Wikipedija

Nauka

(Preusmjereno sa stranice Znanost)

Nauka ili znanost, sistem sređenih i sistematiziranih znanja o nama i (materijalnom i nematerijalnom) svijetu koji nas okružuje. To je obimna i opsežna skupina informacija i o nekom subjektu, ali se ta riječ posebno koristila za informacije o fizičkom univerzumu. Pojam nauke odgovara grč. pojmu ἐπιστήμη, epistḗmē, lat. scientia, engl. science. Kako se znanje povećavalo, pojedine metode su se dokazale pouzdanije nego neke druge, i danas su naučne metode standard za nauku. To uključuje korištenje pažljivog posmatranja, eksperimente, mjerenja, matematiku, i ponavljanje.

  • Prema standardnim rječnicima,[1] nauka je sistematski poduhvat koji stvara i organizira znanja u obliku objašnjenja i teorijskih predviđanja o Univerzumu (svemiru).[2]
  • Moderna nauka je otkriće, kao i izum. To je otkriće da priroda općenito djeluje dovoljno ustaljeno da se može opisati zakonima, čak i matematičkim. Naučnim istraživanjima je potrebno tehničko osmišljavanje, apstrakcije, aparati i organizacija za izlaganje rezultata koje liči na pravne deskripcije.[3][4]
  • U starijim i usko povezanim značenjima, nauka se također odnosi na takav korpus znanja sebi koji se može racionalno objasniti i pouzdano primijeniti. Djelatnik u oblasti nauke je poznat kao naučnik.
Skala Univerzuma – maprana prema granama nauke

Da bi se uzeo u razmatranje sa naučnog stanovišta, objekat posmatranja mora biti podvrgnut ponovljenim testiranjima od strane neovisnih posmatrača. Korištenje naučnih metoda za dostizanje novih otkrića se naziva naučno istraživanje, i ljudi koji rade ta istraživanja se zovu naučnici. U užem smislu, nauka se naziva eksperimentalnom, dok je svrha primijenjene nauke, odnosno inžinjerstva, praktično upotrebljavanje naučnog znanja. Naučne hipoteze su edukovani prijedlozi objašnjenja fenomena ili razumne pretpostavke o prirodi univerzuma.

Naučna teorija je hipoteza koja je potvrđena ponovljenim promatranjima i mjerenjima. Naučne teorije su obično date kao matematičke forme, i uvijek su podložne odbacivanju ako ih budući eksperimenti opovrgnu. U modernom svijetu, naučna istraživanja su najvažnije aktivnosti svih razvijenih država, i od naučnika se očekuje da objave svoja otkrića u referentnim časopisima, naučnim periodicima gdje suci provjeravaju fakte u članku, prije nego što se on objavi. Čak i poslije objavljivanja, nove naučne ideje nisu općenito prihvaćene dok se rad ne ponovi.

Naučna pismenost je sposobnost opće populacije da razumije osnovne koncepte koji se odnose na nauku.

Istorija

uredi
Glavni članci: Istorija nauke, Istorija Zemlje i Evolucija
 
Animacija koja prikazuje kretanje kontinenata od separacije Pangea do današnjeg dana.

Nauka u širem smislu je postojala pre moderne ere, i u mnogim istorijskim civilizacijama.[5] Moderna nauka se razlikuje u svom pristupu i uspešna je u pruivođenju rezultata: 'modernna nauka' definiše ono što je nauka u najstrožijem smislu reči.[6] Dalek pre moderne ere, još jedna prekretna tačka je bio razvoj klasične prirodne filozofije u drevnom grčkom svetu.

Prefilozofiska istorija

uredi

Nauka u svom originalnom smislu je reč za tip znanja (Latinski scientia, Starogrčki jezik epistemē), pre nego specijalizovana reč za potragu za takvim znanjem. Specifično ona je jedan od tipova znanja koji ljudi mogu da komuniciraju jedan drugom. Na primer, znanje o delovanju prirodnih stvari je bilo prikupljeno dugo pre zabeležene istorije i dovelo je do razvoja kompleksong apstraktnog razmišljanja. To je pokazano konstruisanjem kompleksnih kalendara, tehnika za preobražavanje otrovnih biljaka u jestive, i izgradnji objekata kao što su piramide. Međutim nisu pravljene konzistentne svesne distinkcije između poznavanja pojmova koji su istiniti u svakoj zajednici i drugih tipova komunalnog znanja, kao što su mitologije i pravni sistemi.

Filozofske studije prirode

uredi
 
Kukuruz je biljka sa velikim zrnima koju su domestikovali urođenici Mezoamerike u praistorijska vremena.

Pre izuma ili otkrića koncepta „prirode“ (Starogrčki jezik phusis), od strane presokratskih filozofa, postojala je tendencija korišćenja tih reči za opisivanje prirodnog „načina“ na koji biljke rastu,[7] i „načina“ na koji, na primer, jedno pleme bogoslužuje određenog boga. Iz tog razloga se tvrdi da su ti ljudi bili prvi filozofi u striktnom smislu, kao i prvi ljudi da prave jasnu razliku između „prirode“ i „konvencije“.[8] Nauka je dakle razlikovala kao znanje prirode, i stvari koje su istinite za svakoj zajednici, i ime specijalizovane potraga za takvim znanjem je bila filozofija  — carstvo prvih filozofa-fizičara. Oni su bili uglavnom spekulatori ili teoretičari, s posebnim interesom za astronomiju. U kontrastu s tim, pokušavanje korišćenja poznavanja prirode da bi se imitirala priroda (veština ili tehnologija, Grčki technē) su klasični naučnici smatrali prikladnijim interesom za niže klase zanatlija.[9]

Filozofski zaokret ka ljudskim pitanjima

uredi
 
Aristotel, 384 p.n.e – 322 p.n.e., jedna je od ranih figura u razvoju naučnog metoda.[10]

Važna prekretnica u istoriji rane filozofiske nauke je bio kontroverzan, mada uspešan pokušaj Sokrata da primeni filozofiju na izučavanje ljudskih stvari, uključujući ljudsku prirodu, prirodu političkih zajednica, i samo ljudsko znanje. On je kritikovao stariji tip izučavanja fizike kao suviše čisto spekulativanu aktivnost, sa nedostatkom samokriticizma. On je bio posebno zabrinut da su neki od ranih fizičara tretirali prirodu kao da se može pretpostaviti da ona ne sadrži inteligentni red, objašnjavajući stvari samo u smislu pokretanja i materije. Proučavanje ljudskih stvari je bila oblast mitologije i tradicije, te je Sokrat pogubljen.[11] Aristotel je kasnije kreirao manje kontroverzan sistematski program Sokratove filozofije, koji je bio teleološki, i ljudski centriran. Od je odbacio mnoge zaključke ranih naučnika. Na primer u njegovoj fizici Sunce se kreće oko Zemlje, i mnoge stvari imaju delom u svojoj prirodi da su one za ljude. Svaka stvar ima formalni uzrok i finalni uzrok i ulogu u racionalnom kosmičkom redu. Kretanje i promena su opisani kao aktualizacija potencijala koji je već u stvarima, u zavisnosti od tipa svari. Dok je Sokrat insistirao da filozofija treba da bude korišćena za razmatranje praktičnih pitanja najboljeg načina življenja ljudskih bića (studiju koju je Aristotel podelio u etiku i političku filozofiju), oni se nisu zalagali za druge tipove primenjene nauke.

Aristotel je prepoznavao jasnu razliku imeđu nauke i praktičnog znanja zanatlija, tretirajući teoretske spekulacije kao najviši tip ljudske aktivnosti, praktično razmišljanje o dobrom živlenju kao nešto manje uzvišeno, a znanje zanatlija kao nešto što je jedino podesno za niže klase. U kontrastu sa modernom naukom, Aristotelov uticajni naglasak je bio na teoretskim koracima dedukcije univerzalnih pravila iz izvornih podataka, i nije tretirao sakupljanje iskustva i izvornih podataka kao samu nauku.[12]

Srednjevekovna nauka

uredi
 
De potentiis anime sensitive, Gregor Reisch (1504) Margarita philosophica. Srednjevekovna nauka je razmatrala moždane komore kao lokacije našeg zdravog razuma,[13] gde se forme iz našeg senzornog sistema mešaju.

Tokom kasne antike i ranog sregnjeg veka, Aristotelski pristup ispitivanja prirodnih fenomena je korišten. Deo drevnog znanja je izgubljen, ili u nekim slučajevima držan u tami, tokom pada Rimskog carstva i periodičnih političkih borbi. Međutim, opšta polja nauke, ili prirodne filozofije kako je nazivana, i veći deo opšteg znanja antičkog sveta je ostao sačuvan putem rada ranih latinskih enciklopedista poput Izidora Seviljskog. Takođe, u Vizantijskom carstvu, mnogi Grčki naučni tekstovi su očuvani u obliku Sirijskih prevoda koje se uradile grupe poput Nestorijana i Monofizita.[14] Mnogi od njih su kasnije prevedeni u arapski u Kalifatu, pri čemu su mnogi tipovi klasičnog učenja sačuvani i nekim slučajevima unapređeni.[14][15] Dom mudrosti je ustpostavljen tokom Abasidske ere u Bagdadu, Irak.[16] Smatra se da je to bio glavni intelektualni centar, tokom Zlatnog doba islama, gde su muslimanski učenjaci poput al-Kindija i Ibn Sahla u Bagdadu, i Ibn al-Haitama u Kairu, cvetali od devetog do trinaestog veka, dok Mongoli nisu opljačkali Bagdad. Ibn al-Haytham, kasnije poznat na Zapadu kao Alhazen, unapredio je Aristotsku tačku gledišta,[17] naglašavajući značaj eksperimentalnih podataka i reproduktibilnost rezultata.[nb 1]

U poznom srednjevekovnom periodu, sa porastom potražnje za prevodima, na primer za radovima Toledske prevodilačke škole, zapadni evropljani su počeli da sakupljaju tekstove napisane ne samo na latinskom, nego i latinske prevode sa grčkog, arapskog, i hibru jezika. Tekstovi Aristotela, Ptolomeja,[18] i Euklida, očuvani u Domu Mudrosti, su bili traženi među katoličkim učenjacima. U Evropi, Alhazenova De Aspectibus je direktno uticala na Rodžera Bejkona (13. vek) u Engleskoj, koji se zalagao za eksperimentalne nauke, po uzoru na Alhazena. Do poznog Srednjeg veka, sinteza katolicizma i aristotelizma poznata kao skolastika je uzela zamaha u Zapadnoj Evropi, koja je postala novi geografski centar nauke, mada su svi aspekti skolastike kritikovani u 15. i 16. veku.

Znanstveni modeli, teorije, i zakoni

uredi

Svi metodi, sve pretpostavke našeg sadašnjeg naučnog duha, bili su tokom hiljada godina izloženi najdubljem preziru: ukoliko ste tragali, za njima bili ste isključeni iz svakog opticaja sa "poštenim" ljudima — važili za "neprijatelja Boga", za onoga koji prezire istinu, za "opsednutog".[19]

– Fridrih Niče

Osnovna klasifikacija

uredi

Naučna polja su uobičajeno podijeljena na dvije osnovne grupe: prirodne nauke, koje proučavaju prirodne pojave (uključujući i život u biološkom smislu) i društvene nauke, koje proučavaju ljudsko ponašanje i društva.

Matematika, koja je klasificirana kao formalna nauka, ima i sličnosti i razlike sa prirodnim i društvenim naukama. Formalna nauka je vitalna za empirijske nauke. Velika dostignuća u formalnim naukama obično dovode i do velkih dostignuća u empirijskim naukama. Formalne nauke su ključne u formiranju hipoteza, teorija i zakona, kako u otkrićima, tako i u opisivanju kako nešto radi (u prirodnim naukama), i u saznavanju kako ljudi misle i djeluju (u društvenim naukama).

Dok su empirijska istraživanja prirode opisana čak u antičko doba (npr. od strane Aristotela, Teofrasta i Plinija starijeg), naučne metode se koriste od Srednjeg vijeka (npr. od strane Al-Hejsema, El-Birunija i Roger Bacon-a), pojava moderne nauke se općenito veže za moderni period poznat kao Naučna revolucija 16. i 17. vijeka.

Podjela prema preporuci "Organizacije za ekonomsku kooperaciju i razvitak" (OECD)

Prirodne znanosti

Tehničke znanosti i tehnologija

Medicinske znanosti

Poljoprivredne nauke

Društvene nauke

Humanističke nauke

Napomene

uredi
  1. ↑ *"Dva najveća matematčka naučnika, u poluveku koje je sledio translacioni pokret [sa grčkog na arapski], al-Biruni i Ibn al-Haytham, unapredili su tekuće obogaćivanje [nauke] na novi nivo, koji nije više vezan za prevodilačku aktivnost bilo kojeg tipa." p.55 — H. Floris Cohen (2010) How modern science came into the world: four civilizations, one 17th century breakthrough
    • "[Ibn al-Haytham] followed Ptolemy's bridge building ... into a grand synthesis of light and vision. Part of his effort consisted in devising ranges of experiments, of a kind probed before but now undertaken on larger scale."—H. Floris Cohen (2010):p.59
    • [Ibn al-Haytham] (Alhacen) De Aspectibus, see for example Book I, [6.38] "And all these points become clear with experimentation." Smith 2001:[6.38]p.367
    • [Ibn al-Haytham] (Alhacen) De Aspectibus, see for example Book I, [6.36] "And if this phenomenon is experimentally scrutinized with great care, the result will be found to be what we have claimed." Smith 2001:[6.36]p.366
    • El-Bizri, Nader, "A Philosophical Perspective on Alhazen's Optics", Arabic Sciences and Philosophy 15 (2005-08-05), 189–218
    • Haq, Syed (2009). „Science in Islam”. Oxford Dictionary of the Middle Ages. ISSN 1703-7603. Pristupljeno 2014-10-22. 
    • Lindberg 1976:pp.60–67
    • Sabra, A. I. (1989). The Optics of Ibn al-Haytham. Books I–II–III: On Direct Vision. London: The Warburg Institute, University of London. ISBN 0-85481-072-2. :pp.25–29

Reference

uredi
  1. ↑ „science”. Online Etymology Dictionary. Pristupljeno 2014-09-20. 
  2. ↑ Wilson E. O. (1998): Consilience: The unity of knowledge, Vintage Books, New York,ISBN 0-679-45077-7.
  3. ↑ Heilbron J. L., Ed (2003): The Oxford Companion to the history of modern science. Oxford University Press, New York, ISBN 0-19-511229-6.
  4. ↑ "science". Merriam-Webster Online Dictionary. Merriam-Webster, Inc. Retrieved 2011-10-16. 3 a:Nauka je znanje ili sistem znanja koji pokriva opće istine ili opće zakonitosti koje je moguće testirati primjenom naučnnog metoda
    • B, kao znanje ili takav sistem znanja koja se bave fizičkom svijetu i njegovim pojavama {{cite encyclopedia}}: line feed character in |quote= at position 162 (help)
  5. ↑ "The historian ... requires a very broad definition of "science" — one that ... mawill help us to understand the modern scientific enterprise. We need to be broad and inclusive, rather than narrow and exclusive ... and we should expect that the farther back we go [in time] the broader we will need to be." — David Pingree (1992), "Hellenophilia versus the History of Science" Isis 83 554–63, as cited on p.3, David C. Lindberg (2007), The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context, Second ed. Chicago: Univ. of Chicago Press ISBN 978-0-226-48205-7
  6. ↑ Heilbron, 2003 & p.vii
  7. ↑ See the quotation in Homer (8th century BCE) Odyssey 10.302–3
  8. ↑ "Progress or Return" in An Introduction to Political Philosophy: Ten Essays by Leo Strauss. (Expanded version of Political Philosophy: Six Essays by Leo Strauss, 1975.) Ed. Hilail Gilden. Detroit: Wayne State UP, 1989.
  9. ↑ Strauss and Cropsey eds. History of Political Philosophy, Third edition, p.209.
  10. ↑ "The Origins of Science". Scientific American Frontiers.
  11. ↑ Plato, Apology 30e
  12. ↑ "... [A] man knows a thing scientifically when he possesses a conviction arrived at in a certain way, and when the first principles on which that conviction rests are known to him with certainty—for unless he is more certain of his first principles than of the conclusion drawn from them he will only possess the knowledge in question accidentally." — Aristotle, Nicomachean Ethics 6 (H. Rackham, ed.) Aristot. Nic. Eth. 1139b
  13. ↑ Smith, A. Mark (June 2004), „What is the History of Medieval Optics Really About?”, Proceedings of the American Philosophical Society 148 (2): 180–194, JSTOR 1558283 :p.189
  14. ↑ 14,0 14,1 Grant, Edward (2007). A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century. Cambridge University Press. str. 62–67. ISBN 978-0-521-68957-1. 
  15. ↑ Alhacen had access to the optics books of Euclid and Ptolemy, as is shown by the title of his lost work A Book in which I have Summarized the Science of Optics from the Two Books of Euclid and Ptolemy, to which I have added the Notions of the First Discourse which is Missing from Ptolemy's Book From Ibn Abi Usaibia's catalog, as cited in (Smith 2001):91(vol.1),p.xv
  16. ↑ The ʿAbbāsid Caliphate. Encyclopædia Britannica.
  17. ↑ A brief overview can be found at Smith, A. Mark (1981), "Getting the Big Picture in Perspectivist Optics" Isis 72(4) (Dec., 1981). via JSTOR:p.728
  18. ↑ The translator, Gerard of Cremona (c. 1114–87), inspired by his love of the Almagest, came to Toledo, where he knew he could find the Almagest in Arabic. There he found Arabic books of every description, and learned Arabic in order to translate these books into Latin, being aware of 'the poverty of the Latins'. —As cited by Charles Burnett (2001) "The Coherence of the Arabic-Latin Translation Program in Toledo in the Twelfth Century", pp. 250, 255, & 257, Science in Context 14(1/2), 249–288 (2001). DOI: 10.1017/0269889701000096
  19. ↑ Friedrich Nietzsche - Antikrist

Literatura

uredi

Vanjske veze

uredi
  • "GCSE Science textbook". Wikibooks.org

Novosti

Resursi

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Nauka&oldid=42229168