Maria Mendelsonowa

Maria Mendelsonowa

Ewa Bielawska, Hanna Maria Jabłonowska, Hermina Jaquer, Stefan Leonowicz, Marian, Łucja Milewska, Zofia Schopar, ps. Emma Bielawska, ps. Marjan

Data i miejsce urodzenia	3 stycznia 1850 Rotmistrzówka
Data i miejsce śmierci	22 września 1909 Lwów

{{Biogram infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt grafiki = Nieznane pola: "imię przy narodzeniu".

Maria Mendelsonowa, de domo Zalewska, primo voto Jankowska (ur. 3 stycznia 1850 Rotmistrzówce, zm. 22 września 1909 we Lwowie) – polska działaczka socjalistyczna, współzałożycielka kółek socjalistycznych w zaborze pruskim, publicystka i pisarka.

Życiorys

Urodziła się 3 stycznia 1850 jako najmłodsze dziecko Wincentego Lubicz Zaleskiego oraz Dominiki z Kwiatkowskich, nauczycielki, w ich majątku we wsi Rotmistrzówka w powiece czerkaskim, guberni kijowskiej. Została wychowana w światłej i demokratycznej atmosferze. W domu otrzymała staranne wykształcenie, a edukację domową uzupełniały lekcje muzyki pobierane w Kijowie. Na ukształtowanie się jej poglądów i przekonań duży wpływ miał jej starszy brat Aleksander, wówczas student Uniwersytetu w Petersburgu.

Następnie przebywała w Szwajcarii, gdzie pojechała wraz z bratem odbywającym kurację po pobycie w twierdzy Pietropawłowskiej za udział w ulicznej manifestacji antycarskiej w 1861. W 1866 powróciła na wieś, gdzie jesienią tego roku wyszła za mąż za właściciela dóbr, przemysłowca oraz inżyniera agronomii, Władysława Jankowskiego. Zamieszkała wówczas w należącym do majątków męża Chodorowie, w powiecie kaniowskim.

Ze względu na pełnione przez męża funkcje (sekretarz rady gubernialnej, prezes Towarzystwa Cukrowniczego oraz dyrektor Banku Kredytowego w Kijowie) bywała z nim często z nim często w Kijowie, gdzie miał on swoją stałą rezydencję. W tym czasie zwiedziła również wszystkie miejsca związane z pobytem Mickiewicza na Krymie. Po urodzeniu 2 synów zapadła poważnie na zdrowiu i została odsunięta przez rodzinę męża od rządów w domu i wychowania dzieci. Zainteresowała się wówczas literaturą piękną, zwłaszcza rosyjską a także społeczno-filozoficzną oraz historyczną. Ze względu na uczucie osamotnienia próbowała popełnić samobójstwo. Odratowana postanowiła poświęcić się pracy społecznej. Zaczęła prywatnie studiować medycynę w Kijowie i otaczała opieką lekarską włościan w dobrach męża.

Latem 1872 przebywała na wypoczynku w Szwajcarii i tam wstąpiła do Temple Unique w Genewie, tamtejszej sekcji Międzynarodówki. Odtąd wspierała finansowo tę organizację. Po powrocie, zarówno w Chodorowie, jak i Kijowie weszła w kontakt z przedstawicielami polskiej młodzieży socjalistycznej: Ludwikiem Waryńskim, Aleksandrem Więckowskim, Janem i Alojzym Dłuskimi (ci trzej ostatni byli korepetytorami jej synów) oraz Władysławem Izbickim. Pogłębiała swoje zainteresowanie lekturą i samodzielnie zdobywała wykształcenie ogólne. W 1874 uczestniczyła np. w III Międzynarodowym Kongresie Archeologicznym Kijowie. W latach 1875–1876 w ich domu bywał Waryński, przebywający przymusowo w guberni kijowskiej. Spotykał się tam Izbickim, Więckowskim oraz Erazmem Kobylańskim i Kazimierzem Hildtem, pracując nad programem polskich socjalistów. Od 1874 pomagała już czynnie ruchowi socjalistycznemu, np. sprawując opiekę nad uwięzionym Kobylańskim we Lwowie, kolportując ulotki czy też pomagając w ucieczce ściganym agitatorom na przykład Walerianowi Osińskiemu Kijowie.

W kwietniu 1878, uciekając przed inwigilacją władz policyjnych Kijowie, wyjechała do Szwajcarii do St. Moritz. Latem tego roku przybyła do Genewy i weszła w środowisko działaczy patriotycznych i rewolucjonistów polskich oraz rosyjskich. Tam poznała Stanisława Mendelsona. Jesienią powróciła do Kijowa, dokąd w kolejnym roku przybył również Mendelson.

Była współtwórczynią I Proletariatu. Przebywając na emigracji w Szwajcarii wraz z Kazimierzem Dłuskim, Szymonem Diksztajnem i Stanisławem Mendelsonem prowadziła ośrodek socjalistów, m.in. drukarnię. Po otrzymaniu programu partii Proletariat ulegli oni panującym w Genewie wpływom nurtów anarchistycznych i usunęli z Zasad Socjalno-Rewolucyjnego Stowarzyszenia Polaków fragmenty dotyczące walki politycznej i narodowej. W ten sposób powstał tzw. Program brukselski (jako miejsce jego ogłoszenia wskazywano Brukselę).

W drugiej połowie 1881 Maria Jankowska wraz z Hieronimem Truszkowskim, Stanisławem Mendelsonem i Józefem Konstantym Janiszewskim przybyli do Poznania, aby podjąć próby stworzenia ośrodka socjalistycznego. Grupa ta przywiozła ze sobą duże ilości literatury propagandowej i rozpoczęła działania agitacyjne wśród warstwy robotniczej, organizując m.in. kółka socjalistyczne i nielegalne zebrania. Podczas próby rozszerzenia działalności na inne wielkopolskie miasta grupa została wykryta i aresztowana. W lutym 1882 Marii Jankowskiej i Stanisławowi Mendelsonowi umożliwiono opuszczenie Poznania i powrót do Genewy.

Pod koniec 1883 oboje znaleźli się w Paryżu, gdzie współpracowali ze Stanisławem Kunickim oraz liczną grupą socjalistów przy wydawaniu „Walki klas” i „Przedświtu”. W marcu 1884 Maria Jankowska przesłała w imieniu Proletariatu Fryderykowi Engelsowi telegram, w którym wyraziła solidarność z grupą socjalistów przebywających w Londynie w pierwszą rocznicę śmierci Karola Marksa. Od tej chwili datuje się korespondencja Jankowskiej z Engelsem, która początkowo była prowadzona w imieniu „Walki klas”, a z czasem przerodziła się w osobistą przyjaźń. Uczestniczka zjazdu socjalistów polskich zaboru rosyjskiego w Paryżu w końcu listopada 1892 roku z ramienia Proletariatu. W 1893 wraz z mężem osiadła w Galicji, gdzie zaangażowała się w tworzenie ruchu ludowego.