İçeriğe atla

Ekonomik kalkınma

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(İktisadi kalkınma sayfasından yönlendirildi)
Ülkelerin GSYİH büyüme oranları (2014)

Ekonomik kalkınma, bir ülkenin ekonomik, siyasi ve sosyal refahının geliştiği süreçtir.[1]

Bir ülkenin ekonomik kalkınması nüfusun yaşam düzeyi, ekonominin rekabet yeteneği, ülkenin gayri safi yurt içi hasılası, kişi başına düşen millî gelir ve ekonomik özgürlüğün olumlu yönde değişmesi ile tanımlanan bir süreçtir.

Ekonominin gelişmenin temel dinamiği insan sermayesi ve yarattığı yeniliklerdir. İnsan sermayesi insanların eğitim, sağlık, bilim, çalışma koşullarına ve yaşam kalitesinin artırılmasına yapılan harcamaları öngörür.

Tanım ve terminoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
Seçili ülkelerde 1990–1998 ve 1990–2006 gerçek büyüme oranlarıyla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
1961'den beri dünya ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Gayri safi yurtiçi hasıla değişim oranı

Ekonomik kalkınmanın kesin tanımına itiraz edildi: 20. yüzyıldaki iktisatçılar kalkınmayı esasen ekonomik büyüme açısından görürken, sosyologlar onun yerine daha geniş değişim ve modernleşme süreçlerini vurguladılar.[2] Kalkınma ve kentsel çalışmalar uzmanı Karl Seidman, ekonomik kalkınmayı "bir topluluk veya bölge için gelişmiş ve geniş çapta paylaşılan ekonomik refah ve yaşam kalitesi oluşturmak için fiziksel, insani, finansal ve sosyal varlıklar yaratma ve kullanma süreci" olarak özetler.[3]

Daphne Greenwood ve Richard Holt, "toplumdaki bireyler için genel hayat standardında geniş tabanlı ve sürdürülebilir artışın" olduğu ekonomik kalkınmayı, kişi başına düşen gelir gibi büyüme ölçütlerinin hayat kalitesindeki gelişmelerle zorunlu olarak ilişkili olmadığı ekonomik büyümeden temelinde ayırır.[4]

Ekonomik kalkınma daha geniş bir kavramdır ve niteliksel boyutları vardır. Ekonomik gelişme, ekonomik büyüme artı insanların refahını belirleyen belirli önemli değişkenlerde (örneğin sağlık, eğitim) ilerici değişiklikleri ifade eder. Iowa Üniversitesi'nin Uluslararası Finans ve Kalkınma Merkezi şunu belirtir:

'Ekonomik kalkınma', uygulayıcıların, ekonomistlerin, politikacıların ve diğerlerinin 20. yüzyılda sıklıkla kullandığı bir terimdir. Ancak, kavram Batı'da yüzyıllardır varlığını sürdürmektedir. Modernleşme, Batılılaşma ve özellikle Sanayileşme, insanların ekonomik kalkınmayı tartışırken kullandıkları diğer terimlerdir. Ekonomik gelişmenin çevre ile doğrudan ilişkisi vardır.

Kavramın kökeni belirsiz olsa da, bazı akademisyenler gelişimin kapitalizmin evrimi ve feodalizmin ölümüyle yakından bağlantılı olduğunu iddia eder.[5] Diğerleri onu sömürge sonrası duruma bağlar.[6]

Mansell ve Wehn de ekonomik kalkınmanın, II. Dünya Savaşı'ndan beri uygulayıcı olmayanlar tarafından ekonomik büyümeyi içerecek yani kişi başına düşen gelirdeki artışlar ve sanayileşmiş ülkeler ile eşdeğer bir yaşam standardına ulaşılması şekilde anlaşıldığını ifade eder.[7][8] Ekonomik gelişme, bir ekonominin belirli bir andaki durumunu belgeleyen statik bir teori olarak da düşünülebilir. Schumpeter ve Backhaus'a (2003) göre, ekonomik teoride belgelenen bu denge durumundaki değişikliklere ancak dışarıdan gelen müdahaleci faktörler neden olabilir.[9]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekonomik kalkınma, savaş sonrası ABD tarafından başlatılan yeniden yapılanma döneminden kaynaklandı. 1949'da açılış konuşması sırasında Başkan Harry Truman gelişmemiş alanların gelişimini batı için bir öncelik olarak tanımladı:

“Dünyadaki insanların yarısından fazlası sefalete yaklaşan koşullarda yaşıyor. Yiyecekleri yetersiz, hastalığın kurbanları. Ekonomik yaşamları yalın ve durgundur. Yoksullukları hem onlara hem de daha müreffeh alanlara yönelik bir engel ve tehdittir. Tarihte ilk kez insanlık, bu insanların acılarını dindirmek için gerekli bilgi ve beceriye sahiptir ... Barışsever insanlara, onları gerçekleştirmelerine yardımcı olmak için teknik bilgi depomuzun faydalarını sağlamamız gerektiğine inanıyorum. onların daha iyi bir yaşam beklentileri… Öngördüğümüz, demokratik adil ticaret kavramlarına dayanan bir kalkınma programı ... Daha fazla üretim, refah ve barışın anahtarıdır. Ve daha fazla üretimin anahtarı, modem bilimsel ve teknik bilginin daha geniş ve daha güçlü bir uygulamasıdır.

Ekonomik kalkınma hedefleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir ülkenin kalkınması farklı kavramlarla ilişkilendirilmiştir ama genellikle daha çok üretkenlikle ekonomik büyümeyi,[10] vatandaşlarının tercihlerini olabildiğince doğru şekilde temsil eden siyasi sistemleri,[11][12] hakların tüm sosyal gruplara yayılmasını ve bunları elde etme fırsatlarını,[13] teknik ve lojistik açıdan daha karmaşık görevleri (yani vergileri artırmak ve kamu hizmetlerini sunmak) yerine getirebilen kurum ve kuruluşların uygun işlevselliğini sağlamayı kapsar.[14][15] Bu süreçler, Devletin ekonomisini, yönetimini, toplumunu ve kamu yönetimini yönetme yeteneklerini tanımlar.[16] Genellikle ekonomik kalkınma politikaları bu konulardaki sorunları çözmeye çalışır.

Bunu göz önünde bulundurarak, ekonomik gelişme genelde belirli ekonomik kalkınma programlarının sonuçlarından ziyade ekonomik kalkınmanın nedenleri olabilen göstergelerdeki (okuryazarlık oranları, ortalama yaşam süresi ve yoksulluk oranları) gelişmelerle ilişkilendirilir. Örneğin sağlık ve eğitimdeki gelişmeler ekonomik büyüme ile yakından ilişkilidir ama ekonomik gelişme ile olan nedensellik pek net olmayabilir. Her halükarda, belirli ekonomik kalkınma programlarının birçok sorunu bir kerede çözebileceğini beklememek önemlidir çünkü bu onlar için ulaşılması pek mümkün olmayan aşılamaz hedefler belirleyecektir. Herhangi bir kalkınma politikası, Prittchet, Woolcock ve Andrews'un "erken yük taşıma" dediği durumun kurbanı olmaktan kaçınmak için sınırlı hedefler ve kademeli bir yaklaşım belirlemelidir.[16]

Çoğu zaman belirli ülkelerin ekonomik kalkınma hedeflerine ulaşılamaz çünkü bu ülkeler Devletin bunu yapacak kapasitesinden yoksundur. Örneğin, bir ulusun güvenlik ve emniyet veya temel hizmet sunumu gibi temel işlevleri yerine getirme kapasitesi azsa, bir serbest ticaret bölgesini (özel ekonomik bölgeler) teşvik etmek veya savunmasız nüfuslara aşı dağıtmak isteyen bir programın hedeflerine ulaşması pek olası değildir. Bu, çok sayıda uluslararası kuruluş, yardım programı ve hatta başka yerlerden 'en iyi uygulamaları' aynen çok az başarı ile başka yerlerden karbon kopya şeklinde gerçekleştirmeye çalışan katılımcı hükûmetler tarafından göz ardı edilen bir şey olmuştur. Bu eşbiçimli taklit - başka yerlerde başarılı olan ancak kurumsal işlev bozukluğunu kendi ülkesinde çözmeden yalnızca gizleyen örgütsel biçimleri benimsemek - ülkelerin kalkınma hedeflerinde ilerlemediği "yetenek tuzaklarına" saplanmasına katkıda bulunabilir.[16] Bunun bir örneği, dış yardım ve ülkelerin kalkınmasına yardım etmedeki başarı oranına yönelik bazı eleştirilerde görülebilir.

Dış yardım bağışlarının başına gelebilecek teşvik uyumluluğu sorunlarının ötesinde - dış yardım veren ülkelerin, ekonomik büyümenin çok az sonucu olan ülkelere vermeye devam etmesih,[17] ama bağış yapan ülkelerin jeopolitik çıkarları ve gündemleriyle uyumlu yozlaşmış liderler ile[18] – önemli miktarda devlet gelirinin dış yardım yoluyla alınmasıyla ilgili mali kırılganlık sorunları vardır. Bu kaynaktan önemli miktarda gelir elde edebilen hükûmetler, bu kaynakları meşru bir şekilde kullanma konusunda daha az baskıya sahip olduklarından vatandaşlarına karşı daha az sorumludurlar (daha özerktirler).[19] Tıpkı petrol gibi bol miktarda doğal kaynaklı ülkeler için belgelendiği gibi,[20] hükûmet bütçesi düzenli vergiler yerine büyük ölçüde dış yardım bağışlarından oluşan ülkelerin etkili kamu kurumlarını geliştirmede teşviklere sahip olma olasılığı daha azdır.[19] Bu da ülkenin kalkınma çabalarını baltalayabilir.

Gelişme göstergeleri ve endeksleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Belirli bir bölgenin veya ulusun göreli ekonomik ilerlemesini değerlendirmek için ekonomistler ve coğrafyacılar tarafından kullanılan çeşitli makroekonomik ve sosyokültürel göstergeler veya "metrikler" vardır. Dünya Bankası'nın "Dünya Kalkınma Göstergeleri" resmi olarak tanınan uluslararası kaynaklardan yıllık olarak derlenir ve ulusal, bölgesel ve küresel tahminleri içerir.[21]

Kişi başına düşen GSYİH

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişi başına GSYİH, yıl ortası nüfusa bölünen gayri safi yurtiçi hasıladır. GSYİH, ekonomideki tüm yerleşik üreticilerin brüt katma değeri artı tüm ürün vergileri ve eksi ürünlerin değerine dahil olmayan tüm sübvansiyonların toplamıdır.[22] Fabrikasyon varlıkların amortismanı veya doğal kaynakların tükenmesi ve bozulması için herhangi bir kesinti yapılmadan hesaplanır.

Modern ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupalı kalkınma ekonomistleri, hızlı tren altyapısı gibi modern ulaşım ağlarının varlığının bir ülkenin ekonomik ilerlemesinin önemli bir göstergesini oluşturduğunu ileri sürdüler: bu bakış açısı, özellikle Temel Demiryolu Ulaşım Altyapısı Endeksi (BRTI Endeksi olarak bilinir)[23] ve (Değiştirilmiş) Demiryolu Taşımacılığı Altyapısı Endeksi (RTI) gibi ilgili modeller aracılığıyla gösterilir.[24]

GDI ve GEM'e Giriş

[değiştir | kaynağı değiştir]

BM, toplumsal cinsiyet eşitliğini ölçmeye yardımcı olacak bir gösterge oluşturma çabasıyla iki ölçü oluşturdu: Cinsiyetle İlgili Gelişme Endeksi (GDI) ve Cinsiyet Güçlendirme Ölçüsü (GEM). Bu göstergeler ilk olarak 1995 UNDP İnsani Gelişme Raporu'nda tanıtıldı.[25]

Cinsiyet Güçlendirme Ölçüsü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cinsiyet Güçlendirme Ölçüsü (GEM), kadınların elde ettiği ekonomik, politik ve mesleki kazanımları yakalamaya odaklanan çeşitli göstergeleri bir araya getirmeye odaklanır. GEM yalnızca üç değişkenden oluşur: gelir elde etme gücü, profesyonel ve idari işlerdeki pay ve parlamento koltuklarının payı.[25]

Cinsiyet Gelişim Endeksi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cinsiyet Gelişimi (GDI), insani gelişme başarılarındaki cinsiyet farkını ölçer. Sağlık, bilgi ve yaşam standartları olmak üzere üç değişken aracılığıyla kadın ve erkek arasındaki eşitsizliği hesaba katar.[26]

Wikimedia Commons'ta Ekonomik kalkınma ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ O'Sullivan, A. and Sheffrin, S. M. (2003). Economics: Principles in Action. Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey.
  2. ^ Jaffee, David (1998). Levels of Socio-economic Development Theory. Westport and London: Praeger. s. 3. ISBN 9780275956585. 
  3. ^ Seidman, Karl F. (2005). Economic Development Finance. Thousand Oaks: Sage Publications. s. 5. ISBN 9780765628176. 
  4. ^ Greenwood, Daphne T.; Holt, Richard P. F. (2010). Local Economic Development in the 21st Century. Armonk and London: M. E. Sharpe. ss. 3-4. ISBN 9780765628176. 
  5. ^ R. Conteras, "How the Concept of Development Got Started" University of Iowa Center for International Finance and Development E-Book [1] 8 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ Escobar, Arturo (November 1988). "Power and Visibility: Development and the Invention and Management of the Third World". Cultural Anthropology. 3 (4): 428-443. doi:10.1525/can.1988.3.4.02a00060. ISSN 0886-7356. 
  7. ^ "Archived copy". 14 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2009. 
  8. ^ Mansell, R & and Wehn, U. 1998. Knowledge Societies: Information Technology for Sustainable Development. New York: Oxford University Press.
  9. ^ Schumpeter, Joseph & Backhaus, Ursula, 2003. The Theory of Economic Development. In Joseph Alois Schumpeter. pp. 61–116. DOI:10.1007/0-306-48082-4_3
  10. ^ Simon Kuznets (1966). Modern Economic Growth: Rate, Structure and Spread, Yale University Press, New Haven, Connecticut.
  11. ^ Kenneth Shepsle and Mark Bonchek (2010), Analyzing Politics, Second Edition, Norton, pp. 67 – 86.
  12. ^ G. Bingham Powell (2000). Elections as Instruments of Democracy: Majoritarian and Proportional Views. Yale University Press, New Haven, Connecticut.
  13. ^ C.A. Bayly (2008). “Indigenous and Colonial Origins of Comparative Economic Development: The Case of Colonial India and Africa”, Policy Research Working Paper 4474, The World Bank.
  14. ^ Deborah Bräutigam (2002), “Building Leviathan: Revenue, State Capacity and Governance”, IDS Bulletin 33, no. 3, pp. 1 – 17
  15. ^ Daron Acemoglu and James Robinson (2012), Why Nations Fail, New York: Crown Business.
  16. ^ a b c Lant Pritchett, Michael Woolcock & Matt Andrews (2013). Looking Like a State: Techniques of Persistent Failure in State Capability for Implementation, The Journal of Development Studies, 49:1, 1–18, DOI: 10.1080/00220388.2012.709614
  17. ^ William Easterly (2003), “Can Foreign Aid Buy Growth?” in Journal of Economic Perspectives 17(3), pp. 23 – 48.
  18. ^ Ethan Bueno de Mesquita (2016), Political Economy for Public Policy, Princeton University Press, chapter 11.
  19. ^ a b Todd Moss, Gunilla Pettersson and Nicolas van de Walle (2006), “An Aid Institutions Paradox? A review essay on aid dependency and State building in Sub-Saharan Africa”, Working Paper 74, Center for Global Development.
  20. ^ Michael Ross (2012), The Oil Curse: How petroleum wealth shapes the development of nations.
  21. ^ "World Development Indicators | DataBank". databank.worldbank.org. 20 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2020. 
  22. ^ Callen, Tim. "Gross Domestic Product: An Economy's All". International Monetary Fund. 17 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  23. ^ Firzli, M. Nicolas J. (September 2013). "Transportation Infrastructure and Country Attractiveness". Revue Analyse Financière. Paris. 4 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2014. 
  24. ^ M. Nicolas J. Firzli : ‘2014 LTI Rome Conference: Infrastructure-Driven Development to Conjure Away the EU Malaise?’, Revue Analyse Financière, Q1 2015 – Issue N°54 8 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  25. ^ a b United Nations Development Programme (1995). Human development report 1995 (İngilizce). New York: Oxford University Press for the United Nations Development Programme (UNDP). ISBN 978-0-19-510023-5. OCLC 33420816. 
  26. ^ Nations, United. "Gender Development Index (GDI) | Human Development Reports". hdr.undp.org. 11 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ekonomik_kalkınma&oldid=32766263" sayfasından alınmıştır