Es-seffâh

As-Saffahovo proglašenje kalifom, iz ilustrovanog rukopisa Balamijeve Tarikhname iz 14. stoljeća

Ebu el-‘Abbās ‘Abdu'llāh ibn Muhammed es-Seffāḥ, ili Ebul `Abbas el-Seffaḥ (arapski: أبو العباس عبد الله ابن محمد ابن علي; 721/722 – 10 juni 754) bio je prvi halifa Abasidskog halifata, koje se uopćeno smatra za jedno od najvažnijih i najdugovječnijih islamskih vladarskih dinastija u historiji Bliskog i Srednjeg Istoka.

Es-Seffâh (arapski: السفّاح) je mesijanska vjerska titula iz hadiskih izvora o Mehdiju; u starijem obliku arapskog jezika značio je darežljiv od arapskog glagola "jasfah" (izliti), implicirajući na liberalnu i darežljivu narav budućeg vladara ka svojim podanicima. (U modernom arapskom riječ je dobila negativnu konotaciju: Onaj koji proliva krv/grubijan). Razlog ove titule je moguć iz razloga da se es-Seffah konotuje sa krvoprolićem i protjerivanjem Emevijske dinastije iz Sirije, međutim ne postoje snažni izvori za ovu tvrdnju.

Porodično porijeklo

Muhammed es-Seffah je bio vođa branše Beni Hašim porodice, koja se smatra klanskom skupinom Kurejšija, te preko toga svoje porijeklo vuku do Hašima, velikog pradjeda poslanika Muhammeda preko Abasa, amidže Muhammeda, te stoga titula "Abasid" sljeduje njegovu porodicu. Ova indirektna veza sa Muhammedovim širim klanom stvorila je zadovoljavajuću osnovu za es-Seffahovo polaganje na titulu halife.

Za vrijeme posljednjih dana vladavine umejadskog halife Hišama ibn Abd′ul-Melika dolazi do velikog ustanka robova i nižih klasa u Kufi, južni Irak. Uskoro dolazi do pobuna šiitskog stanovništva i držali su grad od 736. do 740. pod vodstvom Zejd ibn Alija, unukom Husejna. Njegov ustanak je neuspješan i bio je ugušen od strane umejdaskih vojski. Ovaj ustanak je naznačio na uprkos čvrstoj vladarskoj ruci Umejada, nemiri unutar islamskog svijeta su postajali sve jači, te se javlja snažan otpor centralnoj vlasti u Damasku.

U posljednjim danima Umejadskog halifata, es-Seffah i njegov klan koji je bio raširen na području Horasana, važne ali poprilično udaljene provincije koja se sastojala od istočnog Irana i južnih dijelova centralno-azijskih republika Turkmenistana, Tadžikistana, Kirgistana i sjevernog Afganistana. Smrću halife Hišama 743. godine dolazi do pobune na istoku. es-Seffah, podržan od strane Šiija i stanovništva Horasana, koje su ga dovele do pobjede nad Umejadima. Veliki broj proročanskih hadisa i uvjerenja tadašnjeg vremena doveli su Šiije da vjeruju da je es-Seffah obećani Mehdi. U određenoj šijskoj literaturi se navodi da je rečeno muslimanima da je krvavi građanski rat bila borba između dobra i zla. Činjenica da su Umejadi iši u borbu sa bijelim zastavama dok su Abasidi iši u borbu sa crnim zastavama dodatno su pojačavala takva uvjerenja. Bijela boja, uopšteno se smatrala bojom žalosti u srednjovjekovnom Iranu.

Halifat es-Seffâha

Početkom oktobra 749, Ebu′l-Abbas es-Seffahova pobunjenička vojska ulazi u Kufu tada ogroman islamski centar u južnom Iraku, i u suštini es-Seffah nije bio proglašen halifom. Njegov prvi prioritet je bio da uništi i eliminiše Umejadske rivale koji dokle god drže vlast u Siriji predstavljaju prijetnju za njegovu kontrolu islamskog svijeta. Odlučujuča bitka se održala na rijeci Zab u februaru 750, koja je odlučno i završila Umejadsku vlast u Islamskom svijetu. Halifa Merwan II, je uspio pobjeći ali ga stanovništvo Damaska nije prihvatilo, tako da je morao pobjeći dalje ka zapadu; na kraju je ubijen u Egiptu Augusta 750.

Jedna od dalekosežnih odluka es-Seffaha je bila upostava Kufe kao prijestolnice Abasidskog halifata, čime se stoljetna dominacija Damaska u islamskom svijetu privela kraju. Težište moći od sada prelazi u Irak gdje će se zadržati narednih pet vijekova.

Četvorogodišnja vladavina es-Seffaha je prošla u njegovoj metikuloznoj gradnji centralne vlasti i uspostavi državnog aparata koji će služiti kao temelj za dalji razvoj države. Osnovno obilježje halifata kojeg je uspostavio je dominacija nearapskih naroda kao administrativno činovništvo. Nestorijanci, Perzijanci i Jevreji su po prvi put u Islamskom svijetu dobili mogućnost da se popnu na više funkcije, što je dodatno ubrzalo islamizaciju istih naroda, naročito u slučaju Perzijanaca, koji su sredinom 8. vijeka ostali poprilično neintegrisani u Islamski svijet i nastavili su držati tradicije Zoroastrizma. Možda najznačajniji događaj pod vlašću es-Seffaha je bitka kod Talasa 751. godine koja predstavlja pivotalnu prekretnicu u civilizacijskoj dinamici Istoka i Zapada. Abasidska vojska porazivši Kineske trupe uspijeva se domoći tajnih papira koji će biti ključan u naučno-kulturalnom razvoju Islamskog svijeta i uveliko doprinijeti začeću zlatnog doba Islamske nauke. Prve radionice papira su sagrađene u Samarkandu neposredno nakon bitke.

Posljednja tačka njegove vladavine jeste preuzimanje titule halife, čime je iznevjerio mnoge Šiije, koji su očekivali obećanja es-Seffaha da će titulu halife držati član ehl-i Beyta. Ovaj čin koji se računa kao čin izdaje od strane Šiija će udaljiti Abasidske vladare od njih, iako odnosi nastavljaju da budu poprilično blage prirode naspram prethodne vladarske dinastije.

Ebu Abbas es-Seffah je umro 754. od malih boginja, četiri godine nakon uspostave Abasidskog halifata. Vlast je predao svom bratu Ebu Džaferu el-Mensuru i Musi (iako isti umire neposljedno poslije).

Bibliografija

• Kennedy, Hugh N, The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (Second ed.). Harlow, UK: Pearson Education Ltd., 2004.
• Muhammad ibn Jarir al-Tabari, History v. 27, "The Abbasid Revolution," transl. John Alden Williams, SUNY, Albany, 1985.
• Marshall M. J. Hodgson, The Venture of Islam (vol. I), London-New York 1974.
• Erdoğan Merçil, Türk İslam Devletleri Tarihi, İstanbul 2013.
• Ferhad Daftary, The History of Shi′i Islam, London 2013.
• Ferhad Daftary (ed.), The Study of Shi′i Islam, London 2014.
• Mehmed Kanar, Osmanlıca Türkçesi Sözlüğü, Say Yayınları, İstanbul 2010.