Azotlu gübrələr
Azotlu gübrələr tərkibində azot qida elementi olan gübrələrə deyilir. Bitkilərin qidalanmasında azot xüsusi rol oynayır. O, xlorofil və zülalların tərkibinə daxildir. Bitkidə azot çatışmamazlığı yaşıl kütlənin əmələ gəlməsini çətinləşdirir, bitkilər pis inkişaf edir və yarpaqları saralır. Bitkilər azotu onun birləşmələri, əsasən ammonium NH4+ və nitrat NO3- ionları şəklində mənimsəyir.
İstehsal tarixi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Azot gübrələri hәlә çox qәdimdәn tәtbiq edilmәkdәdir. Bu gübrәlәrdәn ilk dәfә 19-cu әsrin ortalarında Çilinin tәbii pora yataqlarından çıxarılan natrium porası tәtbiq olunmuşdur. Sonralar sәnaye ammonium-sulfat, kalsium-sianamid vә kalsium porası istehsal edilmәyә başlanmışdır. 1913-cü ildә dünyada Azot gübrələri istehsalı tәqribən 700 min tona (xalis azot) çatmışdır. Sәnaye miqyasında atmosfer havası azotundan vә hidrogendәn ammonyakın sintezi dünyada azot gübrəsi istehsalının xeyli artmasına imkan vermişdir. 1966-cı ildә bunların umumi istehsalı 19,2 milyon tona (xalis azot) çatmışdır. 1919-cu ildә Rusiyada 3 min ton (xalis azot) azot gübrəsi istehsal edilirdi. SSRİ-dә azot gübrəsi istehsal edәn iri sәnaye Birinci beşillikdә yaradılmağa başlanmışdır. Ölkәnin kənd təsərrüfatına 1928-ci ildә 2, 1940-cı ildә 199, 1950-ci ildә 307, 1960-cı ildә 1 003, 1970-ci ildә 4 605, 1973-cü ildә 6 230, 1974-cü ildә 6 754 min ton azot gübrəsi verilmişdir.[1]
Növləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Azotlu gübrələr sadə, mürəkkəb və qarışıq olur.
Sadə azotlu gübrələr
[redaktə | vikimətni redaktə et]Sadə azotlu gübrələrə misal olaraq natrium-nitratı, ammonium nitratı, maye ammonyakı, ammonyaklı suyu, sidik cövhərini CO(NH2)2 göstərmək olar.
Mürəkkəb azotlu gübrələr
[redaktə | vikimətni redaktə et]Mürəkkəb azotlu gübrələrə misal olaraq ammofosu NH4H2PO4 (ammoniumdihidrofosfat), diammofosu (NH4)2HPO4 (ammoniumhidrofosfat), kalium şorasını KNO3 və s. göstərmək olar.
Qarışıq azotlu gübrələr
[redaktə | vikimətni redaktə et]Qarışıq azotlu gübrələrdən ammofoskanı (NH4)2HPO4 + NH4H2PO4 + KCl) və nitrofoskanı (NH4H2PO4+ NH4NO3 + KCl)
Digər qrupları
[redaktə | vikimətni redaktə et]Digər təsnifata əsasən azotlu gübrələri aşağıdakı qruplara bölürlər:
Şoralar
[redaktə | vikimətni redaktə et]Bunlara - KNO3, NaNO3, NH4NO3 aiddir.
Ammoniumlu gübrələr
[redaktə | vikimətni redaktə et]Bunlara - (NH4)2SO4, maye NH3, ammonyaklı su, ammofoslar.
Amidli gübrələr
[redaktə | vikimətni redaktə et]Bunlara - karbamid CO(NH2)2, kalsium sianamid CaCN2 aid edilir.
İstehsalı
[redaktə | vikimətni redaktə et]Azotlu gübrələrin istehsalı üçün ammonyakdan, nitrat turşusu və onun duzlarından istifadə olunur. Torpaqda gübrələr bitkilərin mənimsənilən formasına çevrilir:
CO(NH2)2 + 2H2O → (NH4)2CO3
CaCN2 + 3H2O → CaCO3 + 2NH3
Mineral azotlu gübrələrlə yanaşı üzvi azotlu gübrələrdəndə istifadə olunur [2].
Mənbə
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 185–186.
- ↑ Xəzər Universiteti. Abituryentlər üçün vəsait. s.397