1769

**1769. po kalendarima**
Gregorijanski	1769. (MDCCLXIX)
Ab urbe condita	2522.
Islamski	1182–1183.
Iranski	1147–1148.
Hebrejski	5529–5530.
Bizantski	7277–7278.
Koptski	1485–1486.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1824–1825.
• Shaka Samvat	1691–1692.
• Kali Yuga	4870–4871.
	Kineski
• Kontinualno	4405–4406.
• 60 godina	Yin Zemlja Vo(l); (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11769.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	17. vijek – 18. vijek – 19. vijek
Decenija:	1730-e 1740-e 1750-e – 1760-e – 1770-e 1780-e 1790-e
Godine:	1766 1767 1768 – 1769 – 1770 1771 1772

Ovo je članak o godini 1769.

Godina 1769 (MDCCLXIX) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u ponedjeljak po julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

5. 1. - Škotski izumitelj James Watt patentirao je svoj parni stroj.
9. 1. - Ekspedicija Gaspara de Portole iz Nove Španjolske/Meksika u gornju Kaliforniju: krenuo je prvi brod - ekspediciju u početku čine tri broda a dve grupe idu kopnom.
januar - Burbonski vladari (Francuska, Španija, Napulj, Parma), koji su zabranili jezuite u svojim zemljama, traže od pape da ih totalno zabrani.
26. 1. (15. 1. po j.k.) - Početak dejstava u Rusko-turskom ratu: Krimski Tatari su prešli granicu i upali u Novorosijsku guberniju i bivšu Slavenosrbiju - ne mogu zauzeti nijednu tvrđavu pa stradaju nezaštićeni majuri.^[1] Na povratku upadaju i u poljsko Kijevsko (žitomirsko) vojvodstvo.
30. 1. (19. 1. po j.k.) - Proglas carice Katarine pravoslavnim Slovenima pod turskom vlašću. Crnogorski arhimandrit Grigorije Drekalović je trebalo da ga prenese u Srbiju, ali je zadržan u Erdelju.^[2]

2. 2. - Umro je papa Klement XIII.
zima-proleće? - Povodom početka rata sa Rusijom, razoružava se raja u graničnim provincijama Osmanskog carstva, što je praćeno nasiljem, naročito prema knezovima i sveštenstvu; nasilja vrše i lokalni Turci koji kreću na ratište.^[3]

mart - Rusi zauzeli Azov i Taganrog.
16. 3. - Louis Antoine de Bougainville je nakon tri godine završio cirkumnavigaciju.

April/Travanj – Jun/Lipanj

4. 4. - Madraskim ugovorom je okončan Prvi Anglo-mysorski rat: Britanska istočnoindijska kompanija i mysorski vladar Hyder Ali su sklopili odbrambeni savez.
13. 4. - Britanski pomorac James Cook sa svojim brodom HMS Endeavour dolazi na Tahiti gdje će nekoliko sljedeći mjeseci provesti obavljajući astronomske opservacije.
15. 4. - Golicinova ruska armija prešla Dnjestar, nakon borbe dolazi do Hotina, ali zbog nedostatka topova se vraća u Podoliju (u ovoj bici su na ruskoj strani učestvovale i srpske jedinice, kao i kod Kamenec-Podolska i Lorge^[4]).
april - Dva broda Portoline ekspedicije stižu u područje dan. San Dijega - većina umire od skorbuta.
19. 4. - James Watt je dobio patent za poboljšanu Newcomenovu parnu mašinu, sa zasebnim kondenzatorom - sa još poboljšanja, prva je u komercijalnoj upotrebi 1776.
22. 4. - Ljubavnica Luja XV, Madame du Barry zvanično je predstavljena na dvoru, plemstvo je uglavnom ne prihvata.

1. 5. - Daniel Boone je krenuo sa družinom u lovačko-trapersku ekspediciju u današnji Kentaki.
1. 5. ? - U Salzburgu je izvedena Mozartova opera La finta semplice - izvedba u Beču prošle godine je sprečena intrigama.
maj - Johann Friedrich Struensee, dvorski ljekar danskog kralja Christiana VII imenovan državnim savjetnikom nakon što je njegova terapija počela poboljšavati kraljevo duševno zdravlje.
4. 5. - U Sremskim Karlovcima počinje narodno-crkveni sabor (do oktobra), prisustvuje carski komesar general grof Andrija Hadik. Pre izbora novog mitropolita se dosta razgovara o novčanim potraživanjima sveštenstva, od mitropolita do paroha.^[5]
7. 5. - Mladi etiopski car Iyoas I je zbačen od strane rasa Mikaela Sehula i ubrzo ubijen - prvi put da je etiopski car zbačen. To se smatra početkom perioda etiopske istorije "Zemene Mesafint", "Vreme sudija" ili prinčeva (do 1855). Postavljen je stari Yohannes II, koji umire u oktobru, izgleda otrovan.
9. 5. - Bitka kod Ponte Novua u kojoj francuske snage nanose odlučujući poraz korzikanskim pobunjenicima Pascqualea Paolija i dovršavaju francusko osvajanje Korzike.
- Paoli prelazi u Italiju, u junu je u Engleskoj (vraća se 1790). Obitelj Buonaparte ostaje na otoku, jedno vreme su u makiji sa malim Josephom, a Letizia je noseća.
14. 5. - Španski kralj Karlo III šalje niz rimokatoličkih misionara koji će započeti sistem misija i evropskog naseljavanja današnje Kalifornije.

19. 5. - Kardinal Giovanni Ganganelli, franjevac, izabran je za papu Klementa XIV. (do 1774). Kompromisni je kandidat konklave na koju su pritisak vršili monarsi koji žele ukidanje jezuita, a što će se i dogoditi.

3. 6. - Tranzit Venere: među mnogim posmatračima je i ekspedicija Jamesa Cooka na Tahitiju - osmatranja imaju veću grešku od očekivane. Zapečaćena naređenja ga zatim upućuju na potragu za pretpostavljenom Terra Australis.
3. 6. (kal?) - Nakon prelaza Dunava 21. maja, veliki vezir prevodi glavnu tursku armiju preko Pruta.
4. 6. - Nekoliko sati nakon tranzita Venere, događa se i pomračenje Sunca.^[6]
6. 6. - Poveljom Marije Terezije, Veliki Bečkerek (Zrenjanin) postaje trgovište.^[7]
jun - Moldavski knez Grigore Callimachi je smenjen pod optužbom saradnje sa Rusima i pogubljen u septembru. Postavljen je Konstantin Mavrokordat.

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

jul - avgust - Golicin opseda Hotin, ali će se opet povući preko Dnjestra, pod borbom.
3. 7. - Richard Arkwright je patentirao okvir za predenje, spinning frame. Prvo se pokreće konjskom snagom, zatim vodenom (Cromford Mill 1771). Okvir daje jaču pređu od Hargreavesove "predilje magarice" (spinning jenny).
13. 7. - James Cook napušta Tahiti. Prije potrage za Južnom zemljom, sa lokalnim moreplovcem Tupaiom obilazi otoke koje je nazvao Društveni otoci (do avgusta).
16. 7. - Španski franjevac Junípero Serra osniva prvu misiju u Gornjoj Kaliforniji, San Diego de Alcala, oko koje će nastati današnji grad San Diego - prvo evropsko naselje u oblasti.
19. 7. - Ferdinand I, burbonski vojvoda Parme se osobno venčao austrijskom nadvojvotkinjom Marijom Amalijom (ona će od 1772. biti faktički vladar).
28. 7. - Portolina družina, koja je iz San Dijega nastavila na sever, stiže do reke nazvane Santa Ana; istog dana osećaju jak zemljotres.

avgust - septembar - James Cook plovi na jug do 40. stepena pa na zapad u uzaludnoj potrazi za kontinentom.
12. 8. - Moldovandži Ali-paša je novi veliki vezir - prethodni je pogubljen.

15. 8. - U Ajacciu je rođen Napoleone Buonaparte. Njegov otac Carlo je ranije bio uz Paolija, ali prihvatio je novu, francusku vlast, pod kojom će dobijati različita nameštenja.
17. 8. - Veliki zbor na Cetinju, sazvan po zahtevu ruskog izaslanika, gen. Jurija Vladimiroviča Dolgorukova: rečeno da je Šćepan Mali varalica, pročitan proglas carice Katarine balkanskim hrišćanima, Crnogorci obećavaju da će se boriti.^[8]
18. 8. - Grom pogađa bastion San Nazaro u mletačkoj Brescii izazvaši eksploziju tamo uskladištenih 90 tona baruta u kojoj je uništena 1/6 grada i poginulo možda 3000 ljudi.
18. 8. - Novi španski guverner Lujzijane gen. Alejandro O'Reilly se iskrcava u Novom Orleanu, narednih dana hapsi vođe prošlogodišnje pobune - petorica su streljani u oktobru. Lujzijana ostaje španska de jure do 1800, i de fakto do 1803/04.
25. 8. - Susret pruskog kralja Fridriha i habsburškog suvladara Josifa u Neisse/Nysa.

6. 9. - Izbor novog karlovačkog mitropolita na saboru: gornjokarlovački episkop Danilo Jakšić dobija 44 potpisa prema 29 za vršačkog Jovana Đorđevića i nijednom za bačkog Mojsija Putnika - ali komesar Hadik podseća da je carica naklonjena Đorđeviću (ustoličen 26. 9., mitropolit do 1773).^[9]
10. 9. - Kometa C/1769 P1 je u perigeju - Charles Messier ju je otkrio pre mesec dana. Kasnije će biti nazivana i "Napoleonova kometa", jer je bila vidljiva u vreme njegovog rođenja.
14. 9. - Počinje Dansko-alžirski rat: dey Alžira je zarobio tri danska broda i prodao posadu u roblje, nakon što je Danska-Norveška odbila povećati danak i dati još poklona.

20. 9. - Rusko-turski rat: nakon što su turske snage razbijene, ruske trupe Aleksandra Mihajloviča Golicina zauzimaju bez otpora tursko uporište Hotin na sjeveru Moldavije.
- U Bosnu u početku stižu dobre vesti sa ruskog ratišta, navodno je Avdi-aga zarobio 1.000 i pobio 200 nevernika - topovi pucaju tri dana, ali kada se otpušteni deo bosanske vojske vratio kući saznala se istina.^[10]
- Mletački konzul u Solunu javlja da su se makedonske spahije vratile pješice i poderane iz ruskog rata i da se bave pljačkanjem i ubistvima. Abdilaga Šabanderoglu, koji vlada južnom Makedonijom iz Dojrana, pobedio je juručkog beja Hasana, carskog štićenika, uz pomoć Albanaca.^[11]
septembar - Ruski odred gen. Gottloba von Tottlebena je u Gruziji, gde treba sadejstvovati sa gruzinskim carem Iraklijem II.
26. 9. (kal.?) - Rusi generala Elmpta zauzimaju Jaši, Moldavci se zaklinju ruskoj carici.

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

Cookova karta Sjevernog otoka Novog Zelanda

7. 10. - James Cook se iskrcava na Sjevernom otoku Novog Zelanda - prvi Evropljanin od Abela Tasmana 1642. Prvi susreti sa Maorima dovode do pogibije nekoliko urođenika, zatim se trguje.
oktobar - U Bengalu, pod dvojnom mogulsko-kompanijskom vlašću, počinje nestašica hrane, koja će do sledeće godine izazvati veliku glad i epidemije sa milionima mrtvih.
oktobar - Četvrta kineska invazija Burme od 1765: kineski ćingovski komandant odlučuje da krene u napad, mada je još uvek monsunska sezona; nakon početnog napretka, kineske trupe su do početka decembra opkoljene, stradaju od bolesti i gladi.
18. 10. - Nakon Yohannesa II, novi etiopski car je njegov sin Tekle Haymanot II (do 1777, s jednom pauzom sledeće godine).
21. 10. - Rusko-turski rat: Ruska flota pod grofom Aleksejem Orlovom isplovljava iz Kronštata u Baltičkom moru na tzv. Prvu arhipelašku ekspediciju čiji su cilj turska uporišta na obalama Mediterana.
- Zabrinutost u Dubrovniku zbog vijesti da Rusi spremaju ekspediciju u Sredozemlje - strah da će biti na meti kao turski haračari i da ne dođe do ustanka u zaleđu.^[12]
23. 10. - Kapetan Nicholas Cugnot, Francuski vojni inženjer, prvi put javno demonstrira vozilo pokretano parnim strojem, poznato kao prvi automobil (manja verzija, veća dogodine).
oktobar, krajem - Ruska misija odlazi iz Crne Gore, ostavivši municiju. Šćepan Mali je bio hapšen, ali Dolgoruki ga je pustio i ostavio na čelu. Bivši patrijarh Vasilije Brkić odlazi sa Rusima. Crna Gora ipak nije učestvovala u ratu.^[13]

1. 11. - Izviđači Portoline ekspedicije su prvi Evropljani koji su videli Zaliv San Francisco.
5. 11. - Moldavski knez Konstantin Mavrokordat je ranjen i zarobljen od strane Rusa u Galacu, umire kasnije tokom meseca.
21. 11. (kal.?) - Ruska vojska u Bukureštu.

12. 12. - Francuska ekspedicija Jean-François de Survillea je opazila Novi Zeland - 16-tog su kod Severnog rta, gde su se za par dana mimoišli sa Cookom.
13. 12. - Wolfgang Amadeus Mozart kreće sa ocem na prvo putovanje u Italiju (do 1771).
decembar - Lokalni burmanski i kineski komandanti su sklopili mir, kineske trupe se povlače, i dalje umirući od gladi.

Kroz godinu

Ističe deset godina u kojima je Banat bio ustupljen kao zalog Bečkoj banci. Uz nemački i srpski puk, osnovan i "vlaški".^[14]
Šajkaškom bataljonu dodeljeno još šest opština.^[15]
Potiski distrikt ima deset umesto 14 naselja.^[16]
Crkve: sv. Nikolaja u Kikindi, Župna crkva sv. Filipa i Jakova u Gvozdanskom, župna crkva sv. Mihaela Arkanđela u Lovasu, župna crkva sv. Vida u Gračišću
U Varaždinu osnovana Škola za političke i kameralne znanosti.
Poglavar Egipta Ali Bey al-Kabir kuje novac sa svojim imenom, što je praktično proglašenje nezavisnosti od Osmanlija (konkurente za vlast je eliminisao prošle godine).
Portugalci moraju napustiti Mazagão u Maroku, koji su držali od 1514 - grad će biti obnovljen od 1820. kao El Jadida, a odseljeni Portugalci osnivaju Novi Mazagão u Brazilu.
Josiah Wedgwood otvara fabriku keramike Etruria Works u Stoke-on-Trent. Proizvodi posude u antičkom stilu, u modi su tzv. bazaltne vaze, od visokotemperaturne keramike "kamenke".
Carl Wilhelm Scheele je izolovao vinsku kiselinu. Sa Gahnom je otkrio kalcijum fosfat u kostima i metod za dobijanje fosfora iz tog izvora - to će pomoći švedskoj proizvodnji šibica.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1769.

1. 1. - Marie-Louise Lachapelle, pionirka modernog akušerstva († 1821)
10. 1. - Michel Ney, maršal Francuske († 1815)
13. 2. - Ivan Krilov, basnopisac († 1844)
4. 3. - Muhamed Ali, vicekralj Egipta († 1849)
23. 3. - William Smith, geolog († 1839)
29. 3. - Jean-de-Dieu Soult, maršal Francuske, vojvoda od Dalmacije († 1851)
10. 4. - Jean Lannes, maršal Francuske († 1809)
13. 4. - Thomas Lawrence, slikar († 1830)
14. 4. - Barthélemy Catherine Joubert, francuski general († 1799)
1. 5. - Vojvoda od Wellingtona, britanski vojskovođa i državnik († 1852)
6. 5. - Ferdinand III, veliki vojvoda Toskane († 1824)
18. 6. - Robert Stewart, vikont Castlereagh, britanski sekretar inostranih poslova († 1822)
15. 8. - Napoleon Bonaparte, francuski vojskovođa, državnik, car i vladar († 1821)
23. 8. - Georges Cuvier, pionir paleontologije († 1832)
14. 9. - Alexander von Humboldt, istraživač, geograf, polihistor († 1859)
26. 12. - Ernst Moritz Arndt, pisac, nemački nacionalista († 1860)
Milenko Stojković, vojvoda Prvog srpskog ustanka († 1831)
Agatangel, mitropolit beogradski, vaseljenski patrijarh († 1832)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1769.

2. 2. - Klement XIII., papa (* 1693)
16. 4. - Petar Nakić, franjevac, graditelj orgulja (* 1694)
20. 4. - Pontiac, indijanski poglavica (* 1714-20)
14. 5. - Iyoas I, car Etiopije (* 1754)
26. 8. - Simeon Končarević, bivši dalmatinski episkop (* ca. 1690)
29. 8. - Edmond Hoyle, ekspert za kartaške igre (* 1672)
18. 10. - Yohannes II, car Etiopije (* 1699)
23. 11. - Konstantin Mavrokordat, knez Moldavije, bivši knez Vlaške (* 1711)

Reference

↑ "Сви смо у овој православној империји у добром здрављу,...". rastko.rs
↑ Istorija s. n. IV-1, 352-3
↑ Istorija s. n. IV-1, 351-2
↑ Istorija s. n. IV-1, 249
↑ Istorija s. n. IV-1, 274
↑ Total Solar Eclipse of 1769 June 04. eclipse.gsfc.nasa.gov
↑ PROZOR U PROŠLOST: Marija Terezija je juna 1769. izdala važnu povelju. zrenjaninski.com
↑ Istorija s. n. IV-1, 516
↑ Istorija s. n. IV-1, 275
↑ Istorija s. n. IV-1, 452
↑ Historija n. J. II, 1306-7
↑ Historija n. J. II, 1225
↑ Istorija s. n. IV-1, 517
↑ Historija n. J. II, 1165-6
↑ Historija n. J. II, 1166
↑ Istorija s. n. IV-1, 210

Literatura

Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)

[1] "Сви смо у овој православној империји у добром здрављу,...". rastko.rs

[2] Istorija s. n. IV-1, 352-3

[3] Istorija s. n. IV-1, 351-2

[4] Istorija s. n. IV-1, 249

[5] Istorija s. n. IV-1, 274

[6] Total Solar Eclipse of 1769 June 04. eclipse.gsfc.nasa.gov

[7] PROZOR U PROŠLOST: Marija Terezija je juna 1769. izdala važnu povelju. zrenjaninski.com

[8] Istorija s. n. IV-1, 516

[9] Istorija s. n. IV-1, 275

[10] Istorija s. n. IV-1, 452

[11] Historija n. J. II, 1306-7

[12] Historija n. J. II, 1225

[13] Istorija s. n. IV-1, 517

[14] Historija n. J. II, 1165-6

[15] Historija n. J. II, 1166

[16] Istorija s. n. IV-1, 210

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]