۲۸ مای - جومهوریّت گونو ۱۹۱۸-جی ایلده موسلمان شرقین‌ده ایلک مجلیس‌لی جومهوریت اوْلان آذربایجان خالق جومهوریتینین یاراندیغی گون‌دور. ۳۰ آقوست ۱۹۹۱-جی ایلده شوروی ترکیبین‌ده موتفیق جومهوریت وضعیتین‌ده اوْلان آذربایجان جومهوریتینین عالی سووئتی «آذربایجان جومهوریتینین دؤولت موستقیل‌لیگی‌نین برپاسی حاقین‌دا» دئکلاراسی‌یا، ۱۸ اوْکتوبر ۱۹۹۱-جی ایل تاریخین‌ده ایسه «آذربایجان جومهوریتینین دؤولت موستقیل‌لیگی حاقین‌دا»، آنایاسا آکتی قبول ائتدی. بۇ تاریخ مۆعاصیر آذربایجان دؤولتی‌نین موستقیل‌لیگی‌نین برپاسی گونو ساییلیر.
حاضردا آذربایجان قدیم تاریخ و مدنیت ارثینه مالیک دونیوی و اونیتار دؤولت اوْلوب، اتنیک آذربایجان چوخ‌لوغونا صاحب اؤلکه‌دیر. آذربایجان یئددی موستقیل تورک دؤولتین‌دن بیری‌دیر. رئسپوبلیکانین ۱۵۸ اؤلکه ایله دیپلوماتیک موناسیبتی واردیر، ۳۸ بین‌الخلق تشکیلاتین عضوودور.
آذربایجان گوام و کیمیوی سلاح‌دان ایستیفاده قاداغاسی تشکیلاتلاری‌نین تأسیس‌چیلرین‌دن بیری‌دیر. ۱۹۹۳-جو ایلین سئپتامبرین‌دان موستقیل دؤولتلر بیرلیگینین عضوودور. ۹ مای ۲۰۰۶-جی ایلده آذربایجان بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتینین یئنی یارادیلان اینسان حاقلاری کومیته‌سینه عضو سئچیلیب. صلاحیت‌لی نماینده‌لیک ۱۹ ایول ۲۰۰۶-جی ایلدن باشلاییب. آذربایجان همچینین بیلشمیش میلتلر تشکیلاتی، اوروپادا تهلوکه‌سیزلیک و امکداشلیق تشکیلاتی، اوروپا شوراسی و ناتونون سوله نامینه طرفداش‌لیق پروقرامینین عضوودور. بون‌دان علاوه اؤلکه بیرلشمه‌ینلر حرکاتی، بین‌الخلق تیجارت تشکیلاتی و بین‌الخلق الکترورابیطه اتفاقین‌دا موشاهیده‌چی وضعیتینه مالیک‌دیر.
بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی باش آسامبلئیاسین‌دا ۲۴ اوْکتوبر ۲۰۱۱-جی ایل سئچکیلری زامانی آذربایجان ۱۵۵ سس توپلایاراق ۲۰۱۲–۲۰۱۴-جو ایللر اۆچون بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی تهلوکه‌سیزلیک شوراسینین ۱۰ غئیری-دایمی عضوون‌دن بیری سئچیلیب.
محمد فضولی (Məhəmməd Füzuli ، تورکیه تورکجه‌سی: Fuzûlî) یا ملا محمد بن سلیمان بغدادی (۱۴۸۳-۱۵۵۶) شاعیر و ادیب و یازان تورکی یازانی او ان بؤیوک شاعیر اونونجی یوز هجری یوز ایلده بیلینیر. اونون آتاسی اؤزبک تورکو و اوغوزلارداندی کی حله شهرینده ساکین اولدولار «صادقی بیگ افشار» تذکره یازان «مجمع الخواص» –کی اوزبک دیلینده یازیب – اونو ۲۲ بیات ائلیندن بیلیب کی عراق و کربلایه کؤچدولر او یئتمیش یاشیندا بغداد دا دونیایا گؤز یومدی.
مجمع الخواص کیتابیندا ص ۱۰۳ ده اونون آنادان اولان یرین حله شهری یازیبلار آمّا بعضی یازانلار اونی کربلا و نجفده دوغوم یرین یازیبلار.
او اوزبک تورکی اولدوغونا گوره تورکی و عربی و فارسی دیللرینی بیلردی و عربیجا و فارسجا و تورکجه شعرلر یازیب.
ان بیرینجی دیرلی غزللر تورکی شعریده یاراتدی و تورکی قوشمالاری چوخ گؤزل و تصویره چکن اولدی و تمثیلی غزللری یازدی.
قارا ژانویه (قارا یانوار) یا ۲۰ ژانویه فاجیعه‌سی— ۱۹۹۰-جی ایل ژانویه آیی‌نین ۱۹-دان ۲۰-نه کئچن گئجه شوروی قیزیل اوردوسونون آذربایجان جومهوریتینده حیاتا کئچیردیگی قیرغین و قتل‌عام.
بو قتل عاما قارا ژانویه دئییلیر. اصل نَدَن ایسه ائرمئنیلرله باغلی دیر. ائرمئنیلرین آرتان تورپاق طلبلری قارشی‌سیندا بؤیوک بیر آذربایجان کوتله سی اعتراض گؤسترمیش و ائرمنیلر ائشیگه چیخسین شوعارلاری آتاراق تظاهراتلار ترتیبلمیشدیلر. بونا میثیللَمه اولاراق ائرمنیستاندا یاشایان چوخ ساییدا آذربایجان تورکلری قووولموشدولار. 13 ژانویه 1990دا باشلادیلان باکی سؤزده سوی قیریمی دایاندیرماق ایددیعاسی ایله شوروی اوردوسو باکی یا گیرَرَک عیصیانی قانلی بیر بیچیمده باسدیردی. شوروی بیرلیکلری، 20 ژانویه 1990دا ائرمنیلری قوروماق ایددیعاسی ایله باکی یا گئدرک 143 آدامی اؤلدوردو. شوروی اوردوسونون شیددتلی موداخیله سی آذربایجان خالقیندا بؤیوک تپکیلره سبب اولدو. بو باسدیرما تظاهرات ائدن آذربایجانلیلاری جزالاندیرماقدان یوخاری، آرتان میلّیتچی آخیملاری و باغیمسیزلیق گیریشیمینده تاپیلاناجاق بوتون شوروی جومهوریتلرینه بیر گؤز داغی ایدی. آنجاق بو تاکتیک گئری یه چکیلدی، و شوروی اؤندرلیگی آلتینداکی آذربایجاندا، باشقا شوروی جومهوریتلرینده ده اولدوغو کیمی، میلّیتچیلیک آخیمینی و باغیمسیزلیق طلبیتی سورعتلندیرَرک، آذربایجان خالقیندا شوروی یؤنتیمی‌نین جمعا رددینه ندن اولدو و شوروی بیرلیگینین داغیلماسینی یئیینلتدی.
رشید بهبودوف (۱۹۱۵-۱۹۸۹) آذربایجانلی مشهور موغنّی . ۱۹۱۵ نجی ایلده تفلیس شهرینده دوغولوب. اونون آتاسی مجید بهبود علی اوغلو بهبوداوف مشهور خواننده آذربایجان موعاماتلارینین ایفاچیسی اولموشدور . او آذربایجانین خالق موسیقی اینج صنعتین بئشیگی اولان شوشاداندیر. آناسی فیروزه عباس قلی قیزی وکیل اف اصلا قازافلی اولموشدور. عؤمرونون سونلارینا کیمی تیفلیسده اولان آذربایجان مکتبرینده روس دیلینی کئچیرمیشدیر.
۱۹۲۳ – نجو ایلده رشید بهبوداوف مکتبی بیتیریر. رشید تفلیس پارکیندا اولان مسهعد یای کنسرتینه ایشتراک ائتمه یه دعوت ائدیرلر. او بؤیوک موفقیتله اینسترومنتال آنسامبلینین (instrumental ansanbli) مشایعتی ایله آذربایجان خالق ماهنلارینی ایفا ائدیر. سونرا رشید دمیر یولو تخنیکومونا داخیل اولور و اورادا مۆستقیل طلبه ارکستری یارادیر. بهبوداف سولیست کیمی استرادا آنسامبیلیندا فعالیته باشلاییر. اونلار گرجستانین بیر سیرا رایونلاریندا قاسترول سفرلرینده اولورلار. غفلتا بهبوداف ایروان کنسرت قروپلاینین بیریندن دعوت آلیر. بهبوداف باکیدا قاسترول سفرینده اولارکن قورولوشون رهبرلری اونون حاجی بیگ اوفون اوپراسیندا ایفا ائتدیگی پارچالاری دینله ییرلر. ائلجه اونا <<آرشین مال آلان>> فیلیمینده عسگر رولو وئریلیر. آرشین مالان آلانا دؤولت موکافاتی ( جایزه) وئریلیر. آرشین مال آلان فیلیمی بهبوداوفا دونیا شهرتی گتیریر. اونا ینئی یارادیجیلیق یوللاری آچیر. اونون یاراتدیغی عاشقانه رل <<عسگر رولو>> موغنّی نین شیرین و کؤنول اوخشایان سسی هم شوروی تاماشاچیلارینی، همیده خارجی اؤلکه تاماشاچی لارینی واله ائتمیشدیر. شوروی سینماسنین قیزیل فوندونا داخیل اولموش. همین فیلم ۵۰ ایلده ن چوخدورکی موفقیتله گؤستریلر. سئویملی خواننده نین شیرین سسینی ائشییتمک آرزوسیوندا اولانلارین سایی گونده ن گونه آرتیر. تقی قلی یئوله موسیقی علاقه لری برکیییر. بهوبوداوفون آلبوموندا آذربایجاننئفتچی ماهنیسی، زلیخا-خانیم و بئله ماهنیلار یئر آلیر.
