Maria Mendelsonowa

Maria Jankowska-Mendelson ps. Emma Bielawska, ps. Marjan (ur. 13 stycznia 1850 w Rotmistrzówce powiatu czerkaskiego guberni kijowskiej, zm. 22 września 1909 we Lwowie) – polska publicystka, działaczka socjalistyczna, współzałożycielka kółek socjalistycznych w zaborze pruskim.

Była współtwórczynią I Proletariatu. Przebywając na emigracji w Szwajcarii wraz z Kazimierzem Dłuskim, Szymonem Diksztajnem i Stanisławem Mendelsonem prowadziła ośrodek socjalistów, m.in. drukarnię. Po otrzymaniu programu partii Proletariat ulegli oni panującym w Genewie wpływom nurtów anarchistycznych i usunęli z Zasad Socjalno-Rewolucyjnego Stowarzyszenia Polaków fragmenty dotyczące walki politycznej i narodowej. W ten sposób powstał tzw. Program brukselski (jako miejsce jego ogłoszenia wskazywano Brukselę).

W drugiej połowie 1881 Maria Jankowska wraz z Hieronimem Truszkowskim, Stanisławem Mendelsonem i Józefem Konstantym Janiszewskim przybyli do Poznania aby podjąć próby stworzenia ośrodka socjalistycznego. Grupa ta przywiozła ze sobą duże ilości literatury propagandowej i rozpoczęła działania agitacyjne wśród warstwy robotniczej, organizując m.in. kółka socjalistyczne i nielegalne zebrania. Podczas próby rozszerzenia działalności na inne wielkopolskie miasta grupa została wykryta i aresztowana. W lutym 1882 Marii Jankowskiej i Stanisławowi Mendelsonowi umożliwiono opuszczenie Poznania i powrót do Genewy.

Pod koniec 1883 oboje znaleźli się w Paryżu, gdzie współpracowali ze Stanisławem Kunickim oraz liczną grupą socjalistów przy wydawaniu „Walki klas” i „Przedświtu”. W marcu 1884 Maria Jankowska przesłała w imieniu Proletariatu Fryderykowi Engelsowi telegram, w którym wyraziła solidarność z grupą socjalistów przebywających w Londynie w pierwszą rocznicę śmierci Karola Marksa. Od tej chwili datuje się rozpoczęcie korespondencji Jankowskiej z Engelsem, która początkowo była prowadzona w imieniu „Walki klas”, a z czasem przerodziła się w osobistą przyjaźń. Uczestniczka zjazdu socjalistów polskich zaboru rosyjskiego w Paryżu w końcu listopada 1892 roku z ramienia Proletariatu. W 1893 wraz z mężem osiadła w Galicji, gdzie zaangażowała się w tworzenie ruchu ludowego.