Italie
Italie (italienisch Italia) isch en Staat in Südeuropa am Mittelmeer. Italie gränzt im Norde ad Schwiiz und a Ööstriich, im Oste a Slowenie und as Adriatische Meer. Im Süüde gränzt Italie as Ionische Meer, im Weste as Thyrrenische Meer und nördlich von de Insle Korsika as Ligurische Meer. Im Nordweste verlauft d Gränze zu Frankriich grösteteils über d'Alpä. Zuesätzlich zähled als Enklave San Marino und d'Vatikanschtadt (in Rom) no dezue. Zu Italie ghöred d'Mittelmeer-Insle Sizilie, Sardinie und Elba.
| Repubblica italiana Republiik Italie | |||||
| |||||
| Amtsspraach | Italiänisch uff regionaler Ebeni au Dütsch, Ladiinisch, Slowenisch un Französisch | ||||
| Hauptstadt | Rom | ||||
| Staatsoberhaupt | Sergio Mattarella | ||||
| Regierigschef | Giorgia Meloni | ||||
| Flächi | 301.338 km² km² | ||||
| Iiwohnerzahl | 60.275.846 (September 2009) | ||||
| Bevölkerigsdichti | 200,03 Iiwohner pro km² | ||||
| Bruttoinlandsprodukt | 2008: PPP: $ 1.814 Milliarden (10.) | ||||
| Human Development Index | 0,951 (18.) | ||||
| Währig | Euro | ||||
| Unabhängigkeit | 1861 | ||||
| Nationalhimne | Fratelli d'Italia | ||||
| Nationalfiirtig | 25. April, 2. Juuni | ||||
| Zitzone | UTC+1 MEZ UTC+2 MESZ (März bis Oktober) | ||||
| Kfz-Kennzeiche | I | ||||
| Internet-TLD | .it | ||||
| Vorwahl | +39 | ||||
 | |||||
S Land isch 1861 gründet worde und isch bis 1946 e Monarchii ksi (lueg Königriich Italie). Hüt isch Italie unter anderem bekannt für sini Chuchi, d Mode und Designerartikel, d Bechleidigsinduschtrie und i der Kultur für d Architektur, d Forschig, d Kunscht, d Filme und Musig und für vil bedütende Turischteziel.
Näbed dä Hauptstadt Rom sind die bedüütenste Stedt Mailand, Neapel, Genua, Turin, Venedig, Bologna, Florenz, Bari, Catania und Palermo.
Geografii
ändereTopografii un geografischi Uffdeilig
ändereD'Halbinselform vom Land erinnered entfärnt ánen Stífel, wo sich vo Nordweste nach Südoste zieht. Di zwei wichtigste Gebirgszüüg sind im Norde d'Alpä (im Nordweste d'West- und Zentralpä und im Nordoste d'Dolomite und di süüdliche Chálchalpä) und über d Halbinsle abä de Apennin. De Apennin isch en Uusläufer vo de Alpä und bildet in Ligurie bi Col di Cadibona d'Fortsetzig vo de Ligurische Alpä. Wie au d'Alpä isch de Apennin i de geologische Zyt dur dä Zämestoss vode Afrikanische Platte mit de Indoeuropäische Platte entstande. Zwei Drittel vom Italienische Staatsgebiet werdet vode Halbinsle iignoh, de restlich Drittel vom nördliche Festland.
Ide nordwestliche Hochébeni liit s Piemont und Turin. Wiiter im Norde – am nordwestliche Zipfel vo Italie – liit bi de Alpä s Aostatal. D'Alpä verlaufed ostwärts über d'Bergamasker Alpä und s'Trentino zude Dolomitä und de Karnischä Alpä, wo d'Gränze zu Ööstriich bildet. S'Südtirol liit zwüsched dä Dolomitä und de Tiroler Alpä. Südlich vo dä Alpä zieht sich gäg Oste über d Poébeni bi Mailand d'Lombardei. Nördlich vom Podelta bi Venedig liit Venetiä und verlauft gäg Oste is Friuli.
Westlich vo de Apenninä ziehnd sich vom Norde i Richtig Süüde unter anderem di Italienischi Riviera in Ligurie, die Etruskischi Riviera i dä Toscana und dä Golf vo Neapel i dä Campania. D'Oschtküste wird vo Triest im Norde bis zum Gargano im Norde vo Apulie als Italienischi Adriaküste bezeichnet.
- tüüfsti Punkt: Mittelmeer 0 m
- höchsti Punkt: Mont Blanc de Courmayeur 4.748 m
Vulkän
ändere-
der Usbruch vum Ätna 2002 -
de Chrater vum Vesuuv
Italie hät vier aktiivi Vulkän:
- De Ätna litt an de Ostchüste vu Siziilie. Er erstreckt sich übber e Flächi vu 1190 Quadratkillometer un isch de gröscht Vulkan vu Europa. Er litt in de Nöchi vu de Stedt Messina un Catania un zwüsche de Flüss Alcantara un Simeto. Sini Höchi hät sich in Folg vu sine Usbrüch ständig verändert.
- De Vesuuv isch de gröscht Vulkan uff em europäische Kontinänt un litt nüün Killometer östlig vu Neapel. Si eltiste bekannte Usbruch isch 79 v. Chr. gsi, wu di römische Sidlige Pompeii, Herculaneum, Oplontis un Stabiae zerstört wore sin. Sithär isch er unzelligi Mol usbroche, zletscht 1944. Er gältet no hütt als eine vu de gföhrligste Vulkän, gradd wiil rund dräi Millione Mänsche in siner Umgebig läbe.
- De Stromboli (uff Sizilianisch Stròmbuli) litt uff ere eigene Insle nördlig vu Siziilie im tyrrhenische Meer. Er isch fast ohni Unterbruch aktiiv un dodemit eine vu de aktiivste uff de Wält.
- Au de Vulcano isch im tyrrhenische Meer. D'Temperatuure in sinem Chrater sin sit eme Höchepunkt in de 90er-Johr numme no gsunke.
Italie isch z Europa s Land mit de meiste Vulkanusbrüch un Erdbebe. Im Lauf vum 20. Johrhundert sin rund hundert größeri Erdbebe gmässe wore.
Gwässer
ändereDie längste Flüss sind dä Po, d'Etsch, dä Arno und dä Tiber. Zu dä gröste italienische Seeä zehläd dä Gardasee, dä Langesee und dä Comersee in Oberitalie, in Mittelitalie sinds dä Lago di Bolsena und dä Lago Trasimeno.
Chliima
ändereDe Süde isch mehrheitlig mediterran prägt, d'Summer sin heiß un druche, während de Winter mild isch un Schnee numme sälte litt. Niderschleg ghäie uuregelmäßig. In de Alpe sin d'Temperatuure im Summer wie im Winter chiehler wie in de andere Regione, es ghäie viil Niderschleg. Au d'Apenniine wiise e Bärgchliima uff mit bsunders chalte Winter. D'Poebeni hät e kontinentals Chliima, wu de Winter chalt un viilmol näblig isch un de Summer schwiel un heiß; d'Niderschleg sin gliichmäßig verdeilt. An de Adria wehd de Bora us nordöstliger Richtig. Am Liguurische un am Tyrrhenische Meer isch s Chliima wäge de Bärg mild.
Gschicht
ändereD'Halbinsle isch scho im 7. Johrtuusig vor Christùs bewohnt gsi. Am Afang vo der antike Zyt hät im Norde s Volch vu de Etrusker gläbbt, während de Süde vu Grieche bsidelt gsi isch. Im Johr 753 v. Chr. isch d'Stadt Rom gründet wore, wu bis 509 v. Chr. e Chönigriich gsi isch, deno e Republiik un spöter e Chaiserriich. In de Zit vu der Republik hät s Römisch Riich all meh an Bedütig un Usdehnig gwunne un mehas di ganzi Appenniinehalbinsle iignuu, sini gröschti Usdehnig isch unter em Chaiser Traian gsi, wu's vu Ängland bis uff Syyrie gange-n-isch. 395 isch es in e West- un e Osthälfti zerfalle. S Johr 476 gältet als Änd vum Weschtliche Römische Riich.
Im Friehmittelalter isch Italie in Fürschtetümer zerfalle un uuabhängigi Stadtstaate sin entstande. Im Süde hänn am Aafang d Byzantiiner, deno d Araber un noo spöter d Normanne gherrscht, während de Norde Deil vum Heilige Römische Riich wore-n-isch. Im Hochmittelalter hänn d'Franzose um s Gebiet gchämpft, während de Bapscht z Mittelitalie e Machtposition erreicht hät. Au d Venedig isch e Großmacht gsi, wu abber am Änd vum 18. Johrhundert zgrund gange-n-isch. In de Mitti vu de Halbinsle hät's in derre Zit in erschter Linie zwei Mächt gee, s Herzogtum Toskana un de Chilchestaat. De Napoleon I. hät Aafang vum 19. Johrhundert au Italie iignuu un bis 1815 regiert. Noch sinem Fall hänn d'Östriicher d'Republiik Venedig un d'Lombardei bsetzt.
Di italiänischi Nationalbewegig mit em Wunsch, e eiheitlige un uuabhängige Staat Italie z gründe, isch im 19. Johrhundert uffchuu, was abber weder bi de Habsburger no bim Bapscht Hilf gfunde hät. Im sardisch-piemontesische Chönig Karl Albert sii Versüech vu 1849 isch gscheitert, d'Habsburger hänn ihri Herrschaft uffrächterhalte. Erscht mit de Hilf vu Frankriich hät d'Nationalbewegig widder e Uffschwung erläbbt, e entscheidendi Rolle hät dodebii d'Befräiig vum Süde vu de Halbinsle durch de Giuseppe Garibaldi gspilt. In de Schlacht vu Solferino hänn d'Habsburger e Niderlag gege de Napoleon III. erlitte, wu sällewääg d'Lombardei erobert hät. Im Dusch gege Savoyen un Nizza isch sälli zum Chönigriich Sardiinie-Piemont chuu.
S Italiänisch Chönigriich isch 1861 unter em Viktor Emanuel II. gründet wore. Noch em Preußisch-östriichisch-italiänische Chrieg im Johr 1866 isch au Venedig dezüechuu, 1870 au no Rom. Säll Johr isch s Änd vu de wältlige Macht vum Bapscht gsi, wu sich in de Vatikan un de Lateran zruckzoge hät. Im Janaur 1878 isch de Viktor Emanuel gstorbe und de Umberto I. isch ihm uf de Thron gfolgt. Under ihm isch Italie rasch industrialisiert worde, und s Land isch i der Ziit vom Imperialismus zunere Grossmacht ufgstige. 1900 isch de Umberto I. bi em Attentat vo me Anarchist ums Läbe cho. Ihm isch de Viktor Emanuel III. uf de Thron gfolgt.
1911 hät Italie Libye vom Osmanische Riich eroberet und sich a Grossbritannie und Frankriich aglehnt. In de Hoffnig uff e Gebietszüewachs isch Italie, nachere einjährige Neutralität, 1915 in de Erscht Wältchrieg iigstige un hät gege di östriichisch-ungarischi Monarchii un Dütschland gchämpft. 1919 hät's s östriichisch Südtirol un di hütt kroatischi Halbinsle Istrie griegt. 1922 hät de Faschist und früheri Revolutionär Benito Mussolini im Marsch uf Rom d Macht übernoh und e faschistischi Diktatur errichtet.
D'Uuabhängigkeit vum Vatikan isch 1929 aaerchännt wore. Zwüsche 1941 un 1946 hät Italie sini Kolonie (Ethiopie, Somalia, Lyybie un Tunesie) verlore.
Italie hät ab 1940 an de Site vum Hitler am Zweite Wältchrieg deilgnuu. 1943 sin di Alliierte z Siziilie un z Süditalie aachuu, de Mussolini isch gstürzt wore un Italie hät d'Fronte gwechselt. Im Norde händ di Dütsche d Italiänischi Sozialrepublik usgrüeft. 1945 sin si us em Land verdribe wore. 1946 hät de Viktor Emanuel III. als König vo Italie abdankt und de Umberto II. isch ihm uf de Thron gfolgt. Er isch jedoch nur en Monet König blibe.
Noch em Chrieg hänn d'Italiäner in ere Volchsabstimmig für e Republiik als Staatsform gstumme. Im Vertrag vu Pariis hät's Istrie un chleini Gebiet an de Ostchüste vum Adriatische Meer verlore.
Wirtschaft
ändereItalie het näbe ere vilsiitige Landwirtschaft au en grossi Induschtrii, vor allem im Norde vom Land. Es isch die viertgröschti Volchswirtschaft vo de EU.
Bekanti Firmene sind Leonardo, Fiat, Magneti Marelli, Armani, Benetton, Diesel, Dolce & Gabbana, Gucci, Prada, Versace, Barilla, Ferrero, Enel, Edison und ERG.
Bevölcherig
ändere
Italie hät am 1. Jänner 2010 60.387.000 Iiwohner gha un isch stoht demit z Europa an vierter Stell noch Dütschland, Frankriich un em Vereinigte Chönigriich. Sini Bevölcherigsdichti litt bi 200,03 Mänsche pro Quadratkillometer un dodemit übber em europäische Durchschnitt.
Di meiste Lüt wohne in de Gebiet in Chüstenöchi un im Flachland. Ei Merchmol vu de Bevölcherig isch de hoch Aadeil vu eltere Lüt, so isch e Fümftel vu de Iiwohner elter wie 65 Johr, während d'Geburterote dief isch. Zudemm wachst de Aadeil vu de Usländer. D'Läbenserwartig isch bi Männer 78,9 Johr un bi de Fraue 84,2 Johr.
Änd vum 19. Johrhundert isch e großi Zahl vu de Italiäner usgwandert, e Phenomen, wu sich zerscht im Norde un deno im Süde bemerchbar gmacht hät. Ziil sin hauptsächlig Amerika (USA, Argentiinie, Brasiilie) un Nord- bis Mitteleuropa gsi. Vor allem im 20. Johrhundert hät's au innerhalb vum Land Uswanderige gee, beiiflusst vor allem durch d'Entwicklig vu de Indùstrii in viile Regione im Norde.
Ethniie
ändereD'Aazahl Bürger mit usländischer Staatsaaghörigkeit isch sit 1990 drasdisch aagstige. Lut ISTAT isch si am 1. Jänner 2010 bi 4.279.000 Persone gläge, was 7,1 Prozänt vu de Gsamtbevölcherig usmacht. Sälli Zahl isch in ächt abber noo höcher, wiil sälli Lüt nit mitzellt were, wu illegal z Italie sin. Ihri Zahl isch 2008 uff 650.000 gschätzt wore. Dezüe chömme rund 120.000 Lüt, wu Roma odder Sinti sin, devuu hänn 70.000 e italiänische Pass.
Schätzigswis läbe rund 4 Mìllione Italiäner ußerhalb vu Italie.
| Verdeilig vu de usländische Bevölcherig z Italie[1] | |||
|---|---|---|---|
| Platz | Staatsaaghörigkeit | Bevölcherig | % insgsamt |
| 1 |  Rumänie |
796.477 | 1,33% |
| 2 |  Albanie |
441.396 | 0,74% |
| 3 |  Marokko |
403.592 | 0,67% |
| 4 |  Volksrepublik China |
170.265 | 0,28% |
| 5 |  Ukraine |
153.998 | 0,26% |
| 6 |  Philippine |
113.686 | 0,19% |
| 7 |  Tunesie |
100.112 | 0,17% |
| 8 |  Pole |
99.389 | 0,17% |
| 9 |  Indie |
91.855 | 0,15% |
| 10 |  Moldawie
|
89.424 | 0,15% |
| 11 |  Nordmazedonie |
89.066 | 0,15% |
| 12 |  Ecuador |
80.070 | 0,13% |
| 13 |
| ||
| 14 |  Ägypte |
74.599 | 0,12% |
| 15 |  Sri Lanka |
68.738 | 0,11% |
| 16 |  Senegal |
67.510 | 0,11% |
| 17 |  Bangladesch |
65.529 | 0,11% |
| 18 |  Serbie |
57.826 | 0,10% |
| 19 |  Pakistan |
55.371 | 0,09% |
| 20 |  Nigeria |
44.544 | 0,07% |
| Räst vu de Wält | 750.219 | 1,25% | |
Sprooche
ändereS Iteliänische isch d Amptssprooch vom ganze Land, und dernäbe sind i teil Regioone au s Tüütsche, s Ladinische, s Französische und s Slowenische als Amptssprooche anerchant.
Im Iteliänische chame drüü ferschideni Dialäktgruppen underscheide, grob gseit öppe die norditeliänische Dialäkt mit em Lombardische und em Venetische, die toskanische Dialäkt, wo dervo die iteliänischi Schrift- oder Standardsprooch chunt, und die middel- und süditeliänische Mundarte.
Mit em iteliänische Sproochegsetz vo 1999 hät me welle es par anderi Minderheitssprooche schütze: s Albanische, s Frankoprovenzalische, s Furlanische, s Griechische, s Katalanische, s Molisekroatische, s Okzitanische und s Sardische. Es isch aber mit gwüssne Uusnahme nonig vil gscheh ussert dere Absichtserklärig.
Im Trentino sind s Fersetalische und s Zimbrische als bairische Minderheitesprooche geschützt.
In es paar Alpetäler git’s no Lüüt, wo südwalsertüütschi Mundarte reede.
Religione
ändereDe italiänisch Staat isch laizisdisch, es gitt kei Staatsreligion. De Großdeil vu de Iiwohner mache Christe us, vu sälle sin 97,7 Prozänt dauft un 87,8 Prozänt sin katholisch. Einewäg wird d'Religion numme 36,8 Prozänt vu de Gsamtbevölcherig praktiziert un de Sekularisationsprozäss isch im Chuu. De rapporto Eurispes vu 2010 bsait, dass 10,7 Prozänt vu de Italiäner Agnostiker sin un 7,8 Prozänt Atheiste, dodemit sin 18,5 Prozänt nit gläubig.
Unter de Regligione in de Minderheit sin verschideni anderi christligi Konfessione (bsunders orthodoxi un Protestante). Ußerdemm stelle Jude (sì hänn z Italie e langi Gschicht), Mormone, Züüge vum Jehova, Musliim, Buddhiste, Hinduiste, Sikh un Animiste e nännenswärti Minderheit dar.
Symbol
ändere
Di bedütendste Symbol, wu di italiänischi Republiik representiere, sin:
- d Flagge vu Italie, entstande am 7. Jänner 1797 z Reggio (Emilia Romagna) als Flagge vu de Republiik Cispadana. Si isch am 27. Dezämber 1947 in de Verfassig vu de aktuälle Republiik als Flagge offiziäll aaerkännt wore.
- s Wappe vu Italie (Bild), bstetigt am 31. Jänner 1948 vu de Assemblea costituente, enthaltet verschideni symbolischi Deil
- Stendardo presidenziale italiano odder Stendardo azzurro, s Symbol vum Presidänt
- d Hymne mit em Tiitel Il Canto degli Italiani, au bekannt als Fratelli d'Italia, offiziäll sit em 12. Oktober 1946, gschribe vum Goffredo Mameli im Johr 1847
- de Nationalfiirdig, de 2. Juuni, Datùm vu de Gründig vu de Republiik
- de Vittoriano, e Gebäude z Rom, wu für de erscht italiänisch Chönig, de Vittorio Emanuele II., bout wore-n-isch
Staat un Organisation
ändereD'Staatsform vu Italie isch e Parlamentarischi Republiik mit eme Presidänt als Chef vu de Regierig. De Presidänt wird vum Parlamänt gwehlt.
Di wichtigste Gsetz vum Staat sin in de Verfassig verankert, wu am 22. Dezämber 1947 vu de Assemblea costituente bstetigt wore un am 1. Jänner 1948 in Chraft drätte isch. Si fiehrt di wichtigste Prinziip un d'Rächt un Pflichte vu de Bürger uff un lèggt d'Ordnig vum Staat fest.
Verwaltigsgliderig
ändereLut Artikel 114 vu de Verfassig isch Italie iideilt in Gmeinde, Provinze, Metropole un Regione. 2009 hät's 8.094 Gmeinde un 110 Provinze gee.
Regione
ändereVu de 20 Regione hänn fümf (Siziilie, Sardiinie, Friaul-Julisch Venetie, Aostadal, Trentino-Südtirol) e Sunderstatùs, wu ene e züesetzligi Autonomii verleiht.
| Region | Hauptstadt |
|---|---|
| Lombardäi | Mailand |
| Kampanie | Neapel |
| Latium | Rom |
| Siziilie | Palermo |
| Venetie | Venedig |
| Piemont | Turin |
| Emilia-Romagna | Bologna |
| Apuulie | Bari |
| Toskana | Florenz |
| Kalabrie | Catanzaro |
| Sardiinie | Cagliari |
| Liguurie | Genua |
| Marke | Ancona |
| Abruzze | L'Aquila |
| Friaul-Julisch Venetie | Triest |
| Trentino-Südtirol | Trient |
| Umbrie | Perugia |
| Basilikata | Potenza |
| Molise | Campobasso |
| Aostadal | Aosta |
Gmainde
ändereDi zää gröschte Gmainde (Stand: 31. Dezember 2013).
| Rang | Stadt | Iiwohnerzahl |
|---|---|---|
| 1. | Rom | 2.863.322 |
| 2. | Mailand | 1.324.169 |
| 3. | Neapel | 989.111 |
| 4. | Turin | 902.137 |
| 5. | Palermo | 678.492 |
| 6. | Genua | 596.958 |
| 7. | Bologna | 384.202 |
| 8. | Florenz | 377.207 |
| 9. | Bari | 322.751 |
| 10. | Catania | 315.576 |
Staatsbürgerschaft
ändereDe erscht Absatz vum Artikel 1 vum Gsetz 91, uusegee am 15. Februar 1992, lèggt fest, dass jede d'Staatsbürgerschaft vu Geburt aa hät, wenn
- sii/ihr Vatter odder sini Müeter Italiäner isch odder
- er/si z Italie uff d'Wält chuu isch un d'Eltere nit bekannt sin odder kei Staatsaaghörigkeit hänn odder wenn er/si vu keinem andere Staat d'Staatsbürgerschaft griegt.
E anders Gesetz lèggt fest, dass d'Staatsbürgerschaft cha erworbe were.
Kriminalitet
ändereWas d'Kriminalitet aagoht, ghört Italie zu de sicherste Länder vu Europa, zämme mit Spanie, Ungarn, Portugal, Frankriich, Östriich un Griecheland, wie us ere Studie vu de Vereinte Natione vüregoht.[2]
Anderscht isch es allerdings bi de organisierte Kriminalitet us. D'Mafia un anderi Organisatione (Camorra, Cosa Nostra, 'Ndrangheta, Sacra Corona Unita) sin e Problem für d'Gsellschaft, d'Wirtschaft un d'Bolitiik vu Italie. Si hänn ihr Uursprung im Siziile vum 19. Johrhundert un sich deno au übber di italiänischi Gränze uuse verbreitet. 22 Prozänt vu de Bürger säie diräkt bedroffe.[3] E wichtigs Mittel vu de Mafia isch d'Verbindig zu de Bolitiik un d'Kontrolle vu Deil vu de Wirtschaft. De Champf vum Staat gege d'Mafia hät abber in de letschte Johr mit de Verhaftig vu zahlriiche Mafia-Boss Erfolg verzeichnet.
Quälle
ändere- ↑ La popolazione straniera residente in Italia. Abgruefen am 8. Oktober 2009.
- ↑ Crimintlità comune: l'Italia tra i paesi più sicuri d'Europa, ma non lo sappiamo Archivlink (Memento vom 26. Septämber 2010 im Internet Archive)
- ↑ Mafia influence hovers over 13m Italians
