Andronovo kültürü
 | |
| Coğrafi aralık | Avrasya stepleri |
|---|---|
| Çağ | Tunç Çağı |
| Öncül | İp Baskılı Seramik kültürü, Sintaşta kültürü, Okunev kültürü |
| Ardıl | Karasuk kültürü |
Andronovo kültürü (Rusça: Андроновская культура), MÖ 2000-900 yılları arasında Altay ve Tanrı dağları, Batı Sibirya ve Hazar'ın kuzeydoğusuna kadar uzanan bölgede yaşamış Tunç Çağı toplumları için kullanılan terim.[1][2] Afanasiyevo kültürü ile başlayan ve İskit, Hunlar, Moğollara devam eden bozkır konfederasyonu yönetiminin temsilcisidir.
Akademisyenlerin çoğu Andronovo kültürünü erken Hint-İran dilleri ile ilişkilendirmekle beraber, kuzey sınır bölgelerinde Ural dilleri konuşulmuş olabileceğini de belirtmektedirler.[3]
Keşif
[değiştir | kaynağı değiştir]| Makale serilerinden |
 |
Andronovo ismi Krasnoyarsk Krai bölgesinde bulunan Rus arkeolog Arkadi Tugarinov'un 1914 yılında kültür hakkındaki ilk kalıntıları yakınında bulduğu Andronovo (Андроново) isimli bir köyden gelmektedir. Bu keşifte seramik süslemeler ve çömelme pozisyonunda duran iskeletler barındıran mezarlar bulunmuştur. Andronovo kültürünün yeni bir kültür olabileceği ilk defa 1920 yılında Sergei Teploukhov tarafından anlaşılmıştır.[4]
Özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Andronovo kültürü hem çoğunluğu Orta Asya'da bulunan küçük köylerden, hem de göçebe halklardan oluşmuştur. Bu köylerde savunma amacıyla inşa edilmiş hendek, yığma tepe ve keresteden çitlere rastlanmıştır. Köyler genellikle 2 ila 20 ev içermiş ancak yaklaşık 100 ev içeren yerleşimler de bulunmuştur. Evler çam, sedir ve huş ağacından yapılmış ve genellikle tepe ve nehirlerin kenarına inşa edilmiştir. 80 ila 300 metrekare evlere de rastlanmış ve bu evlerin erken Hint-İran kavimlerinde sık görülen geniş aileler için olduğu düşünülmüştür.[2]
Andronovo kültürünün bireyleri sığır, at, koyun, keçi ve develere sahip olmuştur.[5] Diğer göçebe halklarda da görüldüğü gibi domuz evcilleştirilmemiştir.[2] At, sürmek ve eşya taşımak için kullanılmıştır.[2] Tarım da Andronovo ekonomisinde büyük rol oynamıştır.[6] Bölgesel olarak metal üretiminde de gelişmiş bir toplum olduğu bilinmektedir.[5] Bakır cevheri MÖ 14. yüzyıl civarında Altay Dağları'ndan çıkartılmaya başlanmıştır.[7] Pek çok tunç obje de kazılarda bulunmuştur.[7]
Genetik ve fiziksel antropoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Andronovalıların fiziki açıdan Kafkas ırkları ile benzer olduğu düşünülmektedir. Yapılan çalışmalar Tunç Çağı ve Demir Çağı'nda Kazakistan ve Orta Asya'daki halkların Batı Avrasya kökenli (U, H, HV, T, I ve W mt-DNA haplogruplarına sahip) olduğunu ortaya koymuş ve MÖ 700 yılına kadar bu bölgeden yaşamış bireylerden alınmış her örneğin Kafkasî kökenli olduğuna değinmişlerdir.[8] Y-DNA incelemeleri açısından 3 bireyi incelemiş bir araştırma, 1 C haplogrubu, 2 tane R1a1a haplogrubuna sahip olduğunu bulmuştur. R1a haplogrubu, erken Hint-Avrupalı göçleri ile ilişkilendirilmiştir. Kültür bölgelerinden alınmış 2 birey Mongoloid özellikler gösterirken, 7'sinin Kafkas ırklarına atfedilen, çoğunlukla açık ten, saç ve gözlere sahip olduğu bulunmuştur.[9]
Olası dil ve etnik mensubiyet
[değiştir | kaynağı değiştir]Araştırmacıların neredeyse tamamı Andronovo kültürünün Hint-İran kültürü olduğu konusunda hemfikirdir.[2][10][11] Kültürün bulunduğu bölgelerde günümüzde İrani kökenli olduğu iddia edilen pek çok yer isimi bulunması ve yaşadıkları bölgelerin son dönemlerinde Sakalar ve İskitler gibi İrani olduğu iddia edilen halklar tarafından hükmedilmesi bu sava önemli bir kanıt olarak gösterilmektedir.[2] Andronovo kültürü hakkında arkeolojik kanıtlar ve Hint-Aryanların metinleri de (Vedalar ve Avesta) bu kültürün Hint-İran kimliğini desteklemektedir. Hindistan ve Orta Asya'daki Pakistan, Afganistan gibi devletlerin Hint Avrupa dilleri konuşmaya başlaması da günümüzde büyük oranda Andronovo kültürünün genişlemesine bağlı olarak açıklanabilmektedir.[2]
Bahaeddin Ögel, Altaylar bölgesinin MÖ 2. binyılın son çeyreğinde Andronovo kültürünün etkisine girdiğini, dolayısıyla Proto-Türklerin bu kültürden gelmiş olabileceğini söylemiştir.[12]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Anthony, David W. (2007). The Horse The Wheel And Language. How Bronze-Age Riders From the Eurasian Steppes Shaped The Modern World. Princeton University Press.
- ^ a b c d e f g Mallory 1997, ss. 20–21
- ^ Beckwith 2009, s. 49: "Archaeologists are now generally agreed that the Andronovo culture of the Central Steppe region in the second millennium BC is to be equated with the Indo-Iranians."
- ^ Great Soviet Encyclopaedia, Article "Andronovo".
- ^ a b Okladnikov, A. P. (1994), "Inner Asia at the dawn of history", The Cambridge history of early Inner Asia, Cambridge [u.a.]: Cambridge Univ. Press, s. 83, ISBN 978-0-521-24304-9
- ^ "Stone Age: European cultures". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. Erişim tarihi: 2 Mart 2015.
- ^ a b "Central Asian Arts: Neolithic and Metal Age cultures". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. 10 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2015.
- ^ Fox, Lalueza; Sampietro, M. L.; Gilbert, M. T. P.; Facchini, F.; Pettener, D.; Bertranpetit, J. (7 Mayıs 2004). "Unravelling migrations in the steppe: mitochondrial DNA sequences from ancient central Asians". Proceedings of the Royal Society. 271 (1542). ss. 941-7. doi:10.1098/rspb.2004.2698. PMC 1691686 $2. PMID 15255049.
- ^ Keyser, Christine; Bouakaze, Caroline; Crubézy, Eric; Nikolaev, Valery G.; Montagnon, Daniel; Reis, Tatiana; Ludes, Bertrand (16 Mayıs 2009). "Ancient DNA provides new insights into the history of south Siberian Kurgan people". Human Genetics. 126 (3). ss. 395-410. doi:10.1007/s00439-009-0683-0. PMID 19449030.
- ^ Şablon:Harvcolnb
- ^ Keyser, Christine; Bouakaze, Caroline; Crubézy, Eric; Nikolaev, Valery G.; Montagnon, Daniel; Reis, Tatiana; Ludes, Bertrand (16 Mayıs 2009). "Ancient DNA provides new insights into the history of south Siberian Kurgan people". Human Genetics. 126 (3). ss. 395-410. doi:10.1007/s00439-009-0683-0. PMID 19449030.
- ^ "Orta Asya'nın Bronz Çağ Kültürü: Andronovo (Bronze Age Culture Of Central Asia: Andronovo)". 16 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2021.