Dekabristlər

Dekabristlər üsyanı
Dekabristlər üsyanı
Yer	Sankt-Peterburq, Rusiya imperiyası
Tarix	26 dekabr 1825
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Dekabristlər — rus zadəgan inqlabçıları, XIX əsrin 20-ci illərində gizli cəmiyyətlərin üzvləri, 1825-ci ilin dekabrında mütləqiyyət və təhkimçilik quruluşuna qarşı hərbi çıxışın təşkilatçıları.

Tarixi

1825-ci ilin dekabrında Peterburqun Senat meydanında silahlı çıxış baş verir, bunun ardınca isə Ukraynada Çerniqov polkunda qiyam olur. Etiraz çıxışları gizli cəmiyyətlər tərəfindən hazırlanmışdı; bu hadisələrin baş verdiyi vaxta uyğun olaraq onun iştirakçıları dekabristlər adlanırdılar.

Üsyanın I Nikolay tərəfindən yatırılmasından sonra P. Pestel, K. Rıleyev, P. Koxovski, S. Murovyov-Apostol, M. Bestujev-Ryumin edam edilmiş, qalanları isə Sibirə və Qafqaza sürgün olunmuş, ictiamai-siyasi həyatdan uzaqlaşdırılmışdılar. Dekabristlərin inqilabiliyi rus feodal təhkimçi mühitinin, ədalətsizlik və zülmünün məhsulu idi və 1812-ci il Vətən müharibəsindən sonra rus milli şüurunun oyanması ilə bağlı olmuşdur. Dekabristlərin vəzifələri aşağıdakılardır: təhkimçiliyin ləğvi, mütləqiyyətin devrilməsi, yaxud məhdudlaşdırılması, respublika və konstitusiyalı quruluşun bərqərar olunması. Rusiyanın dəyişdirilməsinin ən məlum layihələri Nikita Muravyova (konstitusiyalı monarxiya) və Pestelə (respublika) məxsus idi. Daha radikal olan Pesteldə utopik sosializm ünsürləri, məsələn, torpağın bərabər bölgüsü ideyası var idi. Pestelin konistitusiyalı silklərin ləğvini və bir mülki silkin yaranmasını, qanunverici və icraedici hakimiyyət orqanlarının seçkililiyini, bütün torpaqların ictimai və şəxsi torpaqlara bölünməsini, şəxsiyyət və mülkiyyət hüquqlarına təminat verilməsini, "sərvətlərin" aristokratlaşmasına yol verilməsini, "xalq sənayesinin" inkişafını, hökumət və xalqın hüquq və vəzifələrinin uyğunluluğunu nəzərdə tuturdu. Dekabrizmin sosial ideallarının əsaslandırılmasına, həm materialist, həm də idealist və hətta dini fəlsəfi ideyalar xidmət edirdi. P. Borisov, İ. Yakuşkin, N. Kruyukov, N. Baryatinski, V. Rayevski və başqaları materialist olmuşdular. P. Pestel, N. Turgenev deizmə meyl etmiş, M. Lunin, V. Kyuxlbeker, Y. Obolenski və başqaları idealist, Bestujev-Ryumin, Murovyov-Apostol, V. Murovyov dini mövqelərdə durmuşdur. Dekabristlərin humanist cəhdləri fəlsəfənin mühüm sosial rolunun qeyd edilməsində ifadə olunmuşdur. Ən ardıcıl materialistlər ateizm mövqeyində durmuş, ruhun ölməzliyi ideyasını rədd etmiş, kilsəni mürtəce rolunu, monarxiya özülləri ilə əlaqəsini açmışdılar. Dekabristlər rus inqlabi fikrinə, Avropada gedən respublika hərəkatına təsir göstərmişdir.