branic]] – 1425{{Fakt|data=2021-06}}.


W wyniku [[Unia horodelska|unii horodelskiej]] w 1413 przeniesiony na [[Wielkie Księstwo Litewskie|Litwę]]<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Michał Zieleśkiewicz |tytuł = Królowa Jadwiga, Unia Horodelska, drogi do RON |data = 02.10.2010 |data dostępu = 2021-06-07 |opublikowany = blogmedia24.pl |url = http://blogmedia24.pl/node/37538}}</ref> (herb przyjął Butowt Montygajłowicz)''<ref name=":5215" />''.
W wyniku [[Unia horodelska|unii horodelskiej]] w 1413 przeniesiony na [[Wielkie Księstwo Litewskie|Litwę]] (herb przyjął [[Butowt|Butowt Montygajłowicz]])''<ref name=":5215" />''.

Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej ''[[Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae]]'', datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, [[Jan Długosz]]''<ref name=":022" />''.


=== Etymologia ===
=== Etymologia ===
Nazwa Gryf ([[Łacina|łac.]] gryphus) pochodzi od [[Apelatyw|apelatywu]] – [[gryf]] (fantastyczny stwór, lew z głową i skrzydłami orła). Znak gryfa stanowił częsty element wizualny w europejskiej [[Heraldyka|heraldyce]]. Jako nazwa przedmiotu wyobrażonego na tarczy występuje w opisie tego herbu z 1412 roku, w dziele [[Franciszek Piekosiński|Piekosińskiego]] z 1907 roku: ''in clipeo suo deferunt griff<ref name=":2">{{Cytuj |autor = Aleksandra Cieślikowa, Kazimierz Rymut, Maria Malec, |tytuł = Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 6, Nazwy heraldyczne |data = 1995 |data dostępu = 2021-06-17 |isbn = 83-85579-73-7 |opis = oprac. Maria Bobowska-Kowalska |miejsce = [[Kraków]] |wydawca = Instytut Języka Polskiego |s = 18 |url = https://rcin.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/24546?id=24546}}</ref>''.
Nazwa Gryf ([[Łacina|łac.]] gryphus) pochodzi od [[apelatyw]]u – [[gryf]] (fantastyczny stwór, lew z głową i skrzydłami orła). Znak gryfa stanowił częsty element wizualny w europejskiej [[Heraldyka|heraldyce]]. Jako nazwa przedmiotu wyobrażonego na tarczy występuje w opisie tego herbu z 1412 roku, w dziele [[Franciszek Piekosiński|Piekosińskiego]] z 1907 roku: ''in clipeo suo deferunt griff<ref name=":2">{{Cytuj |autor = Aleksandra Cieślikowa, Kazimierz Rymut, Maria Malec, |tytuł = Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 6, Nazwy heraldyczne |data = 1995 |data dostępu = 2021-06-17 |isbn = 83-85579-73-7 |opis = oprac. Maria Bobowska-Kowalska |miejsce = [[Kraków]] |wydawca = Instytut Języka Polskiego |s = 18 |url = https://rcin.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/24546?id=24546}}</ref>''. Nazwa herbu najprawdopodobniej wzięła się od [[Godło|godła]] w postaci gryfa, umieszczonanego niegdyś na tarczach bitewnych''<ref name=":22">{{Cytuj |autor = Aleksandra Cieślikowa, Kazimierz Rymut, Maria Malec, |tytuł = Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 6, Nazwy heraldyczne |data = 1995 |data dostępu = 2021-06-17 |isbn = 83-85579-73-7 |opis = oprac. Maria Bobowska-Kowalska |miejsce = [[Kraków]] |wydawca = Instytut Języka Polskiego |s = XI |url = https://rcin.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/24546?id=24546}}</ref>''.


== Herbowni ==
== Herbowni ==
⚫
{{Kategoria główna|Gryfowie}}


=== Lista Tadeusza Gajla ===
Lista [[Ród herbowy|herbownych]] w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych [[Herbarz (heraldyka)|herbarzy]]. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie [[Legitymacja szlachectwa|legitymacji szlachectwa]] przed zaborczymi [[Heroldia|heroldiami]], co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania [[Genealogia|genealogiczne]].
Lista [[Ród herbowy|herbownych]] w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych [[Herbarz (heraldyka)|herbarzy]]. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie [[Legitymacja szlachectwa|legitymacji szlachectwa]] przed zaborczymi [[heroldia]]mi, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania [[Genealogia|genealogiczne]].


Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] (m.in. w czasie [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]] w [[1944]] spłonęło ponad 90% zasobu [[Archiwum Główne Akt Dawnych|Archiwum Głównego]] w [[Warszawa|Warszawie]], gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich). Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z ''Herbarza polskiego,'' [[Tadeusz Gajl|Tadeusza Gajla]] (480 nazwisk<ref name=":1">{{Cytuj |tytuł = Gryf: Nazwiska |data dostępu = 2021-06-07 |opublikowany = gajl.wielcy.pl |url = http://gajl.wielcy.pl/herby_nazwiska.php?lang=pl&herb=Gryf}}</ref>). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Gryf. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]], tj. [[Chłopi|chłopów]], [[Mieszczanie|mieszczan]], [[Szlachta|szlachtę]]. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach ''Herbarza''. [[Tadeusz Gajl]] wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Gryf<ref name=":6">{{Cytuj |autor = [[Tadeusz Gajl]] |tytuł = Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów |data = 2007 |data dostępu = 2021-06-18 |isbn = 978-83-60597-10-1 |miejsce = Gdańsk |wydawca = L&L |oclc = 233447252 |url = http://gajl.wielcy.pl/herby_nazwiska.php?lang=pl&herb=gryf}}</ref>:
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] (m.in. w czasie [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]] w [[1944]] spłonęło ponad 90% zasobu [[Archiwum Główne Akt Dawnych|Archiwum Głównego]] w [[Warszawa|Warszawie]], gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)''{{odn|Dzieje zasobu|loc=Linki zewnętrzne}}''. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z ''Herbarza polskiego,'' [[Tadeusz Gajl|Tadeusza Gajla]]''{{odn|Gajl|2007|loc=Bibliografia}}'' (480 nazwisk''{{odn|Gajl|loc=Linki zewnętrzne}}''). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Gryf. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]], tj. [[Chłopi|chłopów]], [[Mieszczanie|mieszczan]], [[Szlachta|szlachtę]]. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach ''Herbarza''. [[Tadeusz Gajl]] wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Gryf''{{odn|Gajl|loc=Linki zewnętrzne}}'':


{| align="center"
⚫
::'''A'''ksamitowski, Aksentowicz, Androniewski, Andronowski, Andrzejkiewicz, Andrzejkowicz, Ankowski, Axamitowski, Axentowicz,
|
|{{Cytat|treść=
⚫
:: '''A'''ksamitowski, Aksentowicz, Androniewski, Andronowski, Andrzejkiewicz, Andrzejkowicz, Ankowski, Axamitowski, Axentowicz,


::'''B'''abowski, Bakowski, Banowski, Bańkowski, Batowicz, Batowt, Bawołowski, Bąkowski, Bąkowski-Jaksa, Behme, Belicki, Beliski, Bełhacki, Bełzki, Będa, Bielicki, Bielski, Bieniaszewski, Bieniażewski, Bilański, Birowo, Bitner, Bitowt, Bitowtowicz, Bober, Bobowski, Bobriński, Bobrowicz, Bobryński, Bogatko, Bogusław, Bokowski, Bońkowski, Borkowicz, Borowski, Borzesławski, Borzysławski, Botowd, Botowicz, Botowt, Bóbr, Brajczewski, Brajszewski, [[Braniccy herbu Gryf|Branicki]], Brański, Braun, Broniec, Broniecki, Bryliński, Brzezieński, Brzeziński, Brzeźnicki, Brzeżnicki, Bubowski, Burnejko, Burzyński, Butowicz, Butowt, Butowtowicz, Buttowd, Buttowt, [[Bykowscy herbu Gryf|Bykowski]],
:: '''B'''abowski, Bakowski, Banowski, Bańkowski, Batowicz, Batowt, Bawołowski, Bąkowski, Bąkowski-Jaksa, Behme, Belicki, Beliski, Bełhacki, Bełzki, Będa, Bielicki, Bielski, Bieniaszewski, Bieniażewski, Bilański, Birowo, Bitner, Bitowt, Bitowtowicz, Bober, Bobowski, Bobriński, Bobrowicz, Bobryński, Bogatko, Bogusław, Bokowski, Bońkowski, Borkowicz, Borowski, Borzesławski, Borzysławski, Botowd, Botowicz, Botowt, Bóbr, Brajczewski, Brajszewski, [[Braniccy herbu Gryf|Branicki]], Brański, Braun, Broniec, Broniecki, Bryliński, Brzezieński, Brzeziński, Brzeźnicki, Brzeżnicki, Bubowski, Burnejko, Burzyński, Butowicz, [[Butowt]], Butowtowicz, Buttowd, Buttowt, [[Bykowscy herbu Gryf|Bykowski]],


::'''C'''eder, Cedro, Cedrowicz, Cedrowski, Chamiec, Chamski, Charzewski, Chicki, Chłądowski, Chłędowski, Chomski, Chotowski, Chrapkowicz, Chroniowski, Chronowski, Chycki, Chyćko, Ciepielewski, Ciepielowski, Cikowski, Cygański, Cykowski, Czader, Czajański, Czajęcki, Czaykowski, Czepielewski, Czepielowski, Czepilewski, Czykowski,
:: '''C'''eder, Cedro, Cedrowicz, Cedrowski, Chamiec, Chamski, Charzewski, Chicki, Chłądowski, Chłędowski, Chomski, Chotowski, Chrapkowicz, Chroniowski, Chronowski, Chycki, Chyćko, Ciepielewski, Ciepielowski, Cikowski, Cygański, Cykowski, Czader, Czajański, Czajęcki, Czaykowski, Czepielewski, Czepielowski, Czepilewski, Czykowski,


::'''D'''embicki, Dębicki, Dobek, Doberski, Dobkiewicz, Dobko, Domaracki, Domaradzki, Dowiat, Dowiatt, Dziwisz,
:: '''D'''embicki, Dębicki, Dobek, Doberski, Dobkiewicz, Dobko, Domaracki, Domaradzki, Dowiat, Dowiatt, Dziwisz,


::'''G'''ąbski, Gedajmin, Gesztowt, [[Getkowie herbu Gryf|Getka]], Getkin, Getko, Gębski, Gędka, Giedczycki, Giedczyński, Giedecki, Giedmin, Giedrzycki, Giedymin, Giedziński, Gienk, Gienko, Gierntowt, Giesztowt, Gładysz, Gładyszewski, Głuchowski, Gołąbek, Gosicki, Goszycki, Grefkowicz, Gregorowicz, Grodzicki, Gross, Gruźdź, Gryczka, Gryffin, Gryfin, Grynkiewicz, Grzywaldzki, Grzywladski, Gubin, Gulbinowicz, Gumieniecki, Gunther, Gustkowski, Gwoździowski,
:: '''G'''ąbski, Gedajmin, Gesztowt, [[Getkowie herbu Gryf|Getka]], Getkin, Getko, Gębski, Gędka, Giedczycki, Giedczyński, Giedecki, Giedmin, Giedrzycki, Giedymin, Giedziński, Gienk, Gienko, Gierntowt, Giesztowt, Gładysz, Gładyszewski, Głuchowski, Gołąbek, Gosicki, Goszycki, Grefkowicz, Gregorowicz, Grodzicki, Gross, Gruźdź, Gryczka, Gryffin, Gryfin, Grynkiewicz, Grzywaldzki, Grzywladski, Gubin, Gulbinowicz, Gumieniecki, Gunther, Gustkowski, Gwoździowski,


::'''H'''aczewski, Hausman, Hausmann, Hnatkowski, Hromyk, Hromyka, Hronowski, Hroznowski, Hrydzicz,
:: '''H'''aczewski, Hausman, Hausmann, Hnatkowski, Hromyk, Hromyka, Hronowski, Hroznowski, Hrydzicz,


::'''I'''lsinger, Iżyron,
:: '''I'''lsinger, Iżyron,


::'''J'''aksiński, Jakszewicz, Janik, Jarken, Jarmołowicz, Jaworski, Jawoysz, Jawszyc, Jaxa, Jencewicz, Jeńcewicz, Jezierski, Jowszyc,
:: '''J'''aksiński, Jakszewicz, Janik, Jarken, Jarmołowicz, Jaworski, Jawoysz, Jawszyc, Jaxa, Jencewicz, Jeńcewicz, Jezierski, Jowszyc,


::'''K'''ański, Karpowicz, Kasztanecki, Kawecki, Kawęcki, Kawiecki, Kąsieński, Keller, Kępski, Kęsowski, Khański, Kicki, Kiertut, Kijanowski, Kijański, Kijeński, Kilski, Kleszczewski, Kleszczyński, Klewszczyński, Klimontowicz, Kober, Kobr, Kobro, Kocmyrzewski, Kołaczkowski, Kołucki, Kołudzki, Komarnicki, Komornicki, Komorowski, Konarski, Korabka, Kosmynowski, Kosmyszewski, Kossowicz, Kośficz, Kośmierzowski, Kośminowski, Kotkowski, Kowalewski, Kowarski, Krobanowski, Kromołowski, Krukowski, Kruszewski, Kruszowski, Kryczewski, Krynicki, Krzeczewicz, Krzeczowicz, Krzeszowicki, Krzeszowski, Krzyszewski, Kuniecki, Kurkowski, Kwiatkiewicz, Kwiatkowicz, Kwiatkowski, Kwieciński,
:: '''K'''ański, Karpowicz, Kasztanecki, Kawecki, Kawęcki, Kawiecki, Kąsieński, Keller, Kępski, Kęsowski, Khański, Kicki, Kiertut, Kijanowski, Kijański, Kijeński, Kilski, Kleszczewski, Kleszczyński, Klewszczyński, Klimontowicz, Kober, Kobr, Kobro, Kocmyrzewski, Kołaczkowski, Kołucki, Kołudzki, Komarnicki, Komornicki, Komorowski, Konarski, Korabka, Kosmynowski, Kosmyszewski, Kossowicz, Kośficz, Kośmierzowski, Kośminowski, Kotkowski, Kowalewski, Kowarski, Krobanowski, Kromołowski, Krukowski, Kruszewski, Kruszowski, Kryczewski, Krynicki, Krzeczewicz, Krzeczowicz, Krzeszowicki, Krzeszowski, Krzyszewski, Kuniecki, Kurkowski, Kwiatkiewicz, Kwiatkowicz, Kwiatkowski, Kwieciński,


::'''L'''ang, Laskowski, Latosiński, Latoszyński, Laudyn, Lawczynowski, Lechowicz, Leńkowski, Leśniewski, Leśniowolski, Leśniowski, Leśnowolski, Lewczenko, Ligęza, Lipowski, Lobowski, Lubczewski, Luboński, Lutecki, Luzeński,
:: '''L'''ang, Laskowski, Latosiński, Latoszyński, Laudyn, Lawczynowski, Lechowicz, Leńkowski, Leśniewski, Leśniowolski, Leśniowski, Leśnowolski, Lewczenko, Ligęza, Lipowski, Lobowski, Lubczewski, Luboński, Lutecki, Luzeński,


::'''Ł'''abanowski-Dowiat, Ładoszyński, Łatoszyński, Łobowski, Łobzowski, Łotwiszyński, Łowczewski, Łowczowski, Łowczycki, Łowczynowski, Łupiński,
:: '''Ł'''abanowski-Dowiat, Ładoszyński, Łatoszyński, Łobowski, Łobzowski, Łotwiszyński, Łowczewski, Łowczowski, Łowczycki, Łowczynowski, Łupiński,


::'''M'''acewicz, Makowski, Makulski, Makułowicz, Maleszewski, Maleszowski, Maliszenko, Maliszewski, Maliszowski, [[Małachowscy herbu Gryf|Małachowski]] ([[Von Malachowski und Griffa|Malachowski und Griffa]]<ref>{{Cytuj |autor = Seweryn Uruski |tytuł = Herbarz polski |data = 1913 |data dostępu = 2021-06-07 |wolumin = 10 |miejsce = Warszawa}}</ref>), Maniukowski, Marcinkowski, Masło, Mąkolski, Micewicz, Micherowski, Michora, Michorowski, Michowski, Mielecki, Mielęcki, Mielędzki, Mikołajewski, Mikołajowski, Mikoszek, Mikoszko, Milecki, Milęcki, Minowski, Mirzewski, Mirzowski, Molenda, Molendziński, Mykoszek, Myrzowski, Myszka,
:: '''M'''acewicz, Makowski, Makulski, Makułowicz, Maleszewski, Maleszowski, Maliszenko, Maliszewski, Maliszowski, [[Małachowscy herbu Gryf|Małachowski]], Maniukowski, Marcinkowski, Masło, Mąkolski, Micewicz, Micherowski, Michora, Michorowski, Michowski, Mielecki, Mielęcki, Mielędzki, Mikołajewski, Mikołajowski, Mikoszek, Mikoszko, Milecki, Milęcki, Minowski, Mirzewski, Mirzowski, Molenda, Molendziński, Mykoszek, Myrzowski, Myszka,


::'''N'''akwaski, Nasiechowski, Nasięchowski, Nast, Nasto, Neczwojewicz, Neczwojowicz, Neledyński, Nieklewicz, Niklewicz, Nosiłowski, Noskowski, Nowoszewicz,
:: '''N'''akwaski, Nasiechowski, Nasięchowski, Nast, Nasto, Neczwojewicz, Neczwojowicz, Neledyński, Nieklewicz, Niklewicz, Nosiłowski, Noskowski, Nowoszewicz,


::'''O'''dorski, Okołowski, Osowiecki, Ossowiecki, Ossowski, Ostrowski, Otffinowski, Otfinowski, Otwinowski,
:: '''O'''dorski, Okołowski, Osowiecki, Ossowiecki, Ossowski, Ostrowski, Otffinowski, Otfinowski, Otwinowski,


::'''P'''acierkowski, Paluchowski, Panterewicz, Panterowicz, Papieski, Papiewski, Papiński, Papuski, Parys, Pełka, Pietraszko, Piskorzewski, Pobiedziński, Podegrodzki, Podgrodzki, Podogrodzki, Poleski, Polucki, Połucki, Potucki, Poznański, Prochański, Procheński, Pruchański, Prucheński, Pruczeński, Przerembski, Przerębski,
:: '''P'''acierkowski, Paluchowski, Panterewicz, Panterowicz, Papieski, Papiewski, Papiński, Papuski, Parys, Pełka, Pietraszko, Piskorzewski, Pobiedziński, Podegrodzki, Podgrodzki, Podogrodzki, Poleski, Polucki, Połucki, Potucki, Poznański, Prochański, Procheński, Pruchański, Prucheński, Pruczeński, Przerembski, Przerębski,


::'''R'''aczkiewicz, Raczkowicz, Radliński, Rakowski, Rankowicz, [[Ronikierowie herbu Gryf|Ronikier]], Ronow, Rosiejowski, Rosławiec, Rosłowicz, Rosłowiec, Rotarius, Rotariusz, Rotarski, Rozen, Rożen, Rożenkowski, Rożeński, Rożno, Rożnowski, Różycki-Chamski, Rudlicki, Ruszczycki, Ruszkowski,
:: '''R'''aczkiewicz, Raczkowicz, Radliński, Rakowski, Rankowicz, [[Ronikierowie herbu Gryf|Ronikier]], Ronow, Rosiejowski, Rosławiec, Rosłowicz, Rosłowiec, Rotarius, Rotariusz, Rotarski, Rozen, Rożen, Rożenkowski, Rożeński, Rożno, Rożnowski, Różycki-Chamski, Rudlicki, Ruszczycki, Ruszkowski,


::'''S'''czepanowski, Selimowicz, Sierachowski, Sierakowski, Sirakowski, Skarbek, Skrzyszewski, Skrzyszowski, Sławoszewski, Słocki, Sokołowski, Solecki, Soroko, Stanisławski, Stojowski, Stroniowski, Strzeszkowski, Studzieński, Studziński, Sulisław, Sułocki, Swoszowski, Syrochowski, Szczepanowski, Szczodry, Szczukocki, Szczukowski, Szczynecki, Szlydyen, Szołdrski, Szołomski, Sztukowski, Szulc,
:: '''S'''czepanowski, Selimowicz, Sierachowski, Sierakowski, Sirakowski, Skarbek, Skrzyszewski, Skrzyszowski, Sławoszewski, Słocki, Sokołowski, Solecki, Soroko, Stanisławski, Stojowski, Stroniowski, Strzeszkowski, Studzieński, Studziński, Sulisław, Sułocki, Swoszowski, Syrochowski, Szczepanowski, Szczodry, Szczukocki, Szczukowski, Szczynecki, Szlydyen, Szołdrski, Szołomski, Sztukowski, Szulc,


::'''Ś'''wiatopełk, Światopełkowicz, Światopołk, Świrgoń, Świeboda, Święszek,
:: '''Ś'''wiatopełk, Światopełkowicz, Światopołk, Świrgoń, Świeboda, Święszek,


::'''T'''aonowicz, Tągoborski, Tęgoborski, Toporowski, Treska, Tresko, Treszka, Trojacki, Trojecki, Trzeciak, Trzeciecki, Trzeciewski, Tuchaczewski, Turski,
:: '''T'''aonowicz, Tągoborski, Tęgoborski, Toporowski, Treska, Tresko, Treszka, Trojacki, Trojecki, Trzeciak, Trzeciecki, Trzeciewski, Tuchaczewski, Turski,


::'''U'''jejski, Ulkowski,
:: '''U'''jejski, Ulkowski,


::'''W'''archałowski, Wdowiszewski, Weszmunt, Weszmuntowicz, Wierzbicki, Wierzbięta, Wiktorowski, Wilkowski, Winiarski, Wiszek, Wiszko, Wiśniewski, Wiśniowski, Wodnicki, Wolski, Wosztort, Wosztowt, Wyszek, Wyszko,
:: '''W'''archałowski, Wdowiszewski, Weszmunt, Weszmuntowicz, Wierzbicki, Wierzbięta, Wiktorowski, Wilkowski, Winiarski, Wiszek, Wiszko, Wiśniewski, Wiśniowski, Wodnicki, Wolski, Wosztort, Wosztowt, Wyszek, Wyszko,


::'''Z'''adrożny, Zagórski, Zajezierski, Zakomorny, Zakrzewski, Zakrzowski, Zamiechowski, Zamierowski, Zanietowski, Zaporowski, Zaporski, Zebrzydowski, Zgłobicki, Ziema-Grodzicki, Ziemia, Zienko, Zimnowodzki, Znamierowski, Znamirowski, Zołotar,
:: '''Z'''adrożny, Zagórski, Zajezierski, Zakomorny, Zakrzewski, Zakrzowski, Zamiechowski, Zamierowski, Zanietowski, Zaporowski, Zaporski, Zebrzydowski, Zgłobicki, Ziema-Grodzicki, Ziemia, Zienko, Zimnowodzki, Znamierowski, Znamirowski, Zołotar,


::'''Ż'''akowski, Żaporski, Żarliński, Żeromski, Żeromski-Jaxa, Żeroński, Żukowski, Żyzmiński<ref name=":1" />.
:: '''Ż'''akowski, Żaporski, Żarliński, Żeromski, Żeromski-Jaxa, Żeroński, Żukowski, Żyzmiński.
|autor=Tadeusz Gajl|źródło=Herbarz Polski}}
|
|}


=== Znani Herbowni ===
=== Pozostałe nazwiska ===
Herbem Gryf pieczętowała się również [[Germanizacja|zgermanizowana]] gałąź rodziny [[Małachowscy herbu Gryf|Małachowskich]] – [[Von Malachowski und Griffa|Malachowski und Griffa]]<ref>{{Cytuj |autor = [[Seweryn Uruski]] |tytuł = Herbarz polski |data = 1913 |data dostępu = 2021-06-07 |wolumin = 10 |miejsce = Warszawa}}</ref>.
⚫
{{Kategoria główna|Gryfowie}}
* [[Adam Ronikier]]
*[[Aleksander Małachowski]]
*[[Bogdan Jaxa-Ronikier]]
*[[Jan Axentowicz]]
*[[Jan Klemens Branicki (hetman)|Jan Klemens Branicki]]
*[[Janusz Jagrym-Maleszewski]]
*[[Ludwik Jaxa-Bykowski]]
*[[Stanisław Konarski]]
*[[Teodor Axentowicz]]
*[[Zygmunt Chamiec|Zygmunt Jaxa-Chamiec]]


== Zobacz też ==
== Odmiany ==
{| align="center"
|{{Galeria
| Nazwa = Odmiany herbu Gryf
| wielkość = 170|Plik:POL COA Bałła.svg|<small>Herb [[Bałła]]</small>|||Plik:POL COA Chroniewski.svg|<small>Herb [[Chroniewski]]</small>|||Plik:POL COA Jadunka.svg|<small>Herb [[Jadunka]]</small>|Plik:POL COA Kleszczyński.svg|<small>Herb [[Kleszczyński (herb szlachecki)|Kleszczyński]]</small>|Plik:POL COA Kleszczyński II.svg|<small>Herb [[Kleszczyński II]]</small>|Plik:POL COA Kleszczyński III.svg|<small>Herb [[Kleszczyński III]]</small>|||Plik:POL COA Rosen.svg|<small>Herb [[Rosen]]</small>|Plik:POL COA Gryforóż.svg|<small>Herb [[Gryforóż]]</small>|Plik:POL COA Chodkiewicz.svg|<small>Herb [[Chodkiewicz (herb szlachecki)|Chodkiewicz]]</small>||
}}
|{{Galeria
| Nazwa = Odmiany arystokratyczne herbu Gryf
| wielkość = 170|||Plik:Bobowski Baron POL COA.svg|<small>Herb [[Bobowski (herb baronowski)|Bobowski]]</small>|||Plik:POL COA Dębicki Hrabia.svg|<small>Herb [[Dębicki Hrabia|Dębicki]]</small>|||||||||Plik:POL COA Konarski Hrabia.svg|<small>Herb [[Konarski Hrabia|Konarski]]</small>|||||||Plik:POL COA Chodkiewicz II.svg|<small>Herb [[Chodkiewicz II]]</small>
}}
|[[Plik:PL Stanisław Teodor Chrząński-Tablice odmian herbowych.djvu|strona=20|mały|238x238px|Gryf wraz ze swoimi [[Odmiana herbowa|odmianami]] w ''Tablicach odmian herbowych'' [[Teodor Chrząński|Teodora Chrząńskiego]] (1909). IV rząd, I kolumna.]]
|}


== Galeria ==
<gallery mode="nolines" widths="250" heights="160" class="center">
Plik:DWÓR (TZW. LAMUS) W BRANICACH, fot. M. Klag (MIK, 2000) (3486444495).jpg|Kominek z odmianą herbu Gryf, należącą do rodziny [[Braniccy herbu Gryf|Branickich]]
Plik:Renaissance manor house in Branice by Maire 03.jpg|Gryf nad portalem w [[Branice (Kraków)|Branicach]], należący do Jana Branickiego
Plik:Herb Gryf - nagrobek w krużgankach przy klasztorze dominikanów w Krakowie.jpg|Gryf na nagrobku przy [[Kościół Świętej Trójcy w Krakowie (ul. Stolarska)|Klasztorze Dominkanów w Krakowie]]
Plik:Ryglice stary cmentarz 17.jpg|Herb Gryf na tablicy upamiętniającej Stefana Lesniowskiego
Plik:Gotyk8.jpg|''[[Epitafium Wierzbięty z Branic]]'', autor nieznany (ok. 1425). Na dole herb Gryf i [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]
</gallery><gallery mode="nolines" widths="250" heights="160" class="center">
Plik:Szczyrzyc-opactwo cystersow brama.jpg|Wejście [[Opactwo Cystersów w Szczyrzycu|Opactwa Cystersów w Szczyrzycu]], nad nim herb Gryf
Plik:Drzewica kosciol(pischmak).JPG|Herb [[Ciołek (herb szlachecki)|Ciołek]] i Gryf nad wejściem do [[Kościół św. Łukasza w Drzewicy|Kościoła w Drzewicy]]
</gallery>

== Zobacz też ==
{{wikisłownik|Gryf}}
* [[Heraldyka polska]]
* [[Heraldyka polska]]
* [[Ród herbowy]]
* [[Ród herbowy]]
Linia 122: Linia 153:
== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę|nazwisko=Długosz|imię=Jan|tytuł=Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski|data=1885|wydawca=Biblioteka Kórnicka|miejsce=[[Poznań]]|odn=tak|inni=[[Zygmunt Celichowski]]|autor link=Jan Długosz|strony=27|url=https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/811/edition/1147/content}}
* {{Cytuj książkę|nazwisko=Paprocki|imię=Bartosz|tytuł=Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584; wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego|rok=1584 & 1858|url=https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/31164/edition/48455/content|wydawca=Biblioteka Polska|miejsce=[[Kraków]]|strony=1140|inni=Kazimierz Józef Turowski|autor link=Bartosz Paprocki}}
* {{Cytuj książkę|nazwisko=Ostrowski|imię=Juliusz|tytuł=Księga herbowa rodów polskich|wydawca=Gł. skł.: Bolcewicz|strony=388|autor link=Juliusz Karol Ostrowski|url=https://archive.org/details/ksigaherbowarod00ostrgoog/page/n19/mode/2up|część=II|data=1906|odn=tak}}
* {{Cytuj |autor = [[Sławomir Górzyński]]; [[Jerzy Kochanowski|Jerzy Kochanowski (historyk)]] |tytuł = Herby szlachty polskiej |data = 1990 |isbn = 8323003491 |miejsce = Warszawa |wydawca = Uniwersytet Warszawski i „Alfa” |s = 176 |url = https://lubimyczytac.pl/ksiazka/117365/herby-szlachty-polskiej |dostęp = z |odn = {{odn/id|Górzyński; Kochanowski|1990}}}}
* {{Cytuj |autor = [[Tadeusz Gajl]] |tytuł = Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów |data = 2007 |isbn = 978-83-60597-10-1 |miejsce = Gdańsk |wydawca = L&L |s = 543 |oclc = 233447252 |url = https://books.google.pl/books?id=eud1LQAACAAJ&dq=Tadeusz+Gajl&hl=pl&sa=X&redir_esc=y |dostęp = z |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę|nazwisko=Kruszewski|imię=Tomasz|autor link=Tomasz Kruszewski (prawnik)|tytuł=Ród Gryfów (Gryfitów) – rycerscy potomkowie książąt pomorskich. Studium historycznoprawne|data=2019|wydawca=[[Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego]]|miejsce=[[Wrocław]]|odn=tak|url=https://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/108567/PDF/Rod_Gryfow_Gryfitow_rycerscy_potomkowie_ksiazat_pomorskich.pdf}}


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
*[http://gajl.wielcy.pl/ Herbarz polski] – internetowy herbarz [[Tadeusz Gajl|Tadeusza Gajla]]. {{lang|pl|en|}}.
* {{Cytuj stronę|url=http://gajl.wielcy.pl/herby_nazwiska.php?lang=pl&herb=Gryf|tytuł=Nazwiska|data dostępu=2021-09-20|opublikowany=gajl.wielcy.pl|język=pl|autor=[[Tadeusz Gajl]]|odn={{odn/id|Gajl}}}}
* {{Cytuj stronę|url=http://agad.gov.pl/?page_id=834|tytuł=Dzieje zasobu|data dostępu=2021-09-20|opublikowany=agad.gov.pl|język=pl|odn={{odn/id|Dzieje zasobu}}}}
*[http://www.lyczkowski.net/pl/herby-szlachty-litewskiej/litery-g-h.html Genealogia Łyczkowskich] – herb Gryf w Genealogii Łyczkowskich. {{lang|pl|be|en|ru}}.
{{Herby szlacheckie w Polsce}}{{Odmiany herbu Gryf}}
{{Odmiany herbu Gryf}}
{{Herby unii horodelskiej}}
{{Herby unii horodelskiej}}
{{Heraldyka}}
{{Heraldyka}}

__NOTOC__
[[Kategoria:Gryfowie| ]]
[[Kategoria:Gryfowie| ]]
[[Kategoria:Odmiany herbu Gryf| ]]
[[Kategoria:Odmiany herbu Gryf| ]]

Aktualna wersja na dzień 23:14, 15 lis 2024

Ten artykuł dotyczy herbu szlacheckiego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Gryf
Ilustracja
Herb Gryf
Typ herbu

szlachecki

Zawołanie

Po trzy na gałąź, Świeboda, Swoboda

Alternatywne nazwy

Griffes, Jaxa, Swieboda, Swoboda, Świeboda[1][2][3]

Pierwsza wzmianka

1234 (pieczęć)
1372 (zapis)

Multimedia w Wikimedia Commons

Gryf – polski herb szlachecki, noszący zawołania Po trzy na gałąź, Świeboda, Swoboda[4]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480[5]. Gryf jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku[6].

Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej, ruskiej, sandomierskiej, na Mazowszu i w Wielkopolsce[7]. Najbardziej znane rody, pieczętujące się herbem Gryf to między innymi Mieleccy[8] i Braniccy[9].

Gryfa używał też Stanisław Konarski[10].

Opis herbu

[edytuj | edytuj kod]
Jedna ze stron manuskryptów Jana Długosza, zawierająca opisy polskich herbów

Opis historyczny

[edytuj | edytuj kod]

Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco[1]:

Griffes albus in campo rubeo. Ex Dacia ortum ducens, cuius familie proceres ex fundacione et dotacione monasteriorum noscuntur claruisse.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Po przetłumaczeniu:

Gryfy białe w polu czerwonym. Pochodzili z Dacji, ta rodzina szlachecka wyróżniała się fundacjami i uposażeniem klasztorów.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Marcina Bielskiego, Bartosza Paprockiego, Szymona Okolskiego, Wacława Potockiego i Wojciecha Kojałowicza, opisuje herb[11]:

W polu czerwonem Gryf biały, którego połowa przednia od głowy, orła z nosem zakrzywionym, z językiem wywieszonym, ze dwiema szponami w górę wspiętymi, także z dwiema skrzydłami do lotu wyniesionymi, reprezentuje: druga połowa lwa z dwiema łapami na których stoi, z ogonem z pod łap w górę zadartym pokazuje: nogi jednak u niego przednie i nos żółty, twarz w lewą tarczy skierowana. Nad koroną pół także orła z trąbą, ale bez szpon.

Kasper Niesiecki, Herbarz Polski, T. IV

Opis współczesny

[edytuj | edytuj kod]

Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[a]:

Na tarczy w polu czerwonym gryf srebrny, wspięty z orężem złotym.

W klejnocie pół godła, bez łap przednich, z trąbą złotą z prawej strony herbu.

Labry herbowe czerwone, podbite srebrem.

Geneza

[edytuj | edytuj kod]

Najwcześniejsze wzmianki

[edytuj | edytuj kod]

W wyniku unii horodelskiej w 1413 przeniesiony na Litwę (herb przyjął Butowt Montygajłowicz)[6].

Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz[1].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Gryf (łac. gryphus) pochodzi od apelatywu – gryf (fantastyczny stwór, lew z głową i skrzydłami orła). Znak gryfa stanowił częsty element wizualny w europejskiej heraldyce. Jako nazwa przedmiotu wyobrażonego na tarczy występuje w opisie tego herbu z 1412 roku, w dziele Piekosińskiego z 1907 roku: in clipeo suo deferunt griff[13]. Nazwa herbu najprawdopodobniej wzięła się od godła w postaci gryfa, umieszczonanego niegdyś na tarczach bitewnych[14].

Herbowni

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Gryfowie.

Lista Tadeusza Gajla

[edytuj | edytuj kod]

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)[15]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla[16] (480 nazwisk[17]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Gryf. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Gryf[17]:

Aksamitowski, Aksentowicz, Androniewski, Andronowski, Andrzejkiewicz, Andrzejkowicz, Ankowski, Axamitowski, Axentowicz,
Babowski, Bakowski, Banowski, Bańkowski, Batowicz, Batowt, Bawołowski, Bąkowski, Bąkowski-Jaksa, Behme, Belicki, Beliski, Bełhacki, Bełzki, Będa, Bielicki, Bielski, Bieniaszewski, Bieniażewski, Bilański, Birowo, Bitner, Bitowt, Bitowtowicz, Bober, Bobowski, Bobriński, Bobrowicz, Bobryński, Bogatko, Bogusław, Bokowski, Bońkowski, Borkowicz, Borowski, Borzesławski, Borzysławski, Botowd, Botowicz, Botowt, Bóbr, Brajczewski, Brajszewski, Branicki, Brański, Braun, Broniec, Broniecki, Bryliński, Brzezieński, Brzeziński, Brzeźnicki, Brzeżnicki, Bubowski, Burnejko, Burzyński, Butowicz, Butowt, Butowtowicz, Buttowd, Buttowt, Bykowski,
Ceder, Cedro, Cedrowicz, Cedrowski, Chamiec, Chamski, Charzewski, Chicki, Chłądowski, Chłędowski, Chomski, Chotowski, Chrapkowicz, Chroniowski, Chronowski, Chycki, Chyćko, Ciepielewski, Ciepielowski, Cikowski, Cygański, Cykowski, Czader, Czajański, Czajęcki, Czaykowski, Czepielewski, Czepielowski, Czepilewski, Czykowski,
Dembicki, Dębicki, Dobek, Doberski, Dobkiewicz, Dobko, Domaracki, Domaradzki, Dowiat, Dowiatt, Dziwisz,
Gąbski, Gedajmin, Gesztowt, Getka, Getkin, Getko, Gębski, Gędka, Giedczycki, Giedczyński, Giedecki, Giedmin, Giedrzycki, Giedymin, Giedziński, Gienk, Gienko, Gierntowt, Giesztowt, Gładysz, Gładyszewski, Głuchowski, Gołąbek, Gosicki, Goszycki, Grefkowicz, Gregorowicz, Grodzicki, Gross, Gruźdź, Gryczka, Gryffin, Gryfin, Grynkiewicz, Grzywaldzki, Grzywladski, Gubin, Gulbinowicz, Gumieniecki, Gunther, Gustkowski, Gwoździowski,
Haczewski, Hausman, Hausmann, Hnatkowski, Hromyk, Hromyka, Hronowski, Hroznowski, Hrydzicz,
Ilsinger, Iżyron,
Jaksiński, Jakszewicz, Janik, Jarken, Jarmołowicz, Jaworski, Jawoysz, Jawszyc, Jaxa, Jencewicz, Jeńcewicz, Jezierski, Jowszyc,
Kański, Karpowicz, Kasztanecki, Kawecki, Kawęcki, Kawiecki, Kąsieński, Keller, Kępski, Kęsowski, Khański, Kicki, Kiertut, Kijanowski, Kijański, Kijeński, Kilski, Kleszczewski, Kleszczyński, Klewszczyński, Klimontowicz, Kober, Kobr, Kobro, Kocmyrzewski, Kołaczkowski, Kołucki, Kołudzki, Komarnicki, Komornicki, Komorowski, Konarski, Korabka, Kosmynowski, Kosmyszewski, Kossowicz, Kośficz, Kośmierzowski, Kośminowski, Kotkowski, Kowalewski, Kowarski, Krobanowski, Kromołowski, Krukowski, Kruszewski, Kruszowski, Kryczewski, Krynicki, Krzeczewicz, Krzeczowicz, Krzeszowicki, Krzeszowski, Krzyszewski, Kuniecki, Kurkowski, Kwiatkiewicz, Kwiatkowicz, Kwiatkowski, Kwieciński,
Lang, Laskowski, Latosiński, Latoszyński, Laudyn, Lawczynowski, Lechowicz, Leńkowski, Leśniewski, Leśniowolski, Leśniowski, Leśnowolski, Lewczenko, Ligęza, Lipowski, Lobowski, Lubczewski, Luboński, Lutecki, Luzeński,
Łabanowski-Dowiat, Ładoszyński, Łatoszyński, Łobowski, Łobzowski, Łotwiszyński, Łowczewski, Łowczowski, Łowczycki, Łowczynowski, Łupiński,
Macewicz, Makowski, Makulski, Makułowicz, Maleszewski, Maleszowski, Maliszenko, Maliszewski, Maliszowski, Małachowski, Maniukowski, Marcinkowski, Masło, Mąkolski, Micewicz, Micherowski, Michora, Michorowski, Michowski, Mielecki, Mielęcki, Mielędzki, Mikołajewski, Mikołajowski, Mikoszek, Mikoszko, Milecki, Milęcki, Minowski, Mirzewski, Mirzowski, Molenda, Molendziński, Mykoszek, Myrzowski, Myszka,
Nakwaski, Nasiechowski, Nasięchowski, Nast, Nasto, Neczwojewicz, Neczwojowicz, Neledyński, Nieklewicz, Niklewicz, Nosiłowski, Noskowski, Nowoszewicz,
Odorski, Okołowski, Osowiecki, Ossowiecki, Ossowski, Ostrowski, Otffinowski, Otfinowski, Otwinowski,
Pacierkowski, Paluchowski, Panterewicz, Panterowicz, Papieski, Papiewski, Papiński, Papuski, Parys, Pełka, Pietraszko, Piskorzewski, Pobiedziński, Podegrodzki, Podgrodzki, Podogrodzki, Poleski, Polucki, Połucki, Potucki, Poznański, Prochański, Procheński, Pruchański, Prucheński, Pruczeński, Przerembski, Przerębski,
Raczkiewicz, Raczkowicz, Radliński, Rakowski, Rankowicz, Ronikier, Ronow, Rosiejowski, Rosławiec, Rosłowicz, Rosłowiec, Rotarius, Rotariusz, Rotarski, Rozen, Rożen, Rożenkowski, Rożeński, Rożno, Rożnowski, Różycki-Chamski, Rudlicki, Ruszczycki, Ruszkowski,
Sczepanowski, Selimowicz, Sierachowski, Sierakowski, Sirakowski, Skarbek, Skrzyszewski, Skrzyszowski, Sławoszewski, Słocki, Sokołowski, Solecki, Soroko, Stanisławski, Stojowski, Stroniowski, Strzeszkowski, Studzieński, Studziński, Sulisław, Sułocki, Swoszowski, Syrochowski, Szczepanowski, Szczodry, Szczukocki, Szczukowski, Szczynecki, Szlydyen, Szołdrski, Szołomski, Sztukowski, Szulc,
Światopełk, Światopełkowicz, Światopołk, Świrgoń, Świeboda, Święszek,
Taonowicz, Tągoborski, Tęgoborski, Toporowski, Treska, Tresko, Treszka, Trojacki, Trojecki, Trzeciak, Trzeciecki, Trzeciewski, Tuchaczewski, Turski,
Ujejski, Ulkowski,
Warchałowski, Wdowiszewski, Weszmunt, Weszmuntowicz, Wierzbicki, Wierzbięta, Wiktorowski, Wilkowski, Winiarski, Wiszek, Wiszko, Wiśniewski, Wiśniowski, Wodnicki, Wolski, Wosztort, Wosztowt, Wyszek, Wyszko,
Zadrożny, Zagórski, Zajezierski, Zakomorny, Zakrzewski, Zakrzowski, Zamiechowski, Zamierowski, Zanietowski, Zaporowski, Zaporski, Zebrzydowski, Zgłobicki, Ziema-Grodzicki, Ziemia, Zienko, Zimnowodzki, Znamierowski, Znamirowski, Zołotar,
Żakowski, Żaporski, Żarliński, Żeromski, Żeromski-Jaxa, Żeroński, Żukowski, Żyzmiński.
Tadeusz Gajl, Herbarz Polski

Pozostałe nazwiska

[edytuj | edytuj kod]

Herbem Gryf pieczętowała się również zgermanizowana gałąź rodziny Małachowskich – Malachowski und Griffa[18].

Odmiany

[edytuj | edytuj kod]
Odmiany herbu Gryf
Herb Bałła
Herb Chroniewski
Herb Jadunka
Herb Kleszczyński
Herb Kleszczyński II
Herb Kleszczyński III
Herb Rosen
Herb Gryforóż
Herb Chodkiewicz
Odmiany arystokratyczne herbu Gryf
Herb Bobowski
Herb Dębicki
Herb Konarski
Herb Chodkiewicz II
Gryf wraz ze swoimi odmianami w Tablicach odmian herbowych Teodora Chrząńskiego (1909). IV rząd, I kolumna.

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 18 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
  2. ↑ O herbie i nazwisku [online], dwarody.pl [dostęp 2021-06-07] (pol.).
  3. ↑ Juliusz Karol Ostrowski, Księga herbowa rodów polskich, Cz. II, Księgarnia Antykwarska B. Bolcewicza, 1906, s. 98 [dostęp 2021-04-03].
  4. ↑ Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 105, ISBN 83-7391-166-9.
  5. ↑ Długosz ↓, s. 24.
  6. ↑ a b Władysław Semkowicz (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. VII, Lwów: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1926, s. 211.
  7. ↑ Górzyński; Kochanowski 1990 ↓, s. 60.
  8. ↑ Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. IV, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 392-396 [dostęp 2021-05-22].
  9. ↑ Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. II, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 267-282 [dostęp 2021-05-22].
  10. ↑ Kazimierz Władysław Wójcicki: Cmentarz Powązkowski pod Warszawą tom II. Warszawa, 1856. s. 94. [dostęp 2009-03-26]. (pol.).
  11. ↑ Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. III, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 194–198 [dostęp 2021-05-22].
  12. ↑ Jan Długosz: Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, ks. IX. Kraków: 1867–1870, s. 264.
  13. ↑ Aleksandra Cieślikowa, Kazimierz Rymut, Maria Malec, Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 6, Nazwy heraldyczne, oprac. Maria Bobowska-Kowalska, Kraków: Instytut Języka Polskiego, 1995, s. 18, ISBN 83-85579-73-7 [dostęp 2021-06-17].
  14. ↑ Aleksandra Cieślikowa, Kazimierz Rymut, Maria Malec, Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 6, Nazwy heraldyczne, oprac. Maria Bobowska-Kowalska, Kraków: Instytut Języka Polskiego, 1995, XI, ISBN 83-85579-73-7 [dostęp 2021-06-17].
  15. ↑ Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.
  16. ↑ Gajl 2007 ↓, Bibliografia.
  17. ↑ a b Gajl ↓, Linki zewnętrzne.
  18. ↑ Seweryn Uruski, Herbarz polski, t. 10, Warszawa 1913 [dostęp 2021-06-07].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Odmiany herbu Gryf
Odmiany hrabiowskie
Odmiany baronowskie
Odmiany
Odmiany niepewne

Herb Gryf

Herby unii horodelskiej
Heraldyka
Herby
Elementy herbu
Oznaki godności
Inne
Działy heraldyki

Heraldyka

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gryf_(herb_szlachecki)&oldid=75243707”