Кірэна

Старажытны горад Кірэна*
Archaeological Site of Cyrene**
Сусветная спадчына ЮНЕСКА
Краіна	Лівія
Тып	Культурны
Крытэрыі	ii, iii, vi
Спасылка	190
Рэгіён***	Арабскія краіны
Гісторыя ўключэння
Уключэнне	1982  (6-я сесія)
* Міжнародная канвенцыя «ЮНЕСКА» ** Назва ў афіцыйным англ. спісе *** Рэгіён па класіфікацыі ЮНЕСКА

Горад Кірэна (грэч. Κυρήνη) — старажытнагрэчаскі і рымскі горад недалёка ад сучаснага мястэчка Шахат у Лівіі. Горад быў старажытным і самым важным з пяці грэчаскіх гарадоў у рэгіёне. Горад даў усходу Лівіі класічную назву Кірэнаіка, якая захавалася да нашых дзён.

Кірэна знаходзілася ў пышнай даліне ў нагор'і Эль-Ахдар. Горад быў названы ў гонар вясны, якую грэкі прысвячалі Апалону. У горадзе таксама знаходзілася школа Кірэнаікаў, знакамітая школа філасофіі 3 ст. да н.э., заснаванай Арыстыпам, вучнем Сакрата. Менавіта тады горад атрымаў другую назву «Афрыканскія Афіны».

Руіны Кірэны ахоўваюцца ЮНЕСКА як помнік Сусветнай спадчыны.

Гісторыя

Па звестках Герадота, галоўны горад старажытнай Лівіі быў заснаваны перасяленцамі з вострава Ціра спачатку на астраўку Платэі, а потым на мацерыку, у 16 км ад мора. Першым царом Кірэны ці, па-дарыйску, Кіраны, быў Бат-Арыстоцель. Датай заснавання горада лічыцца 630 год да н.э.

Падчас панавання дынастыі Батыядаў, Кірэна, дзякуючы мараходству і гандлю, хутка дасягнула высокай ступені росквіту і пасля працяглай і жорсткай барацьбы з Егіптам і Карфагенам зрабілася незалежнай. Каля 540 г. да н.э. браты цара Аркесілая II паўсталі і ўтварылі з заходніх гарадоў самастойную дзяржаву Барку. Улада Батыядаў была знішчана персідскім царом Камбізам, які далучыў Кірэну да егіпецкай сатрапіі.

Падчас панавання персаў, якое доўжылася 200 гадоў, Кірэна зрабілася рэспублікай; да гэтай пары прыпадае росквіт Кірэнскай школы філосафаў. Пасля нядоўгага панавання Фіброна, у 321 г. да н.э. егіпецкі цар Пталамей I падпарадкаваў Кірэнаіку сваёй уладзе; пяць гарадоў — Кірэна, Апалонія, Пталемаіда (Барка), Арсіноя (Таўхіра) і Берэніка (Еўгесперыды) — склалі саюз («пентаполь», гэта значыць пяціграддзе), ператвораны з 117 г. да н.э. у царства малодшай галіны дынастыі Пталемееў, апошні прадстаўнік якой, Апіён, у 96 г. да н.э. завяшчаў Кірэну рымлянам. Але горадам ненадоўга завалодалі тыраны Нікократ, а затым яго брат Леандр. Рымляне ўсё ж авалодалі горадам і ўсёй Кірэнаіка і далучылі яе да правінцыі Крыт (67 г. да н.э.).

У хрысціянскую пару ў Кірэне меўся асобны біскуп (у V стагоддзі — вядомы Сінезій). Кірэнаіка была радзімай філосафаў Арыстыпа, заснавальніка школы кірэнаікаў, і Карнеада, паэта Калімаха і географа Эратасфена. Горад быў разбураны арабамі. Горад быў канчаткова пакінуты жыхарамі ў 643 годзе. Ад грэцкай эпохі захаваліся значныя руіны і некропаль, раскопкі якога працягваюцца і ў XXI стагоддзі.