Przejdź do zawartości

Łazik (badania kosmosu): Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
więcej, trzeba jeszcze o misji Hayabusa2
łaziki Hayabusy 2
 
Linia 57: Linia 57:


== Mobilne lądowniki na planetoidach ==
== Mobilne lądowniki na planetoidach ==
[[Plik:MASCOT on Ryugu.jpg|mały|lewo|alt=Ilustracja. Metalowy sześcian leży na ciemnoszarej, nierównej powierzchni.|Wizualizacja łazika MASCOT na powierzchni planetoidy Rygu]]
Małe [[Planetoida|planetoidy]] mają znikomą grawitację, a ukształtowanie ich powierzchni jest zazwyczaj nieznane przed startem misji, co wymusza odmienne rozwiązania ruchu samobieżnych lądowników niż na większych obiektach. Wysłane dotąd urządzenia poruszają się raczej skokami, niż na kołach. W 2005 roku japońska sonda [[Hayabusa (sonda kosmiczna)|Hayabusa]] badająca planetoidę [[(25143) Itokawa]] uwolniła skaczący łazik MINERVA, który jednak nie trafił w cel<ref name="MINERVA" />.
Małe [[Planetoida|planetoidy]] mają znikomą grawitację, a ukształtowanie ich powierzchni jest zazwyczaj nieznane przed startem misji, co wymusza odmienne rozwiązania ruchu samobieżnych lądowników niż na większych obiektach. Wysłane dotąd urządzenia poruszają się raczej skokami, niż na kołach. W 2005 roku japońska sonda [[Hayabusa (sonda kosmiczna)|Hayabusa]] badająca planetoidę [[(25143) Itokawa]] uwolniła skaczący łazik MINERVA, który jednak nie trafił w cel<ref name="MINERVA" />. Późniejsza misja [[Hayabusa 2]] badająca planetoidę [[(162173) Ryugu]] miała na pokładzie aż cztery miniaturowe łaziki. 21 września 2018 roku sonda uwolniła dwa pierwsze skaczące łaziki, oznaczone MINERVA-II1 Rover-1A (HIBOU) i Rover-1B (OWL). Oba urządzenia wylądowały na planetoidzie i przekazały dane i zdjęcia<ref name="MINERVA-II1" /><ref name="MINERVA-II1-PS" />. 3 października na planetoidzie wylądował łazik MASCOT, który także funkcjonował po wylądowaniu i przemieszczał się skokami po powierzchni ciała<ref name="MASCOT" />. Czwarty łazik MINERVA-II2 (ULULA) zawiódł przed rozpoczęciem misji, dlatego został wykorzystany tylko do pomiaru pola grawitacyjnego; 3 października 2019 został uwolniony i okrążał planetoidę przed swoim rozbiciem<ref name="MINERVA-II2" /><ref name="NASA-Hayabusa2" />.


== Planowane misje ==
== Planowane misje ==
Linia 77: Linia 78:
<ref name="ExoMars">{{cytuj stronę |url = http://exploration.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=45084 |tytuł = The ESA-NASA ExoMars Programme Rover, 2018 |data = 2010-09-05 |data dostępu = 2010-12-01}}</ref>
<ref name="ExoMars">{{cytuj stronę |url = http://exploration.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=45084 |tytuł = The ESA-NASA ExoMars Programme Rover, 2018 |data = 2010-09-05 |data dostępu = 2010-12-01}}</ref>
<ref name="ExoMars2022">{{Cytuj stronę |url = http://www.esa.int/Newsroom/Press_Releases/ExoMars_to_take_off_for_the_Red_Planet_in_2022 |tytuł = N° 6–2020: ExoMars to take off for the Red Planet in 2022 |data = 2020-03-12 |opublikowany = ESA |język = en |data dostępu = 2020-08-22}}</ref>
<ref name="ExoMars2022">{{Cytuj stronę |url = http://www.esa.int/Newsroom/Press_Releases/ExoMars_to_take_off_for_the_Red_Planet_in_2022 |tytuł = N° 6–2020: ExoMars to take off for the Red Planet in 2022 |data = 2020-03-12 |opublikowany = ESA |język = en |data dostępu = 2020-08-22}}</ref>
<ref name="isro">{{cytuj pismo |tytuł = Isro working towards Chandrayaan-2 mission launch next month |url = https://timesofindia.indiatimes.com/home/science/isro-working-towards-chandrayaan-2-mission-launch-next-month/articleshow/67365429.cms |czasopismo = The Times of India |data = 2019-01-04 |data dostępu = 2019-01-04}}</ref>
<ref name="isro">{{cytuj |tytuł = Isro working towards Chandrayaan-2 mission launch next month |url = https://timesofindia.indiatimes.com/home/science/isro-working-towards-chandrayaan-2-mission-launch-next-month/articleshow/67365429.cms |opublikowany = The Times of India |data = 2019-01-04 |data dostępu = 2019-01-04}}</ref>
<ref name="Kosmonauta">{{cytuj stronę |url = http://www.kosmonauta.net/index.php/Misje-bezzalogowe/Uklad-Sloneczny/merb-11-08.html |tytuł = Opportunity dotarł do krateru Endeavour |autor = Krzysztof Kajda |data = 2011-08-12 |opublikowany = kosmonauta.net |archiwum = https://web.archive.org/web/20120113212341/http://www.kosmonauta.net/index.php/Misje-bezzalogowe/Uklad-Sloneczny/merb-11-08.html |zarchiwizowano = 2012-01-13 |data dostępu = 2011-08-14}}</ref>
<ref name="Kosmonauta">{{cytuj stronę |url = http://www.kosmonauta.net/index.php/Misje-bezzalogowe/Uklad-Sloneczny/merb-11-08.html |tytuł = Opportunity dotarł do krateru Endeavour |autor = Krzysztof Kajda |data = 2011-08-12 |opublikowany = kosmonauta.net |archiwum = https://web.archive.org/web/20120113212341/http://www.kosmonauta.net/index.php/Misje-bezzalogowe/Uklad-Sloneczny/merb-11-08.html |zarchiwizowano = 2012-01-13 |data dostępu = 2011-08-14}}</ref>
<ref name="LRVSpeed">{{cytuj pismo |autor = Pete Lyons |tytuł = 10 Best Ahead-of-Their-Time Machines |czasopismo = Car and Driver |numer = 1/88 |strony = 78}} Rekord nie został dotąd (styczeń 2019 r.) pobity.</ref>
<ref name="LRVSpeed">{{cytuj pismo |autor = Pete Lyons |tytuł = 10 Best Ahead-of-Their-Time Machines |czasopismo = Car and Driver |numer = 1/88 |strony = 78}} Rekord nie został dotąd (styczeń 2019 r.) pobity.</ref>
Linia 86: Linia 87:
<ref name="Mars2020">{{cytuj stronę |url = https://www.urania.edu.pl/misje/mars-2020 |tytuł = Mars 2020 |data = 2020-07-30 |opublikowany = Urania – Postępy Astronomii |data dostępu = 2020-08-22}}</ref>
<ref name="Mars2020">{{cytuj stronę |url = https://www.urania.edu.pl/misje/mars-2020 |tytuł = Mars 2020 |data = 2020-07-30 |opublikowany = Urania – Postępy Astronomii |data dostępu = 2020-08-22}}</ref>
<ref name="Mars3">{{cytuj stronę |url = https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1971-049F |tytuł = Mars 3 Lander |praca = NSSDC Master Catalog |opublikowany = NASA |język = en |data dostępu = 2019-03-05}}</ref>
<ref name="Mars3">{{cytuj stronę |url = https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1971-049F |tytuł = Mars 3 Lander |praca = NSSDC Master Catalog |opublikowany = NASA |język = en |data dostępu = 2019-03-05}}</ref>
<ref name="MASCOT">{{Cytuj | autor = Emily Lakdawalla | tytuł = MASCOT landing on Ryugu a success | url = https://www.planetary.org/articles/mascot-landing-on-ryugu-successful | opublikowany = [[The Planetary Society]] | data = 2018-10-05 | język = en}}</ref>
<ref name="MAX-C">{{cytuj stronę |url = http://mepag.jpl.nasa.gov/decadal/LisaMPratt.pdf |tytuł = Mars Astrobiology Explorer-Cacher (MAX-C): A Potential Rover Mission for 2018 |data = 2010-09-15 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100528034922/http://mepag.jpl.nasa.gov/decadal/LisaMPratt.pdf |zarchiwizowano = 2010-05-28 |data dostępu = 2010-12-01}}</ref>
<ref name="MAX-C">{{cytuj stronę |url = http://mepag.jpl.nasa.gov/decadal/LisaMPratt.pdf |tytuł = Mars Astrobiology Explorer-Cacher (MAX-C): A Potential Rover Mission for 2018 |data = 2010-09-15 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100528034922/http://mepag.jpl.nasa.gov/decadal/LisaMPratt.pdf |zarchiwizowano = 2010-05-28 |data dostępu = 2010-12-01}}</ref>
<ref name="MERClean">{{cytuj stronę |url = http://marsrovers.jpl.nasa.gov/mission/status_spiritAll_2007.html#sol1219 |tytuł = Spirit’s Solar Panels Get Spring Cleaning |data = 2007-06-18 |data dostępu = 2010-11-13}}</ref>
<ref name="MERClean">{{cytuj stronę |url = http://marsrovers.jpl.nasa.gov/mission/status_spiritAll_2007.html#sol1219 |tytuł = Spirit’s Solar Panels Get Spring Cleaning |data = 2007-06-18 |data dostępu = 2010-11-13}}</ref>
<ref name="MINERVA">{{Cytuj | autor = Tetsuo Yoshimitsu | tytuł = Anxiously Awaiting the Fruits of Our Labor | url = https://global.jaxa.jp/article/special/hayabusa/yoshimitsu_e.html | opublikowany = JAXA | data dostępu = 2024-12-10 | język = en}}</ref>
<ref name="MINERVA">{{Cytuj | autor = Tetsuo Yoshimitsu | tytuł = Anxiously Awaiting the Fruits of Our Labor | url = https://global.jaxa.jp/article/special/hayabusa/yoshimitsu_e.html | opublikowany = JAXA | data dostępu = 2024-12-10 | język = en}}</ref>
<ref name="MINERVA-II1-PS">{{Cytuj | autor = Jason Davis | tytuł = Japan's Hayabusa2 spacecraft successfully drops rovers on asteroid Ryugu | url = https://www.planetary.org/articles/minerva-ii1-successful-landing | opublikowany = [[The Planetary Society]] | data = 2018-09-22 | język = en}}</ref>
<ref name="MINERVA-II1">{{Cytuj | tytuł = Minerva II Rover-1A | url = https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2014-076F | opublikowany = NASA Space Science Data Coordinated Archive | data = 2022-10-28 | data dostępu = 2024-12-13 | język = en}}</ref>
<ref name="MINERVA-II2">{{Cytuj | tytuł = Minerva II Rover-2 | url = https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2014-076J | opublikowany = NASA Space Science Data Coordinated Archive | data = 2022-10-28 | data dostępu = 2024-12-13 | język = en}}</ref>
<ref name="MSLLaunch">{{cytuj stronę |url = http://mars.jpl.nasa.gov/news/whatsnew/index.cfm?FuseAction=ShowNews&NewsID=1189 |tytuł = NASA Launches Most Capable and Robust Rover To Mars |opublikowany = JPL Mars Exploration Program |data = 2011-11-26 |data dostępu = 2012-02-15}}</ref>
<ref name="MSLLaunch">{{cytuj stronę |url = http://mars.jpl.nasa.gov/news/whatsnew/index.cfm?FuseAction=ShowNews&NewsID=1189 |tytuł = NASA Launches Most Capable and Robust Rover To Mars |opublikowany = JPL Mars Exploration Program |data = 2011-11-26 |data dostępu = 2012-02-15}}</ref>
<ref name="MSLOverview">{{cytuj stronę |url = http://mars.jpl.nasa.gov/msl/mission/overview/ |tytuł = Mars Science Laboratory: Mission Overview |opublikowany = NASA/JPL |data dostępu = 2012-08-20}}</ref>
<ref name="MSLOverview">{{cytuj stronę |url = http://mars.jpl.nasa.gov/msl/mission/overview/ |tytuł = Mars Science Laboratory: Mission Overview |opublikowany = NASA/JPL |data dostępu = 2012-08-20}}</ref>
<ref name="MSLpostcards">{{Cytuj stronę |url = https://mars.nasa.gov/news/8726/8-martian-postcards-to-celebrate-curiositys-landing-anniversary/?site=msl |tytuł = 8 Martian Postcards to Celebrate Curiosity’s Landing Anniversary |data = 2020-08-03 |praca = Mars Exploration Program |opublikowany = NASA |język = en |data dostępu = 2020-08-22}}</ref>
<ref name="MSLpostcards">{{Cytuj stronę |url = https://mars.nasa.gov/news/8726/8-martian-postcards-to-celebrate-curiositys-landing-anniversary/?site=msl |tytuł = 8 Martian Postcards to Celebrate Curiosity’s Landing Anniversary |data = 2020-08-03 |praca = Mars Exploration Program |opublikowany = NASA |język = en |data dostępu = 2020-08-22}}</ref>
<ref name="NASA-Hayabusa2">{{Cytuj | tytuł = Hayabusa2 | url = https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2014-076A | opublikowany = NASA Space Science Data Coordinated Archive | data = 2022-10-28 | data dostępu = 2024-12-13 | język = en}}</ref>
<ref name="OppClouds">{{cytuj stronę |url = http://marsrovers.jpl.nasa.gov/gallery/press/opportunity/20041213a.html |tytuł = Mars Rovers Spot Water-Clue Mineral, Frost, Clouds |data = 2004-12-13 |opublikowany = NASA |data dostępu = 2010-11-13}}</ref>
<ref name="OppClouds">{{cytuj stronę |url = http://marsrovers.jpl.nasa.gov/gallery/press/opportunity/20041213a.html |tytuł = Mars Rovers Spot Water-Clue Mineral, Frost, Clouds |data = 2004-12-13 |opublikowany = NASA |data dostępu = 2010-11-13}}</ref>
<ref name="OppCurrent">{{cytuj stronę |url = http://marsrovers.nasa.gov/mission/status_opportunityAll.html#sol3030 |tytuł = With Curiosity on the Surface Opportunity Will Resume Driving Soon |data = 2012-08-07 |archiwum = https://www.webcitation.org/6BVjKpjjc?url=http://marsrovers.nasa.gov/mission/status_opportunityAll.html#sol3030 |zarchiwizowano = 2012-10-18 |data dostępu = 2012-08-20}}</ref>
<ref name="OppCurrent">{{cytuj stronę |url = http://marsrovers.nasa.gov/mission/status_opportunityAll.html#sol3030 |tytuł = With Curiosity on the Surface Opportunity Will Resume Driving Soon |data = 2012-08-07 |archiwum = https://www.webcitation.org/6BVjKpjjc?url=http://marsrovers.nasa.gov/mission/status_opportunityAll.html#sol3030 |zarchiwizowano = 2012-10-18 |data dostępu = 2012-08-20}}</ref>

Aktualna wersja na dzień 14:22, 13 gru 2024

Porównanie trzech generacji łazików marsjańskich: Sojournera z misji Mars Pathfinder, łazika z serii Mars Exploration Rover i Mars Science Laboratory

Łazik – rodzaj sondy kosmicznej, posiadający możliwość poruszania się po powierzchni ciała, na którym wylądował (planety, księżyca, lub planetoidy). Łazik, dzięki swojej mobilności, ma dużą przewagę nad zwykłym lądownikiem w kwestii wyboru miejsca i obiektu badań, jednak jego wysłanie jest znacznie droższe ze względu na konieczność umieszczenia systemu napędowego wewnątrz sondy, co znacznie zwiększa jej wagę. Do łazików zaliczane są głównie pojazdy bezzałogowe, ale łazikiem księżycowym był też nazywany załogowy Lunar Roving Vehicle, używany w misjach programu Apollo[1].

Łaziki księżycowe

[edytuj | edytuj kod]

Program Łunochod

[edytuj | edytuj kod]
Model Łunochoda 2, jednego z pierwszych łazików
 Osobny artykuł: Łunochod.

Pierwsze łaziki zostały zaprojektowane w ramach radzieckiego programu kosmicznego Łuna i nosiły nazwę Łunochodów (ros. Луноход, „chodzący po Księżycu”). Pierwszy z nich, Łunochod 201 uległ zniszczeniu po awarii rakiety nośnej, ale dwa kolejne pojazdy, Łunochod 1 i Łunochod 2 bezpiecznie dotarły na Księżyc na początku lat 70. XX wieku. Łaziki pokonały na Srebrnym Globie dystans odpowiednio 10,54 km i 37 km; przesłały zdjęcia z powierzchni i przeprowadziły na miejscu badania regolitu księżycowego. Były one sterowane z Ziemi. Do zasilania używały ogniw słonecznych, a podczas nocy, trwającej na Księżycu prawie 2 ziemskie tygodnie, do utrzymania aparatury w odpowiedniej temperaturze korzystały z ogrzewania radioizotopowego[2][3]. Czwarty łazik zbudowany w ramach tego programu, Łunochod 3, pozostał na Ziemi po anulowaniu misji[4].

Lunar Roving Vehicle

[edytuj | edytuj kod]
Pojazd używany w misji Apollo 15
 Osobny artykuł: Lunar Roving Vehicle.

Podczas trzech ostatnich lotów załogowych na Księżyc, Apollo 15, 16 i 17, astronauci posługiwali się do przemierzania dużych dystansów pojazdami Lunar Roving Vehicle (LRV), zdolnymi do przewożenia transportu o masie 409 kg, w tym dwóch osób. Pojazdy miały lekką konstrukcję, były zasilane za pomocą dwóch baterii 36-woltowych i osiągały prędkość ok. 13 km/h, choć Eugene Cernan z misji Apollo 17 osiągnął maksymalną prędkość 18 km/h[5].

Program Chang’e

[edytuj | edytuj kod]
Zdjęcie. Mały błyszczący pojazd na ażurowych kołach stoi w szarym krajobrazie pod czarnym niebem.
Łazik Yutu-2 w kraterze Von Kármán
 Osobny artykuł: Program Chang’e.

Chińska Narodowa Agencja Kosmiczna (CNSA) w ramach programu Chang’e wysłała na Księżyc w 2013 roku lądownik Chang’e 3 i sześciokołowy łazik księżycowy Yutu („Jadeitowy królik”), w celu badania powierzchni Srebrnego Globu[6]. Sonda wylądowała 14 grudnia na obszarze Mare Imbrium[7]. 3 stycznia 2019 lądownik Chang’e 4 z łazikiem Yutu-2 wylądował w kraterze Von Kármán na niewidocznej stronie Księżyca[8]. W misja Chang’e 6, która wylądowała w 2024 roku w kraterze Apollo, lądownik był wyposażony w miniłazik o nazwie Jinchan[9][10].

Program Chandrayaan

[edytuj | edytuj kod]
Zdjęcie. Mały pojazd na kółkach, pokryty złotą folią, zjeżdża z rampy na szary grunt.
Łazik Pragyan wyjeżdża na powierzchnię

Indyjska Organizacja Badań Kosmicznych (ISRO) w ramach misji Chandrayaan-2 wysłała na Księżyc 22 lipca 2019 roku lądownik Vikram z łazikiem Pragyan[11][12]. Misja zakończyła się niepowodzeniem, lądownik z łazikiem roztrzaskały się o powierzchnię Księżyca 6 września 2019 roku[13]. Kolejna misja, Chandrayaan-3 była już udana, 23 lipca 2023 roku identycznie nazwany lądownik Vikram osiadł na powierzchni Księżyca i po kilku godzinach wypuścił łazik Pragyan na powierzchnię[14].

Łaziki marsjańskie

[edytuj | edytuj kod]

Program Mars (radziecki)

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Mars 3.

Pierwszym łazikiem, który bezpiecznie dotarł na powierzchnię Marsa w grudniu 1971 r., był PrOP-M (ros. Прибор оценки проходимости – Марс, „instrument oceny drożności – Mars”) na pokładzie radzieckiej sondy Mars-3. Było to niewielkie urządzenie o masie 4,5 kg, połączone 15-metrowym przewodem z lądownikiem. Pojazd miał „chodzić” na płozach, a nie jeździć na kołach, jak inne tego typu urządzenia. Misja zakończyła się jednak klęską, kontakt z lądownikiem został stracony w kilkanaście sekund po lądowaniu i łazik nie został nigdy użyty[15]. Identyczne urządzenie znajdowało się na pokładzie sondy Mars 2, która uwolniła lądownik pięć dni wcześniej, jednak jego spadochron nie otworzył się i urządzenie uderzyło z dużą prędkością w powierzchnię planety[16].

Sojourner

[edytuj | edytuj kod]
Łazik Sojourner na powierzchni Marsa – zdjęcie lądownika Pathfinder
 Osobny artykuł: Sojourner.

Pierwszą udaną misją wykorzystującą samobieżny pojazd na innej planecie był Mars Pathfinder. 6 lipca 1997 roku z platformy lądownika zjechał na powierzchnię planety łazik Sojourner, o masie zaledwie 10,5 kg, zasilany przez baterie słoneczne. Przesłał on na Ziemię 550 zdjęć i przeprowadził analizę składu chemicznego skał.

Spirit i Opportunity

[edytuj | edytuj kod]
Mars Exploration Rover – ilustracja
 Osobny artykuł: Mars Exploration Rover.

W styczniu 2004 roku w odległych rejonach Marsa wylądowały dwa identyczne łaziki Spirit i Opportunity, tworzące program Mars Exploration Rover. Oba były zasilane bateriami słonecznymi, podobnie jak Sojourner, ale były znacznie od niego większe, o masie 185 kg. Podstawowy program ich misji obejmował 90 dni marsjańskich. Łazik Spirit działał przez 2210 dni marsjańskich i przejechał w tym czasie 7,73 km; łazik Opportunity do 7 sierpnia 2012 roku spędził na powierzchni planety 3035 marsjańskich dni i przejechał 34,64 km[17]. Dzięki ich badaniom uzyskano potwierdzenie, że w przeszłości na powierzchni Marsa istniały zbiorniki wodne; łaziki zaobserwowały także chmury typu cirrus[18] i wiry pyłowe. Wiatr co pewien czas oczyszczał panele słoneczne łazików, zwiększając ich żywotność[19]. Łazik Spirit dotarł do wzgórz Columbia Hills i tam prowadził badania geologiczne, w 2009 roku utracił jednak mobilność, a w marcu 2010 stracono z nim kontakt[20]. Opportunity we wrześniu 2010 roku minął połowę drogi między badanym wcześniej kraterem Victoria a znacznie większym kraterem Endeavour, w którym miał szansę zbadać duże odsłonięcie warstw geologicznych[21]. W sierpniu 2011 roku łazik dotarł na skraj krateru i rozpoczął jego badania[22][23]. Kontakt z sondą został utracony w czerwcu 2018, na skutek silnej burzy pyłowej, która ogarnęła znaczną część planety[24].

Curiosity

[edytuj | edytuj kod]
„Autoportret” łazika Curiosity na Marsie – mozaika zdjęć wykonanych umieszczoną na wysięgniku kamerą MAHLI
 Osobne artykuły: Mars Science Laboratory i Curiosity Rover.

W listopadzie 2011 roku NASA wysłała na Marsa, w ramach misji Mars Science Laboratory, łazika Curiosity[25], który wylądował w kraterze Gale’a 6 sierpnia 2012 roku o 5:32 UTC. Pojazd ma masę 899 kg i jest bogato wyposażonym samobieżnym laboratorium badawczym. Wykorzystuje dla zasilania radioizotopowy generator termoelektryczny zamiast używanych w poprzednich łazikach paneli słonecznych, które szybko pokrywały się pyłem. Celem jego misji jest zbadanie warunków panujących w przeszłości geologicznej na Marsie, w szczególności miejsca i roli wody w historii Marsa, oraz pod kątem możliwości istnienia życia. Podstawowa misja miała trwać 1 rok marsjański (687 dni ziemskich), z możliwością wydłużenia[26]. Do sierpnia 2020 roku łazik przebył odległość 23 kilometrów, wspinając się na stoki góry Aeolis Mons (Mount Sharp) i badając warstwy skalne odłożone tam w przeszłości[27].

Zhurong

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Tianwen-1.

Chiny w sierpniu 2020 roku wysłały na Marsa swój pierwszy lądownik wraz z łazikiem. Łazik Zhurong jest wyposażony w kamery, georadar i instrumenty do badania składu powierzchni, marsjańskiej pogody i pola magnetycznego. Jego podstawowa misja ma trwać 90 dni marsjańskich[28].

Perseverance

[edytuj | edytuj kod]
Wizualizacja łazika Mars 2020 w trakcie pracy
 Osobne artykuły: Mars 2020 i Perseverance (łazik).

W lipcu 2020 roku NASA wysłała na Marsa łazik Perseverance, wykorzystując rozwiązania technologiczne opracowane w trakcie misji MSL Curiosity. Łazik bada geologię miejsca lądowania, krateru Jezero, aby poznać historię klimatu planety i ewentualność istnienia na niej życia. Jako pierwszy zabezpieczył też próbki, które mają trafić na Ziemię z kolejną misją. Łazik był wyposażony w eksperymentalnego drona Ingenuity – miniaturowy śmigłowiec zdolny do lotu w rzadkiej atmosferze Marsa[29].

Mobilne lądowniki na planetoidach

[edytuj | edytuj kod]
Ilustracja. Metalowy sześcian leży na ciemnoszarej, nierównej powierzchni.
Wizualizacja łazika MASCOT na powierzchni planetoidy Rygu

Małe planetoidy mają znikomą grawitację, a ukształtowanie ich powierzchni jest zazwyczaj nieznane przed startem misji, co wymusza odmienne rozwiązania ruchu samobieżnych lądowników niż na większych obiektach. Wysłane dotąd urządzenia poruszają się raczej skokami, niż na kołach. W 2005 roku japońska sonda Hayabusa badająca planetoidę (25143) Itokawa uwolniła skaczący łazik MINERVA, który jednak nie trafił w cel[30]. Późniejsza misja Hayabusa 2 badająca planetoidę (162173) Ryugu miała na pokładzie aż cztery miniaturowe łaziki. 21 września 2018 roku sonda uwolniła dwa pierwsze skaczące łaziki, oznaczone MINERVA-II1 Rover-1A (HIBOU) i Rover-1B (OWL). Oba urządzenia wylądowały na planetoidzie i przekazały dane i zdjęcia[31][32]. 3 października na planetoidzie wylądował łazik MASCOT, który także funkcjonował po wylądowaniu i przemieszczał się skokami po powierzchni ciała[33]. Czwarty łazik MINERVA-II2 (ULULA) zawiódł przed rozpoczęciem misji, dlatego został wykorzystany tylko do pomiaru pola grawitacyjnego; 3 października 2019 został uwolniony i okrążał planetoidę przed swoim rozbiciem[34][35].

Planowane misje

[edytuj | edytuj kod]

ExoMars – Rosalind Franklin

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: ExoMars i Rosalind Franklin (łazik).

Europejska Agencja Kosmiczna we współpracy z Roskosmosem prowadzi program badawczy ExoMars, w ramach którego w 2016 roku został wysłany orbiter i lądownik, a w 2022 w drogę miał wyruszyć łazik. Nazwany imieniem Rosalind Franklin łazik, nieco większy od łazików MER, będzie miał możliwość wykonywania wierceń w gruncie marsjańskim na głębokość 2 m[36]. Początkowo przewidywano współpracę z NASA i wysłanie dwóch łazików[37], znacznie mniejszy amerykański łazik MAX-C (Mars Astrobiology Explorer-Cacher) miał zbierać, analizować i przechowywać najcenniejsze próbki, które w dalszej przyszłości miałyby zostać dostarczone na Ziemię[38]. Start łazika był planowany na 2020 rok, ale po analizie ryzyka i w związku z opóźnieniami wywołanymi pandemią COVID-19, został przełożony na następne okno startowe, od sierpnia do października 2022 roku[39]. W marcu 2022 roku, z powodu rosyjskiej inwazji na Ukrainę, projekt został zawieszony[40].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Edmund Staniewski, Ryszard Pawlikowski: 15 lat podboju kosmosu, 1957-1972. Wydawnictwa Ministerstwa Obrony Narodowej, 1974, s. 196, 198.
  2. ↑ Luna 17/Lunokhod 1. [w:] NSSDC Master Catalog [on-line]. NASA. [dostęp 2019-03-05]. (ang.).
  3. ↑ Luna 21/Lunokhod 2. [w:] NSSDC Master Catalog [on-line]. NASA. [dostęp 2019-03-05]. (ang.).
  4. ↑ The Day a Soviet Moon Rover Refused to Stop. [w:] Air&Space Magazine [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-03-05]. (ang.).
  5. ↑ Pete Lyons. 10 Best Ahead-of-Their-Time Machines. „Car and Driver”. s. 78.  Rekord nie został dotąd (styczeń 2019 r.) pobity.
  6. ↑ China To Launch Second Lunar Probe In 2010. 2009-11-30.
  7. ↑ Emily Lakdawalla: Chang’e 3 has successfully landed on the Moon!. The Planetary Society, 2013-12-14. [dostęp 2013-12-14]. (ang.).
  8. ↑ Krzysztof Kanawka: Chang’e 4 na Księżycu. Kosmonauta.net, 2019-01-03. [dostęp 2019-01-04].
  9. ↑ Andrew Jones, China’s Chang’e-6 is carrying a surprise rover to the moon [online], SpaceNews, 6 maja 2024 [dostęp 2024-12-10] (ang.).
  10. ↑ Leonard David, Get an up-close look at China's Chang'e 6 farside moon rover (video) [online], Space.com [dostęp 2024-12-10] (ang.).
  11. ↑ anw/map: Indie spróbują zbadać nieznany obszar Księżyca. Rakieta wyniosła narzędzia w kosmos. tvn24.pl, 2019-07-22. [dostęp 2019-07-22].
  12. ↑ Isro working towards Chandrayaan-2 mission launch next month [online], The Times of India, 4 stycznia 2019 [dostęp 2019-01-04].
  13. ↑ Jason Davis: India’s Vikram Spacecraft Apparently Crash-Lands on Moon. Planetary Society, 2019-09-06. [dostęp 2019-09-12]. (ang.).
  14. ↑ Geeta Pandey, Chandrayaan-3: What has India's Moon rover Pragyaan been up to since landing? [online], BBC, 30 lipca 2023 [dostęp 2024-12-10] (ang.).
  15. ↑ Mars 3 Lander. [w:] NSSDC Master Catalog [on-line]. NASA. [dostęp 2019-03-05]. (ang.).
  16. ↑ Mars 2 Lander. [w:] NSSDC Master Catalog [on-line]. NASA. [dostęp 2019-03-05]. (ang.).
  17. ↑ With Curiosity on the Surface Opportunity Will Resume Driving Soon. 2012-08-07. [dostęp 2012-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-18)].
  18. ↑ Mars Rovers Spot Water-Clue Mineral, Frost, Clouds. NASA, 2004-12-13. [dostęp 2010-11-13].
  19. ↑ Spirit’s Solar Panels Get Spring Cleaning. 2007-06-18. [dostęp 2010-11-13].
  20. ↑ Spirit Updates, 2010. [dostęp 2010-11-12].
  21. ↑ Opportunity Rover Reaches Halfway Point of Long Trek. 2010-09-08. [dostęp 2010-11-12].
  22. ↑ Krzysztof Kajda: Opportunity dotarł do krateru Endeavour. kosmonauta.net, 2011-08-12. [dostęp 2011-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-13)].
  23. ↑ NASA Mars Rover Arrives at New Site on Martian Surface. Mars Exploration Rover Mission, 2011-08-10. [dostęp 2011-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-15)].
  24. ↑ Krzysztof Kanawka: NASA przedłuża próby kontaktu z Opportunity. Kosmonauta.net, 2018-10-31. [dostęp 2019-01-04].
  25. ↑ NASA Launches Most Capable and Robust Rover To Mars. JPL Mars Exploration Program, 2011-11-26. [dostęp 2012-02-15].
  26. ↑ Mars Science Laboratory: Mission Overview. NASA/JPL. [dostęp 2012-08-20].
  27. ↑ 8 Martian Postcards to Celebrate Curiosity’s Landing Anniversary. [w:] Mars Exploration Program [on-line]. NASA, 2020-08-03. [dostęp 2020-08-22]. (ang.).
  28. ↑ Krzysztof Czart: Chiny wysłały sondę na Marsa. Urania – Postępy Astronomii, 2020-07-23. [dostęp 2020-08-22].
  29. ↑ Mars 2020. Urania – Postępy Astronomii, 2020-07-30. [dostęp 2020-08-22].
  30. ↑ Tetsuo Yoshimitsu, Anxiously Awaiting the Fruits of Our Labor [online], JAXA [dostęp 2024-12-10] (ang.).
  31. ↑ Minerva II Rover-1A [online], NASA Space Science Data Coordinated Archive, 28 października 2022 [dostęp 2024-12-13] (ang.).
  32. ↑ Jason Davis, Japan's Hayabusa2 spacecraft successfully drops rovers on asteroid Ryugu [online], The Planetary Society, 22 września 2018 (ang.).
  33. ↑ Emily Lakdawalla, MASCOT landing on Ryugu a success [online], The Planetary Society, 5 października 2018 (ang.).
  34. ↑ Minerva II Rover-2 [online], NASA Space Science Data Coordinated Archive, 28 października 2022 [dostęp 2024-12-13] (ang.).
  35. ↑ Hayabusa2 [online], NASA Space Science Data Coordinated Archive, 28 października 2022 [dostęp 2024-12-13] (ang.).
  36. ↑ The ESA-NASA ExoMars Programme Rover, 2018. 2010-09-05. [dostęp 2010-12-01].
  37. ↑ Nasa and Esa sign Mars agreement. BBC News, 2009-09-08. [dostęp 2010-12-01].
  38. ↑ Mars Astrobiology Explorer-Cacher (MAX-C): A Potential Rover Mission for 2018. 2010-09-15. [dostęp 2010-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-28)].
  39. ↑ N° 6–2020: ExoMars to take off for the Red Planet in 2022. ESA, 2020-03-12. [dostęp 2020-08-22]. (ang.).
  40. ↑ Joint Europe-Russia Mars rover project is parked. BBC, 2022-03-17.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Łazik_(badania_kosmosu)&oldid=75538311”