Ay sayfasının kaynağını görüntüle

{{Diğer anlamı2|Ay}}
{{Gezegen bilgi kutusu
| name = Ay
| symbol = [[Dosya:Moon decrescent symbol (bold).svg|24px|alt=☾|Ay sembolü]]
| image = FullMoon2010.jpg
| caption = [[Dünya]]'nın [[kuzey yarımküre]]sinden görülen [[dolunay]].
| background = #ddd
| mpc_name = Earth I
| alt_names = {{Yatay liste |[[wikt:Luna|Luna]] |{{Kayma|[[wikt:Selene|Selene]] <small>(poetik)</small>}}|{{Kayma|[[wikt:Cynthia|Cynthia]] <small>(poetik)</small>}}}} 
| adjectives = {{Yatay liste |[[wikt:lunar|Lunar]] |{{Kayma|[[wikt:selenian|Selenian]] <small>(poetik)</small>}}|{{Kayma|[[wikt:cynthian|Cynthian]] <small>(poetik)</small>}}|{{Kayma|[[wikt:moonly|Moonly]] <small>(poetik)</small>}}}}
| yerberi = 362.600 km<br />(356.400-370.400 km)
| yeröte = 405.400 km<br />(404.000-406.700 km)
| semimajor = 384.399 km (1,28 [[Işık saniyesi|Is]], 0,00257 [[Astronomik birim|AU]])<ref name="W06"/>
| eccentricity = 0,0549<ref name="W06"/>
| period = 27,321661 g<br />{{Daha küçük |(27&thinsp;g 7&thinsp;sa 43&thinsp;dk 11,5&thinsp;sn<ref name="W06"/>)}}
| synodic_period = 29,530589 g<br />{{Daha küçük |(29&thinsp;g 12&thinsp;sa 44&thinsp;dk 2,9&thinsp;sn)}}
| avg_speed = 1,022 km/sn
| inclination = 5,145° ([[tutulum]]a)<ref name="Lang2011">{{kitap kaynağı |soyadı=Lang |ad=Kenneth R. |yıl=2011 |url=https://books.google.com/books?id=S4xDhVCxAQIC&pg=PA184 |başlık=The Cambridge Guide to the Solar System |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160101071141/https://books.google.com/books?id=S4xDhVCxAQIC&pg=PA184 |arşivtarihi=1 Ocak 2016 |basım=2.2yayıncı=Cambridge University Press |isbn=9781139494175 }}</ref>
| satellite_of = [[Dünya]]<ref name="Morais2002">{{dergi kaynağı |soyadı1=Morais |ad1=M. H. M. |soyadı2=Morbidelli | ad2=A. |başlık=The Population of Near-Earth Asteroids in Coorbital Motion with the Earth |dergi=Icarus |tarih=2002 |cilt=160 |sayı=1 |sayfalar=1-9|bibcode=2002Icar..160....1M |doi=10.1006/icar.2002.6937 |hdl=10316/4391 |s2cid=55214551 |url=https://semanticscholar.org/paper/d88f34729858d80028e2a1d58bfca418346ea210 |erişimtarihi=2 Aralık 2019 |arşivtarihi=19 Ağustos 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200819021941/https://www.semanticscholar.org/paper/The-Population-of-Near-Earth-Asteroids-in-Coorbital-Morais-Morbidelli/d88f34729858d80028e2a1d58bfca418346ea210 |ölüurl=hayır| issn = 0019-1035 }}</ref>
| flattening = 0,0012<ref name="NSSDC">{{web kaynağı |soyadı=Williams |ad=David R. |başlık=Moon Fact Sheet |yayıncı=NASA/National Space Science Data Center |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html |tarih=2 Şubat 2006 |erişimtarihi=31 Aralık 2008 |ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100323165650/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html |arşivtarihi=23 Mart 2010}}</ref>
| equatorial_radius = 1.738,1 km{{nbsp |2}}{{Daha küçük |<br />(Dünya'nın 0,2725'i)}}<ref name="NSSDC"/>
| polar_radius = 1.736,0 km{{nbsp |2}}{{Daha küçük |<br />(Dünya'nın 0,2731'i)}}<ref name="NSSDC"/>
| mean_radius = 1.737,4 km{{nbsp |2}}{{Daha küçük |<br />(Dünya'nın 0,2727'si)}}<ref name="W06"/><ref name="NSSDC"/><ref>{{dergi kaynağı |soyadı1=Smith |ad1=David E. |soyadı2=Zuber |ad2=Maria T. |soyadı3=Neumann |ad3=Gregory A. |soyadı4=Lemoine |ad4=Frank G. |başlık=Topography of the Moon from the Clementine lidar |dergi=Journal of Geophysical Research |tarih=1 Ocak 1997 |cilt=102 |sayı=E1 |sayfa=1601 |doi=10.1029/96JE02940 |bibcode=1997JGR...102.1591S |hdl=2060/19980018849 |s2cid=17475023 |url=https://semanticscholar.org/paper/9cdbb161f908e6cc4e5c55c4daee9f766743c400 |erişimtarihi=2 Aralık 2019 |arşivtarihi=19 Ağustos 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200819021909/https://www.semanticscholar.org/paper/Topography-of-the-Moon-from-the-Clementine-lidar-Smith-Zuber/9cdbb161f908e6cc4e5c55c4daee9f766743c400 |ölüurl=hayır}}</ref>
| circumference = 10.921 km{{nbsp |2}}{{Daha küçük |([[ekvator]]yal)}}
| surface_area = 3,793 × 10<sup>7</sup> km<sup>2</sup>{{nbsp |2}}{{Daha küçük |<br />(Dünya'nın 0,074'ü)}}
| volume = 2,1958 × 10<sup>10</sup> km<sup>3</sup>{{nbsp |2}}{{Daha küçük |<br />(Dünya'nın 0,020'si)<ref name="NSSDC"/>}}
| mass = 7,342 × 10<sup>22</sup> kg{{nbsp |2}}{{Daha küçük |<br />(Dünya'nın 0,012300'ü)<ref name="W06"/><ref name="NSSDC"/>}}<ref>{{kitap kaynağı |başlık=Top 10 of Everything |ad=Paul |soyadı=Terry |yayıncı=Octopus Publishing Group Ltd |yıl=2013 |isbn=978-0-600-62887-3 |sayfa=226}}</ref>
| density = 3,344 g/cm<sup>3</sup><ref name="W06"/><ref name="NSSDC"/><br /><small>0,606 × Dünya</small>
| surface_grav = 1,62092 m/s<sup>2</sup>{{nbsp |2}}{{Daha küçük |(0,1654 [[g kuvveti|g]]; 5,318 ft/s<sup>2</sup>)<ref name="NSSDC"/>}}
| moment_of_inertia_factor = 0,3929 ± 0,0009<ref name="Williams1996">{{dergi kaynağı |soyadı1=Williams |ad1=James G. |soyadı2=Newhall |ad2=XX |soyadı3=Dickey |ad3=Jean O. |başlık=Lunar moments, tides, orientation, and coordinate frames |url=https://archive.org/details/sim_planetary-and-space-science_1996-10_44_10/page/1077 |dergi=Planetary and Space Science |cilt=44 |sayı=10 |tarih=1996 |sayfalar=1077-1080|doi=10.1016/0032-0633(95)00154-9 |bibcode=1996P&SS...44.1077W}}</ref>
| escape_velocity= 2,38 km/sn<br/><small>(8.600 km/sa)</small>
| rotation = 29,530589 g<br />{{Daha küçük |(29&thinsp;g 12&thinsp;sa 44&thinsp;dk 2,9&thinsp;s; sinodal; güneş günü) ([[Kütleçekim kilidi|eş zamanlı dönüş]])}}
| sidereal_day = 27,321661 g{{nbsp |2}}{{Daha küçük |(eş zamanlı dönüş)}}
| rot_velocity = 4,627 m/sn
| axial_tilt = 1,5424° ([[tutulum]]a)<ref name="SolarViews">Hamilton, Calvin J.; Hamilton, Rosanna L., ''The Moon'', [http://www.solarviews.com/eng/moon.htm Views of the Solar System] {{webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160204134527/http://solarviews.com/eng/moon.htm |tarih=4 Şubat 2016 }}, 1995-2011.</ref>|6,687° yörünge düzlemine<ref name="Lang2011"/>|24° Dünya ekvatoruna<ref>{{dergi kaynağı |soyadı=Makemson |ad=Maud W. |yıl=1971 |başlık=Determination of selenographic positions |dergi=The Moon |cilt=2 |sayı=3 |sayfalar=293-308|doi=10.1007/BF00561882 |bibcode=1971Moon....2..293M |s2cid=119603394 }}</ref>
| epoch = [[J2000]]
| right_asc_north_pole =
 {{Yalın liste |
* {{SAG|17|47|26}}
* 266,86°<ref name="report">{{dergi kaynağı |doi=10.1007/s10569-010-9320-4 |başlık=Report of the IAU Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements: 2009 |url=http://astropedia.astrogeology.usgs.gov/alfresco/d/d/workspace/SpacesStore/28fd9e81-1964-44d6-a58b-fbbf61e64e15/WGCCRE2009reprint.pdf |dergi=Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy |cilt=109 |sayı=2 |sayfalar=101-135|yıl=2010 |soyadı1=Archinal |ad1=Brent A. |soyadı2=A'Hearn |ad2=Michael F. |soyadı3=Bowell |ad3=Edward G. |soyadı4=Conrad |ad4=Albert R. |soyadı5=Consolmagno |ad5=Guy J. |soyadı6=Courtin |ad6=Régis |soyadı7=Fukushima |ad7=Toshio |soyadı8=Hestroffer |ad8=Daniel |soyadı9=Hilton |ad9=James L. |soyadı10=Krasinsky |ad10=George A. |soyadı11=Neumann |ad11=Gregory A. |soyadı12=Oberst |ad12=Jürgen |soyadı13=Seidelmann |ad13=P. Kenneth |soyadı14=Stooke |ad14=Philip J. |soyadı15=Tholen |ad15=David J. |soyadı16=Thomas |ad16=Paul C. |soyadı17=Williams |ad17=Iwan P. |bibcode=2011CeMDA.109..101A |s2cid=189842666 |erişimtarihi=24 Eylül 2018 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160304065344/http://astropedia.astrogeology.usgs.gov/alfresco/d/d/workspace/SpacesStore/28fd9e81-1964-44d6-a58b-fbbf61e64e15/WGCCRE2009reprint.pdf |arşivtarihi=4 Mart 2016 |ölüurl=evet}} ayrıca mevcut {{web kaynağı |başlık=via usgs.gov |url=http://astropedia.astrogeology.usgs.gov/download/Docs/WGCCRE/WGCCRE2009reprint.pdf |erişimtarihi=26 Eylül 2018 |arşivtarihi=27 Nisan 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190427144731/https://astropedia.astrogeology.usgs.gov/download/Docs/WGCCRE/WGCCRE2009reprint.pdf |ölüurl=hayır}}</ref>}}
| declination = 24,36°<ref name="report" />
| albedo = 0,136<ref name="Saari">{{dergi kaynağı |doi=10.1364/AO.47.004981 |başlık=Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES |tarih=2008 |soyadı1=Matthews |ad1=Grant |dergi=Applied Optics |cilt=47 |sayfalar=4981-4993|pmid=18806861 |sayı=27 |bibcode=2008ApOpt..47.4981M}}</ref>
| temp_name1 = Ekvator
| min_temp_1 = 100&nbsp;[[Kelvin|K]]<ref name=Bugby_et_al_2010/>
| mean_temp_1 = 250&nbsp;K
| max_temp_1 = 390&nbsp;K<ref name=Bugby_et_al_2010>{{konferans kaynağı | başlık=Two‐Phase Thermal Switching System for a Small, Extended Duration Lunar Surface Science Platform | ad1=D. C. | soyadı1=Bugby | ad2=J. T. | soyadı2=Farmer | ad3=B. F. | soyadı3=O’Connor | ad4=M. J. | soyadı4=Wirzburger | ad5=E. D. Abel | soyadı5=C. J. Stouffer | seri=AIP Conference Proceedings | cilt=1208 | sayfalar=76-83| tarih=Ocak 2010 |doi=10.1063/1.3326291 |bibcode=2010AIPC.1208...76B | hdl=2060/20100009810 }}</ref>
| temp_name2 = 85°N&nbsp;
| min_temp_2 =
| mean_temp_2 = 150&nbsp;K
| max_temp_2 = 230&nbsp;K<ref name="Vasavada1999">{{dergi kaynağı |ad1=A. R. | soyadı1=Vasavada | ad2=D. A. | soyadı2=Paige | ad3=S. E. | soyadı3=Wood |dergi=Icarus |başlık=Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits |cilt=141 |sayı=2 |sayfalar=179-193|bibcode=1999Icar..141..179V |doi=10.1006/icar.1999.6175 |tarih=1999 |s2cid=37706412 |url=https://semanticscholar.org/paper/5db704a12a87fe5031241fa4078d9c98756b8a59 |erişimtarihi=2 Aralık 2019 |arşivtarihi=19 Ağustos 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200819021939/https://www.semanticscholar.org/paper/Near-Surface-Temperatures-on-Mercury-and-the-Moon-Vasavada-Paige/5db704a12a87fe5031241fa4078d9c98756b8a59 |ölüurl=hayır}}</ref>
| magnitude = {{ublist |class=Kayma |−2,5 ile −12,9 |−12,74{{nbsp |2}}{{Daha küçük |(ortalama [[dolunay]])}}<ref name="NSSDC"/>}}
| angular_size = {{Kayma |29,3 ile 34,1 yay-dakika<ref name="NSSDC"/>}}
| atmosphere = trace
| atmosphere_ref = <ref name="L06"/>
| surface_pressure = {{ublist |class=Kayma |10{{sup |−7}} [[Pascal (birim)|Pa]] (1 [[Bar (birim)|pikobar]]){{nbsp |2}}{{Daha küçük |(gündüz)}} |10{{sup |−10}} Pa (1 femtobar) {{nbsp |2}}{{Daha küçük | <br />(gece)}}}}
| atmosphere_composition = {{Yatay liste |[[Helyum|He]] |[[Argon|Ar]] |[[Neon|Ne]] |[[Sodyum|Na]] |[[Potasyum|K]] |[[Hidrojen|H]] |[[Radon|Rn]]}}
}}

'''Ay''', [[Dünya]]'nın tek [[doğal uydu]]su ve [[Güneş Sistemi]] içindeki beşinci büyük doğal uydudur. Dünya ile Ay arasında ortalama merkezden merkeze uzaklık 384.403&nbsp;km, yani Dünya'nın çapının yaklaşık otuz katı kadardır. [[Jeofiziksel açıdan gezegen tanımı|Jeofiziksel açıdan]] Ay, [[Gezegen kütleli cisim|gezegen kütleli gök cismi]] veya [[Gezegen kütleli uydu|uydu gezegen]]dir. Kütlesi, Dünya'nın kütlesinin %1,2'si ve çapı {{cvt|3474|km|mi}} ile Dünya'nın yaklaşık dörtte biri kadardır. Yüzeyinde [[kütleçekim]] etkisi yerçekiminin yaklaşık %17'sidir. Ay, Dünya'nın [[yörünge]]sinde bir turunu 27 gün 7 saatte tamamlar. Dünya, Ay ve [[Güneş]] geometrisinde görülen periyodik değişimler sonucunda her 29,5 günde tekrar eden [[Ay'ın evreleri]] oluşur.

Ay, insanların üzerine iniş yaparak yürüdükleri gökcismidir. Yer çekiminden kurtulup uzaya çıkan ve Ay'ın yakınından geçen ilk yapay nesne [[Sovyetler Birliği]]'nin [[Luna 1]] uydusudur. Ay yüzeyine çarpan ilk insan yapısı nesne [[Luna 2]] uydusudur. Normalde görünmeyen Ay'ın öteki yüzünün ilk fotoğraflarını ise [[Luna 3]] uydusu çekmiştir. Bu üç uydu da 1959 yılında uzaya fırlatılmıştır. Ay yüzeyine ilk yumuşak iniş yapabilen uzay aracı [[Luna 9]] ve Ay yörüngesine giren ilk insansız uzay aracı da [[Luna 10]]'dur. Bu iki uydu da 1966'da uzaya fırlatılmıştır.<ref name="worldbook">{{Web kaynağı|url=http://www.nasa.gov/worldbook/moon_worldbook.html|başlık=Moon|erişimtarihi=12 Nisan 2007|arşivtarihi=29 Mayıs 2012|arşivengelli=evet|arşivurl=https://archive.today/20120529180708/http://www.nasa.gov/topics/nasalife/features/worldbook.html|tarih=2004|ölüurl=hayır|yayımcı=World Book Online Reference Center, [[NASA]]|ilk=P.D.|son=Spudis}}</ref> [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'nin [[Apollo programı]] 1969 ve 1972 yılları arasında altı başarılı inişle, günümüze kadar insanlı görevleri başaran tek uzay programıdır. Ay'ın doğrudan insanlar tarafından incelenmesine Apollo programının bitişiyle son verilmiştir.

En yaygın olarak kabul edilen köken açıklaması, Ay'ın 4,51&nbsp;milyar yıl önce, ([[Dünya'nın yaşı|Dünya'dan kısa bir süre sonra]]) Dünya ile [[Theia (gezegen)|Theia]] adlı [[Mars]] büyüklüğündeki varsayımsal bir cisim arasındaki dev çarpışma enkazından oluştuğunu ileri sürer. Sonrasında Dünya ile [[Gelgitsel ivme|gelgit etkileşimi]] nedeniyle daha uzak bir yörüngeye çekildi. Ay'ın yakın tarafı parlak ve eski kabuksal yüksek dağlar ile, göze çarpan [[darbe krateri]]leri arasındaki boşlukları dolduran koyu volkanik maria "karanlık denizler" ile dikkat çekicidir. Büyük [[Çarpma krateri|çarpışma havzaları]] ve karanlık yüzeylerinin mare çoğu yaklaşık üç milyar yıl önce Imbrian döneminin sonuna kadar yerindeydi. Ay yüzeyi nispeten yansıtıcı değildir, [[yansıma]] derecesi aşınmış asfaltdan biraz daha parlaktır. Ancak, [[açısal çap]]ı büyük olduğu için [[dolunay]]da gece gökteki en parlak gök cismi olur. Ay'ın görünen boyutu Güneş'inkiyle hemen hemen aynıdır, bu ise tam [[güneş tutulması]] esnasında Güneş'i neredeyse tamamen kaplamasına neden olur, Aya ilk ayak basan insan '''Neil Armstorg''<nowiki/>' dur'''''

== Etimoloji ==
Türk Dil Kurumu kelimenin Türkçe olduğunu söyler. Büyük harfle yazıldığını belirtir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://sozluk.gov.tr/gts?ara=Ay | başlık = Güncel Türkçe Sözlük | erişimtarihi = 2 Nisan 2021 | çalışma = sozluk.gov.tr | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20210402152129/https://sozluk.gov.tr/gts?ara=Ay |arşivtarihi= 2 Nisan 2021 | ölüurl = hayır }}</ref>

== Ay yüzeyi ==
=== Ay'ın iki yüzü ===

Ay, Dünya'nın yörüngesinde [[Eşzamanlı yörünge|eş zamanlı]] olarak hareket eder, yani her zaman aynı yüzü Dünya'ya dönüktür. Ay'ın oluşumunun başlarında dönüşü yavaşladı ve Dünya'nın kütlesi nedeniyle oluşan [[Gelgitsel ivme|gelgit deformasyonlarına]] bağlı sürtünme etkilerinin sonucu olarak günümüzdeki konumunda kilitlendi.<ref>{{Dergi kaynağı | son = Alexander | ilk = M. E. | başlık = The Weak Friction Approximation and Tidal Evolution in Close Binary Systems | dergi = Astrophysics and Space Science | tarih = 1973 | cilt = 23 | sayfalar =459-508| url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1973Ap&SS..23..459A | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20071011134536/http://adsabs.harvard.edu/abs/1973Ap%26SS..23..459A |arşivtarihi= 11 Ekim 2007 | ölüurl =hayır}}</ref>

Çok uzun zaman önceleri Ay daha hızlı dönerken, [[Gelgit düzlüğü|gelgit tümseği]] Dünya-Ay hattının önünde dönüyordu. Çünkü gelgit tümsekleri yeteri kadar hızlı olarak Dünya ile aynı hatta gelemiyordu.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.wonderquest.com/MoonSpin.htm |başlık=Does the Moon rotate? |erişimtarihi=20 Şubat 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130728122448/http://www.wonderquest.com/MoonSpin.htm |arşivtarihi=28 Temmuz 2013 |ölüurl=hayır }}</ref> Bu hattın dışına çıkan tümsek nedeniyle oluşan [[tork]] Ay'ın dönüşünü yavaşlattı. Ay'ın dönüşü yörünge hızına denk gelecek kadar yavaşladığında gelgit tümseği Dünya'nın tam karşısına geldi ve bu nedenle tork ortadan kayboldu. İşte bu nedenden ötürü Ay, Dünya yörüngesinde döndüğü hızla kendi çevresinde de döner ve Dünya'dan her zaman Ay'ın aynı yüzü görünür.

[[Dosya:Lunar libration with phase Oct 2007.gif|küçükresim|sol|upright=1.14|[[Librasyon|Ay sallantısı]]]]
Ay'ın göründüğü açının küçük değişimleri ([[Librasyon|Ay sallantısı]]) nedeniyle Ay yüzeyinin %59'u görünür.<ref name="worldbook" />
{| class="toccolours" align="center"
| [[Dosya:Phase-180.jpg|200px]]
|&nbsp;
| [[Dosya:Far-Side-Phase-180.jpg|200px]]
|-
| style="text-align:center;"|Ay'ın görünen yüzü
|&nbsp;
| style="text-align:center;"|Ay'ın diğer yüzü
|}
Ay'ın Dünya'ya karşı olan yüzünden [[Ay'ın yakın yüzü|Ay'ın görünen yüzü]], diğer tarafına da [[Ay'ın uzak yüzü|Ay'ın öteki yüzü]] denir. Öteki yüz Ay'ın karanlık yüzü ile karıştırılmamalıdır. Ay'ın karanlık yüzü herhangi bir anda [[Güneş]] tarafından aydınlatılmayan yarıküresidir. Ayda bir kere bu yüz [[Hilal|yeniay]] safhasına Ay'ın görünen yüzü olur. Ay'ın öteki yüzü ilk olarak 1959'da [[Sovyetler Birliği|Sovyet]] uzay sondası [[Luna 3]] tarafından fotoğraflandı. Ay'ın öteki yüzünün ayırt edici özelliklerinden biri Ay denizi ([[Latince]]: (''mare'', çoğulu ''maria'') adı verilen düzlüklerin hemen hemen hiç olmamasıdır.

=== Ay denizleri ===
Çıplak gözle rahatlıkla görünebilen Ay yüzeyinde bulunan karanlık Ay düzlüklerine [[Ay denizleri|Ay denizi]] denir. Çünkü antik dönem gök bilimcileri bunların suyla dolu olduklarını zannediyordu. Günümüzde bunların katılaşmış [[bazalt]] olduğu bilinmektedir. Bazaltı oluşturan lav, Ay yüzüne [[göktaşı|göktaşları]] ve [[kuyrukluyıldız|kuyruklu yıldız]]ların çarpması sonucu oluşan krater düzlüklerini doldurmuş ve katılaşarak bu bazaltı oluşturmuştur (Oceanus Procellarum krater düzlüğü değildir ve bu kurala önemli bir istisna oluşturur.) Ay denizleri hemen hemen yalnızca Ay'ın görünen yüzünde bulunur. Ay'ın öteki yüzünün yalnızca %2'sinde birkaç dağılmış küçük düzlük bulunur.<ref>{{Dergi kaynağı | son = Gillis | ilk = J.J. | eşyazarlar = Spudis, P.D. | başlık = The Composition and Geologic Setting of Lunar Far Side Maria | dergi = Lunar and Planetary Science | tarih = 1996 | cilt = 27 | sayfalar =413-404| url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1996LPI....27..413G | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190628161416/http://adsabs.harvard.edu/abs/1996LPI....27..413G | arşivtarihi = 28 Haziran 2019 | ölüurl = hayır }}</ref> Ayın görünen yüzündeyse bu oran %31'dir.<ref name="worldbook" /> Bu farklılığın en akla yatkın açıklaması, ''Lunar Prospector'' uzay sondasının gamma ışını spektrometresi ile elde edilen jeokimyasal haritalarda gösterildiği üzere Ay'ın görünen yüzünde ısı üreten elementlerin daha yüksek konsantrasyonda bulunmasıdır.<ref name="S06">{{Dergi kaynağı| son = Shearer | ilk = C. |eşyazarlar= et al. | başlık = Thermal and magmatic evolution of the Moon | dergi = Reviews in Mineralogy and Geochemistry | cilt = 60 | sayfalar =365-518| tarih = 2006}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.psrd.hawaii.edu/Aug00/newMoon.html | başlık = A New Moon for the Twenty-First Century | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology | tarih = 31 Ağustos 2000 | ilk = G.J. | son = Taylor | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150524005222/http://www.psrd.hawaii.edu/Aug00/newMoon.html | arşivtarihi = 24 Mayıs 2015 | ölüurl =evet}}</ref> Kalkan tipi yanardağlar ve kubbemsi dağlar görünen yüz üzerindeki Ay denizlerinde rastlanan özelliklerdir.<ref>{{Dergi kaynağı | son = Head | ilk = L.W.J.W. | başlık = Lunar Gruithuisen and Mairan domes: Rheology and mode of emplacement | dergi = Journal of Geophysical Research | tarih = 2003 | cilt = 108 | url = http://www.agu.org/pubs/crossref/2003/2002JE001909.shtml | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20070312071105/http://www.agu.org/pubs/crossref/2003/2002JE001909.shtml | arşivtarihi = 12 Mart 2007 | ölüurl = hayır }}</ref>

=== Ay dağları ===
Ay yüzeyinde görünen açık renkli bölgelere Ay dağları ([[Latince]]: ''terrae'' (çoğul), ''terra'' (tekil)) denir; çünkü Ay denizlerinden daha yüksektirler. Ay'ın görünen yüzünde, içleri bazalt ile dolu olan kraterlerin çevresinde birçok dağ sırasına rastlanır. Bunların kraterlerin çevrelerinde oluşan yükseltilerin kalıntıları olduğu düşünülmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.lpi.usra.edu/expmoon/orbiter/orbiter-basins.html | başlık = Lunar Orbiter: Impact Basin Geology | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Lunar and Planetary Institute | tarih = 3 Ekim 2000 | ilk = W. | son = Kiefer | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120114004951/http://www.lpi.usra.edu/expmoon/orbiter/orbiter-basins.html | arşivtarihi = 14 Ocak 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> Dünya'da karşılaşılan oluşumun aksine, başlıca Ay dağlarının hiçbirinin tektonik etkinlikler sonucu oluşmadığına inanılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://sse.jpl.nasa.gov/educ/themes/display.cfm?Item=mountains | başlık = Majestic Mountains | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = NASA | çalışma = Solar System Exploration | tarih = 4 Aralık 2006 | ilk = K. | son = Munsell | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100623063343/http://sse.jpl.nasa.gov/educ/themes/display.cfm?Item=mountains | arşivtarihi = 23 Haziran 2010 | ölüurl =evet}}</ref>

1994 yılında gerçekleştirilen Clementine görevinden alınan görsellerde Ay'ın kuzey kutbunda bulunan 73&nbsp;km genişliğindeki Peary kraterinin çevresindeki dört dağlık bölgenin tüm Ay günü boyunca günışığı aldığı görülmüştür. Günışığının sürekli aydınlatığı bu bölgeler, Ay'ın [[tutulum]] düzlemine olan oldukça küçük eksenel eğikliği nedeniyle mümkündür. Güney kutbunda benzer bölgelere rastlanmamıştır; ancak Shackleton krateri Ay gününün %80'i boyunca gün ışığı altındadır. Ay'ın küçük eksenel eğikliğinin bir başka sonucu da kutup bölgesinde kraterlerin dibinde sürekli gölgede kalan bölgeler olmasıdır.<ref name="M03">{{Web kaynağı | url = http://www.psrd.hawaii.edu/June03/lunarShadows.html | başlık = The Moon's Dark, Icy Poles | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology | tarih = 4 Haziran 2003 | ilk = L. | son = Martel | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141030044025/http://www.psrd.hawaii.edu/June03/lunarShadows.html | arşivtarihi = 30 Ekim 2014 | ölüurl = evet }}</ref>

=== Kraterler ===
[[Dosya:Moon-craters.jpg|sağ|küçükresim|Ay'ın öteki yüzünde Daedalus krateri]]

Ay'ın yüzeyinde gökcisimlerinin çarpması sonucu oluşan birçok [[Ay krateri|krater]] bulunur.<ref>{{Kitap kaynağı| başlık = Impact cratering: A geologic process | url = https://archive.org/details/impactcrateringg0000melo | son = Melosh | ilk = H. J. | yayımcı = Oxford Univ. Press | tarih = 1989}}</ref> Çapı 1&nbsp;km'den büyük yaklaşık yarım milyon krater Ay yüzeyine [[göktaşı|göktaşlarının]] ve [[kuyruklu yıldız]]ların çarpması sonucu oluşmuştur. Kraterler hemen hemen sabit bir oranla oluştuğu için birim alanda bulunan krater sayısı yüzeyin yaşını tahmin etmek için kullanılabilir. Atmosferin, hava olaylarının ve yakın geçmişte jeolojik etkinliklerin olmaması sayesinde bu kraterler, Dünya'dakilerin aksine oldukça iyi korunmuştur.

Ay yüzeyinin ve Güneş Sistemi'nin bilinen en büyük krateri Güney Kutbu - Aitken düzlüğüdür. Bu çarpma havzası Ay'ın öteki yüzünde Güney Kutbu ile ekvator arasında yer alır; 2240&nbsp;km çapında ve 13&nbsp;km derinliğindedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.psrd.hawaii.edu/July98/spa.html | başlık = The biggest hole in the Solar System | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology | tarih = 17 Temmuz 1998 | ilk = G.J. | son = Taylor | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141030053245/http://www.psrd.hawaii.edu/July98/spa.html | arşivtarihi = 30 Ekim 2014 | ölüurl =evet}}</ref> Ay'ın görünen yüzünde başlıca kraterler Mare Imbrium, Mare Serenitatis, Mare Crisium ve Mare Nectaris'tir.

=== Regolit ===

Aykabuğunun üzerinde [[regolit]] adı verilen taş ve tozdan oluşan bir tabaka bulunur. Yüzeye çarpan gökcisimleri nedeniyle oluşan regolit eski yüzeylerde yeni yüzeylere nazaran daha kalındır. Özel olarak regolitin kalınlığının denizlerde 3-5 metre, daha eski yayla bölgelerinde ise 10-20 metre arasında değiştiği tahmin edilmektedir.<ref>{{Kitap kaynağı| son = Heiken | ilk = G. |eşyazarlar= Vaniman, D.; French, B. (eds.) |tarih = 1991 |başlık = Lunar Sourcebook, a user's guide to the Moon | url = https://archive.org/details/lunarsourcebooku00heik | yayımcı = Cambridge University Press | yer = New York | sayfalar =[https://archive.org/details/lunarsourcebooku00heik/page/n774 736]}}</ref> Çok ince toz hâlinde bulunan regolit tabakasının altında onlarca kilometre kalınlığında oldukça parçalanmış kayalardan oluşan ''megaregolit'' tabakası bulunur.<ref>{{Dergi kaynağı | son = Rasmussen | ilk = K.L. | eşyazarlar = Warren, P.H. | başlık = Megaregolith thickness, heat flow, and the bulk composition of the moon | dergi = Nature | tarih = 1985 | cilt = 313 | sayfalar =121-124| url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1985Natur.313..121R | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20071011094411/http://adsabs.harvard.edu/abs/1985Natur.313..121R |arşivtarihi= 11 Ekim 2007 | ölüurl =hayır}}</ref>

=== Su varlığı ===
{{Ana|Ay'da su}}
Ay yüzeyine sürekli çarpan [[göktaşı|göktaşları]] ve [[kuyrukluyıldız]]lar nedeniyle küçük miktarlarda su büyük olasılıkla yüzeye eklenmiştir. Bu durumda günışığı suyu elementlerine yani [[hidrojen]] ve [[oksijen]] ayıracak, bunlar da Ay'ın zayıf kütleçekimi nedeniyle zamanla yüzeyden kaçacaktır. Ancak Ay'ın dönme ekseninin tutulum düzlemine yalnızca 1,5° gibi çok küçük bir eğiklik yapması nedeniyle kutuplar yakınında bulunan bazı derin kraterler hiçbir zaman doğrudan günışığı almadığından ve sürekli gölgede kaldığından buraya düşen su molekülleri uzun zaman süreleri boyunca kararlılığını koruyacak.

Clementine görevi güney kutbunda gölgede kalmış böyle kraterleri haritalandırdı,<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.lpi.usra.edu/publications/slidesets/clem2nd/slide_32.html | başlık = Lunar Polar Composites | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Lunar and Planetary Institute | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150512201442/http://www.lpi.usra.edu/publications/slidesets/clem2nd/slide_32.html | arşivtarihi = 12 Mayıs 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> ve bilgisayar simülasyonları yaklaşık 14.000&nbsp;km² kadar bir bölgenin sürekli gölgede kaldığını göstermektedir.<ref name="M03"/> Clementine görevinin bistatik radar deneyi küçük donmuş su ceplerine işaret eder ve ''Lunar Prospector'' görevinden gelen bilgiler kutup bölgeleri yakınlarında regolitin üst bölümlerinde aşırı derecede yüksek hidrojen konsantrasyonlarını gösterir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://lunar.arc.nasa.gov/results/ice/eureka.htm | başlık = Eureka! Ice found at lunar poles | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Lunar Prospector (NASA) | tarih = 31 Ağustos 2001 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130806085050/http://lunar.arc.nasa.gov/results//ice/eureka.htm | arşivtarihi = 6 Ağustos 2013 | ölüurl =evet}}</ref> Toplam su buzu miktarının bir kilometre küp olduğu tahmin edilmektedir.

Su buzu kazılarak toplanabilir ve nükleer jeneratörler ya da güneş panelleriyle donatılmış elektrik santralleri tarafından hidrojen ve oksijene ayrılabilir. Ay üzerinde kullanılabilecek miktarda su bulunması, Ay'ı yaşanılabilir kılmak için önemlidir çünkü Dünya'dan su taşımak mümkün olamayacak kadar pahalı olacaktır. Ancak son zamanlarda Arecibo gezegen radarı ile yapılan gözlemler, Clementine radarının su buzu bulunduğuna dair işaret ettiği bilgilerin aslında görece yeni kraterlerin oluşumunda fırlayan kayaların sonucu olabileceğini göstermiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.thespacereview.com/article/740/1 | başlık = Ice on the Moon | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = The Space Review | tarih = 6 Kasım 2006 | ilk = P. | son = Spudis | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150905231744/http://www.thespacereview.com/article/740/1 | arşivtarihi = 5 Eylül 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Ay üzerinde ne kadar su bulunduğu sorusunun cevabı henüz bilinmemektedir.

== Fiziksel özellikler ==
Ay'ın şekli, gelgit gerilmesi nedeniyle hafif [[elipsoit]]tir. Çarpma havzalarından kaynaklı kütleçekim anomalileriden dolayı, bu elipsoit şeklin uzun ekseni Dünya'ya göre 30° kaymıştır. Şekli, mevcut çekim kuvvetleri hesaba katıldığında daha uzundur. Bu 'fosil şişkinlik', Ay'ın Dünya'ya olan mevcut mesafesinin yarısındaki bir yörüngede dönerken katılaştığını ve artık şeklinin yörüngesine uyum sağlayamayacak kadar soğumuş olduğunu gösterir.<ref>{{dergi kaynağı | soyadı1=Garrick-Bethell | ad1=Ian | soyadı2=Perera | ad2=Viranga | soyadı3=Nimmo | ad3=Francis | soyadı4=Zuber | ad4=Maria T. | yıl=2014 | başlık=The tidal-rotational shape of the Moon and evidence for polar wander | url = https://escholarship.org/content/qt0012r6g6/qt0012r6g6.pdf?t=npc7m2 | dergi=Nature | cilt=512 | sayı=7513 | sayfalar=181-184|doi=10.1038/nature13639 | pmid=25079322 |bibcode=2014Natur.512..181G | s2cid=4452886 | erişim-tarihi=12 Nisan 2020 | arşiv-tarihi=4 Ağustos 2020 | arşiv-url=https://web.archive.org/web/20200804071339/https://escholarship.org/content/qt0012r6g6/qt0012r6g6.pdf?t=npc7m2 |ölüurl=hayır}}</ref>

{{çoklu resim
|width=135
 |align=center
 |title=Ay
 |image1=LRO WAC Nearside Mosaic.jpg
 |caption1=Ay'ın yakın yüzü
|image2=Moon Farside LRO.jpg
 |caption2=Ay'ın uzak yüzü
|image3=LRO WAC North Pole Mosaic (PIA14024).jpg
 |caption3=Ayın kuzey kutbu
|image4=LRO WAC South Pole Mosaic.jpg
 |caption4=Ayın güney kutbu
|image5=LROC wac643nm Moon rotation268.gif
}}

=== Boyut ve kütle ===
[[Dosya:Moons of solar system v7.jpg|küçükresim|upright=1.5|Ölçeklendirmek için Güneş Sisteminin ana uydularının Dünya ile boyutlarının karşılaştırması. On dokuz uydu [[Hidrostatik denge|yuvarlak]] olacak kadar büyüktür ve birçoğu yeraltı okyanusuna sahiptir. Ayrıca Titan, hatırı sayılır bir atmosfere sahiptir.]]

Ay, büyüklük ve kütle bakımından Güneş Sistemi'nin beşinci en büyük [[doğal uydu]]sudur ve [[gezegen kütleli uydular]]dan biri olarak kategorize edilebilir. Bu durum Ay'ı, jeofiziksel tanımlara göre bir uydu gezegen yapar.<ref name="Metzger2021">{{Kaynak |soyadı1=Metzger |ad1=Philip |soyadı2=Grundy |ad2=Will |soyadı3=Sykes |ad3=Mark |soyadı4=Stern |ad4=Alan |soyadı5=Bell |ad5=James |soyadı6=Detelich |ad6=Charlene |soyadı7=Runyon |ad7=Kirby
|soyadı8=Summers |ad8=Michael |tarih=2021 |başlık=Moons are planets: Scientific usefulness versus cultural teleology in the taxonomy of planetary science |dergi=[[Icarus (dergi)|Icarus]] |cilt=374 |sayfa=114768 |doi=10.1016/j.icarus.2021.114768|s2cid=240071005 }}</ref> Merkür'den daha küçük ve Güneş Sistemi'nin en büyük [[cüce gezegen]]i olan [[Plüton]]'dan daha büyüktür. [[Plüton#Uydular|Plüton-Charon sistemi]]’nin küçük-gezegen uydusu olan [[Charon (uydu)|Charon]], Plüton'a göre daha büyük olsa da,<ref>{{web kaynağı |url=http://www.planetary.org/explore/topics/pluto/ |başlık=Space Topics: Pluto and Charon |yayıncı=[[The Planetary Society]] |erişimtarihi=6 Nisan 2010 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120218223842/http://www.planetary.org/explore/topics/pluto/ |arşivtarihi=18 Şubat 2012}}</ref> Ay, ana gezegenlerine görece olarak Güneş Sistemi'nin en büyük doğal uydusudur.

Ay'ın çapı yaklaşık 3.500 km olup, Dünya'nın dörtte birinden fazladır ve Ay'ın yüzü [[Avustralya]]'nın büyüklüğü ile kıyaslanabilir.<ref name="Australia">{{web kaynağı|url=https://theconversation.com/how-big-is-the-moon-let-me-compare-118840|tarih=18 Temmuz 2019|erişimtarihi=15 Kasım 2020|başlık=How big is the Moon?|ad=Jonti | soyadı=Horner|arşivtarihi=7 Kasım 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201107223707/http://theconversation.com/how-big-is-the-moon-let-me-compare-118840|ölüurl=hayır}}</ref> Ay'ın tüm yüzey alanı yaklaşık 38 milyon kilometre karedir ve [[Amerika]] kıtasının ([[Kuzey Amerika|Kuzey]] ve [[Güney Amerika]]) alanından biraz daha azdır.

Ay'ın kütlesi Dünya'nın 1/81'idir.<ref name="worldbook" /> Gezegen uyduları arasında ikinci en yoğun olanıdır ve 0,1654 [[g kuvveti|g]] ile [[İo (uydu)|Io]]'dan sonra ikinci en yüksek [[yüzey kütle çekimi]]ne ve 2,38 km/s'lik <small>(8600 km/sa; 5300 mph)</small> bir [[kurtulma hızı]]na sahiptir.

=== İç yapı ===
{|class="wikitable floatright" style="margin-left:1em;text-align:center;"
|+Ay yüzeyinin kimyasal bileşimi<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı=Taylor |ad=Stuart R. |tarih=1975 |başlık=Lunar Science: a Post-Apollo View |url=https://archive.org/details/lunarsciencepost0000tayl |yer=Oxford |yayıncı=[[Pergamon Press]] |sayfa=[https://archive.org/details/lunarsciencepost0000tayl/page/64 64] |isbn=978-0-08-018274-2}}</ref>
!rowspan=2 valign=top|Bileşik!!rowspan=2 valign=top|Formül!!colspan=2|Kompozisyon
|-
!style=font-size:smaller|Maria!!style=font-size:smaller|Yaylalar
|-
|style=text-align:left|[[Silisyum dioksit|silika]]||SiO<sub>2</sub>||45.4%||45.5%
|-
|style=text-align:left|[[Alüminyum oksit|alümina]]||Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>||14.9%||24.0%
|-
|style=text-align:left|[[Kalsiyum oksit|kireç]]||CaO||11.8%||15.9%
|-
|style=text-align:left|[[demir oksit|pas]]||FeO||14.1%||5.9%
|-
|style=text-align:left|magnezyum oksit||MgO||9.2%||7.5%
|-
|style=text-align:left|[[titanyum dioksit]]||TiO<sub>2</sub>||3.9%||0.6%
|-
|style=text-align:left|sodyum oksit||Na<sub>2</sub>O||0.6%||0.6%
|-
!colspan=2|&nbsp;||99.9%!!100.0%
|}
[[Dosya:MoonTopoGeoidUSGS.jpg|küçükresim|sağ|Ay'ın topoğrafyası]][[Dosya:MoonLP150Q grav 150.jpg|sağ|küçükresim|Ay yüzeyinde radyal kütleçekimsel anomali]][[Dosya:Moon ER magnetic field.jpg|küçükresim|sağ|''Lunar Prospector'' 'ün elektron reflektometre deneyinden elde edilen Ay'ın yüzeyinde toplam manyetik alan kuvveti]]
Ay, kabuk, manto ve çekirdek gibi jeokimyasal olarak ayrımlanabilen katmanlardan oluşur. Bu yapının yaklaşık 4,5 milyar yıl önce, Ay'ın oluşumundan hemen sonra magma okyanusunun kademeli olarak kristalleşmesiyle meydana geldiğine inanılmaktadır. Ay'ın dış yüzeyini eritmek için gerekli olan enerjinin Dünya ve Ay sistemini oluşturduğu öne sürülen dev çarpma ile elde edildiği düşünülmektedir. Bu magma okyanusunun kristalleşmesi sonucu mafik manto ve plajiyoklâz zengini kabuk ortaya çıkmış olabilir.

Yörüngeden yapılan jeokimyasal haritalama ay kabuğunun magma okyanusu varsayımı ile uyumlu bir şekilde oldukça anortositik bir yapıda olduğunu gösterir.<ref name="L06">{{Dergi kaynağı| son = Lucey | ilk = P. |eşyazarlar= et al. |başlık = Understanding the lunar surface and space-Moon interactions | dergi = Reviews in Mineralogy and Geochemistry | cilt = 60 | sayfalar =83-219| tarih = 2006}}</ref> Aykabuğu başlıca [[oksijen]], [[silikon]], [[magnezyum]], [[demir]], [[kalsiyum]] ve [[aluminyum|alüminyum]] elementlerinden oluşmuştur. Jeofiziksel tekniklere dayanılarak ay kabuğunun kalınlığının ortalama 50&nbsp;km civarında olduğu tahmin edilmektedir.<ref name="W06">{{Dergi kaynağı| son = Wieczorek | ilk = M. |eşyazarlar= et al. | başlık = The constitution and structure of the lunar interior | dergi = Reviews in Mineralogy and Geochemistry | cilt = 60 | sayfalar =221-364| tarih = 2006 }}</ref>

Ay'ın mantosunda oluşan kısmi erime Ay denizlerinde bulunan bazaltların yüzeye püskürmesine neden oldu. Bu bazaltların analizi mantonun olivin, ortopiroksen ve klinopiroksen minerallerinden oluştuğunu ve Ay mantosunun Dünya mantosundan demir açısından daha zengin olduğunu gösterir. Bazı Ay bazaltlarında ilmenit minerali içinde karşılaşılan yüksek oranda [[titanyum]] içeriği mantonun bileşiminin oldukça yüksek oranda heterojen olduğunu gösterir. Ay yüzeyinden yaklaşık 1.000&nbsp;km derinde, mantoda Ay sarsıntıları olduğu bulunmuştur. Aylık periyotlarla oluşan bu sarsıntılar Ay'ın Dünya çevresinde dış merkezli yörüngede dönmesi nedeniyle oluşan gelgit streslerine bağlanmıştır.<ref name="W06" />

Ay 3.346,4&nbsp;kg/m³'lik ortalama yoğunluğuyla, [[Güneş Sistemi]]'nin [[İo (uydu)|İo]]'dan sonra ikinci yoğun doğal uydusudur. Ancak bazı kanıtlar Ay çekirdeğinin yaklaşık 350&nbsp;km'lik yarıçapıyla oldukça küçük olduğuna işaret eder.<ref name="W06"/> Bu büyüklük Ay'ın yalnızca %20'sine denk gelir, halbuki birçok gökcisminde çekirdeğin oranı %50 civarındadır. Ay çekirdeğinin bileşimi tam olarak saptanamamıştır, ama az bir miktarda [[kükürt]] ve [[nikel]] alaşımlı metalik demirden oluştuğu sanılmaktadır. Ay'ın zamanla değişkenlik gösteren dönüşünün analizi çekirdeğin en azından kısmen erimiş olduğunu gösterir.<ref>{{Dergi kaynağı | son = Williams | ilk = J.G. | eşyazarlar = Turyshev, S.G.; Boggs, D.H.; Ratcliff, J.T. | başlık = Lunar laser ranging science: Gravitational physics and lunar interior and geodesy | dergi = Advances in Space Research | tarih = 2006 | cilt = 37 | sayı = 1 | sayfalar =6771| url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1987AREPS..15..271S | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | arşivurl = https://www.webcitation.org/66CTLxZOa?url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1987AREPS..15..271S | arşivtarihi = 16 Mart 2012 | ölüurl = hayır }}</ref>

=== Topoğrafya ===
Ay'ın [[topoğrafya]]sı özellikle yakın zamanda yapılan Clementine görevinin sağladığı, lazer altimetri ve stereo görüntü analizi yöntemleriyle elde edilen data sayesinde ölçülmüştür. En çok görünen topoğrafik özellik öteki yüzde bulunan ve Ay'ın en alçak noktalarını barındıran Güney Kutbu - Aitken düzlüğüdür. En yüksek noktalar bu düzlüğün hemen kuzeydoğusunda bulunur. Buranın Güney Kutbu - Aitken düzlüğünün oluşumuna neden olan gökcismi çarpması sonucunda yer değiştirmiş kalın katmanlar nedeniyle oluştuğu önerilmiştir. Diğer büyük kraterler ''Mare Imbrium'', ''Mare Serenitatis'', ''Mare Crisium'', ''Mare Smythii'' ve ''Mare Orientale'' 'de de oldukça alçak noktalar ve çevrelerinde yüksek noktalar bulunur. Ay şeklinin dikkat çekici bir noktası da ortalama yüksekliklerin öteki yüzde, görünen yüze göre 1,9&nbsp;km daha yüksek olmasıdır.<ref name="W06"/>

=== Kütleçekim alanı ===
Ay'ın kütleçekim alanı, yörüngedeki uzay araçlarının yaydığı radyo dalgalarının izlenmesi sonucu belirlenmiştir. Kullanılan prensip [[Doppler Etkisi]]'ne bağlıdır. Uzay aracının bakış açısı yönündeki ivmesi radyo dalgalarının yönünü azar azar değiştirerek ve uzay aracından Dünya üzerindeki sabit bir noktaya olan uzaklığı kullanarak belirlenir. Ancak Ay'ın eş zamanlı dönmesi nedeniyle, uzay aracı öte taraftayken izlenemediğinden ötürü, öteki tarafın kütleçekimi alanı çok iyi belirlenememiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://lunar.arc.nasa.gov/results/dopres.htm | başlık = Doppler Gravity Experiment Results | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Lunar Prospector (NASA) | tarih = 31 Ağustos 2001 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130806084827/http://lunar.arc.nasa.gov/results//dopres.htm | arşivtarihi = 6 Ağustos 2013 | ölüurl =evet}}</ref>

Ay'ın kütleçekim alanının en önemli özelliklerinden birisi dev krater düzlükleri ile bağlantılı olan geniş pozitif kütleçekimsel anomalilerin varlığıdır.<ref>{{Dergi kaynağı| son = Muller | ilk = P. |eşyazarlar= Sjogren, W. | başlık = Masons: lunar mass concentrations | dergi = Science | cilt = 161 |sayfalar =680-684| tarih = 1968}}</ref> Bu anomaliler uzay araçlarının yörüngesini önemli ölçüde etkiler bu nedenle insanlı ya da insansız uçuşların planlanmasında Ay'ın doğru kütleçekimsel modeli gereklidir. Kütleçekimsel yoğunluğun olduğu bölgelerin nedeni kısmen, krater düzlüklerini dolduran yoğun bazaltı oluşturan lava akışının varlığına bağlıdır. Ancak bu lava akışları tek başına kütleçekimsel izin tamamını açıklayamaz, aykabuğu ile manto arasındaki etkileşime de gerek vardır. ''Lunar Prospector'' 'un kütleçekimsel modellemeleri bazaltik volkanların etkisi nedeniyle oluşmadığı sanılan bazı kütleçekimsel yoğunlukların varlığını gösterir.<ref>{{Dergi kaynağı| son = Konopliv | ilk = A. |eşyazarlar= Asmar, S.; Carranza, E.; Sjogren, W.; Yuan, D. | başlık = Recent gravity models as a result of the Lunar Prospector mission | dergi = Icarus | cilt = 50 | sayfalar =1-18| tarih = 2001}}</ref> ''Oceanus Procellarum''da devasa volkan kaynaklı bazaltlar bulunmasına rağmen kütleçekimsel anomali gözlemlenmemektedir.

=== Manyetik alanı ===
Ay'ın dış [[manyetik alan]]ı bir ile yüz [[Tesla (birim)|nanotesla]] arasındadır yani 30-60 mikrotesla büyüklüğündeki Dünya'nın manyetik alanından yüz kat daha küçüktür. Diğer önemli farklılıklar çekirdeğindeki jeodinamo tarafından üretilmiş bir dipolar manyetik alanı yoktur ve var olan manyetik alanların kaynağı tamamen aykabuğudur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://lunar.arc.nasa.gov/results/magelres.htm | başlık = Magnetometer / Electron Reflectometer Results | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Lunar Prospector (NASA) | tarih = 2001 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141004122815/http://lunar.arc.nasa.gov/results/magelres.htm | arşivtarihi = 4 Ekim 2014 | ölüurl =evet}}</ref> Bir varsayıma göre aykabuğundaki manyetikleşmelerin Ay daha gençken ve çekirdeğinde bir jeodinamo bulunurken oluştuğudur. Ancak Ay çekirdeğinin küçüklüğü bu varsayımın doğruluğu karşısında bir engel oluşturmaktadır. Alternatif varsayımlar arasında, Ay gibi havası olmayan gökcisimlerinde süreksiz manyetik alanlar büyük gök cisimlerinin çarpması bulunur. Bu varsayımı destekleyecek şekilde en geniş aykabuğu manyetikleşmelerinin dev kraterlerin tam karşısında Ay yüzeyinde gerçekleştiğinin farkına varılmasıdır. Böyle bir fenomenin çarpışma sonucu oluşan plazma bulutunun ortamda bir manyetik alan bulunurken serbest olarak yayılmasından kaynaklanabileceği önerilmiştir.<ref>{{Dergi kaynağı|son = Hood | ilk = L.L. |eşyazarlar= Huang, Z. | başlık = Formation of magnetic anomalies antipodal to lunar impact basins: Two-dimensional model calculations | dergi = J. Geophys. Res. | cilt = 96 | sayfalar =9837-9846| tarih = 1991}}</ref>

=== Ay'ın atmosferi ===
Ay'ın toplam kütlesi 10 tondan az olan, neredeyse [[vakum]] sayılabilecek kadar ince bir atmosferi vardır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.nas.nasa.gov/About/Education/SpaceSettlement/75SummerStudy/5appendJ.html | başlık = Impact Upon Lunar Atmosphere | erişimtarihi = 29 Ağustos 2007 | yıl = 2002 | ilk = Ruth | son = Globus | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20091013215410/http://www.nas.nasa.gov/About/Education/SpaceSettlement/75SummerStudy/5appendJ.html | arşivtarihi = 13 Ekim 2009 | ölüurl = evet }}</ref> Bu küçük kütleli atmosferin yüzeydeki basıncı 3 × 10<sup>−15</sup>&nbsp;[[Atmosphere (unit)|atm]] (0,3&nbsp;[[nanopascal|nPa]]) civarındadır ve Ay günü içerisinde değişiklik gösterir. Atmosferinin kaynaklarından biri aykabuğunda ve mantoda oluşan [[radyoaktivite]] sonucu ortaya çıkan [[radon]] gibi gazların salınımıdır. Diğer önemli bir kaynak ise mikrogöktaşları, güneş rüzgârı iyonları, elektronlar ve günışığının bombardımanı sonucu oluşan püskürtüm süreciyle gerçekleşir.<ref name="L06"/><ref>{{Dergi kaynağı |soyadı=Crotts |ad=Arlin P.S. |başlık=Lunar Outgassing, Transient Phenomena and The Return to The Moon, I: Existing Data |tarih=2008 |url=http://www.astro.columbia.edu/~arlin/TLP/paper1.pdf |bibcode=2008ApJ...687..692C |cilt=687 |sayı=1 |sayfalar=692-705|dergi=[[The Astrophysical Journal]] |doi=10.1086/591634 |arxiv=0706.3949 |ölüurl=evet |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090220081142/http://www.astro.columbia.edu/~arlin/TLP/paper1.pdf |arşivtarihi=20 Şubat 2009 |erişimtarihi=28 Ekim 2019 }}</ref> Püskürtüm yoluyla salınan gazlar ya tekrar regolit içinde hapsolur ya da güneş radyasyon basıncı veya iyonize olmuşlarsa güneş rüzgârının manyetik alanı nedeniyle uzaya kaçar. Dünya üzerinden yapılan spektroskopik yöntemlerle [[sodyum]] (Na) ve [[potasyum]] (K) gibi elementlerin varlığı tespit edilmiştir. [[Radon-222]] (<sup>222</sup>Rn) ve [[polonyum-210]] (<sup>210</sup>Po) gibi elementler ise ''Lunar Prospector''{{'}}un alfa parçacık spektrometresi ile tespit edilmiştir.<ref>{{Dergi kaynağı| son = Lawson | ilk = S. |eşyazarlar= Feldman, W.; Lawrence, D.; Moore, K.; Elphic, R.; Belian, R. | başlık = Recent outgassing from the lunar surface: the Lunar Prospector alpha particle spectrometer | dergi = J. Geophys. Res. | cilt = 110 | sayfalar=1029| tarih = 2005}}</ref> [[Argon]]–40 (<sup>40</sup>Ar), [[helyum]]-4 (<sup>4</sup>He), [[oksijen]] (O<sub>2</sub>) ve/veya [[metan]] (CH<sub>4</sub>), [[nitrojen]] (N<sub>2</sub>) ve/veya [[karbon monoksit]] (CO) ve [[karbon dioksit]] (CO<sub>2</sub>) Apollo astronotları tarafından yerleştirilen detektörler tarafından tespit edilmiştir.<ref>{{Dergi kaynağı| son = Stern | ilk = S.A. | başlık = The Lunar atmosphere: History, status, current problems, and context | dergi = Rev. Geophys. | cilt = 37 | tarih = 1999 | sayfalar =453-491}}</ref>

==== Toz ====
Ay'ın etrafında kuyruklu yıldızlardan gelen küçük parçacıklardan oluşan kalıcı bir asimetrik Ay tozu bulutu vardır. Tahminlere göre her 24 saatte 5 ton kuyruklu yıldız parçacığı Ay yüzeyine düşmektedir. Ay'ın yüzeyine çarpan parçacıklar, Ay yüzeyindeki Ay tozunu yukarı yönde püskürtmektedir. Püsküren toz, Ay'ın atmosferinde yaklaşık 5 dakika yükselip 5 dakika düşerek toplam 10 dakika kadar kalmaktadır. Ortalama olarak, Ayın üzerinde yüzeyin 100 kilometre yukarısına dek çıkan irtifalarda 120 kilo kadar toz bulunur. Toz ölçümleri, altı aylık bir sürede LADEE'nin Lunar Dust Experiment (LDEX) tarafından yüzeye 20 ila 100 kilometre yukarıda yapılmıştır. LDEX, her dakikada ortalama bir adet 0,3 mikrometre boyutunda Ay tozu partikülü tespit etmiştir. Deneylerde ölçülen toz parçacıkları, Dünya ve Ay'ın kuyruklu yıldız enkazlarından geçtiği İkizler, Quadrantid, Kuzey Taurid ve Omicron Centaurid meteor yağmurları esnasında en yüksek seviyeye çıkmıştır. Toz bulutu asimetrik dağılımdadır, Ay'ın gün ışığı alan ve almayan kısımları arasındaki [[aydınlanma çemberi]]nin yakınında daha yoğundur.<ref>{{Web kaynağı |başlık=Lopsided Cloud of Dust Discovered Around the Moon |url=http://news.nationalgeographic.com/2015/06/150617-moon-dust-cloud-comet-space |website=National Geographic News |erişimtarihi=20 Haziran 2015 |ad=Nadia |soyadı=Drake |ad2=National Geographic PUBLISHED June |soyadı2=17 |ölüurl=hayır |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150619052915/http://news.nationalgeographic.com/2015/06/150617-moon-dust-cloud-comet-space/ |arşivtarihi=19 Haziran 2015 |tarih=17 Haziran 2015 }}</ref><ref>{{Dergi kaynağı |başlık=A permanent, asymmetric dust cloud around the Moon |dergi=[[Nature (dergi)|Nature]] |tarih=18 Haziran 2015 |sayfalar=324-326|cilt=522 |sayı=7556 |doi=10.1038/nature14479 |ad=M. |soyadı=Horányi |ad2=J.R. |soyadı2=Szalay |ad3=S. |soyadı3=Kempf |ad4=J. |soyadı4=Schmidt |ad5=E. |soyadı5=Grün |ad6=R. |soyadı6=Srama |ad7=Z. |soyadı7=Sternovsky |bibcode=2015Natur.522..324H |pmid=26085272}}</ref>

==== Geçmişteki kalın atmosfer ====

Ekim 2017'de, Houston'daki [[Marshall Uzay Uçuş Merkezi]] ve Ay ve Gezegen Enstitüsü'ndeki (''{{Dil|en|Lunar and Planetary Institute|dil_adı=e}}'') [[NASA]] biliminsanları, [[Apollo Projesi]] tarafından toplanan Ay magma örneklerinin çalışmalarına dayanarak, Ay'ın 3 ile 4 milyar yıl önce 70 milyon yıllık bir dönem boyunca nispeten kalın bir atmosfere sahip olduğunu tespit eden bulgular açıkladılar. Ay'daki volkanik püskürmelerinden çıkan gazlardan kaynaklanan bu atmosfer, bugünkü [[Mars]] atmosferinden iki kat daha kalındı. Eski Ay atmosferi daha sonra [[Güneş rüzgarı|güneş rüzgarları]] ile uzaya dağıldı.<ref>{{Haber kaynağı |ad1=John |soyadı1=Tara |başlık=NASA: The Moon Once Had an Atmosphere That Faded Away |dergi=Time |tarih=9 Ekim 2017 |erişimtarihi=28 Ekim 2019}}</ref>

=== Yüzey sıcaklığı ===
Ay günü boyunca yüzey sıcaklığı ortalama 107&nbsp;°C, Ay gecesi boyunca da ortalama -153&nbsp;°C civarındadır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.asi.org/adb/m/03/05/average-temperatures.html |başlık=Surface temperatures |erişimtarihi=23 Şubat 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140729085725/http://www.asi.org/adb/m/03/05/average-temperatures.html |arşivtarihi=29 Temmuz 2014 |ölüurl=hayır }}</ref>

== Kökeni ve jeolojik evrimi ==
=== Oluşumu ===
Ay'ın oluşumunu açıklayan çeşitli varsayımlar önerilmiştir. Ay'ın Güneş Sistemi'nin oluşumundan 30-50 milyon yıl sonra, günümüzden 4,527&nbsp;± 0,010 milyar yıl önce oluştuğuna inanılmaktadır.<ref>{{Dergi kaynağı | url = http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/310/5754/1671 | dergi = Science | tarih = 2005 | cilt = 310 | sayı = 5754 | sayfalar =1671-1674| başlık = Hf–W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon | son = Kleine | ilk = T. | eşyazarlar = Palme, H.; Mezger, K.; Halliday, A.N. | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20070927223249/http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/310/5754/1671 |arşivtarihi= 27 Eylül 2007 | ölüurl =hayır}}</ref>

* Bölünme kuramı - Ay'ın oluşumu hakkında ilk düşünceler Ay'ın merkezkaç kuvvetler nedeniyle yerkabuğundan koparak ayrıldığı ve gerisinde Büyük Okyanus çukurunu bıraktığını önermiştir.<ref>{{Dergi kaynağı | son = Binder | ilk = A.B. | başlık = On the origin of the moon by rotational fission | dergi = The Moon | tarih = 1974 | cilt = 11 | sayı = 2 | sayfalar =53-76| url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1974Moon...11...53B | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | arşivurl = https://www.webcitation.org/66CTK6jMg?url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1974Moon...11...53B | arşivtarihi = 16 Mart 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> Bu ''bölünme'' kavramı Dünya'nın başlangıç dönüşünün çok büyük olmasını gerektirir. Ayrıca bu bölünme sonucu oluşan yörünge Dünya'nın ekvator düzlemini izlemek durumunda olacaktı ama böyle değildir.
* Yakalama kuramı - Diğerleri Ay'ın başka bir yerde oluştuğunu ve Dünya'nın yörüngesine yakalanarak girdiğini düşünmüşlerdir.<ref>{{Dergi kaynağı | son = Mitler | ilk = H.E. | başlık = Formation of an iron-poor moon by partial capture, or: Yet another exotic theory of lunar origin | dergi = Icarus | tarih = 1975 | cilt = 24 | sayfalar =256-268| url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1975Icar...24..256M | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | arşivurl = https://www.webcitation.org/66CTL4KpO?url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1975Icar...24..256M | arşivtarihi = 16 Mart 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> Ancak bu ''yakalama''nın gerçekleşebilmesi için gerekli olan koşulların, örneğin enerjiyi sönümleyebilmek için Dünya'nın geniş bir atmosferinin olması gibi, oluşması mümkün değildi.
* Birlikte oluşum kuramı - ''Birlikte oluşum'' varsayımı Dünya ile Ay'ın gezegen öncesi buluttan aynı zamanda ve yerde birlikte oluştuklarını önerir. Bu varsayımı göre Ay, Dünya'nın oluştuğu maddelerin çevresindeki maddelerden oluştuğu düşünülür. Bazıları bu varsayımın Ay üzerinde metalik demirin azlığını açıklayamadığı için doğru olmadığını belirtmiştir.

Bu varsayımların önemli bir açığı Dünya ve Ay sisteminin yüksek [[açısal momentum]]unu kolayca açıklayamamalarıdır.<ref>{{Dergi kaynağı | son = Stevenson | ilk = D.J. | başlık = Origin of the moon – The collision hypothesis | dergi = Annual review of earth and planetary sciences | tarih = 1987 | cilt = 15 | sayfalar =271-315| url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1987AREPS..15..271S | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | arşivurl = https://www.webcitation.org/66CTLxZOa?url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1987AREPS..15..271S | arşivtarihi = 16 Mart 2012 | ölüurl = hayır }}</ref>

* Dev çarpma kuramı - Günümüzde, Dünya ve Ay sisteminin oluşumunu dev çarpma kuramının açıkladığı bilim çevrelerince geniş kabul görmüştür. Bu varsayıma göre Dünya'nın oluşumundan önce, Mars büyüklüğünde bir gökcisminin çarparak Dünya yörüngesine Ay'ı oluşturacak kadar yeterli miktarda madde saçmış olmasıdır.<ref name="worldbook" /> Gezegenlerin, küçük ya da büyük parçaların birikmesi sonucu oluştuğuna inanıldığı için bunun gibi dev çarpma olaylarının birçok gezegeni etkilediğine inanılmaktadır. Bu çarpmayı simüle eden bilgisayar modelleri hem Dünya ve Ay sisteminin yüksek açısal momentumu ve Ay çekirdeğinin küçüklüğünü açıklayabilmektedir.<ref>{{Dergi kaynağı| son = Canup | ilk = R. |eşyazarlar= Asphaug, E. | başlık = Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation | dergi = Nature | cilt = 412 | sayfalar =708-712| tarih = 2001}}</ref> Bu kuram ile ilgili cevabı bulunmamış sorular arasında Dünya öncesi kütle ile buna çarpan gökcisminin göreceli boyutları ile bunlardan çıkan maddenin ne kadarının Ay'ı oluşturduğudur.

=== Ay magma okyanusu ===
Hem dev çarpma olayı sırasında hem de bunu izleyen Dünya'nın yörüngesinde maddenin birikmesinde çok büyük miktarlarda enerji salındığı için Ay'ın önemli bir kısmının başlangıçta erimiş olduğu düşüncesi yaygındır. Ay'ın o sırada erimiş dış yüzeyine Ay magma okyanusu adı verilir ve derinliğinin 500&nbsp;km ile Ay'ın yarıçapı arasında değiştiği tahmin edilmektedir.<ref name="S06"/>

Magma okyanusu soğudukça kısmen kristalleşti ve katmanlara ayrılarak jeokimyasal olarak ayrı olan aykabuğu ve manto oluştu. Manto olivin, klinopiroksen ve ortopiroksen minerallerinin çökelmesi sonucu meydana geldiği düşünülmektedir. Magma okyanusunun dörtte üçünün kristalleşmesi tamamlandıktan sonra düşük yoğunluğu nedeniyle anortit minerali çökelmiş ve yüzeye çıkıp aykabuğunu oluşturmuştur.<ref name="S06"/>
[[Dosya:The Moon Luc Viatour.jpg|küçükresim|upright=1.36]]
Magma okyanusunun kristalleşen son sıvı bölümü Ay kabuğu ile manto arasında sıkışmıştır ve ısı üreten, birbiriyle uyumsuz elementleri kapsar. Bu jeokimyasal bileşiğe [[potasyum]] (K), soy toprak elementleri ([[İngilizce]]: ''rare earth elements'' - REE) ve [[fosfor]] (P) simgelerinden oluşan kısaltma ''KREEP'' adı verilir ve görünen yüzde Oceanus Procellarum ile Mare Imbrium'un çoğunu kapsayan küçük jeolojik bölgede toplanmış gözükmektedir.

=== Jeolojik evrimi ===
Ay'ın magma okyanusu sonrası jeolojik evrimi gökcisimlerinin çarpması ile oluşmuştur. Ay'ın jeolojik dönemleri Nectaris, Imbrium, Orientale gibi büyük kraterlerin oluşumuna neden olan çarpma olaylarına göre ayrılmıştır. Çarpma sonucu oluşan bu yapılar yukarı fırlayan maddenin oluşturduğu çoklu halkaları ile gözlemlenir. Bu halkaların çapı genellikle yüzlerce kilometreden binlerce kilometreye kadar uzanır. Her çoklu halka düzlüğünde bölgesel stratigrafik ufuğu oluşturan püskürtü katmanları ile bağlantılıdır. Yalnızca birkaç çoklu halka düzlüğü kesin olarak tarihlendirildiyse de stratigrafik katmanlar sayesinde göreceli yaşların tespitinde faydalıdır. Sürekli olarak gökcisimlerinin çarpması sonucunda regolit oluşur.

Ay yüzeyinin oluşumunu etkileyen diğer önemli bir jeolojik süreçi ay denizlerinin oluşumunun temelindeki volkanik etkinliktir. Procellarum KREEP katmanında ısı üreten elementlerin toplanması sonucunda altında kalan mantonun ısınıp sonunda kısmen eridiği düşünülmektedir. Eriyen magmanın bir kısmı yüzeye çıkarak püskürtüldü ve Ay'ın görünen yüzünde bulunan ay denizi bazaltlarını oluşturdu.<ref name="S06"/> Ay'ın bu jeolojik bölgesinde bulunan bazaltların çoğu 3,0 - 3,5 milyar yıl önce Imbrian döneminde püskürtüldü. Yine de en eski tarihlenmiş örnekler 4,2 milyar yıla uzanırken<ref name = "Papike">{{Dergi kaynağı| son = Papike | ilk = J. |eşyazarlar= Ryder, G.; Shearer, C. | başlık = Lunar Samples | dergi = Reviews in Mineralogy and Geochemistry | cilt = 36 | sayfalar =5.1-5.234| tarih = 1998}}</ref> en yeni püskürtüler yalnızca 1,2 milyar yıl önce oluşmuştur.<ref name = "Hiesinger">{{Dergi kaynağı| son = Hiesinger | ilk = H. |eşyazarlar= Head, J.W.; Wolf, U.; Jaumanm, R.; Neukum, G. | başlık = Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Numbium, Mare Cognitum, and Mare Insularum | dergi = J. Geophys. Res. | cilt = 108 | sayfalar =1029| tarih = 2003}}</ref>

Ay yüzeyinin zamanla değişiklik gösterip göstermediği konusunda bazı anlaşmazlıklar bulunmaktadır. Bazı gözlemciler kraterlerin ortaya çıktığını ya da ortadan kaybolduğunu ya da diğer geçici fenomenlerin oluştuğunu iddia etti. Günümüzde bu iddiaların çoğunun yanılsama olduğu ve farklı ışık koşulları, zayıf astronomik gözlem ya da yetersiz eski çizimler nedeniyle oluştuğu düşünülmektedir. Yine de gaz çıkması gibi fenomenlerin ara sıra oluştuğu ve bunların iddia edilen geçici Ay fenomenlerine sebebiyet vermiş olabileceği bilinmektedir. Geçenlerde, yaklaşık bir milyon yıl önce gazın serbest kalması nedeniyle kabaca 3&nbsp;km çaplı bir bölgenin yüzey şeklinin değişmiş olabileceği önerilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.psrd.hawaii.edu/Nov06/MoonGas.html | başlık = Recent Gas Escape from the Moon | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology | tarih = 8 Kasım 2006 | ilk = G.J. | son = Taylor | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150310050034/http://www.psrd.hawaii.edu/Nov06/MoonGas.html | arşivtarihi = 10 Mart 2015 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Dergi kaynağı| son = Schultz | ilk = P.H. |eşyazarlar= Staid, M.I.; Pieters, C.M. | tarih = 2006 | başlık = Lunar activity from recent gas release | url = https://archive.org/details/sim_nature-uk_2006-11-09_444_7116/page/n82 | dergi= Nature |cilt = 444 |sayfalar =184-186}}</ref>

=== Ay taşları ===
Ay taşları iki ana kategoride incelenir; Ay denizlerinde ve Ay dağlarında bulunan Ay taşları. Ay dağlarında bulunan Ay taşları üç takımdan oluşur: ''demir anortosit takım'', ''magnezyum takımı'' ve ''alkali takımı''. Demir anortosit takımı taşlar hemen hemen tamamen anortit mineralden oluşmuştur ve Ay magma okyanusu üzerinde yüzerek toplanan plajiyoklâzdan geldiğine inanılmaktadır. Radyometrik yöntemlerle demir anortositlerin yaklaşık 4,4 milyar yıl önce oluştuğu bulunmuştur.<ref name = "Papike" /><ref name = "Hiesinger" />

Magnezyum ve alkali takımı Ay taşları asıl olarak mafik plütonik kayaçlardır. Tipi olarak rastlanan kayaçlar dunit, troktolit, gabbro, alkali anortosit ve nadiren de [[granit]]tir. Demir anortosit takımı Ay taşlarıyla karşılaştırıldıklarında bu takımın mafik minerallerinde görece daha yüksek Mg/Fe oranları bulunur. Genel olarak bu kayaçlar önceden olmuş dağlık alan aykabuğuna sonradan girmiştir ve yaklaşık 4,4-3,9 milyar yıl önce oluşmuşlardır. Bu Ay taşlarında yüksek oranda KREEP bileşeni bulunur.

Ay denizlerinde hemen hemen yalnızca bazalt bulunur. Dünya bazaltlarına benzese de çok daha fazla demir barındırırlar ve su bazlı değişim ürünleri barındırmazlar. Ayrıca çok miktarda titanyum da içerirler.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.psrd.hawaii.edu/April04/lunarAnorthosites.html | başlık = The Oldest Moon Rocks | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology | tarih = 21 Nisan 2004 | ilk = M. | son = Norman | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151119103510/http://www.psrd.hawaii.edu/April04/lunarAnorthosites.html | arşivtarihi = 19 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Kitap kaynağı| son = Varricchio | ilk = L. | başlık = Inconstant Moon | yayımcı = Xlibris Books | tarih = 2006 | isbn = 1-59926-393-9}}</ref>

Astronotlar yüzeydeki tozun kar gibi hissedildiğini ve yanık [[barut]] koktuğunu bildirmiştir.<ref>[http://science.nasa.gov/headlines/y2006/30jan_smellofmoondust.htm The Smell of Moondust] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100308112332/http://science.nasa.gov/headlines/y2006/30jan_smellofmoondust.htm |tarih=8 Mart 2010 }} [[NASA]]</ref> Toz asıl olarak Ay yüzeyine çarpan göktaşları nedeniyle oluşmuş olan silikon dioksit camından (SiO<sub>2</sub>) ibarettir. Aynı zamanda [[kalsiyum]] ve [[magnezyum]] da içerir.

== Yörüngesi ve Dünya ile olan ilişkisi ==
[[Dosya:NASA-Apollo8-Dec24-Earthrise.jpg|küçükresim|sağ|[[Apollo 8]] görevi sırasında Ay'dan [[Dünya]]'nın görünüşü, 24 Aralık 1968]]

===Yörünge===
{{Karıştırma|Ay merkezli yörünge}}
[[Dosya:Dscovrepicmoontransitfull.gif|küçükresim|[[Deep Space Climate Observatory|DSCOVR uydusu]] Ayın Dünya’nın önünden geçtiğini görür]]
Ay, sabit yıldızlara göre Dünya yörüngesinde her 27,3 günde bir tam tur atar. Ancak Dünya'da kendi yörüngesinde Güneş'in çevresinde döndüğü için Ay'ın evrelerinin dönüşümü için biraz daha uzun bir zaman, 29,5 gün gerekir.<ref name="worldbook" /> Diğer gezegenlerin uydularının aksine Ay Dünya'nın [[ekvator]] düzlemi üzerinde değil, [[tutulum]] düzlemi yakınlarında yörüngededir. Gezegeninin boyutlarına göre Güneş Sistemi içinde en büyük doğal uydudur. ([[Charon (uydu)|Charon]] ile [[cüce gezegen]] [[Plüton (cüce gezegen)|Plüton]]'dan daha büyüktür.)

Dünya üzerinde görülen gelgit etkilerinin çoğu Ay'ın kütleçekim alanı nedeniyle oluşmaktadır, Güneş'in etkisi çok azdır. Gelgit etkileri nedeniyle Dünya ile Ay arasındaki ortalama uzaklık her yüzyılda 3,8 m artmaktadır.<ref name="nasa3">{{Web kaynağı | url = http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEhelp/ApolloLaser.html | başlık = Apollo Laser Ranging Experiments Yield Results | erişimtarihi = 30 Mayıs 2007 | yayımcı = NASA | tarih = 11 Temmuz 2005 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080309061941/http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEhelp/ApolloLaser.html | arşivtarihi = 9 Mart 2008 | ölüurl =evet}}</ref> Açısal momentumun korunumu nedeniyle Ay'ın yarı büyük ekseninin artmasıyla birlikte Dünya'nın dönüşü yüzyılda 0,002 saniye kadar yavaşlamaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://bowie.gsfc.nasa.gov/ggfc/tides/intro.html | başlık = Ocean Tides and the Earth's Rotation | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = IERS Special Bureau for Tides | tarih = 15 Mayıs 2001 | ilk = R. | son = Ray | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151105135911/http://bowie.gsfc.nasa.gov/ggfc/tides/intro.html | arşivtarihi = 5 Kasım 2015 | ölüurl =evet}}</ref>

Dünya ve Ay sistemi bazen [[uydu sistemi|gezegen-uydu sistemi]] olarak değil de çifte gezegen sistemi olarak değerlendirilir. Bunun nedeni Ay'ın çevresinde döndüğü gezegene göre oldukça büyük olan boyutlarıdır. Ay'ın çapı Dünya'nın dörtte biri, kütlesi de 1/81'idir. Ancak sistemin orta kütle merkezi yeryüzünün 1.700&nbsp;km; yani Dünya yarıçapının dörtte biri kadar altında olması nedeniyle bu görüş bazıları tarafından eleştirilmektedir. Ay yüzeyi Dünya'nın onda birinden azdır ve Dünya'nın kara alanının yaklaşık dörtte biri kadardır.

1997'de asteroit 3753 Cruithne'nin Dünya ile bağlantılı olağandışı bir atnalı yörünge üzerinde olduğu bulundu. Ancak gök bilimciler bu asteroidi Dünya'nın ikinci doğal uydusu olarak kabul etmemektedir; çünkü yörüngesi uzun dönemde kararlı değildir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.captaincosmos.clara.co.uk/cruithne.html | başlık = No, it's not our "second" moon!!! | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | ilk = A | son = Vampew | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090119045203/http://www.captaincosmos.clara.co.uk/cruithne.html | arşivtarihi = 19 Ocak 2009 | ölüurl =evet}}</ref> Daha sonra Cruithne ile benzer yörüngede bulunan Dünya'ya yakın üç asteroit daha bulunmuştur: (54509) 2000 PH5, (85770) 1998 UP1 ve 2002 AA29.<ref>{{Dergi kaynağı | son = Morais | ilk = M.H.M. | eşyazarlar = Morbidelli, A. | başlık = The Population of Near-Earth Asteroids in Coorbital Motion with the Earth | dergi = Icarus | tarih = 2002 | cilt = 160 | sayfalar =1-9| url = http://adsabs.harvard.edu/abs/2002Icar..160....1M | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190505085144/http://adsabs.harvard.edu/abs/2002Icar..160....1M | arşivtarihi = 5 Mayıs 2019 | ölüurl = hayır }}</ref>

[[Dosya:Speed of light from Earth to Moon.gif|küçükresim|upright=2.73|orta|Dünya ve Ay'ın görece boyutları ve aralarındaki uzaklık, ışığın yolculuk zamanıyla birlikte ölçekli olarak gösterilmiştir. Dünya ile Ay arasında ortalama yörünge uzaklığında ışığın yüzeyden yüzeye ulaşması için geçen süre 1,255 saniyedir. Dünya ile Ay sisteminin boyutları Güneş'e göre ışık yolculuk zamanı ile kıyaslanabilir. Güneş'in ışık küresinden Dünya yüzeyine ışık 8,28 dakikada ulaşır.]]

== Gelgit ==
Dünya üzerinde okyanuslarda görülen [[gelgit]] Ay kütleçekiminin etkisiyle oluşur. Kütleçekimsel gelgit kuvvetlerinin oluşmasının sebebi Dünya'nın Ay karşısında bulunan yüzünün merkezine ve arka yüzüne göre Ay'ın kütleçekiminden daha fazla etkilenmesidir. Kütleçekimsel gelgit, okyanusları Dünya'nın merkezinde olduğu bir elips şekline esnetir. Bunun etkisi birisi Ay'a doğru bakan yüzde, diğeri de bunun zıt yüzünde oluşan ''tümsek'' yani deniz seviyesinin yükselmesi olarak görülür. Dünya kendi ekseni etrafında dönerken bu iki tümsek de Dünya çevresinde bir günde döndüğü için okyanus suları sürekli olarak hareket eden bu iki tümseğe doğru akar. Bu iki tümseğin ve onlara doğru giden büyük okyanus akıntılarının etkisi; Dünya'nın dönüşü nedeniyle okyanus tabanlarında oluşan suyun sürtünme etkisi, su hareketinin eylemsizliği, karaya yaklaştıkça sığlaşan okyanus tabanları ve değişik okyanus tabanları arasındaki salınımlar gibi nedenlerle daha da büyür.

Ay ile okyanuslar arasındaki kütleçekimsel bağ Ay'ın yörüngesini etkiler. Ay'dan bakıldığında gelgit tümsekleri Dünya'nın dönüşüyle ileriye doğru taşındığından doğrudan Ay'ın karşısında değildir. Kütleçekimsel eşleşme Dünya'nın dönüşünden kinetik enerji ve açısal momentumu emer. Buna karşın Ay'ın yörüngesine açısal momentum eklenir. Bu da Ay'ı daha uzun periyotlu daha yüksek bir yörüngeye iter. Bunun sonucunda da her yıl iki gökcismi arasındaki ortalama uzaklık 3,8&nbsp;cm. artar.<ref name="nasa3" /> Dünya ile Ay arasındaki gelgit etkilerin önemsiz hâle gelene kadar Ay yavaş yavaş uzaklaşmaya devam edecektir ve bu durumda yörüngesi kararlı olacaktır.

== Gözlemsel etkiler ve bulgular ==

=== Ay ve Güneş tutulmaları ===
[[Dosya:Solar eclipse 1999 4.jpg|küçükresim|sağ|1999 güneş tutulması]]
[[Dosya:February 21, 2008 lunar eclipse, West Hartford, CT, 3-18 UTC.jpg|küçükresim|[[Şubat 2008 Ay tutulması|21 Şubat 2008 Ay tutulması]]]]
[[Güneş]], [[Dünya]] ve Ay aynı çizgi üzerinde sıralanınca, bu durum Dünya'da [[Ay tutulması|Ay]] ve [[Güneş tutulması]] olarak gözlenir. Güneş tutulması yeni ay evresinde, Ay Güneş ile Dünya'nın arasında iken oluşur. Buna karşın Ay tutulması dolunay evresinde Dünya Güneş ile Ay'ın arasında olduğunda oluşur.

Ay'ın yörüngesinin Dünya'nın Güneş çevresindeki yörüngesine nazaran yaklaşık 5° eğik olması nedeniyle her yeni ay ve dolunayda tutulmalar olmaz. Bir tutulmanın olması için Ay'ın her iki yörünge düzleminin kesişimine yakın bir yerde olması gerekir.<ref name="eclipse">{{Web kaynağı | url = http://eclipse99.nasa.gov/pages/faq.html | başlık = Eclipse 99, Frequently Asked Questions | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | eşyazarlar = Keating, S. | yayımcı = NASA | tarih = 2 Mayıs 2006 | ilk = J. | son = Thieman | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140228054553/http://eclipse99.nasa.gov/pages/faq.html | arşivtarihi = 28 Şubat 2014 | ölüurl =evet}}</ref>

Ay ve Güneş tutulmalarının zamanlamaları yaklaşık 6.585,3 günlük (18 yıl 11 gün 8 saat) bir periyota sahip olan ve Babiler zamanında bulunan ''Saros çevrimi'' ile belirlenebilir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEsaros/SEsaros.html | başlık = Saros Cycle | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = NASA | ilk = F | son = Espenak | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080301102452/http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEsaros/SEsaros.html | arşivtarihi = 1 Mart 2008 | ölüurl =evet}}</ref>

Ay'ın ve Güneş'in Dünya'dan görülen açısal çapları değişimlerle üst üste gelebildiği için hem tam hem de yarım güneş tutulması oluşabilmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mreclipse.com/Special/SEprimer.html | başlık = Solar Eclipses for Beginners | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = MrEclipse | tarih = 2000 | ilk = F | son = Espenak | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150524172606/http://www.mreclipse.com/Special/SEprimer.html | arşivtarihi = 24 Mayıs 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Tam güneş tutulmasında Ay Güneş diskini tamamen kapatır ve Güneş koronası çıplak gözle görünür hâle gelir. Ay ile Dünya arasındaki uzaklık zamanla az da olsa arttığı için Ay'ın açısal çapı azalmaktadır. Bu yüzlerce milyon yıl önce Ay'ın tutulmalarda Güneş'in açısal çapı da değişmezse Ay artık Güneş diskini tamamen örtemeyecek ve yalnızca yarım tutulma oluşacaktır.<ref name="eclipse" />

Tutulma ile ilgili bir başka fenomen "örtülme"dir. Ay sürekli olarak gökyüzünde 1/2 derece genişliğinde dairesel bir alanı kaplar. Parlak bir yıldız ya da gezegen Ay'ın arkasından geçerse ''örtülür'' yani gözden kaybolur. Güneş tutulması Güneş'in örtülmesidir. Ay Dünya'ya yakın olduğu için tek tek yıldızların örtülmesi aynı zamanda ve her yerden görülemez. Ay yörüngesinin yalpalaması sonucu her yıl farklı yıldızlar örtülür.<ref>{{Web kaynağı | url = http://occsec.wellington.net.nz/total/totoccs.htm | başlık = Total Lunar Occultations | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Royal Astronomical Society of New Zealand | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130205131623/http://occsec.wellington.net.nz/total/totoccs.htm | arşivtarihi = 5 Şubat 2013 | ölüurl =evet}}</ref>

En son ay tutulması 20 Şubat 2008'de olan tam tutulmadır. Güney Amerika ve Kuzey Amerika'nın çoğu yerinden 20 Şubat'ta gözlemlenen tutulma Batı Avrupa, Afrika ve Batı Asya'dan 21 Şubat'ta gözlemlenmiştir. Güney Amerika ile Antarktika'nın bazı bölümlerinden gözlemlenen 1 Ağustos 2008'den sonraki güneş tutulması 15 Ocak 2010'dadır.<ref name="Espenak">{{Web kaynağı | url = http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/eclipse.html | başlık = NASA Eclipse Home Page | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = NASA | tarih = 2007 | ilk = F. | son = Espenak | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080311101543/http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/eclipse.html | arşivtarihi = 11 Mart 2008 | ölüurl =evet}}</ref>

=== Gözlemsel bulgular ===
En parlak olduğu dolunay evresinde Ay'ın [[Kadir (gökbilim)|görünür kadir]] derecesi yaklaşık −12,6'dır. Kıyaslanacak olursa Güneş'in görünen kadir derecesi −26,8'dir. Ay'ın dördün evrelerinde parlaklığı dolunay evresindeki parlaklığının yarısı değil ancak onda biridir. Bunun nedeni Ay yüzeyinin mükemmel bir Lambert yansıtıcısı olmamasıdır. Dolunay iken gözlemcinin arkasından gelen ışık nedeniyle olduğundan parlak görünen Ay diğer evrelerde yüzeye düşen gölgeler nedeniyle yansıtılan ışığın miktarı azalır.

Ay ufka yakınken daha büyük olarak görünür. Fakat bu tamamen Ay illüzyonu olarak bilinen psikolojik bir etkidir.

Ay düşük [[albedo]]suna rağmen gökyüzünde oldukça parlak bir gökcismi olarak görünür. Ay, Güneş Sistemi'nde bulunan en kötü yansıtıcıdır ve üzerine düşen ışığın ancak %7'sini yansıtır. Bu oran bir parça kömürün yansıtma oranı ile hemen hemen aynıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://liftoff.msfc.nasa.gov/Academy/UNIVERSE/MOON.HTML | başlık = Exploration: The Moon | erişimtarihi = 28 Ağustos 2007 | yayımcı = NASA | tarih = 22 Kasım 1997 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080126033536/http://liftoff.msfc.nasa.gov/academy/universe/moon.html | arşivtarihi = 26 Ocak 2008 | ölüurl =evet}}</ref> 
[[Dosya:Halo around moon.jpg|sağ|küçükresim|Ay çevresinde görünen hâle]]

Görsel sistemlerde renk istikrarı bir nesnenin rengiyle etrafındakilerin rengi arasındaki ilişkiyi ayarlar, dolayısıyla da görece karanlık olan gökyüzünde Güneş'in aydınlattığı Ay parlak bir nesne olarak algılanır.

Ay'ın gün içinde ulaştığı en yüksek nokta değişiklik gösterir ve Güneş ile aynı sınırlarda dolaşır. Ayrıca Dünya üzerindeki mevsime ve Ay'ın evrelerine göre değişir. Kış mevsiminde dolunayda en yüksek noktaya ulaşır. Ayrıca 18,6 yıllık düğüm çevriminin de etkisi vardır. Ay yörüngesinin yükselen düğüm noktası ilkbahar noktasındaysa Ay yükselimi 28° kadar yükselebilir. Bunun sonucunda 28 derece enlemlere kadar Ay tepe noktasına çıkar. Yaklaşık dokuz yıl kadar sonra yükselim yalnızca 18° kuzey ve güney enlemlere ulaşacaktır. Ayçanın (hilal) yönü de gözlem noktasının enlemine bağlıdır. Ekvator'a yakın yerlerde bir gözlemci Ay'ı ''sandal'' gibi görebilir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://curious.astro.cornell.edu/question.php?number=393 | başlık = Is the Moon seen as a crescent (and not a "boat") all over the world? | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Curious About Astronomy | tarih = 18 Ekim 2002 | ilk = K. | son = Spekkens | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150117192304/http://curious.astro.cornell.edu/question.php?number=393 | arşivtarihi = 17 Ocak 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>

Güneş gibi Ay da bazı atmosferik etkilere neden olabilir. Bunların arasında 22°'lik hâle halkası ve ince bulutlar arasından görünen daha küçük korona halkaları sayılabilir.

== Gözlem ve keşiflerin tarihi ==
=== İlk dönem gözlemler ===
MÖ 5. yüzyılda [[Babil]]li gözlemcilerin Ay'ın döngülerini incelediğini, Hindistan'da benzer bulguların varlığını, Çinli Shi Shen'in MÖ 4. yüzyılda Ay ve Güneş tutulmalarının tarihlerini hesaplama yöntemi geliştirdiğini biliyoruz.

MÖ 4. yüzyılda [[Aristo]]; yanlış da olsa uzun bir süre çok etkili olan evren açıklamasında, Ay'ın dört temel eleman (toprak, su, hava ve ateş) arasındaki sınır bölgede yer aldığını öne sürdü. Öte yandan, [[Seleukialı Seleukos]] ve [[Aristarchus]] (MÖ 2. yüzyıl) ile [[Batlamyus]] (MS 90–168) Aristocu anlayışı çürüten gözlem ve hesaplamalar sundular.

[[Orta Çağ]] Avrupası için "gökbilim"den söz etmek zordur ve dönemin bilgisi gözlemden çok dinî inanışların etkisi altındaydı. Ay'ın tam bir yuvarlak ve yüzeyinin pürüzsüz olduğu da bu inanışlar arasındaydı.

[[Teleskop|Teleskobun]] keşfi ve bilimlerde yaşanan yaklaşık eşzamanlı [[paradigma]] değişimi, Ay gözleminde bir dönüm noktası olmuştur. [[Galileo Galilei]] 1609'da yayımladığı kitabı ''[[Sidereus Nuncius]]''; Ay yüzündeki dağları ve kraterleri gösteren ilk teleskobik çizimlerden bazılarını içeriyordu. Ardından Ay'ın teleskobik haritalanması başladı: 17. yüzyılın devamında [[Giovanni Battista Riccioli]] ve [[Francesco Maria Grimaldi]]; Ay'ın yüzey unsurlarını bugün adlandırırken kullanılan sistemin temellerini attılar. [[Wilhelm Beer]] ve [[Johann Heinrich Mädler]]'in kitapları ''Mappa Selenographica'' (1834-6) ve ''Der Mond'' (1837); binden fazla dağ dahil olmak üzere Ay'daki yüzey unsurlarını, yeryüzündeki coğrafya için mümkün olan hassasiyetle tanımladı.

=== Uzay araçları ===
==== 20. yüzyıl ====
[[Soğuk Savaş]] ile kaynaklanan [[Sovyetler Birliği]] ile [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] arasındaki [[uzay yarışı]]; Ay üzerindeki ilginin giderek artmasına neden oldu. Fırlatıcı yetenekleri izin verir vermez hem alçak uçuş hem de çarpma/iniş görevleri için insansız sondalar, uzaya gönderildi. Sovyetler Birliği'nin Luna programı Ay yüzüne insansız uzay araçları ile ulaşmayı başaran ilk program olmuştur. Yerçekimini yenip Ay'ın yanından geçmeyi başarabilen ilk insan yapımı nesne [[Luna 1]] uzay sondası olmuştur. 1959 yılında Ay yüzüne çarpan ilk insan yapımı nesne [[Luna 2]] ve Ay'ın öteki yüzünün fotoğraflarını çeken ilk uydu da [[Luna 3]] olmuştur. 1966 yılında Ay yüzeyine başarılı bir yumuşak iniş yapan ilk uzay aracı [[Luna 9]] ve Ay yörüngesine giren ilk uzay aracı da [[Luna 10]] olmuştur.<ref name="worldbook" /> Ay yüzeyinden örnekler üç Luna uçuşu (Luna 16, Luna 20 ve Luna 24) ile Apollo 11'den Apollo 17'ye kadar ([[Apollo 13]] hariç) Apollo görevleri ile Dünya'ya getirilmiştir.

Ay yüzeyine 1969 yılında ilk insanların inmesi, uzay yarışının doruk noktasını oluşturmuştur.<ref name=CNN>{{Haber kaynağı | son = Coren | ilk = M | başlık = 'Giant leap' opens world of possibility | yayımcı = CNN.com | tarih = 26 Temmuz 2004 | url = http://edition.cnn.com/2004/TECH/space/07/16/moon.landing/index.html | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | arşivurl = https://www.webcitation.org/66CTOLNBW?url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/space/07/16/moon.landing/index.html | arşivtarihi = 16 Mart 2012 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Neil Armstrong]], ABD uçuşu [[Apollo 11]]'in komutanı olarak Ay'da yürüyen ilk insan oldu. Ay'da ilk adımını 21 Temmuz 1969 tarihinde saat 02:56'da (UTC) attı. 1960'ların başında özellikle yüzel erime kimyası ve atmosfere yeniden giriş konularında olduğu gibi önemli teknolojik gelişmeler; Ay yüzeyine iniş ve geri dönüşü mümkün kılmıştır.

''Apollo'' uçuşlarının tamamında bilimsel ölçüm aletleri, Ay yüzeyine yerleştirildi. Uzun süreli ALSEP ([[İngilizce]]: ''Apollo lunar surface experiment package'' - Apollo Ay yüzeyi deney paketi) istasyonları [[Apollo 12]], [[Apollo 14|14]], [[Apollo 15|15]], [[Apollo 16|16]] ve [[Apollo 17|17]] iniş sahalarına yerleştirildi. Apollo 11 uçuşuyla EASEP ([[İngilizce]]: ''Early Apollo Scientific Experiments Package'' - Erken Apollo bilimsel deney paketi) adı verilen geçici istasyon yerleştirilmiştir. ALSEP istasyonlarında ısı akış sondaları, sismometreler, manyetometreler ve küp köşeli [[retroreflektör]]ler bulunmaktaydı. Bütçe sorunları sebebiyle 30 Eylül 1977'de Dünya'ya bilgi iletimi kesilmiştir.<ref>{{Basın açıklaması kaynağı| başlık =NASA news release 77-47 page 242| tarih =1 Eylül 1977| url =http://www.nasa.gov/centers/johnson/pdf/83129main_1977.pdf| erişimtarihi =29 Ağustos 2007| arşivurl =https://web.archive.org/web/20110629121829/http://www.nasa.gov/centers/johnson/pdf/83129main_1977.pdf| arşivtarihi =29 Haziran 2011| ölüurl =hayır}}</ref><ref>{{Haber kaynağı | url = http://www.ast.cam.ac.uk/~ipswich/Miscellaneous/Archived_spaceflight_news.htm | erişimtarihi = 29 Ağustos 2007 | yer = NASA Turns A Deaf Ear To The Moon | tarih = 1977 | başlık = OASI Newsletters Archive | son = Appleton | ilk = James | eşyazarlar = Charles Radley, John Deans, Simon Harvey, Paul Burt, Michael Haxell, Roy Adams, N Spooner and Wayne Brieske | arşivurl = https://web.archive.org/web/20071210143103/http://www.ast.cam.ac.uk/~ipswich/Miscellaneous/Archived_spaceflight_news.htm | arşivtarihi = 10 Aralık 2007 | ölüurl =evet}}</ref> Ay laser mesafe ölçüm araçları pasif ekipmanlar olduğu için hâlâ kullanılmaktadır. Dünya üzerindeki istasyonlardan yönetilen ölçümler sonucu birkaç santimetrelik hassasiyetle ay çekirdeğinin boyutları belirlenebilmektedir.<ref>{{Dergi kaynağı| son = Dickey | ilk = J. |eşyazarlar= et al. | tarih = 1994 | başlık = Lunar laser ranging: a continuing legacy of the Apollo program | url = https://archive.org/details/sim_science_1994-07-22_265_5171/page/n36 | dergi = Science | cilt = 265 |sayfalar =482-490}}</ref>

14 Aralık 1972'de [[Apollo 17]] uçuşunun bir parçası olarak Ay üzerinde yürüyen Eugene Cernan'dan beri başka bir insan Ay üzerinde yürümemiştir.

[[Dosya:Aldrin Apollo 11.jpg|küçükresim|20 Temmuz 1969'da ilk Ay üzerine iniş sırasında [[Neil Armstrong]] tarafından fotoğrafı çekilen astronot [[Buzz Aldrin]]]]

1960'ların ortasından 1970'lerin ortasına kadar Ay yüzüne ulaşan yaklaşık 65 farklı uçuş görevi yapılmıştır. Bunların sonuncusu, 1976 yılındaki Luna 24'tür. Bunları yalnızca 18'i kontrollü olarak Ay yüzeyine inmiş, dokuzu geriye dönerek [[ay taşı]] örnekleri getirmiştir. Daha sonra ise Sovyetler Birliği, [[Venüs (gezegen)|Venüs]] ve uzay istasyonlarına ilgisini çevirirken ABD, [[Mars (gezegen)|Mars]] ve ötesi ile ilgilenmeye başladı.

Bir kısım uzmanlar Ay'a iniş yapılmasıyla ilgili görüntülerin sahte olduğunu iddia etmişlerdir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.ufos-aliens.co.uk/cosmicapollo.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=2 Ağustos 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200322093748/http://www.ufos-aliens.co.uk/cosmicapollo.html |arşivtarihi=22 Mart 2020 |ölüurl=hayır }}</ref> 2000'li yılların sonlarından bu yana LROC uzay aracı tarafından çekilen çok sayıda yüksek çözünürlüklü fotoğrafta Ay'a iniş yapmış uzay araçları ve izler görülebilmektedir.<ref name="NASA LRO">{{Web kaynağı | başlık = NASA Spacecraft Images Offer Sharper Views of Apollo Landing Sites | url = http://www.nasa.gov/mission_pages/LRO/news/apollo-sites.html | yayımcı = NASA | erişimtarihi = 22 Eylül 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150602041001/http://www.nasa.gov/mission_pages/LRO/news/apollo-sites.html | arşivtarihi = 2 Haziran 2015 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://lroc.sese.asu.edu/news/index.php?/categories/2-Featured-Image | başlık = The illuminated side of the still standing American flag to be captured at the Apollo 17 landing site. | yayımcı = Lunar Reconnaissance Orbiter Camera News Center | tarih = 27 Temmuz 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140318041834/http://lroc.sese.asu.edu/news/index.php?%2Fcategories%2F2-Featured-Image | arşivtarihi = 18 Mart 2014 | erişimtarihi = 19 Mart 2020 | ölüurl =evet}}</ref> 2012 yılında Apollo bayraklarının Ay yüzeyindeki fotoğrafları yayınlanmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-19050795 | başlık = Apollo Moon flags still standing, images show | yayımcı = [[BBC News]] | tarih = 30 Temmuz 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150725152127/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-19050795 | arşivtarihi = 25 Temmuz 2015 | erişimtarihi = 4 Ağustos 2012 | ölüurl = hayır }}</ref>

Özellikle 1990'lardan itibaren Ay'a yönelik ilgi tekrar canlandı ve projeler arttı.

1990 yılında Japonya ''Hiten'' uzay aracını Ay yörüngesine oturtarak bunu başaran üçüncü ülke oldu. Uzay aracı ''Hagormo'' adlı küçük bir sondayı yörüngede bıraktı ama vericinin arıza yapması nedeniyle uçuş görevinden bilimsel olarak daha fazla yararlanılamadı.

1994 yılında Clementine uçuş görevini gönderen ABD tekrar Ay ile ilgilenmeye başladı. Bu görev ile birlikte Ay'ın ilk küresel topoğrafik haritası ve ay yüzeyinin ilk multispektral görselleri elde edildi. Bunu 1998 yılındaki ''Lunar Prospector'' uçuş görevi izledi. ''Lunar Prospector'' 'da bulunan [[nötron]] spektrometresi ay kutuplarında hidrojen oranının görece yüksekliğini gösterdi. Bunun nedeni olarak sürekli olarak gölge altında kalan kraterlerdeki regolitin üst birkaç metresinde su buzu var olabileceği düşünüldü.

==== 21. yüzyıl ====
14 Ocak 2004'te ABD Başkanı [[George W. Bush]] 2020 yılından itibaren Ay'a insanlı uçuşların yapılmasını öngören bir plan yapılmasını istedi.<ref>{{Basın açıklaması kaynağı |url=http://www.nasa.gov/missions/solarsystem/bush_vision.html |başlık=President Bush Offers New Vision For NASA |tarih=14 Aralık 2004 |yayımcı=NASA |erişimtarihi=12 Nisan 2007 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20070510062228/http://www.nasa.gov/missions/solarsystem/bush_vision.html |arşivtarihi=10 Mayıs 2007 |ölüurl=hayır }}</ref>

NASA'nın ''Ay Arayışları'' (''Lunar Quest'') çatısı altında topladığı, Ay yörüngesinde (örneğin Haziran 2009'da fırlatılan LRC, ''Lunar Reconnaissance Orbiter'') ve yüzeyinde (örneğin Ay'ın sürekli karanlık güney kutbunda su buzu varlığını aramayı amaçlayan LCROSS) çeşitli programları vardır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.nasa.gov/mission_pages/lunarquest/main/index.html | başlık = Lunar Quest | erişimtarihi = 21 Aralık 2010 | yayımcı = NASA | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150601070253/http://www.nasa.gov/mission_pages/lunarquest/main/index.html | arşivtarihi = 1 Haziran 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> NASA, ay kutuplarından birinde kalıcı bir üssün kuruluşunu da planlamaktadır.<ref>{{Basın açıklaması kaynağı |başlık = NASA Unveils Global Exploration Strategy and Lunar Architecture |yayımcı = NASA |tarih = 4 Aralık 2006 |url = http://www.nasa.gov/home/hqnews/2006/dec/HQ_06361_ESMD_Lunar_Architecture.html |erişimtarihi = 12 Nisan 2007 |arşivurl = https://web.archive.org/web/20070823131906/http://www.nasa.gov/home/hqnews/2006/dec/HQ_06361_ESMD_Lunar_Architecture.html |arşivtarihi = 23 Ağustos 2007 |ölüurl = hayır }}</ref>

Avrupa uzay aracı ''Smart 1'' 27 Eylül 2003'te fırlatıldı ve 15 Kasım 2004'ten 3 Eylül 2006'ya kadar Ay yörüngesinde kaldı.

''Japan Aerospace Exploration Agency'' (Japon Uzay Araştırma Ajansı) 14 Eylül 2007'de yüksek çözünürlüklü kamera ve iki küçük uydu ile donatılmış olan SELENE adlı uzay aracını fırlattı. Uçuşun bir yıl sürmesi beklenmektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://en.epochtimes.com/news/7-10-1/60291.html |başlık=Japan Embarks on the Largest Moon Mission Since Apollo |erişimtarihi=23 Şubat 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080225165824/http://en.epochtimes.com/news/7-10-1/60291.html |arşivtarihi=25 Şubat 2008 |ölüurl=hayır}}</ref>

[[Çin]] Ay araştırmaları için istekli olduklarını Chang'e programını başlatarak gösterdi. İlk uzay aracı Chang'e-1 24 Ekim 2007'de fırlatıldı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://news3.xinhuanet.com/tech/2007-07/07/content_6340313.htm | başlık = “嫦娥一号”发射时间确定 但未到公布时机 | erişimtarihi = 12 Temmuz 2007 | yayımcı = XINHUA Online | tarih = 7 Temmuz 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131103145915/http://news3.xinhuanet.com/tech/2007-07/07/content_6340313.htm | arşivtarihi = 3 Kasım 2013 | ölüurl =evet}}</ref>

[[Hindistan]], ekim 2008'de Chandrayaan I görevini başlatmış ve başarıyla tamamlamıştır.<ref>{{Kaynak|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Chandrayaan-1&oldid=995639675|başlık=Chandrayaan-1|erişimtarihi=25 Aralık 2020|tarih=22 Aralık 2020|dil=İngilizce|çalışma=Wikipedia}}</ref> Daha sonra, 22 temmuz 2019'da Chandrayaan II'yi başlatmış ama araç yüzeye inememiştir.<ref>{{Kaynak|url=https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Chandrayaan-2&oldid=24431236|başlık=Chandrayaan-2|erişimtarihi=25 Aralık 2020|tarih=17 Aralık 2020|dil=Türkçe|çalışma=Vikipedi}}</ref>

Rusya da dondurulmuş olan ''Luna-Glob'' projesine tekrar başlamayı ve 2012'de Ay yüzeyine iniş yapmayı düşünmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.aviationnow.com/avnow/news/channel_awst_story.jsp?id=news/aw060506p2.xml | başlık = Russia Plans Ambitious Robotic Lunar Mission | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Aviation Week | tarih = 4 Haziran 2006 | ilk = C. | son = Covault | arşivurl = https://web.archive.org/web/20061024024515/http://www.aviationnow.com/avnow/news/channel_awst_story.jsp?id=news%2Faw060506p2.xml | arşivtarihi = 24 Ekim 2006 | ölüurl =evet}}</ref>

23 Ağustos 2023 tarihinde [[Hindistan]], Ay'ın güney kutbu bölgesine uzay aracını başarıyla indirebilen ilk ülke olmuştur. [[Hindistan Uzay Araştırma Organizasyonu|ISRO]] ise Ay'a inmeyi başaran dördüncü uzay ajansı olmuştur.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.bbc.com/turkce/articles/c9w0k49y320o|başlık=Hindistan Ay'ın güneyine iniş yapan ilk ülke oldu|erişimtarihi=23 Ağustos 2023|tarih=23 Ağustos 2023|dil=Türkçe|çalışma=BBC News Türkçe|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230823184310/https://www.bbc.com/turkce/articles/c9w0k49y320o|arşivtarihi=23 Ağustos 2023|ölüurl=hayır}}</ref>

19 Ocak 2024 tarihinde [[Japonya Uzay Araştırma Ajansı|Japonya Uzay Ajansı]] uzay aracı [[SLIM]]'in Ay'ın yüzeyine indiğini açıkladı. Bununla birlikte [[Japonya]] Ay'a iniş yapan 5. ülke oldu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://tr.euronews.com/next/2024/01/19/japonya-aya-inis-yapabilen-besinci-ulke-oldu|başlık=Japonya Ay'a iniş yapabilen beşinci ülke oldu {{!}} Euronews|erişimtarihi=27 Ocak 2024|tarih=19 Ocak 2024|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240119233736/https://tr.euronews.com/next/2024/01/19/japonya-aya-inis-yapabilen-besinci-ulke-oldu|arşivtarihi=19 Ocak 2024|ölüurl=}}</ref>

==== Özel ve ticari girişimler ====
13 Eylül 2007'de duyurulan ''Google Lunar X Prize'' (Google Ay X Ödülü) özel sektör tarafından finanse edilen Ay araştırmalarını artırmayı amaçlamaktadır. X Ödülü Vakfı, Ay üzerine robotik bir ay aracı gönderebilecek olan ve diğer bazı kriterlere uyacak olan herhangi bir kişiye 20 milyon dolar önermektedir.

==== İnsanların etkisi ====
{{Ayrıca bakınız|Ay'daki uzay araçlarının listesi}}
Ay'daki insan aktivitesinin izlerine ek olarak, ''[[Ay Müzesi]]'' sanat eseri, Apollo 11 iyi niyet mesajı, Ay Plakası, Ölen Astronot anıtı ve diğer insan yapımı nesneler Ay yüzeyinde yer almaktadır.

===== Ay'ı ziyaret eden araçlar =====
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="2" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|- bgcolor="#efefef"
! <ref>{{Web kaynağı | url = https://tr.wikipedia.org/wiki/12_May%C4%B1s | başlık = 12 mayıs 1965- luna 5 ay yüzeyine çarptı | erişimtarihi = 11 Mayıs 2021 | tarih = 12 Mayıs 1965 | çalışma = luna 5 aracının ay'ı ziyaret eden araçlar kısmında olmaması | yayıncı = wikipedia | arşivurl = https://web.archive.org/web/20040905032833/https://tr.wikipedia.org/wiki/12_May%C4%B1s | arşivtarihi = 5 Eylül 2004}}</ref> Uzay Aracının Adı
! Fırlatılış Tarihi
! Bilgi
|-----
| [[Luna 2]]
| 12 Eylül 1959
| Ay yüzeyine iniş yapan ilk araç. (Çarparak inebilmiştir)
|-
| Ranger 7
| 28 Temmuz 1964
| Ay'dan görüntü alan ilk araç.
|-----
| Ranger 8
| 17 Şubat 1965
| Ay'dan görüntü aldı.
|-
| Ranger 9
| 21 Mart 1965
| Ay yüzeyinin dağlık bölgeleri görüntülendi.
|-----
| [[Luna 9]]
| 31 Ocak 1966
| Ay'a yumuşak iniş yapan ilk araç, görüntüler aldı.
|-
| Surveyor 1
| 30 Mayıs 1966
| Ay'a yumuşak iniş yapan ilk ABD aracı, görüntüler aldı.
|-----
| Luna 13
| 21 Aralık 1966
| Ay toprağının sertliğinin incelenmesi.
|-
| Surveyor 3
| 17 Nisan 1967
| Ay yüzeyinde ilk kez çukur kazıldı.
|-----
| Surveyor 5
| 8 Eylül 1967
| Ay denizlerinin toprağı ilk kez incelendi.
|-
| Surveyor 6
| 7 Kasım 1967
| Ay denizlerinin toprağı ilk kez incelendi.
|-----
| Surveyor 7
| 7 Ocak 1968
| Ay'daki dağlık bölgelere yumuşak iniş yapan ilk araç
|-
| [[Apollo 11]]
| 16 Temmuz1969
| Ay'a insanlı ilk iniş (Sessizlik Denizi'ne inildi)
|-----
| [[Apollo 12]]
| 14 Kasım 1969
| İnsansız bir uzay aracının (Surveyor 3) yakınına insanlı ilk iniş
|-
| Luna 16
| 12 Eylül 1970
| Ay'dan toprak örnekleri getiren ilk araç
|-----
| Luna 17
| 10 Kasım 1970
| Ay'a bir taşıt (Lunahod 1) indiren insansız ilk araç
|-
| [[Apollo 14]]
| 31 Ocak 1971
| Ay'da dağlık bölgeye (Fra Mauro) insanlı ilk iniş
|-----
| [[Apollo 15]]
| 26 Temmuz 1971
| Ay yüzeyinde taşıtın ilk kez kullanılması
|-
| Luna 20
| 14 Şubat 1972
| Ay'ın dağlık bölgelerinden toprak örnekleri alındı
|-----
| [[Apollo 16]]
| 16 Nisan 1972
| Ay'ın dağlık bölgelerinde ilk kez taşıtın kullanılması
|-
| [[Apollo 17]]
| 7 Aralık 1972
| Ay'a yapılan son insanlı uçuş
|-----
| Luna 21
| 8 Ocak 1973
| Luna 20 ile aynı görev
|-
| Luna 24
| 9 Ağustos 1976
| Luna 20 ile aynı görev
|}

== İnsan kavrayışı ==
[[Dosya:Hevelius Map of the Moon 1647.jpg|küçükresim|Johannes Hevelius'un Ay haritası (1647)]]

Ay birçok sanat ve edebiyat eserine konu olmuş ve sayısız başkalarına da ilhâm kaynağı olmuştur. Görsel sanatlar, sahne sanatları, şiir, yazın ve müzik için bir motif oluşturur. [[İrlanda]]'da Knowth'da bulunan 5.000 yıllık kaya üzerinde kazılı bulunan ve Ay'ı tasvir ettiği düşünülen eser keşfedilen en eski eserdir.<ref name=spacetoday>{{Web kaynağı | url = http://www.spacetoday.org/SolSys/Earth/OldStarCharts.html | başlık = Carved and Drawn Prehistoric Maps of the Cosmos | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Space Today Online | tarih = 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150414235821/http://www.spacetoday.org/SolSys/Earth/OldStarCharts.html | arşivtarihi = 14 Nisan 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Birçok tarihöncesi ve antik kültürde Ay'ın tanrı olduğuna ve diğer doğaüstü fenomenlerin kaynağı olduğuna inanılırdı. Ay üzerindeki astrolojik görüşler günümüzde de yaygındır.

Batı uygarlığında Ay hakkında bilimsel açıklama getiren ilk kişi [[Antik Yunan|Yunan]] filozof [[Anaxagoras]] olmuştur. Anaxagoras Güneş ve Ay'ın dev küresel kayalar olduğunu ve Ay'ın Güneş'in ışığını yansıttığını öne sürmüştür. Gökyüzü hakkında tanrıtanımaz görüşleri tutuklanmasına ve sürgüne gönderilmesine neden olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Anaxagoras.html | başlık = Anaxagoras of Clazomenae | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | eşyazarlar = Robertson, E.F. | yayımcı = University of St Andrews | tarih = Şubat 1999 | ilk = J.J. | son = O'Connor | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150915193653/http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Anaxagoras.html | arşivtarihi = 15 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>

[[Aristoteles|Aristo]]'nun evren tanımında Ay değişken elementler (toprak, su, hava ve ateş) alanı ile Eter'in ölümsüz yıldızları arasındaki sınırı oluşturur. Bu ayrım yüzyıllar boyunca fiziğin bir parçasını oluşturmuştur.<ref>{{Kitap kaynağı| son = Lewis, C.S. | başlık = The Discarded Image | sayfalar =108| yayımcı = Cambridge University Press | tarih = 1964 | yer = Cambridge | isbn = 9780521055512}}</ref>

[[Dosya:Moon and red blue haze.jpg|sol|küçükresim|Ay, Venüs kuşağına karşı]]

[[Orta Çağ]]'a gelindiğinde, teleskobun keşfinden önce birçok kişi Ay'ın bir küre olduğunu kabul etti ancak "tamamen pürüzsüz" olduğuna inanılıyordu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://galileo.rice.edu/sci/observations/moon.html | başlık = The Moon | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Galileo Project | tarih = 1995 | ilk = A. | son = Van Helden | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150523051831/http://galileo.rice.edu/sci/observations/moon.html | arşivtarihi = 23 Mayıs 2015 | ölüurl =evet}}</ref> 1609'da, [[Galileo Galilei]], ''Siderus Nuncius'' adlı kitabında Ay'ın ilk teleskobik çizimlerini yayımladı ve ay yüzeyinin pürüzsüz olmadığını, dağlar ve kraterlerden oluştuğunu yazdı. Daha sonra 17. yüzyılda Giovanni Battista Riccioli ve Francesco Maria Grimaldi Ay'ın bir haritasını çizerek birçok kratere günümüzde bilinen adlarını verdi.

Haritalarda Ay yüzeyinin karanlık bölümleri ''maria'' ya da denizler ve açık bölümleri ''terrae'' ya da kıtalar olarak belirtilmiştir.

Ay üzerinde bitki örtüsünün varlığı ve yaşam olabileceği düşüncesi 19. yüzyılın başlarına kadar önemli gök bilimciler tarafından bile dikkate alınmıştır. Parlak yüksek bölgeler ile koyu denizler arasındaki kontrast değişik kültürler tarafında Ay'daki adam, tavşan, buffalo ve bunun gibi çeşitli modellemelere yol açmıştır.

1835'te [[Büyük Ay Aldatmacası]] birçok insanı Ay üzerinde egzotik hayvanların yaşadığına inandırmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.museumofhoaxes.com/moonhoax.html | başlık = The Great Moon Hoax | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Museum of Hoaxes | tarih = 2002 | ilk = A. | son = Boese | arşivurl = https://web.archive.org/web/20111207015046/http://www.museumofhoaxes.com/moonhoax.html | arşivtarihi = 7 Aralık 2011 | ölüurl = evet }}</ref> Hemen hemen aynı zamanlarda (1834–1836 arasında) Wilhelm Beer ve Johann Heinrich Mädler dört ciltlik ''Mappa Selenographica'' 'yı ve 1837'de ''Der Mond'' adlı kitabı yayımlamaktaydı. Bu eserler Ay üzerinde su ve atmosfer olmadığını belirtiyordu.

Ay'ın öteki yüzü 1959'da [[Luna 3]] uzay sondası fırlatılana kadar bilinmiyordu. 1960'larda ''Lunar Orbiter'' programı tarafından haritası çıkarılmıştır.

== Yasal durumu ==
Her ne kadar 1959 yılında [[Luna 2]] ve bunu izleyen diğer inişlerde birçok [[Sovyetler Birliği]] bayrağı ile [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] bayrağı Ay yüzüne sembolik olarak dikilmişse de günümüzde Ay yüzeyi üzerinde hiçbir ulus hak iddia etmemektedir. Rusya ve ABD Ay'ı uluslararası sular ile aynı statüye koyan ('''res communis''') Dış Uzay Anlaşması'nın taraflarıdır. Bu anlaşma aynı zamanda Ay'ın yalnızca barışçıl amaçlar için kulllanılmasını emreder ve askerî üsler ile kitle imha silahlarını ve her türden silahları yasaklar.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/SpaceLaw/index.html | başlık = International Space Law | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = United Nations Office for Outer Space Affairs | tarih = 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150512035345/http://www.unoosa.org/oosa/en/SpaceLaw/index.html | arşivtarihi = 12 Mayıs 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>

Ay kaynaklarının herhangi bir ülke tarafından tek başına kullanılmasını kısıtlayan ikinci bir anlaşma olarak Ay Anlaşması önerilmiştir ama uzay yolculuğuna çıkabilen ülkelerden hiçbiri bu anlaşmayı imzalamamıştır. Çeşitli kişiler Ay üzerinde tamamen ya da kısmen hak iddia etse de bunlar dikkate alınmamıştır.<ref>[http://www.theregister.co.uk/2006/12/08/nasa_real_estate/ theregister.co.uk] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20141129053719/http://www.theregister.co.uk/2006/12/08/nasa_real_estate/ |tarih=29 Kasım 2014 }} "NASA crushes lunar real estate industry"</ref>

== Ayrıca bakınız ==
* [[Ay teorisi]]
* [[Dünya'nın diğer doğal uyduları]]
* [[Gökyüzündeki en parlak doğal nesneler listesi]]

== Kaynakça ==
{{kaynakça|3}}

== Dış bağlantılar ==
{{Commons|Moon}}
;Görseller ve haritalar
* {{Web kaynağı | url = http://moonpans.com/missions.htm | başlık = Apollo Panoramas | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = moonpans.com | tarih = 2004 | ilk = M. | son = Constantine | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150411101935/http://moonpans.com/missions.htm | arşivtarihi = 11 Nisan 2015 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.cmf.nrl.navy.mil/clementine/clib/ | başlık = Clementine Lunar Image Browser 1.5 | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = U.S. Navy | tarih = 15 Ekim 2003 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20091230011619/http://www.cmf.nrl.navy.mil/clementine/clib/ | arşivtarihi = 30 Aralık 2009 | ölüurl =evet}}
* {{Web kaynağı | url = http://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/ | başlık = Digital Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Lunar and Planetary Institute | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151107065145/http://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/ | arşivtarihi = 7 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://moon.google.com | başlık = Google Moon | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Google | tarih = 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20070830161435/http://moon.google.com/ | arşivtarihi = 30 Ağustos 2007 | ölüurl =evet}}
* {{Web kaynağı | url = http://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_atlases/ | başlık = Lunar Atlases | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Lunar and Planetary Institute | arşivurl = https://web.archive.org/web/20111218085633/http://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_atlases/ | arşivtarihi = 18 Aralık 2011 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://ralphaeschliman.com/id26.htm | başlık = Lunar Maps | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | ilk = R. | son = Aeschliman | iş = Planetary Cartography and Graphics | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150529090138/http://ralphaeschliman.com/id26.htm | arşivtarihi = 29 Mayıs 2015 | ölüurl =evet}}
* {{Web kaynağı | url = http://www.lpod.org/ | başlık = Lunar Photo of the Day | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | tarih = 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150530230052/http://www.lpod.org/ | arşivtarihi = 30 Mayıs 2015 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.worldwindcentral.com/wiki/Moon | başlık = Moon | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = NASA | tarih = 2007 | iş = World Wind Central | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150417070722/http://www.worldwindcentral.com/wiki/Moon | arşivtarihi = 17 Nisan 2015 | ölüurl =evet}}
* {{Web kaynağı | url = http://moon.skymania.com/ | başlık = The Moon: 50 fantastic features | erişimtarihi = 29 Eylül 2007 | yayımcı = Skymania | tarih = 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090213142638/http://moon.skymania.com/ | arşivtarihi = 13 Şubat 2009 | ölüurl =evet}}

;Keşifler
* {{Web kaynağı | url = http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/alsj/ | başlık = Apollo Lunar Surface Journal | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = NASA | tarih = 2006 | ilk = E.M. | son = Jones | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150518112906/http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/alsj/ | arşivtarihi = 18 Mayıs 2015 | ölüurl =evet}}
* {{Web kaynağı | url = http://www.lpi.usra.edu/expmoon/ | başlık = Exploring the Moon | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Lunar and Planetary Institute | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120218225533/http://www.lpi.usra.edu/expmoon/ | arşivtarihi = 18 Şubat 2012 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.apolloarchive.com/apollo_archive.html | başlık = The Project Apollo Archive | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | tarih = 2006 | ilk = K. | son = Teague | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20070404042710/http://www.apolloarchive.com/apollo_archive.html | arşivtarihi = 4 Nisan 2007 | ölüurl =evet}}

;Ay evreleri
* {{Web kaynağı | url = http://www.moonphaseinfo.com/ | başlık = Current Moon Phase | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | tarih = 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151117033308/http://www.moonphaseinfo.com/ | arşivtarihi = 17 Kasım 2015 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SKYCAL/SKYCAL.html | başlık = NASA's SKYCAL - Sky Events Calendar | erişimtarihi = 27 Ağustos 2007 | yayımcı = NASA Eclipse Home Page | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080221075155/http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SKYCAL/SKYCAL.html | arşivtarihi = 21 Şubat 2008 | ölüurl =evet}}
* {{Web kaynağı | url = http://tycho.usno.navy.mil/vphase.html | başlık = Virtual Reality Moon Phase Pictures | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = U.S. Naval Observatory | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151117171739/http://tycho.usno.navy.mil/vphase.html | arşivtarihi = 17 Kasım 2015 | ölüurl =evet}}
* {{Web kaynağı | url = http://www.timeanddate.com/worldclock/moonrise.html | başlık = Find moonrise, moonset and moonphase for a location | erişimtarihi = 18 Şubat 2008 | tarih = 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150523022441/http://www.timeanddate.com/worldclock/moonrise.html | arşivtarihi = 23 Mayıs 2015 | ölüurl =evet}}

;Diğerleri
* {{Web kaynağı | url = http://www.space.com/moon/ | başlık = All About the Moon | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Space.com | tarih = 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20101227092808/http://www.space.com/moon/ | arşivtarihi = 27 Aralık 2010 | ölüurl =evet}}
* [https://web.archive.org/web/20090909061625/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Moon Earth's Moon Profile][http://solarsystem.nasa.gov NASA's Solar System Exploration]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090909061625/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Moon |tarih=9 Eylül 2009 }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.psrd.hawaii.edu/Archive/Archive-Moon.html | başlık = Archive of Moon Articles | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = Planetary Science Research Discoveries | tarih = 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151117030432/http://www.psrd.hawaii.edu/Archive/Archive-Moon.html | arşivtarihi = 17 Kasım 2015 | ölüurl =evet}}
* {{Web kaynağı | url = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html | başlık = Moon Fact Sheet | erişimtarihi = 12 Nisan 2007 | yayımcı = NASA | tarih = 2006 | ilk = D.R. | son = Williams | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151128034626/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html | arşivtarihi = 28 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://the-moon.wikispaces.com/ | başlık = Moon Wiki | erişimtarihi = 6 Eylül 2007 | tarih = 2007 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190912104554/https://the-moon.wikispaces.com/ | arşivtarihi = 12 Eylül 2019 | ölüurl = hayır }}

{{Dünya}}
{{Güneş sistemi}}
{{Güneş Sistemi uyduları}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Güneş Sistemi]]
[[Kategori:Ay| ]]
[[Kategori:Uydular|*]]
[[Kategori:Gezegen kütleli uydular]]
[[Kategori:Gezegensel uydu sistemleri]]
[[Kategori:Antik çağlardan beri bilinen astronomik cisimler]]