Novi Pazar
 Ovo je glavno značenje pojma Novi Pazar. Za druga značenja, v. Novi Pazar (razvrstavanje). |
Novi Pazar je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji Sandžaku odnosno Raškoj. Nalazi se na 290km južno od Beograda, na dionici starog puta koji preko Ibarske magistrale vodi prema Podgorici i Jadranskom moru. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama Golijom i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač Isa-beg Ishaković je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz XV vijeka, kada je Malo vijeće Dubrovačke republike odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od Dubrovnika prema Nišu, Sofiji, Istanbulu, Solunu, Beogradu, Pešti i Sarajevu. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni Evlija Čelebija je u XVII vijeku zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od 1878. godine, kada je na Berlinskom kongresu kao corpus separatum čitava regija nazvana Novopazarski Sandžak. Od prvog svjetskog rata, njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u bivšoj i sadašnjoj Jugoslaviji.
Novi Pazar | |
|---|---|
 Grb | |
  Novi Pazar | |
| Koordinate: 43°08′07″N 20°30′26″E / 43.135333°N 20.507333°E | |
| Država |  Srbija |
| Okrug | Raški okrug |
| Površina | |
| • Ukupno | 742 km² |
| Nadmorska visina | 477 m |
| Stanovništvo | |
| • Ukupno | 106.720 |
| • Gustina | 144/km² |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET) |
| • Ljeti (DST) | UTC+2 (CEST) |
| Poštanski broj | 36300 |
| Pozivni broj | 020 |
| Registarska oznaka | NP |
| Sajt | www.novipazar.org.rs |
Stanovništvo
urediPo poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2022. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 31.723[1] domaćinstava (2002. godine 20.956 sa prosečno 4,1 članom a 2011. godine 23.584 sa prosečno 4,6 članova ). U odnosu na prethodni popis sproveden 2011. godine, broj domaćinstava je veći za 25.66 %. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 3,36.
Prema zvaničnom popisu iz 2022. godine, Novi Pazar ima 106.720[2][3][4] registrovanih stanovnika.
Etnički sastav stanovništva čine
- Bošnjaci 79,84 % (85.204)
- Srbi 13,25 % (14.142)
- Muslimani 1,74 % (1.851)
- Romi 0,46 % (486)
- Goranci 0,24 %(255)
- Albanci 0,19 % (200)
- Jugosloveni 0,06 % (72)
- Crnogorci 0,03 % (34)
- Rusi 0,01 % (16)
- ostali 4,18 % (4.460)[5]
Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa Kosova , izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske.
Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika.
Naseljena mesta
urediAluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac, Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put, Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put, Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo, Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Parice, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje, Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka, Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva,Varos Mahala, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće.
Privreda i resursi
urediDruštvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač džins odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma.
Kulturni spomenici
urediNovi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i Ras. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan Stefan Nemanja primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj Uroš I, iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu...
Infrastruktura
urediNedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire.
U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera.
Istorija
urediPočetkom VII veka Sloveni su naselili Balkansko poluostrvo. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina Raške. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je šeherom, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge...
Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala bosanskom pašaluku, i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar.
Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića.
Sport
urediU Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu.
Istaknute ličnosti
uredi- Fevzija Murić, političar
- Elma Sinanović, pevačica
- Abdulah Gegić, fudbalski trener
- Abdulah Abdulahi, fudbalski sudija
- Semir Gicić, glumac i dramski pisac
- Rasim Ljajić, političar
- Milorad Veljović, direktor Policije Srbije
- Ejup Ganić, akademik, univerzitetski profesor, bivši političar
- Safet Bandžović, istoričar, univerzitetski profesor
- Aida Ćorović, istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica
- Bajro Župić, fudbaler
- Sulejman Ugljanin, političar
- Adem Ljajić, fudbaler
- Mirsad Jahović, košarkaš
- Emina Jahović, pevačica i glumica
- Rifat Ziljkić, trener atletike
- Edin Zuković, sportski radnik
- Emir Koca, atletičar
- Laza Ristovski, muzičar
- Sead Halilagić, bivši fudbaler, pisac
- Hamid Ragipović, pevač sevdalinke
- Azra Eminović-Nurković, atletičarka
- Jasmin Ljajić, atletičar
- Muhamed Murić, pravnik
- Teodora Simović, atletičarka
- Sabrudina Brunčević, master filolog anglista
- Rizo Hamidović, pevač
- Muamer Hasanović, atletičar
- Hamza Zatrić, odbojkaš
- Irfan Hamzagić, odbojkaš
- Miljan Mutavdžić,
- Šaban Šarenkapić, književnik
- Fehim Karišik, novinar
- Lemana Bećirović, glumica
- Rifat Rifatović, glumac
- Enad Ličina, bokser
- Admir Kecap, fudbaler
- Milunka Savić (1888–1973)
- Emir Lotinac, fudbaler
- Amela Terzić, atletičarka
- Ismet Ugljanin, fudbaler
Vanjske veze
uredi
Izvori
uredi- ↑ „Popis domacinstava 2022”.
- ↑ „Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}”. - ↑ Popis stanovništva – Sa 121.113 Novi Pazar 7. grad po veličini u Srbiji po broju popisanih stanovnika!, sandzakpress.net, 22. Decembra 2022.
- ↑ Popis stanovništva 2022., Republički zavod za statistiku.
- ↑ „Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}”. Popis Republike Srbije 2022.