Украина тарихы

Украина тарихы — хәҙерге Украина биләмәләрендәге кешеләр килеп ултырыуҙан башлап бөгөнгө көнгәсә барған ваҡиғалар.

Тура баҫып йөрөүсе кеше (Человек прямоходящий-Homo erectus) йәшәгән урындар был тарафтарҙа яҡынса беҙҙең эраға тиклем 900—800 мең йыл элек, Таш быуаттың иң боронғо осоронда, Палеолиттың «Ашел мәҙәниәте» тигән исем алған дәүерендә барлыҡҡа килгән.

X—XIII быуаттарға йәмғиәттә иртә феодаль структураһы формалаша: ерҙәр башында аҡһаҡалдар (старейшины) һәм хәрби дружина башлыҡтары тора.

1648 йылда Запорожье казактары баш күтәрә, был ихтилалға Богдан Хмельницкий етәкселек итә. 1654 йылда Переяславль ҡалаһында (хәҙер Переяслав) Запорожье казактары вәкилдәренең йыйылышы (Переяславская Рада) саҡырыла, унда баш күтәреүселәр ҡарамағында булған биләмәләрҙең Рәсәй империяһы протектораты аҫтына күсеүе хаҡында белдерелә.

Польша бүлгеләнгәндән һуң Уң яҡ яр Украина, Волынь һәм Подолье 1772—1795 йылдарҙа Рәсәй империяһы составына инә.

Рәсәй империяһы тарҡалғас, 1917 йылдың 20 ноябрендә автономиялы Украина Халыҡ Республикаһы, ә 1917 йылдың декабрендә Харьковта — Советтарҙың Украина Халыҡ Республикаһы иғлан ителә. 1918 йылдың 9 (22) ғинуарында Украина Халыҡ Республикаһы бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итә. Әммә Украиналағы граждандар һуғышы илдә совет власы урышлашыу һәм хәҙерге Украинаның күпселек территорияһын биләгән Украина ССР-ы — Украина Совет Социалистик Республикаһы төҙөлөү менән тамамлана. 1922 йылда Украина ССР-ы Совет Социалистик Республикалар Союзы — СССР-ҙы ойошторған дүрт дәүләттең береһе була.

1939 йылдың көҙөндә Икенсе донъя һуғышы башланыу менән СССР-ҙың Германия менән килешеүе буйынса Көнбайыш Украинаға Ҡыҙыл Армия индерелә һәм был биләмәләр Украина ССР-ына ҡушыла.

1940 йылда Румыния короллегы менән килешеү нигеҙендә Бессарабияның бер өлөшө, Төньяҡ Буковина һәм Герц өлкәһе УССР составына инә.

Мәскәүҙәге Август фетнәһенән һуң 1991 йылдың 24 авгусында Украина ССР-ы Юғары Советы Украинаның милли бойондороҡһоҙлоғын иғлан итә. 1991 йылдың 1 декабрендә Бөтә Украина референдумы үткәрелә, бюллетенгә бер һорау индерелә: «Һеҙ Украинаның бойондороҡһоҙлоғын иғлан иткән актты хуплайһығыҙмы?». Референдумда республика халҡының 84,18 проценты, йәғни 31 891 742 кеше ҡатнаша, уларҙың 90,32 проценты ҡуйылған һорауға «эйе, хуплайым», ә 7,58 проценты «юҡ, хупламайым» тип яуап бирә.

Тарихҡа тиклемге һәм боронғо дәүерҙәр

Халыҡ йәшәгән тәүге ауылдар (поселения) Украина биләмәләрендә палеолиттың тәүге осорынды барлыҡҡа килә.

Бынан 10 мең йыл элегерәк палеолит мезолитҡа күсә.

Әҙәбиәт

• Ефименко А. Я. История Украины и ее народа. — СПб., 1907. — 174 с.: ил.
• Етнічна історія давньої України / П. П. Толочко. — Київ: Інститут археології НАНУ, 2000. — 280 с. — ISBN 966-02-1758-7.
• Яковенко Наталія. Нарис історії України з найдавніших часів до кінця ХVІІІ ст.. — К.: Генеза, 1997. — 380 с. (укр.)
• Субтельний О. Україна: історія.. — К.: Либідь, 1994. — ISBN 5-325-00090-X
• Ярослав Грицак. Формування модерної української нації XIX—XX ст. 2012 йыл 4 февраль архивланған. (укр.)
• Михайло Грушевський. Історія України-Руси.
• Грушевский Михаил. Иллюстрированная история Украины. — К. : МП «Левада», 1995. — 687 с.
• Полонская-Василенко Н. История Украины.
• Екельчик Сергей. История Украины. Становление современной нации. — К.: К. И. С., 2010. — 420 с. [1] 2016 йыл 5 март архивланған.
• Katchanovski Ivan; Kohut, Zenon E.; Nebesio, Bohdan Y.; and Yurkevich, Myroslav. Historical Dictionary of Ukraine. Rowman & Littlefield, 2 ed., (2013) ISBN 0-8108-7845-3.
• Крипякевич І.П. Історія України
• Mark von Hagen. Does Ukraine Have a History? — Slavic Review, Vol. 54, No. 3 (Autumn, 1995), pp. 658—673.
• Paul Robert Magocsi. A History of Ukraine. Toronto: University of Toronto Press (1996) ISBN 0-8020-0830-5.
• Лисяк-Рудницький І. П. Історичні Есе
• Білоцерківський В. Я. История Украины. Учебное пособие = Історiя України. Навчальний посібник. — 2-е, випр. і доп. — Харьков, 2007. — 576 с. — ISBN 966-7858-45-6.
• Сапожников И. В.Запорожские и черноморские казаки в Хаджи-бее и Одессе (1770—1820-е годы). — О., 1998. — 272

Һылтанмалар

• История формирования Украины (интерактивная карта), РИА Новости Украина. 26 август 2014 тикшерелгән. 2014 йыл 27 август архивланған.
• Украинские страницы. История национального движения Украины 1800—1920 гг.
• А.Дикий Неизвращенная история Украины-Руси. Нью-Йорк, 1960—1961 гг.
• РОССИЯ — УКРАИНА: история взаимоотношений
• Бахтурина А. Ю. «Украинский вопрос» в Российской империи в начале XX в.
• Передача радиостанции «Эхо Москвы» «Как пишется русско- украинская история»
• Украина в древности. История запорожского казачества 2009 йыл 31 март архивланған.
• История Украины 2013 йыл 14 август архивланған.  (укр.)
• Українська спілка — освітньо-інформаційний web-ресурс  (укр.)
• Летопись украинской политики 2017 йыл 21 апрель архивланған.
• Книжки по Истории Украины 2010 йыл 8 июль архивланған.
• История денежного обращения Украины на сайте Одесский музей нумизматики
• Украинские Страницы, история национального движения Украины
• Александр Мережко: «Развитие капитализма на Украине»
• Биографии Украинских деятелей 2016 йыл 2 апрель архивланған.
• Борисковский Павел Иосифович. Людина кам’яного віку на Украïні, К., 1940; Палеолит Украины, М-Л., 1953; Древнейшее прошлое человечества, М.-Л. Отн. «Украинское национальное государство»
• Универсалы Центральной Рады 2004 йыл 28 октябрь архивланған.  (укр.)
• История Украины  (урыҫ) (XML, HTML). — Сайт по истории Украины новейшего времени. Дата обращения: 16 август 2011. Архивировано 20 июль 2013 года. 2013 йыл 20 июль архивланған.