9.438 Crnogoraca ukupno[2] 1.600-1.800 Srba samo na Brdici[3][4] Napomena: prikazani su ukupni gubici: poginuli, zarobljeni i ranjeni.
Crnogorska vojska je, uz pomoć srpske vojske, opsedala Skadar šest meseci i tokom tog perioda je više puta bezuspešno pokušavala da zauzme grad. Krajem aprila 1913. godine zapovednik odbrane Esad Paša je predao Skadar Crnogorcima, ali su oni već početkom maja pod pritiskom međunarodnih snaga bili primorani da se povuku, a grad je pripao novoosnovanoj državi Albaniji, sukladno odlukama Londonske konferencije.
Uzrok opsade su bile teritorijalne pretenzije Crne Gore, temeljene na činjenici da je Skadar bio prestonica Zete u srednjem veku. U vreme balkanskog rata, većinsko stanovništvo skadarske oblasti su činili Albanci.[6]
Crna Gora je 1912. godine zajedno sa Srbijom, Grčkom i Bugarskom sklopila Balkanski savez s ciljem da se iskoristi zauzetost Otomanskog Carstva ratom protiv Italije te zauzmu njegova balkanska područja. Pripojenje Skadra - koji je imao veliki značaj u srpskoj nacionalnoj mitologiji - je predstavljao jedan od glavnih ratnih ciljeva crnogorskog kralja Nikole, iako je u njemu početkom 20. veka živelo većinski albansko stanovništvo. Serdar Janko Vukotić je uoči rata govorio da su "svi složni u tome da je Skadar za Crnu Goru životno pitanje".[1]
Crnogorci su smatrali kako će uspeti zauzeti grad, delom zahvaljujući uglavnom pozitivnim iskustvima za vreme poslednjeg rata s Otomanskim Carstvom 1876-1878. godine, a delom zato što se očekivala podrška katoličkih plemena na severu Albanije.[7] S druge strane, odbrana grada uopšte nije bila za potcenjivanje. Skadar je bio utvrđen sa dvije odbrambene linije poljskih utvrđenja. Prvu odbrambenu liniju sačinjavao je: Taraboš, Brdica, Bardanjolt i Štoj; drugu odbrambenu liniju sačinjavala su utvrđenja: Malog Taraboša, Tepe i Malog Bardanjolta. Na svim tim položajima bila su podignuta poljska utvrđenja sa opkopima urezanim u kamenu i sa optočenom bodljikavom žicom 6-12 redova.[2]
Skadarska utvrđenja su najmodernijega tipa, jer je Turska naročito polagala da Skadar, kao istaknuti šiljbok na krajnjoj i vrlo važnoj tačci carstva, bude što bolje utvrđen. Rovovi su maskirani, u zemlji, i sagrađeni od betona. Najboljim dvogledima spolja se ništa ne vidi, a kada se otvori borba ne zna se odakle sve vatra ne sipa. Prodiranje napadača sprečava nekoliko nizova različnih prepona, naročito hajdučkih jama koje se mogu staviti pod vodu i bodljikastih žica koje su povezane gvozdenim stubovima utvrđenim u cementnim podlogama. Celo utvrđenje je sada branjeno ne samo pešačkom vatrom iz zaklonjenih rovova već mnogobrojnom artiljerijom, naročito gradskim topovima najvećega kalibra.[8]
Budući da je aktivno pomagala albanske ustanike, Crna Gora je računala s mogućnošću da stanovništvo sjeverne Albanije pruži pomoć crnogorskoj vojsci, u cilju sopstvenog oslobođenja i ujedinjenja s Crnom Gorom. Sem toga, nemiri i ustanci u sjevernoj Albaniji u velikoj mjeri su oslabili turske pozicije u tim krajevima. Prema tome, kralj Nikola je računao da će crnogorska državna teritorija moći da se proširi, u najmanju ruku na Skadar, Medovu i dio Albanije sjeverno od Drima.[1]
S druge strane, Porta je nakon velikog albanskog ustanka1912. obećala autonomijuAlbaniji, koja bi obuhvatila četiri vilajeta uključujući i skadarski[9], pa su albanski poglavari na okupljanju uoči rata odlučili da se bore na strani Turske.[10] Ovo obećanje teritorija Albancima, bio je ujedno jedan od glavnih razloga balkanskog rata protiv Turske.[9]
Crna Gora je bila prva među državama Saveza koja je objavila rat Otomanskom Carstvu 8. oktobra [po starom 25. septembra] 1912.[11] Crnogorska vojska veličine 35.600 vojnika bila je podijeljena u tri operativna odreda: Zetski, Primorski i Istočni.[11] Zadatak prva dva je bio da zauzmu Skadar, dok je Istočni odred upućen prema Sandžaku i Metohiji. Ka Skadru je upućeno 8 brigada, sa 36 bataljona i 74 topa, dok su pomoćne snage imale 17 bataljona i 32 topa.[1] Za komandanta Zetskog odreda postavljen je prijestolonasljednik Danilo Petrović, za komandanta Primorskog brigadir Mitar Martinović, predsjednik Vlade i ministar vojni, a za komandanta Istočnog odreda (pomoćne snage) brigadir Janko Vukotić. Inače, Ratni savjet je bio imenovao Blaža Boškovića za komandanta Zetskog odreda, ali je knjaz Nikola poništio ovu odluku i na to mjesto postavio svog sina.
Albanski dragovoljci 1912.
Grad će uskoro biti okružen, ali ovaj grad neće pasti u ruke Crnogoraca. Skadar je naša sudbina ili naš grob, ali ne i naša sramota. Danas imamo pet hiljada vojnika, ali više od 20 hiljada drugih nam dolazi u pomoć. Od danas počinje očajnička bitka, za koju niko od nas ne zna koliko će trajati.
Originalni crnogorski plan je bio da se Skadar zauzme na prepad. Ali, napredovanje crnogorske vojske je bilo sporo te je pred grad došla tek 28. oktobra. Napad je usporio i četvorodnevni odmor u Cijevni i Tuzima nakon zauzeća.[2] To je otomanskim snagama dalo dosta vremena da organizuju odbranu. Crnogorske snage čak nisu uspele ni u potpunosti opkoliti grad, tako da je pod otomanskom kontrolom ostao put za Drač, odakle su stizale pojačanje i namirnice za garnizon.[13] Turskom garnizonu, koji je brojao oko 5.000 pripadnika redovne vojske se priključio i veliki broj visoko motivisanih albanskih dobrovoljaca. 17, 18. i 19. oktobra u Skadar je stiglo 4.000 vojnika (zakašnjelih s mobilizacijom), a tri dana kasnije još 4.000 vojnika i pošto se broj turske posade popeo na 18 hiljada ljudi, ona je imala izgleda da se na duže vrijeme odupre Crnogorcima.[1] Uoči crnogorskog napada, turska odbrana Skadra, pod komandom Hasan-Rize divizijskog đenerala, sastojala se iz: 24-te divizije I carigradskog korpusa, Skadarske redivske divizije i Elbasanske divizije, jednog gardijskog puka od 3 tabora, dva puka poljske artiljerije sa 72 topa, jednog puka brdske artiljerije sa 36 topova i 1 eskadron konjice, uz to još i oko 6 hiljada naoružanih i obučenih dobrovoljaca Arbanasa.[2]
Pošto se Zetski odred, najzad, prikupio na položajima sjeverozapadno od Štoja, knjaz Danilo je odlučio da 24. oktobra izvrši napad na Štoj, a zatim i na Skadar. Ali brigadir Martinović, poslije trodnevne artiljeriske pripreme, 25. oktobra nije uspio da likvidira odbranu Štoja, pa je radi napada na grad morao da pregrupiše snage kako bi glavni udar usmjerio preko Velikog i Malog Bardanjolta.[1]28. oktobra1912. su crnogorske snage jedino uspele zauzeti Bardanjolt, jedno od spoljnih utvrđenja Skadra, ali su ono već idući dan povratile otomanske snage u protivnapadu.[5] Pošto je naišao na jak otpor, kralj Nikola je u novembru odlučio da Skadar manjim snagama zadrži u opsadi, a glavnina da preuzme prodor ka jugu Albanije, u pravcu Medove i Lješa.[1] Za organizovanje opšteg napada na Skadar čekao se dolazak Janka Vukotića iz Đakovice i povratak Mitra Martinovića iz Lješa. 12. novembra, u Skadar pristižu tri tabora nove turske vojske i oko 1.500 arbanaških dobrovoljaca.[2] Jedan od aktivista međunarodnog Crvenog krsta koji je u to vreme boravio u Skadru beleži sledeće:
Turska artiljerija na Tarabošu.
Skadar je bio opsednut ali Crnogorci, koji su na bojnom polju jedva mogli da skupe 30.000 ljudi, ostali su tu celu zimu. Velika tvrđava Talaboš na visokom brdu nad gradom Skadrom i donjim delom jezera, bila je nedostupna za njihovu vojsku i artiljeriju. A u samom gradu Skadru Albanci su se borili za život svog naroda, a ne za Turke, i davali veličanstven i dugotrajan otpor.[14]
– Henri Adam Gibons, aktivist Crvenog krsta i očevidac
Crnogorske snage su imale daleko više uspeha na istočnom ratištu, gdje je u sadejstvu sa srpskim snagama zauzet Sandžak i deo Kosova (oblast Metohije). To je kralju Nikoli omogućilo da odatle povuče skoro svu svoju vojsku te je koncentriše oko Skadra. Istodobno, i srpska vojska pristiže na albansku obalu. 17. novembra su srbijanske trupe kod Lješa potukle čitav jedan tabor otomanske vojske gdje je poginuo i sam zapovednik.[2]20. novembra je stigao Janko Vukotić sa 5.500 vojnika, a nekoliko dana kasnije vratio se i Mitar Martinović.[1]
U svojoj poznatoj knjizi „Borba za Skadar“ engleska spisateljica Edith Durham piše o paljenju kuća, pljačkama i ratnim razaranjima u selima oko Skadra, kojima je bila očevidac:
Neka sela su bila tako raštrkana da mi je trebalo tri dana jahanja, po 10-12 sati, da ih obiđem, ukažem pomoć i vratim se u Skadar. Sve u svemu, obišla sam 1022 porodice u okolini Skadra kojima su spaljene kuće. Najtužnije od svega mi je to što neke od tih nesrećnih žrtava nisu imale pojma zašto im se to zlo događa. Žene sa izgladnelom decom su pitale: „Zašto su veliki vladari dozvolili da vojnici dođu, da nas pljačkaju i ubijaju? Nikom nismo učinili ništa nažao. A oni su uzeli naše koze, naše ovce, sve. A kad je moj muž pokušao da spase ovce, oni su ga ustrelili. Naša kuća je spaljena. Umiremo od gladi na ovom putu.[15]
Gladna sirotinja u bašti italijanskog konzulata u Skadru, za vreme crnogorsko-srpske opsade (sredina januara 1913).
Đino Beri, mladi italijanski novinar koji je boravio u Skadru tokom čitavog trajanja opsade, u svojoj knjizi govori o strahovitoj gladi koja je vladala u gradu:
Jutros je hleb opet poskupeo... Razlog za povećanje cene hleba nije nedostatak brašna. U magacinima ima nekoliko hiljada džakova brašna. Kažu sedam, osam hiljada džakova. Nedostaju drvo i ugalj za pečenje hleba. Po selima su pokupili sve drvo i ugalj i više ga nema.[14]
To što ste uspeli da kupite veknu hleba nije značilo da će on sigurno ostati vaš. Oni koji su bili izgurani iz reda ili se samo tako pretvarali, tražili su hleba od onih koji su ga dobili. U svađama oko hleba, pobeđivali su oni jači. U ovakvim okršajima nekad su intervenisale retke žandarmerijske patrole. Ali one su mogle samo da prekinu tuču ali ne i da reše tu tešku situaciju.[14]
Planirani crnogorski napad je odložen jer je 3. decembra 1912. potpisano primirja, između Bugarske, koja je zastupala Srbiju i Crnu Goru s jedne, i Turske s druge strane. Desetak dana kasnije, saglasno potpisanom protokolu, otpočeli su pregovori o miru u Londonu. Već na prvoj konferenciji predstavnika velikih sila u Londonu 17. decembra 1912. godine, odlučeno je da se obrazuje autonomna Albanija, što je učinilo besmislenim napore Srbije da preko Albanije izađe na more, i Crne Gore, da joj pripadne Skadar sa okolinom.[11] Crna Gora i Srbija se u početku nisu mnogo obazirale na ove odluke.
Tokom primirja, 13. januara 1913. godine komandant odbrane Skadra Hasan Riza paša je ubijen u zasedi po naređenju Esad paše Toptanija, koji je potom preuzeo komandu.[14][16][17][18] Smatra se da je Riza Paša hteo da nastavi odbranu grada, a da je Esad Paša pregovarao sa Crnogorcima oko predaje Skadra, u zamenu za njihovu podršku da postane vladar Albanije.[12][19]
Sporazum o primirju je posle mesec dana otkazala Grčka zbog turskog odbijanja da preda Janjinu. Tada je Skadar, uz Janjinu, bilo jedino preostalo otomansko uporište zapadno od fronte ispred Carigrada.
Po isteku primirja, kralj Nikola je od Srbije zatražio pomoć u artiljeriji i sadejstvo Primorskih trupa, kako bi zauzeo Skadar. Srpska Vrhovna komanda je poslala 12 poljskih topova i odobrila da Primorske trupe pod komandom Damjana Popovića sudjeluju u predstojećem napadu.[1] Srpski socijaldemokrata Dimitrije Tucović, učesnik pohoda u Albaniju, svedoči o uzaludnim ljudskim gubicima tokom ove operacije:
Niska ludosti i žrtava koja je na kraju krajeva progutala primorski odred nema kraja. Kako je veličina zadatka u svakom pogledu premašala snagu odreda, na predstražu na Dajču, mestu prve pogibije u borbi sa skadarskom posadom, bačeno je nešto malo drinaca drugog poziva. Bez šatorskih krila i u kršu gde nije bilo ni drvceta da se vatra založi, oni su čuvali stražu i propadali od zime. I posle prvoga ozbiljnoga napada odmornih trupa skadarske posade drinci su morali popustiti, ostavljajući iza sebe leševe koje su pojačanja šumadinaca nekoliko dana kupila i sahranjivala.[8]
7. februara 1913. su crnogorske i srbijanske snage započele koordinisani napad na Skadar. Zetski odred je izvršio napad protiv 6 bataljona nizama u bitci na Brdanjolu. Istovremeno, Primorske trupe srpske vojske su izvršile napad na Brdicu, utvrđeni položaj u vanjskom pojasu skadarske tvrđave. Turska odbrana na Brdici je imala 4 bataljona nizama i redifa, sa oko 20 artiljerijskih oruđa.[20] Imali su dobro utvrđene položaje, celo bojište je bilo opasano sa 3 reda bodljikave žice, a pojedine, značajnije tačke i sa 5-6 redova. Prilaz je bio vrlo težak zbog neprohodnog močvarnog zemljišta.[20] Čitav taj i idući dan su vođene teške borbe, ali položaj nije zauzet, a gubici su bili ogromni, pa su srbijanske snage odustale od daljih napada do dolaska pojačanja. Gubici srpske vojske su bili između 1.592 (475 vojnika i 16 oficira poginulo i nestalo, 606 vojnika i 14 oficira ranjeno, 477 vojnika i 4 oficira zarobljeno[3]) do 1.800 ljudi.[4] S druge strane, Crnogorci su nakon dva dana borbe i čitavog niza juriša uspeli zauzeti Veliki Bardanjolt, ali uz gubitke od 4000 mrtvih, ranjenih i nestalih.[5] Otomanski gubici na Brdanjolu su iznosili 1338 ljudi.[5] Kada su vesti o "brdičkoj kasapnici" stigle do Beograda, »Štampa« je opisivala strahovitu pogibiju rečima:
„Opšte je osećanje, da se tamo nije vodio račun o ljudima. Ljudi su izgubili svoju raniju vrednost i vrede taman onoliko koliko i bundeve.“[8]
Nakon opšteg udruženog napada, gubici su bili ogromni, a Skadar je i dalje odolevao. Od Srbije je zatraženo da u Albaniju pošalje još snaga, kako bi se obezbijedio pad Skadra. Srpska vlada i Vrhovna komanda su odlučili da na Skadar pošalju čitav jedan korpus (Primorski kor), o čemu je kralj Petar izvijestio kralja Nikolu 17. februara.[1] Kralj Petar je zahtijevao da se komandantu Primorskog kora prepusti i komanda nad svim crnogorskim snagama pod Skadrom. Pošto izvrši svoj zadatak, on bi, kako je stajalo u depeši, ostavio Skadar Crnoj Gori. Kralj Nikola je odmah prihvatio taj prijedlog.[1]
Srpska vrhovna komanda je 20. februara formirala kombinovanu jedinicu, tzv. Primorski kor, od 30.000 ljudi, sa četrdesetak artiljerijskih oruđa i četiri aviona, kojim je komandovao general Petar Bojović.[21] U sastav Primorskog kora je ušao i Primorski aeroplanski odred, prva borbena jedinica srpskog vazduhoplovstva, pod komandom majora Miletića. Sa Grčkom je dogovoreno da ovaj korpus grčkim brodovima prebaci iz Soluna do sjeverne Albanije. 1. marta je prvi ešalon otplovio iz Soluna za Medovu. 8. marta 1913. se prilikom izviđanja srušio srpski avion tipa Farman i tada je poginuo narednik Mihajlo Petrović, koji se prema nekim tumačenjima, smatra prvim vazduhoplovcem poginulim u istoriji ratovanja. Primorski kor je na položaje oko Skadra počeo pristizati sredinom marta. Tom prilikom su neka od pojačanja stradala u luci San-Đovani di Medua pre no što su se stigla iskcati. 12. marta trupe koje su transportovane morem iz Soluna da pojačaju opsadu Skadra provele su na brodovima u luci čitav dan, čekajući iskrcavanje, i u tom čekanju zatekla ih je turska krstarica Hamidija, koja je, posle uspešnog proboja grčke blokada Dardanela, vodila krstarički rat na Jadranu. Ona je tada iskoristila iskoristila priliku da napadne luku; tada je potopljeno nekoliko brodova te se ubijeno ili udavilo najmanje stotinu vojnika, mnogi od kojih su pokušali pronaći spas skokom u vodu.
Crnogorci na Tarabošu 1913.
Skadar je sve vreme bio podrvgnut artiljerijskoj vatri, ali ona u pravilu nije davala rezultata. 31. marta izvršen je jedan napad na Taraboš, ali nije osvojen. Poginuo komandir Pavle Plamenac i oko 400 Crnogoraca. Sve su češći izvještaji da u Skadru vlada glad, da je turska vojska iznurena, i da sa municijom pri kraju. Kod Crnogoraca se također osjeća zamor i neraspoloženje usled glasova da je Evropa podržala nezavisnu Albaniju sa Skadrom.[2]
Nova srpska pojačanja su na područje Skadra počela stizati tek krajem marta. 31. marta u Medovu je, najzad, stigao i treći ešalon Primorskog kora, s komandantom generalom Petrom Bojovićem. 2. aprila na Cetinju je i formalno riješeno da se sve crnogorske snage pod Skadrom stave pod komandu generala Bojovića, a njemu je povjereno da organizuje napad na Skadar. Istog dana je dio Primorskog kora sa đeneralom Bojovićem na čelu stigao pod Skadar, gde su počele pripreme za opšti napad. 7. aprila đeneral Petar Bojović je objavio primanje komande nad ujedinjenom vojskom dnevnom naredbom koja glasi:
„Za sve oficire, podoficire i vojnike obje bratske vojske spojene u Primorski kor. Visokom naredbom Nj.V. Kralja Nikole I od 21. ovog mjeseca službeno, stavljena je pod moju komandu sva crnogorska vojska oko Skadra, prema čemu je i ona ušla u sastav Primorskog kora. Udostojen te velike časti da komandujem Primorskim korom ovako sastavljenim iz obiju bratskih vojski, a u ovom istoriski - znamenitom trenutku - moja prva riječ i pozdrav koji upućujem oficirima, podoficirima i vojnicima ovoga kora, jeste: Junaci, Vi ste dosadašnjom hrabrošću i pobjedama osvetili Kosovo i zadivili cio svijet; s vama se diči i ponosi srpstvo; na vas i na Skadar su sada upravljene oči i nade cijelog srpstva; Skadar je poslednja tačka koju još drže poslednji ostaci razlomljene turske carevine; Vi imate, junaci, da učinite još jedan i poslednji snažni napor, pa da ništite i poslednje ostatke turske sile na Balkanu i da ovladate gordim Skadrom. Ja sam tvrdo ubijeđen da ćete vi i sada savjesno i junački vršiti svoju dužnost kao i do sada i da udruženoj našoj bratskoj snazi i hrabrosti neće moći odoljeti skadarska posada, nego ćemo je u ime Boga pobijediti i Skadar zauzeti.“ [2]
– Naredba komandanta Primorskog kora Petra Bojovića o primanju komande nad ujedinjenom vojskom
U redovima crnogorske vojske je zavladalo oduševljenje. Opšti napad na Skadar je planiran 13. aprila, a glavni napad se imao izvršiti na frontu Bardanjolta. No, iako su sve pripreme završene do 10. aprila, do napada nije došlo usled pritiska velikih sila.
20. marta1913, Londonska konferencija je odlučila da Skadar definitivno ostaje Albaniji.[22] No, Crna Gora je odbila da prihvati odluke Velikih sila, u čemu je podržala i Srbija, .[8]Velike sile (bez Rusije) su 21. marta izvršile pomorsku demonstracije sile. Austro-ugarski, engleski, francuski, nemački i italijanskirazarači su se okupili ispred Bara.[22]Evropa je Crnoj Gori stavila do znanja da će Skadar ostati u Albaniji i da prekine uzaludno prolivanje krvi.[2]12. aprila evropske sile su objavile blokadu crnogorske i albanske obale, usled čega Srbija biva prinuđena da povuče svoje trupe iz Albanije. Istog dana, počelo je povlačenje Primorskog kora.[2] Komandant primorskog kora, general Petar Bojović, telegramom je izvijestio kralja Nikolu da srbijanske trupe napuštaju opsadu Skadra:
Politički razlozi i današnja politička situacija nagone nas prekinuti neprijateljstva na Skadru i dići opsadu. Sem blokade s primorja, koja onemogućava dalje transportovati trupe, municiju i hranu, Velike sile upotrijebile su sav svoj uticaj da Skadar ostane Albaniji i da mi ne činimo zaludne napore i nepotrebne žrtve.[21]
Vlada Crne Gore je, uprkos svemu, nastavila sa opsadom Skadra. Vrhovna Komanda 14. aprila naređuje opšte bombardovanje Skadra, koje traje do 18. aprila.[2] U gradu je vladala glad, a u turskim jedinicama su izbijale pobune.[1] Inače, već neko vreme su sa Toptanijem vođeni pregovori o predaji.
21. travnja Esad Paša je izneo službene uslove predaje Crnoj Gori. 23. travnja potpisan je sporazum o predaji Skadra. Esad-paša je propušten sa počastima i svim naoružanjem (osim teških topova) i isplaćeno mu je 10.000 funti sterlinga.[23] On je tako sačuvao vojsku i stekao podršku Srbije i Crne Gore za proglašenje sopstvene albanske države u djelovima neokupiranim od saveznika, nasuprot vladi u Valoni.[12]Ismail Qemali je predaju Skadra nazvao katastrofom, koja je "ugrozila integritet pa čak i samo postojanje Albanije".[24] Esad-paša je sa 25.000 ljudi pod oružjem krenuo ka jugu, u Tiranu, da se tamo proglasi za vladara Albanije.[25] Njegove trupe su evakuisane brodovima grčke ratne mornarice. 24. aprila su crnogorske jedinice ušle u Skadar. Italijanski novinar opisuje susret turskih i crnogorskih vojnika posle predaje grada 24. aprila:
Idući prema bazaru, Crnogorci se sreću sa turskim vojnicima koji idu prema mostu odakle će napustiti grad. Zastaju i kratko razgovaraju. Crnogorci im nude beli hleb koji Turci sa zahvalnošću primaju, a poneki za uzvrat nude cigarete. Neki dojučerašnji neprijatelji se rukuju. Ovakve kratke epizode su se često ponavljale pred ljudima koji se nisu mešali niti pokazivali ikakve znake dirnutosti. Oko podneva su se turski vojnici u koloni spustili sa Tepea i konačno napustili grad.[26]
24. aprila uveče Esad-paša Toptani je svečano predao ključeve tvrđave princu Danilu.[11] General Janko Vukotić je naimenovan za vojnog, a Petar Plamenac za civilnog guvernera Skadra. Po zauzeću Skadra, crnogorska vlada je pokušala da objasni da to nije novo izazivanje velikih sila niti prkošenje njihovim odlukama; već samo prirodna posljedica vojničke operacije izvršene na osnovu međunarodnog prava.[25] Da bi smirio opoziciju u zemlji, kralj Nikola je pomilovao nekadašnjeg ministra-predsjednika Radovića i nekoliko Crnogoraca upletenih u bombašku aferu 1908/9. godine, kao i više politički proskribovanih lica.[25]26. aprila je pročitana proklamacija prijestolonasljednika Danila stanovnicima Skadra, koja počinje riječima o oslobođenju od turskog jarma, a zatim garantuje običaje, vjeru i sigurnost.[25]
No, crnogorska okupacija Skadra je kratko trajala. Predstavnici velikih sila su 27. aprila crnogorskoj vladi uručili pisani zahtjev da se Skadar u najkraćem roku evakuiše i preda velikim silama.[11] Kralj Nikola, čija je vojska pretrpela ogromne gubitke tokom opsade Skadra, to nije hteo prihvatiti. Tada je i Rusija je započela pritisak da se preda Skadar, nezadovoljna prkosnim držanjem kralja Nikole.[25] Pod ruskim pritiskom srpski premijer Nikola Pašić je 30. aprila je uputio crnogorskoj vladi savjet da umjesto Skadra zatraži druge kompenzacije.[25] Istovremeno, pred obalom su demonstrirale austro-ugarske i italijanska flota. Austro-Ugarska je 3. maja objavila opsadno stanje u Bosni i Hercegovini. Usled svih pritisaka, kralj Nikola je, nakon dve sedmice okupacije, 4. maja1913. godine telegramom obavestio ser Edvarda Greja da predaje Skadar u ruke velikih sila. Po izlasku crnogorskih trupa iz Skadra, 14. maja je prekinuta blokada crnogorske i albanske obale i time je završen Prvi balkanski rat. u Skadar je ušao odred međunarodnih snaga, na čelu sa viceadmiralom Berneom. Međunarodna uprava Skadrom je trajala od 5. maja 1913. do izbijanja Prvog svetskog rata.[22]
Nakon povlačenja, zapovednik Crnogorske vojske serdar Janko Vukotić je objavio sledeću zahvalnicu:
"Pohvaljuje se vojska Crne Gore, njen vojnik i njen starješinski kadar, divizijari i svaki perjanik poimenice i serdar zbog junačkog, neustrašivog i pregalačkog držanja na Skadru koje nam je zaludu bilo." [27]
– Zahvalnica brigadira Janka Vukotića Crnogorskoj vojsci 1913.
Visoki gubici, odnosno neuspeh Crnogoraca da direktno zauzme Skadar, se tumače time da je Crna Gora, za razliku od drugih balkanskih država, zadržala tradicionalnu milicijsku organizaciju vojske, odnosno zbog ekonomske nerazvijenosti nije posedovala profesionalni oficirski kadar i savremeno oružje, pre svega artiljeriju. To, kao i korištenje tradicionalne crnogorske taktike koja je inzistirala na pojedinačnoj borbi prsa o prsa se pokazalo neadekvatnim prilikom napada na položaje koji su branjeni uz pomoć bodljikave žice, mitraljeza i dalekometne brzometne artiljerije.
Ogromni gubici koji su se teško osetili u relativno malobrojnom crnogorskom stanovništvu, kao i Nikolin neuspeh da te žrtve opravda konkretnim rezultatom, izazvali su duboko nezadovoljstvo kraljevom politikom u Crnoj Gori. Iskustva kod Skadra se često navode kao jedan od razloga što se za vreme prvog svetskog rata godine 1915. suočen s invazijom nadmoćnih austro-ugarskih snaga odlučio za kapitulaciju umesto da se zajedno sa srpskom vojskom povlači kroz Albaniju.
↑Gino Berri, L’Assedio di Scutari. Sei mesi dentro la citta accerchiata [Opsada Skadra, šest meseci u opsednutom gradu] Milano, Editori Fratelli Treves, 1913. (str. 252)
Gino Berri, L’Assedio di Scutari. Sei mesi dentro la citta accerchiata [Opsada Skadra, šest meseci u opsednutom gradu] Milano, Editori Fratelli Treves, 1913.
Mary Edith Durham, The struggle for Scutari (Turk, Slav, and Albanian), [Borba za Skadar (Turci, Sloveni i Albanci)], London, Edward Arnold, 1914.
Otomansko Carstvo,
Crna Gora 
Srbija
.svg){kind=small}
.jpg)
