Neptün ötesi cisim sayfasının kaynağını görüntüle

'''Neptün ötesi cisim''' ('''NÖC veya TNO)''' [[Güneş Sistemi]]'nde bulunup ortalama [[yörünge]]si [[Neptün (gezegen)|Neptün]]'ün [[yarı büyük eksen]]inden daha büyük olan (30 AU) [[küçük gezegen]]lerin genel ismidir. Uzayın bu bölümünde kalan [[Kuiper kuşağı]], [[Oort bulutu]] ve [[Dağınık disk|dağınık disk cisimleri]] bu kategoridendir.

Tipik olarak, TNO'lar Kuiper kuşağının klasik ve rezonans nesnelerine, dağınık diske ve sednoidler en uzak olanlar da dahil olmak üzere müstakil nesnelere ayrılır.{{refn|Literatürde "dağınık disk" ve "Kuiper kuşağı" ifadelerinin kullanımı tutarsızdır. Bazı araştırmacılara göre bunlar farklı popülasyonlardır; bazılarına göre ise dağınık disk Kuiper kuşağının bir parçasıdır ve bu durumda düşük eksantriklikli popülasyon "klasik Kuiper kuşağı" olarak adlandırılır. Hatta yazarlar tek bir yayında bu iki kullanım arasında geçiş yapabilmektedir.<ref>McFadden, Weissman, & Johnson (2007). ''Encyclopedia of the Solar System'', footnote p.&nbsp;584</ref>|group="nb"|name="KB"}} Ekim 2023 itibarıyla, [[Küçük gezegenler listesi|küçük gezegen kataloğu]] 925 numaralı ve 3.562 numarasız TNO içermektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://minorplanetcenter.net/iau/lists/TNOs.html|başlık=List Of Transneptunian Objects|erişimtarihi=25 Ekim 2023|çalışma=minorplanetcenter.net|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180612142051/https://www.minorplanetcenter.net/iau/lists/TNOs.html|arşivtarihi=12 Haziran 2018|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/tools/sbdb_query.html#!|başlık=Small-Body Database Query|erişimtarihi=25 Ekim 2023|çalışma=ssd.jpl.nasa.gov|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210927184129/https://ssd.jpl.nasa.gov/tools/sbdb_query.html#!|arşivtarihi=27 Eylül 2021|ölüurl=hayır}}</ref>

İlk keşfedilen Neptün-ötesi cisim 1930'da [[Plüton (cüce gezegen)|Plüton]]'dur.<ref>2006'ya kadar Güneş Sistemi'nin dokuzuncu gezegeni olarak görülmekteydi. http://en.wikipedia.org/wiki/Pluto#IAU_decision_to_reclassify_Pluto {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081217094645/http://en.wikipedia.org/wiki/Pluto#IAU_decision_to_reclassify_Pluto |tarih=17 Aralık 2008 }}</ref> Güneş'in yörüngesinde doğrudan dönen [[15760 Albion]] adlı ikinci bir Neptün ötesi cismin keşfedilmesi 1992 yılını bulmuştur. Bilinen en büyük TNO [[Eris (cüce gezegen)|Eris]]'tir ve onu [[Plüton]], [[Haumea]], [[Makemake]] ve [[225088 Gonggong|Gonggong]] takip etmektedir. Neptün ötesi cisimlerin yörüngesinde [[Küçük gezegen uydusu#Neptün ötesi cisimler|80'den fazla uydu]] keşfedilmiştir. TNO'ların [[Neptün ötesi cisim#Renkler|farklı renkleri]] vardır ve gri-mavi (BB) ya da çok kırmızı (RR) renktedirler. Kaya, [[amorf karbon]],[[su]] ve [[metan]] gibi uçucu buzların karışımından oluştukları, [[tholin]]ler ve diğer organik bileşiklerle kaplandıkları düşünülmektedir.

{{Uzak küçük gezegenler bilgi kutusu}}

Yarı büyük ekseni 150 AU'dan büyük ve enberisi 30 AU'dan büyük olan on yirmi yedi cisim bilinmektedir ve bunlar [[aşırı Neptün ötesi cisim]] (ETNO'lar) olarak adlandırılmaktadır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2014MNRAS.443L..59D|başlık=Extreme trans-Neptunian objects and the Kozai mechanism: signalling the presence of trans-Plutonian planets.|tarih=1 Eylül 2014|sayfalar=L59-L63|çalışma=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|cilt=443|ad=C.|soyadı=de La Fuente Marcos|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnrasl/slu084|ad2=R.|soyadı2=de La Fuente Marcos|erişim-tarihi=25 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230716095930/https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2014MNRAS.443L..59D|arşivtarihi=16 Temmuz 2023|ölüurl=hayır}}</ref>

== Dağılım ve Sınıflama ==
[[Dosya:TheTransneptunians 73AU.svg|küçükresim|upright=1.82|Neptün-ötesi cisimlerin dağılımı|sol]]
Yandaki diyagram, 70 [[Astronomik Birim|AU]]'ya kadar uzakta olduğu bilinen Neptün-ötesi cisimlerin dağılımını gezegen yörüngeleri ve [[Centaur (küçük gezegen)|Centaurlar]]'la birlikte göstermektedir. Farklı sınıflar değişik renklerle kodlanmışlardır. [[Rezonant Neptün ötesi cisim|Resonanstaki cisimler]] (yâni [[Neptün (gezegen)|Neptün]]'le [[Yörüngesel rezonans|yörüngesel resonansta]] olanlar) kırmızıyla gösterilmiştir: ([[Neptün Truvalısı (astronomi)|Neptün Truvalıları]], [[Plütino]]lar ve bir miktar daha küçük gruplar). [[Kuiper kuşağı]] kavramı, klâsik cisimleri tekrar gruplandırmaktadır ([[Cubewano|kubevanolar]] mavi, Plütinolar ve [[Rezonant Neptün ötesi cisim#1:2 rezonans ("twotinolar", periyot ~330 yıl)|twotinolar]] kırmızı).

[[Dağınık disk]], diyagramın çok daha sağına kadar devam eder. Bilinen cisimlerin ortalama uzaklığı 500 AU ([[90377 Sedna|Sedna]]) ve [[Apsis (astronomi)|günöteleri]] 1000 AU'den fazladır ([[(87269) 2000 OO67|(87269) 2000 OO<sub>67</sub>]]).
{{Temiz}}

== Kayda değer Neptün-ötesi Cisimler ==
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 0.9em; width: 80%"
! width="130" |Nesne
!Tanım
|-
|[[Plüton|134340 Plüto]]
|keşfedilen ilk TNO ve bir cüce gezegen
|-
|[[15760 Albion]]
|[[Klâsik Kuiper Kuşağı cismi|kubewano]] prototipi, Plüton'dan sonra Kuiper Kuşağında keşfedilen ilk cisim
|-
|[[(385185) 1993 RO]]
|Plüton'un ardından keşfedilen ilk [[plutino]]
|-
|{{mpl|(15874) 1996 TL|66}}
|[[Dağınık disk]] cismi olarak tespit edilen ilk nesne
|-
|{{mpl|1998 WW|31}}
|Plüton'dan sonra keşfedilen ilk Kuiper kuşağı [[İkili asteroit|ikili]] nesnesi
|-
|[[47171 Lempo]]
|benzer büyüklükte merkezi bir ikili çift ve üçüncü bir dış dairesel uydudan oluşan bir plutino ve üçlü sistem
|-
|[[20000 Varuna]]
|Hızlı dönüşü (6,3 saat) ve uzun şekliyle bilinen büyük bir cubewano
|-
|[[28978 Ixion]]
|Büyük plütino, keşfedildikten sonra en büyük Kuiper kuşağı cisimleri arasında sayıldı.
|-
|[[50000 Quaoar]]
|Bir uydusu bulunan büyük bir cubewano; Bilinen altıncı en büyük Kuiper kuşağı nesnesi ve keşif üzerine en büyük Kuiper kuşağı nesneleri arasında olduğu kabul edildi
|-
|[[90377 Sedna]]
|Genişletilmiş dağınık disk (E-SDO) adı verilen yeni bir kategori için önerilen uzak bir nesne,<ref name="Gladman2">{{Web kaynağı|url=http://www.obs-nice.fr/gladman/cr105.html|başlık=Evidence for an Extended Scattered Disk?|iş=obs-nice.fr|erişimtarihi=17 Aralık 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120204072316/http://www.obs-nice.fr/gladman/cr105.html|arşivtarihi=4 Şubat 2012|ölüurl=hayır}}</ref> ''[[Ayrık cisim|ayrık nesne]]'',<ref name="Jewitt20062">{{Kitap kaynağı|başlık=Solar System Update : Topical and Timely Reviews in Solar System Sciences|bölüm=The Solar System Beyond The Planets|bölümurl=http://www.ifa.hawaii.edu/faculty/jewitt/papers/2006/DJ06.pdf|tarih=2006|yayıncı=Springer|basım=Springer-Praxis|isbn=978-3-540-26056-1|ad2=A.|soyadı2=Delsanti|ad1=D.|soyadı1=Jewitt|yazarbağı=David Jewitt}}</ref> ''uzak ayrık nesne'' (DDO)<ref name="Gomez 20062">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://staff.on.br/rodneyg/companion/solar_companion.pdf|başlık=A Distant Planetary-Mass Solar Companion May Have Produced Distant Detached Objects|arşivtarihi=8 Ocak 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070108051810/http://staff.on.br/rodneyg/companion/solar_companion.pdf|tarih=2006|sayı=2|sayfalar=589-601|dergi=[[Icarus (dergi)|Icarus]]|cilt=184|doi=10.1016/j.icarus.2006.05.026|ad2=John J.|ad3=Jack J.|soyadı2=Matese|soyadı3=Lissauer|ad1=Rodney S.|soyadı1=Gomes|bibcode=2006Icar..184..589G|ölüurl=evet}}</ref> veya [[Derin Ekliptik Araştırma|DES]]'in resmi sınıflandırmasında dağınık-genişletilmiş nesne.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1016/j.icarus.2006.01.021|başlık=The color of the Kuiper belt Core|tarih=Temmuz 2006|sayı=1|sayfalar=168-178|çalışma=Icarus|cilt=183|ad=A|soyadı=GULBIS|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2006.01.021|ad2=J|ad3=J|soyadı2=ELLIOT|soyadı3=KANE}}</ref>
|-
|[[90482 Orcus]]
|Plüton'dan sonra bilinen en büyük plütino. Nispeten büyük bir uyduya sahiptir.
|-
|[[Haumea|136108 Haumea]]
|bir cüce gezegen, bilinen üçüncü en büyük Neptün ötesi nesnesidir. Bilinen iki uydusu, halkaları ve alışılmadık derecede kısa dönüş süresi (3,9 saat) ile dikkat çekicidir. Haumea çarpışma ailesinin bilinen en büyük üyesidir.<ref name="BrownBarkume2007">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://authors.library.caltech.edu/34346/2/nature05619-s1.pdf|başlık=A collisional family of icy objects in the Kuiper belt|tarih=2007|sayı=7133|sayfalar=294-296|dergi=Nature|cilt=446|ad=Michael E.|soyadı=Brown|pmid=17361177|doi=10.1038/nature05619|yazar2=Barkume, Kristina M.|yazar3=Ragozzine, Darin|yazar4=Schaller, Emily L.|bibcode=2007Natur.446..294B|s2cid=4430027|erişim-tarihi=25 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200504164857/https://authors.library.caltech.edu/34346/2/nature05619-s1.pdf|arşivtarihi=4 Mayıs 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="pairs">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Dynamically correlated minor bodies in the outer Solar system|tarih=11 Şubat 2018|sayı=1|sayfalar=838-846|dergi=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]]|cilt=474|doi=10.1093/mnras/stx2765|ad2=Raúl|soyadı2=de la Fuente Marcos|ad1=Carlos|soyadı1=de la Fuente Marcos|arxiv=1710.07610|bibcode=2018MNRAS.474..838D}}</ref>
|-
|[[Makemake|136472 Makemake]]
|bir cüce gezegen, bir cubewano ve bilinen dördüncü en büyük Neptün ötesi cisim<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.minorplanetcenter.org/mpec/K05/K05O42.html|başlık=MPEC 2005-O42 : 2005 FY9|erişimtarihi=7 Ekim 2013|yayıncı=Minorplanetcenter.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110725080728/http://www.minorplanetcenter.org/mpec/K05/K05O42.html|arşivtarihi=25 Temmuz 2011|ölüurl=hayır}}</ref>
|-
|[[136199 Eris]]
|bir cüce gezegen, dağınık bir disk nesnesi ve şu anda bilinen en büyük Neptün ötesi cisim. Bilinen bir uydusu vardır: [[Dysnomia (uydu)|Dysnomia]]
|-
|{{mpl|612911|2004 XR|190}}
|oldukça eğimli ancak neredeyse dairesel bir yörüngeyi takip eden dağınık bir disk nesnesi
|-
|[[225088 Gonggong]]
|uydusu olan ikinci en büyük dağınık disk nesnesi
|-
|{{mpl|(528219) 2008 KV|42}} "Drac"
|i = 104° yörünge eğimine sahip ilk [[Ters ve doğrusal yön hareket|retrograd]] TNO
|-
|{{mpl|(471325) 2011 KT|19}} "Niku"
|110°'lik alışılmadık derecede yüksek yörünge eğimine sahip bir TNO<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.newscientist.com/article/2100700-mystery-object-in-weird-orbit-beyond-neptune-cannot-be-explained|başlık=Mystery object in weird orbit beyond Neptune cannot be explained|erişimtarihi=11 Ağustos 2016|tarih=10 Ağustos 2016|iş=New Scientist|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200330075410/https://www.newscientist.com/article/2100700-mystery-object-in-weird-orbit-beyond-neptune-cannot-be-explained/|arşivtarihi=30 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref>
|-
|{{mpl|2012 VP|113}}
|Güneş'ten 80 AU uzaklıkta (Neptün'ün 50 AU ötesinde) büyük bir günberiye sahip olan bir [[sednoid]]
|-
|[[486958 Arrokoth]]
|2019'da [[New Horizons]] uzay aracının karşılaştığı [[Kontak ikili (küçük Güneş Sistemi cismi)|kontakt ikili]] cubewano
|-
|{{mpl|2018 VG|18}} "Farout"
|Güneş'ten 100 AU (15 milyar km) uzaktayken keşfedilen ilk Neptün ötesi nesne
|-
|{{mpl|2018 AG|37}} "FarFarOut"
|Güneş'ten 132 AU (19,7 milyar km) uzakta gözlemlenebilir en uzak Neptün ötesi cisim
|}

== Fiziksel karakteristikler ==
En büyük Neptün-ötesi cisimler dışında görünür kadirleri göz önünde tutulduğunda (>20) araştırmalar, yalnız şu fiziksel özellikleri inceleyebilmektedir:
* en büyük cisimlerin ısı emisyonu (bkz. [[#Kadir saptaması|kadir saptaması]]),
* [[Asteroit tayf tipleri#Renk Ölçeği|Renk indeksleri]] yâni [[Kadir (astronomi)|görünür kadirlerin]] değişik filtrelerle karşılaştırması
* [[Asteroit tayf tipleri|tayflar]], görünür ve [[kızılötesi]] ışınların analizi

Renkler ve tayfların araştırılmasıyla cisimlerin kökeni ve başka sınıf cisimlerle bağıntıları ortaya çıkarılabilir. Bu sınıflar [[centaur (küçük gezegen)|centaurlar]] ve dev gezegenlerin [[Kuiper kuşağı]]'ndan geldikleri sanılan kimi uydularıdır ([[Triton (uydu)|Triton]], [[Phoebe (uydu)|Phoebe]]). Fakat yorumlar, tayfların birden fazla yüzey bileşimi modeline uyması ve yüzeydeki parçacıkların boyutlarının tam bilinememesinden dolayı tipik olarak belirsiz olurlar. Daha açık bir ifâdeyle optik yüzeylerin bileşimi, yoğun ışınım, [[güneş rüzgârı]] ve [[mikrometeorit]]lerle değişmektedir. Bundan dolayı yüzeylerdeki görünen ince tabakalar, altlarında bulunan [[regolit]]ten bambaşka olabilirler.

Küçük TNOlerin yüzeylerinin tayflarında görülen düşük yoğunlukta [[tolin]] gibi ([[karbon]] içeren) [[organik karışım|organik]] maddelerle kaya ve buz karışımından oluştuğu düşünülmektedir. Diğer taraftan 2.600-3.300&nbsp;kg/m³ arası yüksek yoğunluklu [[Haumea]], buz içermeyen bir malzemeyle kaplı olabilir ([[Plüton (cüce gezegen)|Plüton]]'un yoğunluğu: 2.0 g/cm³).

Kimi küçük TNOlerin birleşimleri [[kuyruklu yıldız]]lara benzeyebilir. Gerçekten de kimi [[Centaur (küçük gezegen)|Centaurlar]] Güneş'e yaklaştıklarında mevsimlik değişikliklere uğradıklarından yapılan sınıflamaların sınırları bulanıklaşır (bkz. [[2060 Chiron]] ve [[133P/Elst-Pizarro]]). Fakat Centaurlar ve TNOler arası karşılaştırmanın sonucu hâlâ tartışma konusudur.<ref name="Peixinho 2003">N.&nbsp;Peixinho, A.&nbsp;Doressoundiram, A.&nbsp;Delsanti, H.&nbsp;Boehnhardt, M.&nbsp;A.&nbsp;Barucci ve I.&nbsp;Belskaya ''Reopening the NÖCs Coulour Controversy: Centaurlar Bimodality ve NÖCs Unimodality'' Astronomy ve Astrophysics, '''410''', L29-L32 (2003). [http://arxiv.org/abs/astro-ph/0309428 Preprint on arXiv] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20161005202534/https://arxiv.org/abs/astro-ph/0309428 |tarih=5 Ekim 2016 }}</ref>

=== Renkler ===
{{Ana|Asteroit tayf tipleri}}
[[Dosya:TheTransneptunians Color Distribution.svg|sağ|küçükresim|upright=2.05|Neptün-ötesilerin renkleri]] [[Centaur (küçük gezegen)|Centaurlar]] gibi TNOlerin mâvi-griden çok kırmızıya kadar çok çeşitli renkleri olup Centaurlar'ın hilâfına açıkça iki grupta toplanırlar. Gruplardaki dağılımları da tek biçimlidir.<ref name="Peixinho 2003" />

Renk indeksleri mâvi (B), görünen ışık (V), yeşil-sarı ve kırmızı (R) filterlerden izlenen cisimlerin [[Kadir (astronomi)|görünür kadirdeki]] farklılıklarının basit bir ölçütüdür. Diagram, bilinen renk indeksleri en büyük cisimler dışında hepsi için biraz kuvvetlendirilmiş renklerle resimlemektedir.<ref name="Hainaut, Delsanti 2002">[[Olivier R. Hainaut|O. R. Hainaut]] & A.&nbsp;C. Delsanti (2002) ''Colour of Minor Bodies in the Outer Solar System'' Astronomy & Astrophysics, '''389''', 641 [http://www.sc.eso.org/~ohainaut/MBOSS datasource] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20050426213607/http://www.sc.eso.org/~ohainaut/MBOSS/|tarih=26 Nisan 2005}}</ref> Referans olarak [[Triton (uydu)|Triton]] ve [[Phoebe (uydu)|Phoebe]], [[centaur (küçük gezegen)|centaurlardan]] [[5145 Pholus|Pholus]] ve gezegenlerden [[Mars (gezegen)|Mars]] gösterilmiştir (sarı etiketli sembollerin boyutları orantılı değildir).

Renk ve yörünge karakteristikleri arası korelasyonlar araştırılmış ve değişik dinamik sınıfların değişik kökenleri olduğu kuramını doğrulamıştır.

{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|+Dış Güneş Sistemindeki dinamik grupların ortalama renk indeksleri!<ref>{{Akademik dergi kaynağı
 |yazarlarıgöster= 6
 |ad1     = S. |soyadı1 = Fornasier
 |ad2     = E. |soyadı2 = Dotto
 |ad3     = O. |soyadı3 = Hainaut
 |ad4     = F. |soyadı4 = Marzari
 |ad5     = H. |soyadı5 = Boehnhardt
 |ad6     = F. |soyadı6 = De Luise
 |ad7     = M. A. |soyadı7 = Barucci
 |tarih= October 2007
 |başlık= Visible spectroscopic and photometric survey of Jupiter Trojans: Final results on dynamical families
 |dergi= Icarus
 |cilt= 190
 |sayı= 2
 |sayfalar=622-642|bibcode= 2007Icar..190..622F 
 |doi= 10.1016/j.icarus.2007.03.033
 |arxiv      = 0704.0350|s2cid = 12844258 }}</ref> Renk Ölçeği
! width="120" |[[Plütino|Plütüno]]
! width="120" |[[Klâsik Kuiper Kuşağı cismi|Kurpier Kuşağı]]
! width="120" |[[Centaur (küçük gezegen)|Centaurlar]]
! width="120" |[[Dağınık disk|Dağınık Disk Cisimleri]]
! width="120" |[[Kuyruklu yıldız|Kuyruklu Yıldızlar]]
! width="120" |[[Jüpiter Truvalısı (astronomi)|Jüpiter Truvalıları]]
|-
!B–V
|{{val|0.895|0.190}}
|{{val|0.973|0.174}}
|{{val|0.886|0.213}}
|{{val|0.875|0.159}}
|{{val|0.795|0.035}}
|{{val|0.777|0.091}}
|-
!V–R
|{{val|0.568|0.106}}
|{{val|0.622|0.126}}
|{{val|0.573|0.127}}
|{{val|0.553|0.132}}
|{{val|0.441|0.122}}
|{{val|0.445|0.048}}
|-
!V–I
|{{val|1.095|0.201}}
|{{val|1.181|0.237}}
|{{val|1.104|0.245}}
|{{val|1.070|0.220}}
|{{val|0.935|0.141}}
|{{val|0.861|0.090}}
|-
!R–I
|{{val|0.536|0.135}}
|{{val|0.586|0.148}}
|{{val|0.548|0.150}}
|{{val|0.517|0.102}}
|{{val|0.451|0.059}}
|{{val|0.416|0.057}}
|}

==== Klâsik cisimler ====
[[cubewano|Klâsik cisimler]], iki değişik renk sınıfında toplanmışa benzemektedirler: eğimleri [[ekliptik|ekliptiğe]] göre <&nbsp;5° olup yalnızca kırmızı renkte olan ve ''soğuk'' olarak adlandırılan sınıfla ''sıcak'' olarak adlandırılan yüksek eğimli ve kırmızıdan mâviye kadar bütün renkleri gösteren diğer sınıf.<ref name="Doressoundiram 2005">[[Alain Doressoundiram|A. Doressoundiram]], [[Nuno Peixinho|N.&nbsp;Peixinho]], [[Catherine de Bergh|C. de Bergh]], [[Sonia Fornasier|S. Fornasier]], [[Philippe Thébault|Ph. Thébault]], [[Maria A. Barucci|M. A.&nbsp;Barucci]] ve [[Christian Veillet|C. Veillet]] ''The color distribution in the Edgeworth-Kuiper Belt'' The Astronomical Journal, '''124''', pp.&nbsp;2279-2296. [http://arxiv.org/abs/astro-ph/0206468 Preprint on arXiv] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160110075705/http://arxiv.org/abs/astro-ph/0206468|tarih=10 Ocak 2016}}</ref>

Son zamanlarda yapılıp [[Derin Ekliptik Araştırma|Deep Ecliptic Survey]] verilerine dayanan bir analiz, renklerde kendini gösteren (''core'' ya da ''çekirdek'' olarak adlandırılan) küçük meyilli cisimlerle büyük meyilli olup ''halo'' denilen ikinci grup arası farklılığı onaylamaktadır. Çekirdek cisimlerin kırmızı rengiyle karışmamış ([[İngilizce|İng.]] unperturbed) yörüngeleri, bu cisimlerin kuşağı oluşturan asıl elemanların bir kalıntısı olabileceği izlenimini vermektedir.<ref name="Elliot2006" >Gulbis, Amanda A.&nbsp;S.; Elliot, J. L.; Kane, Julia F. ''The color of the Kuiper belt Core'' Icarus, '''183''' (July 2006), Issue 1, p.&nbsp;168-178.</ref>

==== Dağınık disk cisimleri ====
[[Dağınık disk]] cisimler, renkçe sıcak klâsik cisimlere benzemekle muhtemel ortak bir köke işaret ederler.

==== En büyük cisimler ====
[[Dosya:TheTransneptunians Size Albedo Color.svg|sağ|küçükresim|upright=2.04|En büyük TNOlerin bağıl büyüklük, albedo ve renklerinin resimlendirilişi.]]
Karakteristik olarak büyük (parlak) cisimler tipik olarak eğimli yörüngelerde dönerlerken değişmez düzlem, çoğunlukla küçük ve sönük olan cisimleri toplamaktadır. [[90377 Sedna|Sedna]] dışında [[Eris (cüce gezegen)|Eris]], {{dp|Makemake}}, {{dp|Haumea}}, [[Charon (uydu)|Charon]] ve [[90482 Orcus|Orcus]] gibi büyük TNOler nötr renkleri varken (kızılötesi indeksi V-I < 0.2) nispeten daha sönük olan cisimler ([[50000 Quaoar]], [[28978 Ixion|Ixion]], 2002 AW<sub>197</sub> ve [[20000 Varuna|Varuna]]) ve popülasyonun ortalaması kırmızımsıdır (V-I ve 0,3 ilâ 0,6 arası). Bu farklılık, en büyük cisim yüzeylerinin buzla kaplı olduğu ve böylece kırmızı ve daha koyu bölgeleri altında sakladığı görüşünü ortaya koyar.<ref name="Rabinowitz 2005">[[David L. Rabinowitz]], K. M. Barkume, [[Michael E. Brown]], H. G. Roe, M. Schwartz, S. W. Tourtellotte, [[C. A. Trujillo]] (2005), ''Photometric Observations Constraining the Size, Shape ve Albedo of 2003 El<sub>61</sub>, a Rapidly Rotating, Plüton-Sized Object in the Kuiper Belt'', Astrophysical Journal, submitted [http://arxiv.org/abs/astro-ph/0509401 Preprint on arXiv] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20191106011122/https://arxiv.org/abs/astro-ph/0509401|tarih=6 Kasım 2019}}</ref>

Diyagram, bağıl büyüklükleri göstererek en büyük TNOlerin [[albedo]] ve renkleri resimlemektedir. Ayrıca bilinen uydular ve [[Haumea]]'nın (2003 EL<sub>61</sub>) hızlı dolanımdan kaynaklanan ender şekli de görünmektedir. [[Makemake]] (2005 FY<sub>9</sub>} etrafındaki yay, aklığındaki belirsizliği göstermektedir. Eris'in boyu [[Michael E. Brown|Michael Brown'un]] [[Hubble Uzay Teleskopu|HUT]]'yla yaptığı ölçüme (2400&nbsp;km) dayanır ([[nokta dağılım işlevi|nokta dağılım modeli]]).<ref name=Brown>{{Web kaynağı | url = http://web.gps.caltech.edu/~mbrown/dwarfgezegenler/ | başlık = The cüce gezegenler | yazar = [[Michael E. Brown]] | yayıncı = California Institute of Technology, Department of Geological Sciences | erişimtarihi = 26 Ocak 2008 | arşivengelli = evet }}{{Ölü bağlantı|date=Aralık 2022 }}</ref> Etrâfındaki yay, Bertoldi'nin yaptığı ısıl ölçümü (3000&nbsp;km) göstermektedir (kaynaklar için maddenin [[136199 Eris#Büyüklük|bağlı bölüm]]üne bakınız).

=== Tayflar ===
Cisimler, görünen kırmızı ve yakın kızılötesinde değişen yansıtıcılıkları olan çok çeşitli tayflar göstermektedirler. Rengi belli olmayan cisimleri, kırmızı ve kızılötesi açısından dengeli bir tayf gösterirler.<ref name="Barucci ACM2005">A.&nbsp;Barucci ''Trans Neptunian Objects’ surface properties'', [[IAU]] Symposium #229, Asteroids, kuyruklu yıldızs, Meteors, Aug 2005, Rio de Janeiro</ref> Çok kırmızı cisimler, kızılötesinden ziyade kırmızı renkte yansıtan dik bir eğim oluştururlar. Son zamanlarda teşebbüs edilen (Centaurlarla ortak) sınıflama, '''BB''' (mavi, ortalama olarak B-V=0.70, V-R=0.39 örn. [[90482 Orcus|Orcus]])'den '''RR''''ye (çok kırmızı, B-V=1.08, V-R=0.71, örn. [[90377 Sedna|Sedna]]) kadar gitmektedir. Bu sınıflamada BR ve IR ara sınıflardır ve çoğunlukla kızılötesinde farklılık gösterirler ([[Kızılötesi Astronomisi#Astronomers' infrared spectrum|bands I, J ve H]]).

Yüzeylerin tipik modellerinde [[Buz|su buzu]], şekilsiz [[karbon]], [[silikat]]lar ve yoğun ışımayla oluşmuş [[tholin]] adlı organik makro moleküller bulunmaktadır.

Dört ana tolinle kırmızılaşma eğimiyle uyuşan bir açıklanma getirilmektedir:
* Titan tolininin 90% N<sub>2</sub> ve %10 CH<sub>4</sub>(gazlı [[metan]])'dan oluştuğu sanılmaktadır
* Titan tolininin yukarıdaki gibi, fakat çok düşük (0.1%) metan içerikle olduğu
* (etan) buz tolin I, %86 H<sub>2</sub>O ve %14 C<sub>2</sub>H<sub>6</sub> ([[etan]]) karışımından oluştuğu sanılmaktadır)
* (metanol) buz tolin II, 80% H<sub>2</sub>O, 16% CH<sub>3</sub>OH ([[metanol]]) ve 3% CO<sub>2</sub>

İki aşırı sınıfı oluşturan '''BB''' ve '''RR''''nin resimlendirilmesi için aşağıdaki bileşim farz edilmiştir:
* Sedna için ('''RR''' çok kırmızı): %24 Triton tolin, %7 karbon, %10N<sub>2</sub>, %26 metanol, %33 metan
* Orcus için ('''BB''', gri/mâvi): %85 şekilsiz karbon +%4 titan tolin, %11 H<sub>2</sub>0 buz

=== Boyut saptanımı ===
TNOlerin [[çap]]ının tespiti zordur. Çok iyi yörüngesel bilgi alınmış olan büyük cisimler için (ismen Plüton ve Charon) çaplar, yıldız [[tutulma]]larıyla kesin olarak ölçülebilir.

Diğer TNOler için çaplar [[kızılötesi|termal]] ölçümlerle saptanır. Cismi aydınlatan ışığın şiddeti (Güneş'e olan uzaklıktan) bilinemediğinden ve (atmosfersiz bir cisim için genelde kötü olmayan) yüzeyinin büyük bölümünün termal dengede olduğu varsayımıyla büyük TNOlerin çapı tespit edilir. Bilinen bir [[Yansıtabilirlik|albedo]] için yüzey sıcaklığını ve ona karşılık olan ısı radyasyonu tahmin edilebilir. Bunun dışında cisim boyutları bilinirse hem görünen ışık miktarı, hem de yayımlanıp Dünya'ya gelen ısı radyasyonunun tahmini yapılabilir. Basitleştirici bir değişken de Güneş'in neredeyse bütün ışınlarını görünen ışık ve ona yakın frekanslarda yayımlarken TNOlerin soğuk sıcaklıklarında ısı radyasonu tamamen farklı dalga boylarında (uzak kızılötesi) yayımlanır.

Bunun sonucu olarak iki bilinmeyen (aklık ve boyut) vardır. Bu bilinmeyenler iki bağımsız ölçümle (yansıtılan ışık ve yayımlanan kızılötesi ısı radyasyonuyla) tespit edilebilir.

Ne yazık ki TNOler Güneş'ten o kadar uzakta bulunurlar ki hepsi çok soğuktur. Bundan dolayı 60 [[µm]] [[dalgaboyu]] civarında [[Kara cisim ışınımı|kara cisim radyasyonu]] verirler.

Bu dalga boyunu Dünya'dan izlemek imkânsızdır. Ancak uzaydan, örn. [[Spitzer Uzay Teleskobu]]'yla ölçülebilir. Yere bağlı rasatlarda astronomlar kara cisim radyasyonunun uzak kızılötesinde görünen ucunu gözleyebilirler. Bu uzak kızılötesi radyasyonu o denli zayıftır ki termal metotla ancak en büyük [[Klâsik Kuiper Kuşağı cismi|KKC]]'lara uygulanabilir. (Küçük) Cisimlerin çoğunluğu için çap, bir aklık farz edilerek tahmin edilir. Fakat bulunan aklıklar 0,50 ilâ 0,05 arası olduğundan [[Kadir (astronomi)|kadiri]] 1,0 olan bir cisimde belirsizlik 1200 – 3700&nbsp;km arasıdır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.cfa.harvard.edu/iau/lists/Sizes.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Aralık 2008 |arşivurl=https://www.webcitation.org/6HyGOOWvD?url=http://www.minorplanetcenter.net/iau/lists/Sizes.html |arşivtarihi=9 Temmuz 2013 |ölüurl=hayır }}</ref>

== Keşif ==
[[Dosya:UltimaThule_CA06_color_20190516.png|küçükresim|New Horizons uzay aracı tarafından çekilen görüntülerde Kuiper kuşağı nesnesi 486958 Arrokoth]]
Bugüne kadar öncelikli olarak Neptün ötesi bir nesneyi hedef alan tek görev, Ocak 2006'da fırlatılan ve Temmuz 2015'te [[Plüton Sistemi|Plüton sisteminin]]<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.nasa.gov/mission_pages/newhorizons/overview/index.html|başlık=NASA New Horizons Mission Page|tarih=25 Mart 2015|erişimtarihi=25 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171015000814/https://www.nasa.gov/mission_pages/newhorizons/overview/index.html|arşivtarihi=15 Ekim 2017|ölüurl=evet}}</ref> ve Ocak 2019'da [[486958 Arrokoth]]'un yanından geçen [[NASA]]'nın [[New Horizons]]'ıydı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://pluto.jhuapl.edu/News-Center/News-Article.php?page=20190101|başlık=New Horizons: News Article?page=20190101|erişimtarihi=1 Ocak 2019|website=pluto.jhuapl.edu|arşivurl=https://web.archive.org/web/20191021141635/http://pluto.jhuapl.edu/News-Center/News-Article.php?page=20190101|arşivtarihi=21 Ekim 2019|ölüurl=hayır}}</ref>

2011 yılında bir tasarım çalışması Quaoar, Sedna, Makemake, Haumea ve Eris'in bir uzay aracı tarafından incelenmesini amaçlamıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.researchgate.net/publication/258495993 | başlık = A Survey of Mission Opportunities to Trans-Neptunian Objects | erişimtarihi = 23 Eylül 2019 | dil = İngilizce | website = ResearchGate | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200129011416/https://www.researchgate.net/publication/258495993 | arşivtarihi = 29 Ocak 2020}}</ref>

2019 yılında TNO'lara yönelik bir görev, yörünge yakalama ve çoklu hedef senaryoları için tasarımlar içeriyordu.<ref>Low-Cost Opportunity for Multiple Trans-Neptunian Object Rendezvous and Capture, AAS Paper 17-777.</ref><ref name=":1">{{Web kaynağı | url = https://www.researchgate.net/publication/326569409 | başlık = AAS 17-777 LOW-COST OPPORTUNITY FOR MULTIPLE TRANS-NEPTUNIAN OBJECT RENDEZVOUS AND ORBITAL CAPTURE | erişimtarihi = 23 Eylül 2019 | dil = İngilizce | website = ResearchGate | arşivengelli = evet}}</ref>

Bir tasarım çalışması makalesinde incelenen bazı TNO'lar {{mpl|2002 UX|25}}, {{mpl|1998 WW|31}} ve [[47171 Lempo|Lempo]] idi.<ref name=":1" />

Neptün'ün ötesinde, [[Dünya kütlesi|Dünya kütlesinden küçük]] ([[Dünya altı|Dünya-altı]]) [[Neptün ötesi gezegenler|gezegenlerden]] [[kahverengi cüce]]ye kadar değişen gezegenlerin varlığı, [[Kuiper Kuşağı|Kuiper kuşağı]] ve [[Oort bulutu]]nun gözlemlenen veya tahmin edilen bazı özelliklerini açıklamak için farklı teorik nedenlerle sıklıkla öne sürülmüştür.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=On the Existence of a Distant Solar Companion and its Possible Effects on the Oort Cloud and the Observed Comet Population|tarih=January 2011|sayı=1|sayfa=33|dergi=[[The Astrophysical Journal]]|cilt=726|ad=Fernández|soyadı=Julio A.|doi=10.1088/0004-637X/726/1/33|bibcode=2011ApJ...726...33F|s2cid=121392983|doi-access=ücretsiz}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=An Outer Planet Beyond Pluto and the Origin of the Trans-Neptunian Belt Architecture|url=https://archive.org/details/sim_astronomical-journal_2008-04_135_4/page/1161|tarih=April 2008|sayı=4|sayfalar=1161-1200|dergi=[[The Astronomical Journal]]|cilt=135|doi=10.1088/0004-6256/135/4/1161|ad2=Mukai|soyadı2=Tadashi|ad1=Lykawka|soyadı1=Patryk S.|bibcode=2008AJ....135.1161L|arxiv=0712.2198|s2cid=118414447}}</ref> Kısa bir süre önce New Horizons uzay aracından elde edilen menzil verilerinin böyle varsayılan bir cismin konumunu sınırlandırmak için kullanılması önerilmiştir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Perspectives on effectively constraining the location of a massive trans-Plutonian object with the New Horizons spacecraft: a sensitivity analysis|tarih=August 2013|sayı=4|sayfalar=357-366|dergi=[[Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy]]|cilt=116|ad=Iorio|soyadı=Lorenzo|doi=10.1007/s10569-013-9491-x|bibcode=2013CeMDA.116..357I|arxiv=1301.3831|s2cid=119219926}}</ref>

NASA, 21. yüzyılda yıldızlararası ortama ulaşmak üzere tasarlanmış özel bir Yıldızlararası Öncü için çalışmaktadır ve bunun bir parçası olarak Sedna gibi cisimlerin uçuşu da düşünülmektedir.<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=https://www.space.com/42935-nasa-interstellar-probe-mission-idea.html|başlık=A Wild 'Interstellar Probe' Mission Idea Is Gaining Momentum|erişimtarihi=23 Eylül 2019|tarih=9 Ocak 2019|dil=İngilizce|website=Space.com|ad=Leonard David 2019-01-09T11:57:34Z|soyadı=Spaceflight|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220921220450/https://www.space.com/42935-nasa-interstellar-probe-mission-idea.html|arşivtarihi=21 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Genel olarak bu tür uzay aracı çalışmaları 2020'lerde fırlatılmayı önermektedir ve mevcut teknolojiyi kullanarak Voyager'lardan biraz daha hızlı gitmeye çalışacaktır.<ref name=":0" /> Bir Yıldızlararası Öncü için 2018'de yapılan bir tasarım çalışması, 2030'larda 50000 Quaoar adlı küçük gezegenin ziyaret edilmesini içeriyordu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.hou.usra.edu/meetings/V2050/eposter/8173.pdf|başlık=The Interstellar Probe Mission (Graphic Poster)|erişimtarihi=13 Ekim 2019|yazarlarıgöster=etal|website=hou.usra.edu|ad=P.C.|soyadı=Bradnt|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201112040838/https://www.hou.usra.edu/meetings/V2050/eposter/8173.pdf|arşivtarihi=12 Kasım 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

== Aşırı Neptün ötesi cisimler ==
[[Dosya:Extreme_transneptunian_object_eccentricity_vs_perihelion.png|küçükresim|upright=1.36|Aşırı TNO'lara sahip trans-Neptün nesnelerine genel bakış, üstte üç kategoriye ayrılmıştır.]]
[[Dosya:Sedna_orbit.svg|küçükresim|Sedna'nın yörüngesi onu Kuiper kuşağının (30-50 AU) çok ötesine, neredeyse 1.000 AU'ya (Güneş-Dünya mesafesi) kadar götürür.]]
{{Ayrıca bakınız|Aşırı Neptün ötesi cisim}}Aşırı Neptün ötesi cisimler arasında [[sednoid]] olarak sınıflandırılan üç yüksek günberili nesne vardır: [[90377 Sedna]], {{mpl|2012 VP|113}} ve [[541132 Leleākūhonua]]. Bunlar 70 AU'dan daha büyük günberiye sahip uzak [[Ayrık cisim|ayrık nesnelerdir]]. Yüksek günberileri onları Neptün'den gelen önemli kütleçekimsel [[Tedirginlik (astronomi)|pertürbasyonlardan]] kaçınmak için yeterli bir mesafede tutmaktadır. Sedna'nın yüksek günberisi için önceki açıklamalar arasında uzak bir yörüngede [[Neptün ötesi gezegen|bilinmeyen bir gezegenle]] yakın bir karşılaşma ve [[Güneş Sistemi]]'nin yakınından geçen rastgele bir yıldızla veya Güneş'in doğum kümesinin bir üyesiyle uzak bir karşılaşma yer almaktadır.<ref name="spaceBrown">{{Web kaynağı|url=http://www.space.com/12711-pluto-killer-mike-brown-dwarf-planets-interview.html|başlık=A Conversation With Pluto's Killer: Q & A With Astronomer Mike Brown|erişimtarihi=7 Şubat 2016|tarih=24 Ağustos 2011|website=[[Space.com]]|ad=Mike|soyadı=Wall|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160202232821/http://www.space.com/12711-pluto-killer-mike-brown-dwarf-planets-interview.html|arşivtarihi=2 Şubat 2016|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="iopsciencesedna">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Discovery of a Candidate Inner Oort Cloud Planetoid|tarih=2004|sayı=1|sayfalar=645-649|dergi=[[The Astrophysical Journal]]|cilt=617|doi=10.1086/422095|ad2=Chadwick|ad3=David|soyadı2=Trujillo|soyadı3=Rabinowitz|ad1=Michael E.|soyadı1=Brown|arxiv=astro-ph/0404456|bibcode=2004ApJ...617..645B|s2cid=7738201}}</ref><ref name="brownsedna">{{Web kaynağı|url=http://www.mikebrownsplanets.com/2010/10/theres-something-out-there-part-2.html|başlık=There's something out there – part 2|erişimtarihi=18 Temmuz 2016|tarih=28 Ekim 2010|website=Mike Brown's Planets|ad=Michael E.|soyadı=Brown|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160731204024/http://www.mikebrownsplanets.com/2010/10/theres-something-out-there-part-2.html|arşivtarihi=31 Temmuz 2016|ölüurl=hayır}}</ref>

== Ayrıca bakınız ==

* [[Cüce gezegen]]
* [[Dokuzuncu Gezegen]]
* [[Sednoid]]
* [[Küçük Güneş Sistemi Cismi]]
* [[Triton (uydu)|Triton]]

== Notlar ==
<references group=nb/>

== Kaynakça ==
{{kaynakça|2}}

== Dış bağlantılar ==
* [http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/TNOs.html Harvard Üniversitesi'nin Neptün ötesi cisimler listesi(İngilizce)]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081015120730/http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/TNOs.html |tarih=15 Ekim 2008 }}

{{Güneş sistemi}}

[[Kategori:Neptünötesi cisimler|*]]