Przejdź do zawartości

Petre Roman: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Szoltys-bot (dyskusja | edycje)
dr red.
 
Linia 17: Linia 17:
| quote =
| quote =
}}
}}
'''Petre Roman''' (ur. [[22 lipca]] [[1946]] w [[Bukareszt|Bukareszcie]]<ref name="bio">{{Cytuj stronę|url=http://www.ziare.com/petre-roman/biografie|tytuł=Petre Roman|opublikowany=ziare.com|data dostępu=2015-01-11|język=ro}}</ref>) – [[Rumunia|rumuński]] [[polityk]], [[inżynier]] i [[wykładowca akademicki]]. [[Premierzy Rumunii|Premier Rumunii]] w latach 1989–1991 – pierwszy po [[Rewolucja w Rumunii|rewolucji]] i obaleniu reżimu [[Nicolae Ceaușescu]]. Jeden z liderów [[Front Ocalenia Narodowego|Frontu Ocalenia Narodowego]], założyciel i przywódca [[Partia Demokratyczno-Liberalna|Partii Demokratycznej]], przewodniczący [[Senat (Rumunia)|Senatu]] (1996–1999), minister spraw zagranicznych (1999–2000), kandydat w wyborach prezydenckich.
'''Petre Roman''' (ur. [[22 lipca]] [[1946]] w [[Bukareszt|Bukareszcie]]<ref name="bio">{{Cytuj stronę|url=http://www.ziare.com/petre-roman/biografie|tytuł=Petre Roman|opublikowany=ziare.com|data dostępu=2015-01-11|język=ro}}</ref>) – [[Rumunia|rumuński]] [[polityk]], [[inżynier]] i [[Nauczyciel akademicki|wykładowca akademicki]]. [[Premierzy Rumunii|Premier Rumunii]] w latach 1989–1991 – pierwszy po [[Rewolucja w Rumunii|rewolucji]] i obaleniu reżimu [[Nicolae Ceaușescu]]. Jeden z liderów [[Front Ocalenia Narodowego|Frontu Ocalenia Narodowego]], założyciel i przywódca [[Partia Demokratyczno-Liberalna|Partii Demokratycznej]], przewodniczący [[Senat (Rumunia)|Senatu]] (1996–1999), minister spraw zagranicznych (1999–2000), kandydat w wyborach prezydenckich.


== Życiorys ==
== Życiorys ==
=== Wykształcenie i działalność zawodowa ===
=== Wykształcenie i działalność zawodowa ===
Petre Roman w 1968 ukończył studia na wydziale energetycznym Instytutu Politechnicznego w Bukareszcie. W 1971 uzyskał dyplom DEA na [[Uniwersytet Tuluza III – Paul Sabatier|Uniwersytecie Tuluza III – Paul Sabatier]]. W 1974 doktoryzował się w zakresie inżynierii w Instytucie Mechaniki Płynów w Tuluzie<ref name="bio"/><ref name="clubmadrid">{{Cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20171023115725/http://www.clubmadrid.org/en/miembro/petre_roman|tytuł=Petre Roman|opublikowany=clubmadrid.org|data dostępu=2015-01-11|język=ro}}</ref>.
Petre Roman w 1968 ukończył studia na wydziale energetycznym Instytutu Politechnicznego w Bukareszcie. W 1971 uzyskał dyplom DEA na [[Uniwersytet Tuluza III – Paul Sabatier|Uniwersytecie Tuluza III – Paul Sabatier]]. W 1974 doktoryzował się w zakresie inżynierii w Instytucie Mechaniki Płynów w Tuluzie<ref name="bio" /><ref name="clubmadrid">{{Cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20171023115725/http://www.clubmadrid.org/en/miembro/petre_roman|tytuł=Petre Roman|opublikowany=clubmadrid.org|data dostępu=2015-01-11|język=ro}}</ref>.


Od 1976 pracował jako asystent na wydziale energetycznym macierzystej uczelni, w 1976 objął stanowisko wykładowcy. W 1985 stanął na czele katedry hydrauliki maszyn, a w 1990 został profesorem na Uniwersytecie Technicznym w [[Kiszyniów|Kiszyniowie]]<ref name="bio"/><ref name="clubmadrid"/>.
Od 1976 pracował jako asystent na wydziale energetycznym macierzystej uczelni, w 1976 objął stanowisko wykładowcy. W 1985 stanął na czele katedry hydrauliki maszyn, a w 1990 został profesorem na Uniwersytecie Technicznym w [[Kiszyniów|Kiszyniowie]]<ref name="bio" /><ref name="clubmadrid" />.


=== Premier Rumunii ===
=== Premier Rumunii ===
Był jednym z aktywistów [[rewolucja w Rumunii|rewolucji]] z grudnia 1989, która doprowadziła do upadku reżimu [[Nicolae Ceaușescu]]. Wszedł w skład rady [[Front Ocalenia Narodowego|Frontu Ocalenia Narodowego]], organu skupiającego osoby cywilne (w dużej mierze członków [[Rumuńska Partia Komunistyczna|partii komunistycznej]]) i wojskowych, który przejął władzę w kraju. Lider ugrupowania [[Ion Iliescu]] 26 grudnia 1989 został tymczasowym prezydentem, a tego samego dnia Petre Roman objął stanowisko premiera<ref name="Roman18">{{cytuj książkę | tytuł = Democratic transition in Romania | miejsce = Madryt| data = 9 kwietnia 2002| strony = 18| rozdział = Peculiarities of the transition in Romania| nazwisko r = Roman |imię r = Petre|wydawca=Fride|język = en|url=https://web.archive.org/web/20141215062450/http://fride.org/descarga/CR_rumania_ing_abr02.pdf|data dostępu=2015-01-11}}</ref>. Rząd ten miał charakter gabinetu przejściowego, powołanego do czasu pierwszych wolnych wyborów po II wojnie światowej w Rumunii. Wybory z 20 maja 1990 (parlamentarne i prezydenckie) wygrał Front Ocalenia Narodowego, który zdobył 263 mandaty w 395-osobowej [[Izba Deputowanych (Rumunia)|Izbie Deputowanych]]<ref name="essex"/>, z których jeden przypadł premierowi<ref name="cdep"/>. 28 czerwca 1990 Petre Roman ponownie został premierem<ref name="bio"/>.
Był jednym z aktywistów [[rewolucja w Rumunii|rewolucji]] z grudnia 1989, która doprowadziła do upadku reżimu [[Nicolae Ceaușescu]]. Wszedł w skład rady [[Front Ocalenia Narodowego|Frontu Ocalenia Narodowego]], organu skupiającego osoby cywilne (w dużej mierze członków [[Rumuńska Partia Komunistyczna|partii komunistycznej]]) i wojskowych, który przejął władzę w kraju. Lider ugrupowania [[Ion Iliescu]] 26 grudnia 1989 został tymczasowym prezydentem, a tego samego dnia Petre Roman objął stanowisko premiera<ref name="Roman18">{{cytuj książkę | tytuł = Democratic transition in Romania | miejsce = Madryt| data = 9 kwietnia 2002| strony = 18| rozdział = Peculiarities of the transition in Romania| nazwisko r = Roman |imię r = Petre|wydawca=Fride|język = en|url=https://web.archive.org/web/20141215062450/http://fride.org/descarga/CR_rumania_ing_abr02.pdf|data dostępu=2015-01-11}}</ref>. Rząd ten miał charakter gabinetu przejściowego, powołanego do czasu pierwszych wolnych wyborów po II wojnie światowej w Rumunii. Wybory z 20 maja 1990 (parlamentarne i prezydenckie) wygrał Front Ocalenia Narodowego, który zdobył 263 mandaty w 395-osobowej [[Izba Deputowanych (Rumunia)|Izbie Deputowanych]]<ref name="essex" />, z których jeden przypadł premierowi<ref name="cdep" />. 28 czerwca 1990 Petre Roman ponownie został premierem<ref name="bio" />.


Rząd Petre Romana napotkał podobne problemy jak inne pierwsze niekomunistyczne rządy w państwach regionu związane z koniecznością przekształcenia gospodarki [[Gospodarka planowa|centralnie planowanej]] na rynkową. Władze zaczęły jednak zachowywać część mechanizmów nierynkowych w celu ochrony przemysłu ciężkiego rozbudowywanego w latach 60. Zachowanie to powodowało problemy z jakością wyrobów fabryk w tym zbrojeniowych. W rezultacie załamał się eksport, co dodatkowo wpłynęło negatywnie na postrzeganie kraju na arenie międzynarodowej<ref name="Marczuk35">{{Cytuj książkę |nazwisko = Marczuk| imię = Karina Paulina| autor link = | tytuł = Dwie dekady zmian: Rumunia 1989–2009| wydawca = Difin| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 35| isbn =}}</ref>. Rząd był krytykowany za zbyt mocne wpływy postkomunistów, a także kierowanie się nadal ideałami socjalistycznymi, przez co nie dążył do kluczowych reform gospodarczych<ref name="Paramio10">{{cytuj książkę | tytuł = Democratic transition in Romania | miejsce = Madryt| data = 9 kwietnia 2002| strony = 10| rozdział = Romania: an excessively long transition| nazwisko r = Paramio |imię r = Ludolfo|wydawca=Fride|język = en|url=http://fride.org/descarga/CR_rumania_ing_abr02.pdf|data dostępu=2015-01-11}}</ref>. Część reform była również hamowana przez związanych z prezydentem socjalistycznych członków rządu, którzy blokowali liberalne ustawy<ref name="Roman18"/>. Negatywnie na popularność gabinetu wpływała także jego postawa utrudniająca przyjazd do kraju byłego króla [[Michał Hohenzollern-Sigmaringen|Michała]]<ref name="bio"/>.
Rząd Petre Romana napotkał podobne problemy jak inne pierwsze niekomunistyczne rządy w państwach regionu związane z koniecznością przekształcenia gospodarki [[Gospodarka planowa|centralnie planowanej]] na rynkową. Władze zaczęły jednak zachowywać część mechanizmów nierynkowych w celu ochrony przemysłu ciężkiego rozbudowywanego w latach 60. Zachowanie to powodowało problemy z jakością wyrobów fabryk w tym zbrojeniowych. W rezultacie załamał się eksport, co dodatkowo wpłynęło negatywnie na postrzeganie kraju na arenie międzynarodowej<ref name="Marczuk35">{{Cytuj książkę |nazwisko = Marczuk| imię = Karina Paulina| autor link = | tytuł = Dwie dekady zmian: Rumunia 1989–2009| wydawca = Difin| miejsce = Warszawa| rok = 2009| strony = 35| isbn =}}</ref>. Rząd był krytykowany za zbyt mocne wpływy postkomunistów, a także kierowanie się nadal ideałami socjalistycznymi, przez co nie dążył do kluczowych reform gospodarczych<ref name="Paramio10">{{cytuj książkę | tytuł = Democratic transition in Romania | miejsce = Madryt| data = 9 kwietnia 2002| strony = 10| rozdział = Romania: an excessively long transition| nazwisko r = Paramio |imię r = Ludolfo|wydawca=Fride|język = en|url=http://fride.org/descarga/CR_rumania_ing_abr02.pdf|data dostępu=2015-01-11}}</ref>. Część reform była również hamowana przez związanych z prezydentem socjalistycznych członków rządu, którzy blokowali liberalne ustawy<ref name="Roman18" />. Negatywnie na popularność gabinetu wpływała także jego postawa utrudniająca przyjazd do kraju byłego króla [[Michał I Rumuński|Michała]]<ref name="bio" />.


Od stycznia do czerwca 1990 w [[Bukareszt|Bukareszcie]] nastąpiła seria trzech [[mineriada|najazdów górników]]. Początkowo robotnicy byli zwożeni do stolicy głównie na wezwania [[Ion Iliescu|Iona Iliescu]] w celu rozprawiania się z antykomunistycznymi protestami. Czwarta mineriada pod przywództwem działacza związkowego [[Miron Cozma|Mirona Cozmy]] nastąpiła we wrześniu 1991, mając antyrządowy charakter. W wyniku tego Petre Roman musiał podać się do dymisji. Stanowisko premiera 1 października 1991 objął minister finansów [[Theodor Stolojan]]<ref name="zarate"/>.
Od stycznia do czerwca 1990 w [[Bukareszt|Bukareszcie]] nastąpiła seria trzech [[mineriada|najazdów górników]]. Początkowo robotnicy byli zwożeni do stolicy głównie na wezwania [[Ion Iliescu|Iona Iliescu]] w celu rozprawiania się z antykomunistycznymi protestami. Czwarta mineriada pod przywództwem działacza związkowego [[Miron Cozma|Mirona Cozmy]] nastąpiła we wrześniu 1991, mając antyrządowy charakter. W wyniku tego Petre Roman musiał podać się do dymisji. Stanowisko premiera 1 października 1991 objął minister finansów [[Theodor Stolojan]]<ref name="zarate" />.


=== Działalność od 1991 ===
=== Działalność od 1991 ===
W kwietniu 1992 w FSN doszło do rozłamu, znaczna część działaczy związanych z prezydentem założyła wówczas [[Partia Socjaldemokratyczna (Rumunia)|Demokratyczny Front Ocalenia Narodowego]]. Działacze związani z byłym premierem kontynuowali działalność pod dotychczasowym szyldem<ref name="zarate">{{Cytuj stronę|url=http://zarate.eu/romania.htm|tytuł=Leaders of Romania|opublikowany=zarate.eu|data dostępu=2015-01-10|język=en}}</ref>. Również w 1992 odbyły się kolejne [[wybory parlamentarne w Rumunii w 1992 roku|wybory parlamentarne]], wygrane przez postkomunistów [[Ion Iliescu|Iona Iliescu]]. Front Ocalenia Narodowego Petre'a Romana zajął trzecie miejsce z wynikiem 10,2% głosów<ref name="essex">{{Cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20090709023506/http://www2.essex.ac.uk/elect/electer/ro_er_nl.htm|tytuł=Romania|opublikowany=essex.ac.uk|data dostępu=2015-01-11|język=en}}</ref>, po czym znalazł się w opozycji. Petre Roman objął mandat poselski na czteroletnią kadencję<ref name="senat">{{Cytuj stronę|url=https://www.senat.ro/FisaSenator.aspx?ParlamentarID=cc354e1d-cef7-40b2-bd26-598520a3651d|tytuł=Petre Roman|opublikowany=senat.ro|data dostępu=2015-01-11|język=ro}}</ref>. W maju 1993 stanął na czele [[Partia Demokratyczno-Liberalna|Partii Demokratycznej]] (PD), utworzonej głównie na bazie likwidowanego wówczas Frontu Ocalenia Narodowego<ref name="zarate"/>. W 1995 w imieniu swojej partii doprowadził do koalicji z [[Rumuńska Partia Socjaldemokratyczna|Rumuńską Partią Socjaldemokratyczną]] pod nazwą Unia Socjaldemokratyczna<ref name="bio"/>.
W kwietniu 1992 w FSN doszło do rozłamu, znaczna część działaczy związanych z prezydentem założyła wówczas [[Partia Socjaldemokratyczna (Rumunia)|Demokratyczny Front Ocalenia Narodowego]]. Działacze związani z byłym premierem kontynuowali działalność pod dotychczasowym szyldem<ref name="zarate">{{Cytuj stronę|url=http://zarate.eu/romania.htm|tytuł=Leaders of Romania|opublikowany=zarate.eu|data dostępu=2015-01-10|język=en}}</ref>. Również w 1992 odbyły się kolejne [[wybory parlamentarne w Rumunii w 1992 roku|wybory parlamentarne]], wygrane przez postkomunistów [[Ion Iliescu|Iona Iliescu]]. Front Ocalenia Narodowego Petre'a Romana zajął trzecie miejsce z wynikiem 10,2% głosów<ref name="essex">{{Cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20090709023506/http://www2.essex.ac.uk/elect/electer/ro_er_nl.htm|tytuł=Romania|opublikowany=essex.ac.uk|data dostępu=2015-01-11|język=en}}</ref>, po czym znalazł się w opozycji. Petre Roman objął mandat poselski na czteroletnią kadencję<ref name="senat">{{Cytuj stronę|url=https://www.senat.ro/FisaSenator.aspx?ParlamentarID=cc354e1d-cef7-40b2-bd26-598520a3651d|tytuł=Petre Roman|opublikowany=senat.ro|data dostępu=2015-01-11|język=ro}}</ref>. W maju 1993 stanął na czele [[Partia Demokratyczno-Liberalna|Partii Demokratycznej]] (PD), utworzonej głównie na bazie likwidowanego wówczas Frontu Ocalenia Narodowego<ref name="zarate" />. W 1995 w imieniu swojej partii doprowadził do koalicji z [[Rumuńska Partia Socjaldemokratyczna|Rumuńską Partią Socjaldemokratyczną]]<ref name="bio" />.


W 1996 Petre Roman reprezentował to ugrupowanie w [[Wybory prezydenckie w Rumunii w 1996 roku|wyborach prezydenckich]], otrzymując w pierwszej turze 20,5% głosów i zajmując trzecie miejsce<ref name="dcnews">{{Cytuj stronę|url=http://www.dcnews.ro/rezultate-alegeri-preziden-iale-2014-rezultate-inregistrate-la-alegeri-preziden-iale-din-1990-pana-in-2009_457709.html|tytuł=Rezultate înregistrate la alegeri prezidențiale, din 1990 până în 2009|opublikowany=dcnews.ro|data=29 października 2014|data dostępu=2015-01-11|język=ro}}</ref>. W odbywających się równolegle wyborach parlamentarnych został wybrany w skład [[Senat (Rumunia)|Senatu]]<ref name="senat"/>. Przed drugą turą PD oficjalnie poparła późniejszego zwycięzcę, [[Emil Constantinescu|Emila Constantinescu]], reprezentanta centroprawicowej [[Rumuńska Konwencja Demokratyczna|Rumuńskiej Konwencji Demokratycznej]], z którą po jego zwycięstwie nad Ionem Iliescu zawarła koalicje rządzącą<ref name="bio"/>. W ramach uzgodnień w 1996 Petre Roman objął funkcję przewodniczącego izby wyższej rumuńskiego parlamentu<ref name="cdep"/>.
W 1996 Petre Roman reprezentował to ugrupowanie w [[Wybory prezydenckie w Rumunii w 1996 roku|wyborach prezydenckich]], otrzymując w pierwszej turze 20,5% głosów i zajmując trzecie miejsce<ref name="dcnews">{{Cytuj stronę|url=http://www.dcnews.ro/rezultate-alegeri-preziden-iale-2014-rezultate-inregistrate-la-alegeri-preziden-iale-din-1990-pana-in-2009_457709.html|tytuł=Rezultate înregistrate la alegeri prezidențiale, din 1990 până în 2009|opublikowany=dcnews.ro|data=29 października 2014|data dostępu=2015-01-11|język=ro}}</ref>. W odbywających się równolegle wyborach parlamentarnych został wybrany w skład [[Senat (Rumunia)|Senatu]]<ref name="senat" />. Przed drugą turą PD oficjalnie poparła późniejszego zwycięzcę, [[Emil Constantinescu|Emila Constantinescu]], reprezentanta centroprawicowej [[Rumuńska Konwencja Demokratyczna|Rumuńskiej Konwencji Demokratycznej]], z którą po jego zwycięstwie nad Ionem Iliescu zawarła koalicje rządzącą<ref name="bio" />. W ramach uzgodnień w 1996 Petre Roman objął funkcję przewodniczącego izby wyższej rumuńskiego parlamentu<ref name="bio" /><ref name="cdep" />.


W 1998 demokraci czasowo opuścili koalicję rządową, powrócili do niej po powołaniu nowego gabinetu z [[Radu Vasile]] na czele. Po powołaniu w 1999 nowego gabinetu [[Mugur Isărescu|Mugura Isărescu]] lider PD został powołany na stanowisko ministra stanu i ministra spraw zagranicznych, które zajmował do 2000<ref name="bio"/>. W tym samym roku kolejny raz ubiegał się o prezydenturę, otrzymując niespełna 3,0% głosów<ref name="dcnews"/>. Utrzymał natomiast mandat senatora na kadencje 2000–2004<ref name="senat"/>. W maju 2001 utracił przywództwo w Partii Demokratycznej na rzecz [[Traian Băsescu|Traiana Băsescu]]. W lutym 2004 opuścił założone przez siebie ugrupowanie, powołując nową formację pod nazwą Siła Demokratyczna<ref name="bio"/>. Po raz trzeci wystartował w tymże roku w [[Wybory prezydenckie w Rumunii w 2004 roku|wyborach prezydenckich]], uzyskując poparcie na poziomie 1,3% głosów<ref name="dcnews"/>.
W 1998 demokraci czasowo opuścili koalicję rządową, powrócili do niej po powołaniu nowego gabinetu z [[Radu Vasile]] na czele. Po utworzeniu w 1999 nowego rządu [[Mugur Isărescu|Mugura Isărescu]] lider PD objął stanowiska ministra stanu i ministra spraw zagranicznych, które zajmował do 2000<ref name="bio" />. W tym samym roku kolejny raz ubiegał się o prezydenturę, otrzymując niespełna 3,0% głosów<ref name="dcnews" />. Utrzymał natomiast mandat senatora na kadencje 2000–2004<ref name="senat" />. W maju 2001 utracił przywództwo w Partii Demokratycznej na rzecz [[Traian Băsescu|Traiana Băsescu]]. W lutym 2004 opuścił założone przez siebie ugrupowanie, powołując nową formację pod nazwą Siła Demokratyczna<ref name="bio" />. Po raz trzeci wystartował w tymże roku w [[Wybory prezydenckie w Rumunii w 2004 roku|wyborach prezydenckich]], uzyskując poparcie na poziomie 1,3% głosów<ref name="dcnews" />.


W 2008 przyjął propozycję premiera [[Călin Popescu-Tăriceanu|Călina Popescu-Tăriceanu]] objęcia stanowiska pełnomocnika rządu ds. rumuńskiej diaspory. Wstąpił następnie w szeregi [[Partia Narodowo-Liberalna (Rumunia)|Partii Narodowo-Liberalnej]] (PNL)<ref name="bio"/>. W [[wybory parlamentarne w Rumunii w 2012 roku|wyborach w 2012]] uzyskał z ramienia PNL mandat poselski<ref name="cdep">{{Cytuj stronę|url=https://www.cdep.ro/pls/parlam/structura.mp?idm=316|tytuł=Petre Roman|opublikowany=cdep.ro|data dostępu=2015-01-11|język=ro}}</ref>.
W 2008 przyjął propozycję premiera [[Călin Popescu-Tăriceanu|Călina Popescu-Tăriceanu]] objęcia stanowiska pełnomocnika rządu ds. rumuńskiej diaspory. Wstąpił następnie w szeregi [[Partia Narodowo-Liberalna (Rumunia)|Partii Narodowo-Liberalnej]] (PNL)<ref name="bio" />. W [[wybory parlamentarne w Rumunii w 2012 roku|wyborach w 2012]] uzyskał z ramienia PNL mandat poselski<ref name="cdep">{{Cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20150111213707/https://www.cdep.ro/pls/parlam/structura.mp?idm=316|tytuł=Petre Roman|opublikowany=cdep.ro|data dostępu=2015-01-11|język=ro}}</ref>.


W 2017 został oskarżony wraz z m.in. byłym prezydentem [[Ion Iliescu|Ionem Iliescu]] w postępowaniu dotyczącym spacyfikowania przez górników w czerwcu 1990 antyrządowych manifestacji w Bukareszcie<ref>{{Cytuj stronę|url=https://www.romania-insider.com/trial-ion-iliescu-miners-riot-case/|tytuł=Trial starts for ex-Romanian president charged with crimes against humanity in „miners’ riot” case|data=20 lutego 2018|opublikowany=romania-insider.com|data dostępu=2018-02-20}}</ref>.
W 2017 został oskarżony wraz z m.in. byłym prezydentem [[Ion Iliescu|Ionem Iliescu]] w postępowaniu dotyczącym spacyfikowania przez górników w czerwcu 1990 antyrządowych manifestacji w Bukareszcie<ref>{{Cytuj stronę|url=https://www.romania-insider.com/trial-ion-iliescu-miners-riot-case/|tytuł=Trial starts for ex-Romanian president charged with crimes against humanity in „miners’ riot” case|data=20 lutego 2018|opublikowany=romania-insider.com|data dostępu=2018-02-20}}</ref>.
Linia 48: Linia 48:
== Odznaczenia ==
== Odznaczenia ==
* Kawaler [[Order Gwiazdy Rumunii|Orderu Gwiazdy Rumunii]] – 2002<ref>{{Cytuj stronę|url=http://canord.presidency.ro/ro/decorari/cautare |tytuł=Persoane Decorate |opublikowany=canord.presidency.ro |data dostępu=2019-02-20 |język=ro}}</ref>
* Kawaler [[Order Gwiazdy Rumunii|Orderu Gwiazdy Rumunii]] – 2002<ref>{{Cytuj stronę|url=http://canord.presidency.ro/ro/decorari/cautare |tytuł=Persoane Decorate |opublikowany=canord.presidency.ro |data dostępu=2019-02-20 |język=ro}}</ref>
* [[Order Zasługi (Portugalia)|Krzyż Wielki Orderu Zasługi]] – [[Portugalia]], 2000<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.ordens.presidencia.pt/?idc=154 |tytuł=Cidadãos Estrangeiros Agraciados com Ordens Portuguesas|opublikowany=presidencia.pt|data dostępu=2015-01-11|język=pt}}</ref>
* Krzyż Wielki [[Order Zasługi (Portugalia)|Orderu Zasługi]] – [[Portugalia]], 2000<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.ordens.presidencia.pt/?idc=154 |tytuł=Cidadãos Estrangeiros Agraciados com Ordens Portuguesas|opublikowany=presidencia.pt|data dostępu=2015-01-11|język=pt}}</ref>


== Przypisy ==
== Przypisy ==

Aktualna wersja na dzień 18:36, 3 gru 2024

Petre Roman
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

22 lipca 1946
Bukareszt

Premier Rumunii
Okres

od 22 grudnia 1989
do 1 października 1991

Przynależność polityczna

Front Ocalenia Narodowego

Poprzednik

Constantin Dăscălescu

Następca

Theodor Stolojan

podpis
Odznaczenia
Kawaler Orderu Gwiazdy Rumunii (republ.) Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Portugalia)

Petre Roman (ur. 22 lipca 1946 w Bukareszcie[1]) – rumuński polityk, inżynier i wykładowca akademicki. Premier Rumunii w latach 1989–1991 – pierwszy po rewolucji i obaleniu reżimu Nicolae Ceaușescu. Jeden z liderów Frontu Ocalenia Narodowego, założyciel i przywódca Partii Demokratycznej, przewodniczący Senatu (1996–1999), minister spraw zagranicznych (1999–2000), kandydat w wyborach prezydenckich.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Wykształcenie i działalność zawodowa

[edytuj | edytuj kod]

Petre Roman w 1968 ukończył studia na wydziale energetycznym Instytutu Politechnicznego w Bukareszcie. W 1971 uzyskał dyplom DEA na Uniwersytecie Tuluza III – Paul Sabatier. W 1974 doktoryzował się w zakresie inżynierii w Instytucie Mechaniki Płynów w Tuluzie[1][2].

Od 1976 pracował jako asystent na wydziale energetycznym macierzystej uczelni, w 1976 objął stanowisko wykładowcy. W 1985 stanął na czele katedry hydrauliki maszyn, a w 1990 został profesorem na Uniwersytecie Technicznym w Kiszyniowie[1][2].

Premier Rumunii

[edytuj | edytuj kod]

Był jednym z aktywistów rewolucji z grudnia 1989, która doprowadziła do upadku reżimu Nicolae Ceaușescu. Wszedł w skład rady Frontu Ocalenia Narodowego, organu skupiającego osoby cywilne (w dużej mierze członków partii komunistycznej) i wojskowych, który przejął władzę w kraju. Lider ugrupowania Ion Iliescu 26 grudnia 1989 został tymczasowym prezydentem, a tego samego dnia Petre Roman objął stanowisko premiera[3]. Rząd ten miał charakter gabinetu przejściowego, powołanego do czasu pierwszych wolnych wyborów po II wojnie światowej w Rumunii. Wybory z 20 maja 1990 (parlamentarne i prezydenckie) wygrał Front Ocalenia Narodowego, który zdobył 263 mandaty w 395-osobowej Izbie Deputowanych[4], z których jeden przypadł premierowi[5]. 28 czerwca 1990 Petre Roman ponownie został premierem[1].

Rząd Petre Romana napotkał podobne problemy jak inne pierwsze niekomunistyczne rządy w państwach regionu związane z koniecznością przekształcenia gospodarki centralnie planowanej na rynkową. Władze zaczęły jednak zachowywać część mechanizmów nierynkowych w celu ochrony przemysłu ciężkiego rozbudowywanego w latach 60. Zachowanie to powodowało problemy z jakością wyrobów fabryk w tym zbrojeniowych. W rezultacie załamał się eksport, co dodatkowo wpłynęło negatywnie na postrzeganie kraju na arenie międzynarodowej[6]. Rząd był krytykowany za zbyt mocne wpływy postkomunistów, a także kierowanie się nadal ideałami socjalistycznymi, przez co nie dążył do kluczowych reform gospodarczych[7]. Część reform była również hamowana przez związanych z prezydentem socjalistycznych członków rządu, którzy blokowali liberalne ustawy[3]. Negatywnie na popularność gabinetu wpływała także jego postawa utrudniająca przyjazd do kraju byłego króla Michała[1].

Od stycznia do czerwca 1990 w Bukareszcie nastąpiła seria trzech najazdów górników. Początkowo robotnicy byli zwożeni do stolicy głównie na wezwania Iona Iliescu w celu rozprawiania się z antykomunistycznymi protestami. Czwarta mineriada pod przywództwem działacza związkowego Mirona Cozmy nastąpiła we wrześniu 1991, mając antyrządowy charakter. W wyniku tego Petre Roman musiał podać się do dymisji. Stanowisko premiera 1 października 1991 objął minister finansów Theodor Stolojan[8].

Działalność od 1991

[edytuj | edytuj kod]

W kwietniu 1992 w FSN doszło do rozłamu, znaczna część działaczy związanych z prezydentem założyła wówczas Demokratyczny Front Ocalenia Narodowego. Działacze związani z byłym premierem kontynuowali działalność pod dotychczasowym szyldem[8]. Również w 1992 odbyły się kolejne wybory parlamentarne, wygrane przez postkomunistów Iona Iliescu. Front Ocalenia Narodowego Petre'a Romana zajął trzecie miejsce z wynikiem 10,2% głosów[4], po czym znalazł się w opozycji. Petre Roman objął mandat poselski na czteroletnią kadencję[9]. W maju 1993 stanął na czele Partii Demokratycznej (PD), utworzonej głównie na bazie likwidowanego wówczas Frontu Ocalenia Narodowego[8]. W 1995 w imieniu swojej partii doprowadził do koalicji z Rumuńską Partią Socjaldemokratyczną[1].

W 1996 Petre Roman reprezentował to ugrupowanie w wyborach prezydenckich, otrzymując w pierwszej turze 20,5% głosów i zajmując trzecie miejsce[10]. W odbywających się równolegle wyborach parlamentarnych został wybrany w skład Senatu[9]. Przed drugą turą PD oficjalnie poparła późniejszego zwycięzcę, Emila Constantinescu, reprezentanta centroprawicowej Rumuńskiej Konwencji Demokratycznej, z którą po jego zwycięstwie nad Ionem Iliescu zawarła koalicje rządzącą[1]. W ramach uzgodnień w 1996 Petre Roman objął funkcję przewodniczącego izby wyższej rumuńskiego parlamentu[1][5].

W 1998 demokraci czasowo opuścili koalicję rządową, powrócili do niej po powołaniu nowego gabinetu z Radu Vasile na czele. Po utworzeniu w 1999 nowego rządu Mugura Isărescu lider PD objął stanowiska ministra stanu i ministra spraw zagranicznych, które zajmował do 2000[1]. W tym samym roku kolejny raz ubiegał się o prezydenturę, otrzymując niespełna 3,0% głosów[10]. Utrzymał natomiast mandat senatora na kadencje 2000–2004[9]. W maju 2001 utracił przywództwo w Partii Demokratycznej na rzecz Traiana Băsescu. W lutym 2004 opuścił założone przez siebie ugrupowanie, powołując nową formację pod nazwą Siła Demokratyczna[1]. Po raz trzeci wystartował w tymże roku w wyborach prezydenckich, uzyskując poparcie na poziomie 1,3% głosów[10].

W 2008 przyjął propozycję premiera Călina Popescu-Tăriceanu objęcia stanowiska pełnomocnika rządu ds. rumuńskiej diaspory. Wstąpił następnie w szeregi Partii Narodowo-Liberalnej (PNL)[1]. W wyborach w 2012 uzyskał z ramienia PNL mandat poselski[5].

W 2017 został oskarżony wraz z m.in. byłym prezydentem Ionem Iliescu w postępowaniu dotyczącym spacyfikowania przez górników w czerwcu 1990 antyrządowych manifestacji w Bukareszcie[11].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Ojciec Petre'a Romana, Valter Roman, urodził się w rodzinie siedmiogrodzkich Żydów jako Ernst Neulander. Był działaczem komunistycznym, ochotnikiem w hiszpańskiej wojnie domowej, a w czasie II wojny światowej aktywistą Kominternu w Moskwie, gdzie poznał swoją przyszłą żonę, pochodzącą z Hiszpanii, Hortensię[12]. Pierwszą żoną Petre'a Romana była Mioara Georgescu, para rozwiodła się w 2007. W 2009 polityk ożenił się z Silvią Chifiriuc[13].

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j k Petre Roman. ziare.com. [dostęp 2015-01-11]. (rum.).
  2. a b Petre Roman. clubmadrid.org. [dostęp 2015-01-11]. (rum.).
  3. a b Petre Roman: Peculiarities of the transition in Romania. W: Democratic transition in Romania. Madryt: Fride, 9 kwietnia 2002, s. 18. [dostęp 2015-01-11]. (ang.).
  4. a b Romania. essex.ac.uk. [dostęp 2015-01-11]. (ang.).
  5. a b c Petre Roman. cdep.ro. [dostęp 2015-01-11]. (rum.).
  6. Karina Paulina Marczuk: Dwie dekady zmian: Rumunia 1989–2009. Warszawa: Difin, 2009, s. 35.
  7. Ludolfo Paramio: Romania: an excessively long transition. W: Democratic transition in Romania. Madryt: Fride, 9 kwietnia 2002, s. 10. [dostęp 2015-01-11]. (ang.).
  8. a b c Leaders of Romania. zarate.eu. [dostęp 2015-01-10]. (ang.).
  9. a b c Petre Roman. senat.ro. [dostęp 2015-01-11]. (rum.).
  10. a b c Rezultate înregistrate la alegeri prezidențiale, din 1990 până în 2009. dcnews.ro, 29 października 2014. [dostęp 2015-01-11]. (rum.).
  11. Trial starts for ex-Romanian president charged with crimes against humanity in „miners’ riot” case. romania-insider.com, 20 lutego 2018. [dostęp 2018-02-20].
  12. Upheaval in the East: Leadership; An Aristocrat Among the Revolutionaries. nytimes.com, 27 grudnia 1989. [dostęp 2015-01-11].
  13. Petre Roman s-a cununat religios cu Silvia Chifiriuc. mediafax.ro, 6 czerwca 2009. [dostęp 2015-01-11].
  14. Persoane Decorate. canord.presidency.ro. [dostęp 2019-02-20]. (rum.).
  15. Cidadãos Estrangeiros Agraciados com Ordens Portuguesas. presidencia.pt. [dostęp 2015-01-11]. (port.).