Чулацаман тӀегӀо

Григорийн рузма

Хьажоргаш нисйар
Талларе хьожуш
ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Рузма
Рузманах дерг
Рузман
тайпа

Мелхан, беттан, беттан-мелхан

ЧухӀоттам
високосийн		 97/400
Кхин рузманаш
Армелинан •Эрмалойн: шираэрмалойн, керстачеран • Ассирийн • Ацтекийн • Бахаин • Бенгалийн • Буддийн • Вавилонан • Византийн • Малхбаленславянийн • Вьетнаман • Гильбурдан • Голоценан • Григорийн • Гуьржийн • Дарийн • Ширагрекийн • Ширамисран • ШирахӀиндин • ШирагӀажарийн • Шираславянийн • Жуьгтийн • Зороастрийн • ХӀиндийн • Инкийн • Иранан • Ирландин • Исламан • Кельтийн • Цийн • Контан • Коптийн • Малайн • Майян • Масонийн • Миньго • Непалан • Керлаюлианан • Пролептийн: юлианан, григорианан • Руман • Румийн • Симметрин • Советийн • Цхьанаэшшарниг • Тамилан • Тайхойн: беттан, маьлхан • Тибетан • Кхаазаман • Туван • Туркменийн • Французийн • Хакасийн • Ханаанейн • Хараппийн • Чучхе • Шведийн • Шумерийн • Эфиопийн • Юлианийн • Яван • Японийн

Григориа́нан рузма — Маьлхан гуонаха Дуьне хьийзаран циклан хан лору система; шеран дохалла ду 365,2425 де-буьйса; 400 шеран йукъахь ду 97 високосан шо[1].

Дуьххьара григорийн рузма йукъайаьккхина руман папас Григорием XIII-гӀачо католикан пачхьалкхашкахь 4 октябрехь 1582 шарахь хьалхалера юлианан хийцина: йеаран тӀаьхьа догӀу де 4 октябрехь хилира пӀераска 15 октябрь. Григорийн рузма лелайо дукхаха йолчу дуьненан пачхьалкхаш[2]. Литературехь кхин а лелайо Керла хатӀ цӀе а.

Григорийн рузман структура

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Коьрта йаззам: Григорийн рузман структура

Григорийн рузман шо 365,2425 де-буьйса хиларца тӀеэцна ю. Високосан доцучу шеран дохалла — 365 де-буьйса ду, високосан — 366.

Григорийн рузма арахецаран лерина 1982 шеран Малхбузагерманин марка. Маркан тӀиера сурт эцна 1586 шарахь Иоганна Раша арахецначу жайнин тӀиера

Кхузара логӀу високосан шо декъар:

  • 400 бӀе шеран декъало шо, — високосан;
  • дисина 100 шеран декъало шераш, — високосан дац;
  • дисина 4 декъало шераш, — високосан.

Иштта, 1600 а, 2000 а шераш дара високосан, ткъа 1700, 1800, 1900 шераш високосан дацара. Иштта високосан хир дац 2100 шо.

Цхьан денна-бусана григорийн рузма галъер ю 10 эзар шарахь (юлианан — 128 гергга шарахь). 3 эзар шо терахье валош, дукха хьолахь хаалуш болчу мехе кхочу, хан мел ели тропикийн шарахь де-буьйсанан барам хийцаялар нагахь ца ларахь, цул сов, шеран заманийн йохалла хийцаяларан а[3][4][5].

Григорийн шо хуьлу високосан а, високосан доцуш а; шо доладала тарло кӀиран муьлххачу дийнахь. Иза ша-дерг цхьаьна лаьрчи хуьлу 2 × 7 = 14 кепара шеран рузма.

Беттанаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Григорийн рузманехь 12 бутт бу, 28 - 31 де беха:

№ Бутт Денойн барам
1 Январь 31
2 Февраль 28 (29 — високосан шарахь)
3 Март 31
4 Апрель 30
5 Май 31
6 Июнь 30
7 Июль 31
8 Август 31
9 Сентябрь 30
10 Октябрь 31
11 Ноябрь 30
12 Декабрь 31

Беттан денойн барам дагахь латто бакъо

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Куьйган даьӀахкашца чот яр. «ТӀейаьлла меттиг» — 31 де, «чукхетта меттиг» — 30 де (февралехь 29 я 28 де)

Беттан денош дагахь латтош чӀогӀа атта бакъо ю — «даьӀахкийн бакъо».

Буйнаш бина тӀехула агӀо гуш ши куьг хьалха дагӀийтича, тӀаккха «даьӀахкашца» (пӀелгийн сетта меттигашца) хаало муьлха бутт «беха» бу (31 де) я «боца» бу (30 де, февраль боцург). Иза хаархьама беттанаш дагар дан деза даьӀахкашца а, церан яккъашца а. Январан йогӀу хьалхара даьӀахк (беха бутт — 31 де), февралан — хьалхарчу а, шолгӀачу а даьӀахкийн йукъ (боца бутт), мартан — даьӀахк, иштта дӀа а. тӀаьхьара уллера беха ши бутт — июль а, август а — нисло нисса шина буйн луларчу дӀаьӀахкаш тӀе (шина буйн йукъ ца лору).

Ю кхин а мнемонин бакъо «Ап-юн-сен-но». Оцу дешадакъош гойту 30 де долу беттанийн цӀераш; февраль, шере хьаьжжина, 28 я 29 де хуьлу; бисина 7 баттахь 31 де хуьлу. Мнемонин бакъо лело атта ю, куьйган даьӀахкаш ягар ян а ца оьшу.

Кхин а беттан денош дагахь латтош ингалсан ишколан кица а ду: Thirty days have September, April, June and November. Аналог немцойн маттахь а ю: Dreißig Tage hat September, April, Juni und November.

Юлианан а, григорийн а рузманашна йукъара башхалла

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Григорийн рузма, арахецна Румехь 1584 шарахь эрмалойн маттахь

Григорийн рузма йукъайоккхучу хенахь цунна а, юлианан а рузманашна йукъахь 10 де башхалла яра. Амма иза тӀекхета тайп-тайпана високосан денойн барам бахьнехь. Григорийн рузманехь, юлианачух къаьсташ, бӀешеран тӀаьххьара шо, нагахь иза 400 декъалуш дацахь 400, иза високосан ца лору, цундела оцу рузманийн башхалла таханлерачу денна 13 де ю.

Юлианан а, григорийн а рузманийн терахьийн башхалла муьрашца[6][7][8][9]:

Башхалла, деношца Мур (юлианан рузманца) Мур (григорийн рузманца)
10 5 октябрь 1582 — 29 февраль 1700 15 октябрь 1582 — 11 март 1700
11 1 март 1700 — 29 февраль 1800 12 март 1700 — 12 март 1800
12 1 март 1800 — 29 февраль 1900 13 март 1800 — 13 март 1900
13 1 март 1900 — 29 февраль 2100 14 март 1900 — 14 март 2100
14 1 март 2100 — 29 февраль 2200 15 март 2100 — 15 март 2200
15 1 март 2200 — 29 феврал 2300 16 март 2200 — 16 март 2300

Юлианан терхьаш  1582 шеран 5 (15) октябрь кхаччалц дехьадаккха таро ю григорийн рузман терхьашка, амма и дар тӀеэцна дац. Дукха хьолахь терхьаш керла рузма йукъайаккхалц даладо юлианан рузманца, ткъа тӀаьхьа — григорийчуьнца. Григорийн рузма хьалххе тӀе ца эцна мехкашкахь  1582 шеран 5 (15) октябрь тӀаьхьарчу муьрехь а, йукъайаккхале болчу муьрехь а дукха хьолахь гойту ши терахь — шира юлианан рузманца а (хилам хиллачу хенан), ткъа къовларш чохь, керла григорийн рузманца. Масала: «Пушкин Александр Сергеевич [ 1799 26 майхь (6 июнехь), Москох, —  1837 29 январехь (10 февралехь), Петарбух], оьрсийн йаздархо, керла оьрсийн литература кхоьллинарг»[10].

Истори

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Григорийн рузман дехьабовла таронаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Григорин рузмано ло тропикан шеран нийса гергавар. Керла рузма тӀеэца бахьна хилира гуттаренна а галдалар юлианан рузманца долу де-буьйса нисдаларан хан, цуьнца билгалдоккхура Пасхан де, пасхан бутт бузар астрономичуьнца барах дагадовлар. Григорий XIII-гӀачул хьалха проект кхочушъян гӀиртира папанаш Павел III-гӀа а, Пий IV-гӀа а, амма церан аьтту ца хилира и чекхдаккха. Хийцамашна кечам бира Григорий XIII-гӀачун омарца астрономаша Христофор Клавийс а, Лилий Алоизийс а. Церан белхан жамӀаш дӀайаздира папин буллехь, цунна куьг йаздира понтифика Мондрагоне виллин тӀаьхь, цӀе тиллира хьлхарчу могӀанера дешнашца Inter gravissimas («Ладамечарна йукъахь»)[11].

Григорийн рузмане дехьаваларо лахара хийцамаш бира:

  1. керлачу рузмано тӀеэцаран моментехь дӀатоттура 10 денна долу терахь, цуо нисдира гулделла гӀалаташ;
  2. керла рузманехь лела йолаелира керла, алсама нийса йолу високосан шеран бакъо — високосан шеран йукъахь ду 366 де:
    • шеран лоьмар йекъало 400 (1600, 2000, 2400);
    • дисина шераш — шеран лоьмар йекъало 4, амма декъа ца ло 100 (… 1892, 1896, 1904, 1908 …);
  3. модификаци йина керсталлин Пасхан чот яран бакъонашна[12].

Юлианан а, григорийн а рузманийн терхьашна йукъара башхалла галйолу кхаа денна хӀора 400 шо массаза долу.

Мехкаш григорийн рузмане дехьабовларан терхьаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Пачхьалкхаш юлианан рузманера григорийн рузмане дехьевлира тайп-тайпанчу хенахь[13]:

Юлианан рузман
тӀаьхьара де 		Григорийн рузман
хьалхара де 		Пачхьалкхаш а, мехкаш а
1582 4 октябрь 1582 15 октябрь Испани, Итали, Португали (Испанин провинци санна), Паччахьалла Польша
1582 9 декабрь 1582 20 декабрь Франци, ЛугӀен (йухайирзина юлианан рузмане 1735 шарахь, юха а григорийн рузмане йаьлла 1760 шеран 28 февралехь)
1582 14 декабрь 1582 25 декабрь Люксембург, Цхьаьнатоьхна провинций республика
1582 21 декабрь 1583 1 январь Фландри, Голланди, Брабант, Бельги[14], графалла Зеланди
1582 31 декабрь 1583 11 январь Ахен
1583 10 февраль 1583 21 февраль Льежан епископалла, Гронинген [йухайирзина юлианан рузмане 1594 шеран 10 (20) ноябрехь, юха а дехьайаьлла григорийн рузмане 1701 шеран 12 январехь]
1583 13 февраль 1583 24 февраль Аугсбург
1583 4 октябрь 1583 15 октябрь Трир
1583 5 декабрь 1583 16 декабрь Австри (Бриксен), Бавари, Зальцбург, Регенсбург, Тироль, Фрайзинг
1583 13 октябрь 1583 24 октябрь Брайсгау-Лакха Шварцвальд (кӀошт)
1583 20 октябрь 1583 31 октябрь Базелан епископалла
1583 2 ноябрь 1583 13 ноябрь Юлих-Берг
1583 3 ноябрь 1583 14 ноябрь Кёльн
1583 4 ноябрь 1583 15 ноябрь Вюрцбург
1583 11 ноябрь 1583 22 ноябрь Майнц
1583 16 ноябрь 1583 27 ноябрь Баден-Баден, Страсбурган архиепархи
1583 17 ноябрь 1583 28 ноябрь Мюнстер, Клеван герцогалла
1583 14 декабрь 1583 25 декабрь Герцогалла Штири
1584 6 январь 1584 17 январь Австри (Каринти), Богеми
1584 11 январь 1584 22 январь Швейцари (Люцерн, Ури, Швиц, Цуг, Фрайбург, Золотурн кантонаш, Невшатель кантонан Ле-Ландерон коммуна)
1584 12 январь 1584 23 январь Силези, Лужица
1584 11 февраль 1584 22 февраль Швейцари (Обвальден, Нидвальден кантонаш)
1584 1 июль 1584 12 июль Вестфали
1584 3 октябрь 1584 14 октябрь Морави
1584 1584 Америкера Испанин колонеш, Швейцари [ Тургау, Аппенцелль-Иннерроден кантонаш, Аппенцелль-Аусерроден кантон (йухайирзина юлианан рузмане 1597 шарахь, юха а дехьайаьлла григорийн рузмане 1798 шарахь)]
1585 16 июнь 1585 27 июнь Падерборн
1585 21 декабрь 1586 1 январь Литван Сийлахь олалла
1587 21 октябрь 1587 1 ноябрь Мажаройчоь
1590 14 декабрь 1590 25 декабрь Трансильвани
1610 22 август 1610 2 сентябрь Прусси
13 декабря 1615 24 декабря 1615 Пфальц-Нойбург
1617 1617 Курлянди [вернулась к юлианскому календарю 28 января (8 февраля) 1796 в связи с присоединением к Российской империи]
1623 1623 Швейцари (Унтерваллис — Вале кантонан дакъа)
1623—1624 1623—1624 Швейцари (Граубюнден кантонан католикийн дакъа)
1624 1624 Оснабрюк
15 марта 1631 26 марта 1631 Хильдесхайман олалла-епископалла
1655 28 февраль 1655 11 март Швейцари (Вале кантон)
1668 1 февраль 1668 12 февраль Минденан епископалла
1682 5 февраль 1682 16 февраль Эльзас, Страсбург
1700 18 февраль 1700 1 март Дани (Норвегица), протестантийн немцойн пачхьалкхаш
1700 30 июнь 1700 12 июль Нидерландаш (Гелдерланд, Зютфен)
1700 16 ноябрь 1700 28 ноябрь Исланди
1700 30 ноябрь 1700 12 декабрь Нидерландаш (Оверэйссел, Утрехт)
1700 31 декабрь 1701 12 январь Швейцари (Цюрих, Берн, Базель, Женева, Невшатель, Шаффхаузен кантонаш, Гларус кантонан католикийн дакъа), Нидерландаш (Фрисланди, Гронинген)
1701 30 апрель 1701 12 май Нидерландаш (Дренте)
1724 1724 Швейцари (Санкт-Галлен гӀала)
1752 2 сентябрь 1752 14 сентябрь Йоккха Британи колонеш (царна йукъахь Къилбаседа Америкернаш; канадан Керла Шотландис лелайо григорийн рузма 1605 шерера 1710 шеран 13 октябрь кхаччалц, оцу хенахь иза французийн колони яра) а, Ирланди а
1753 17 февраль 1753 1 март Швеци (Финляндица)
1760 16 февраль 1760 28 февраль ЛугӀен
1798 22 июнь 1798 4 июль Швейцари (Гларус кантонан протестантийн дакъа)
1798 13 декабрь 1798 25 декабрь Швейцари (Аппенцелль-Аусерроден кантон)
1783—1811 1783—1812 Швейцари (Граубюнден кантонан протестантийн дакъа: хьалха дехьевлла Оберэнгадин а, Бергель а коммунаш, тӀаьххьара — Ширс а, Грюш а)
1863 Камбоджа
1867 5 октябрь 1867 18 октябрь Аляска (Российс АЦНн мохк дӀабелла де; керла рузмане дехьадовлар нисделира терахь хуьйцу асае дехьадовларца, цундела нисдар хилира 12 меттана 11 де, ткъа кхин а кӀира дагардаран денош галдевлла)
1873 1 январь Япон
1885 Бирма (Мьянма)
1889 1 апрель Сиам (Таиланд) (Бангкок кхолларан шеран чоьтаца а, 1 апрелехь шо доладаларца а; 1913 шарахь йукъайаьккхира Будда веллачу терахь тӀиера; 1941 шарахь шо доладалар дӀатеттина 1 январе)
1889 Лаос
1896 1 январь Корей
1912 1 январь Цийчоь (Миньго рузма шерийн чоьтаца; гражданийн тӀемаш бахьнехь чекхделира 1929 шарахь)
1912 декабрь Албани
1915 11 май 1915 25 май Литва (немцойн оккупацехь), Латви (Курлянди немцойн оккупацехь)
1916 31 март 1916 14 апрель Болгари
1917 15 февраль 1917 1 март Туркойчоь (Румийн рузма а юьтуш башхалла −584 шо а долуш)
1917 22 август 1917 5 сентябрь Латви (Лифлянди немцойн оккупацехь)
1918 31 январь 1918 14 февраль РСФСР, Эстони
1918 16 февраль 1918 1 март Украина (Украинин халкъан республика)[15]
1918 17 апрель 1918 1 май Чоьхьара Кавказан демократин федеративан республика (Гуьржийчоь, Азербайджан, Эрмалойчоь)[16]
1919 14 январь 1919 28 январь Югослави[17]
1919 31 март 1919 14 апрель Румыни[18]
1923 15 февраль 1923 1 март Желтойчоь[19]
1926 1 январь Туркойчоь[20] (дехьайаьлла Румийн рузманера григорийн рузмане)
1928 17 сентябрь 1928 1 октябрь Мисар
1949 Цийчоь (Тайванехь йисина Миньго рузма)[14]
2016 1 октябрь СаӀудийн Ӏаьрбийчоь[21][22]

Дехьабовларан истори

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Григорийн рузма йукъайаккхар. Папа Григорий XIII-гӀачун Румера Сийлахь Петран килсера каш тӀиера барельеф.
Уильям Хогартан гравюра «Юхадерзаде тхуна тхан цхьайтта де!» лозунгца, 1755.
Россехь григорийн рузма йукъайаккхарах 1918 шеран 26 январан декрет
Харьков гӀалан «кӀайн» гарнизонехула 1919 шеран 25 июнехь делла омар: григорийн рузма дӀайаьккхарна юлианан рузман кханалера де 13 июнь дехьадовлу де лара аьлла.

1582 шарахь григорийн рузмане дехьабевлла Испани, Итали, Португали, Речь Посполити (Литван Сийлахь олалла а, Польша а), Франци, ЛугӀен мехкаш.

1583 шо чекхдолуш царна тӀекхийтира Голланди, Бельги, Брабант, Фландри, Льеж, Аугсбург, Трир, Бавари, Зальцбург, Регенсбург, Австрин дакъа Тироль. Хиламаш боцуш а ца дисира. Масала, Бельгехь а, Голландехь 1583 шеран 1 январь тӀекхечира 1582 шеран 21 декабрь чекхдоллушехь, берриг бахархой бисира оцу шарахь Рождество дазданза[14].

1583 шарахь Григорий XIII-гӀачо хьажийра Константинополан патриархе Иеремия II-гӀачуьнга керлачу рузмане дехьадовлу аьлла вакийлат. 1583 шарахь Константинополера килсан гуламехь тӀе ца ийцира иза Пасха даздаран бакъонийн канонашца йогӀуш йац аьлла.

1584 шарахь Австрис григорийн рузмане дехьадовлар чекхдаьккхира, дехьабовла буьйлабелира Швейцарехь (Люцерн, Ури, Швиц, Цуг, Фрайбург, Золотурн кантонаш), Силезехь, Вестфалехь, Америкера Испанин колонешкахь. XVI бӀешарахь григорийн рузмане дехьаделира Швейцарин католикийн дакъа, протестантийн кантонаш дехьаевлира 1753 шарахь, ткъа тӀаьххьарниг, Гризон, — 1811 шарахь.

Цхаццанхьа григорийн рузмане дехьабовлар юоккха кегарийца хилира. Масала, полякийн паччахьа Стефан Баторийс йукъайаьккхина Ригехь керла рузма 1584 шарахь, меттигера совдегархоша бунт гӀаттийра, хӀунда аьлча 10 денна дӀасататтаро йохка-иэцаран хенаца болу барт бохабо, тӀаккха шайна алсама зие хуьлу. Бунтахоша хӀаллак йира Риган килс, вийра масех муниципалан гӀуллакххо. «Рузман гӀуртца» ларабала аьтту белира 1589 шеран аьхка[23].

Григорийн рузмане дехьабевлла цхьацца мехкаш, тӀаьхьа юхабоьрзура юлианан рузмане, уьш кхечу мехкех дӀатохар бахьнехь. Мехкаш цхьаьна хенахь григорийн рузмане дехьа ца бовлар бахьнехь, гӀалаташ хила тарло цхьацца хиламийн терхьашкахь: масала, наггахь олу, Инка Гарсиласо де ла Вега а, Мигель де Сервантес а, Уильям Шекспир а белла цхьаьна дийнахь — 1616 шеран 23 апрелехь[24]. Амма Шекспир велла Инка Гарсиласол 10 де тӀаьхьа, хӀунда аьлча католикийн Испанехь керла рузма лелара папас йукъайаьккхинчу хенахь дийна, ткъа Йоккха Британи керла рузмане 1752 шарахь бен ца йаьлла, Сервантесал 11 де тӀаьхьа велла (иза велла 22 апрелехь, амма дӀавоьллина 23 апрелехь).

Паччахьан Георг II-гӀачун сацамца 1752 шеран 2 сентябрехь григорийн рузмане дехьайаьллачу Британин дийзира терахь хьалха татта 11 денна, хӀунда аьлча Европехь керла рузма йукъайаьлла бӀешо а даьлла, кхин цхьа де тӀекхийтира[14]. ШолгӀа сентябран тӀаьххье деира 14 сентябрь.

Бахархой реза бацара шеш баккхий бинчу сацамна. Махкахь хааделира реза ца хилар, лозунг яра: «Юхадерзаде тхуна тхан цхьайтта де!», иза ду, масала, Хогарт Уильяма йинчу «Харжамаш» серера цхьаьна гравюран тӀаьхь. Ханан йохаллехь гӀаттамаш хуьлура, наггахь нах а бойуш, масала, Бристолехь[14].

Керла рузма йукъайаккхаро налогаш а, ясакх а гулъечеран ладаме финансийн тӀаьхьенаш йитира. 1753 шарахь — григорийн рузман дуьххьарлера дуьззинчу шарахь, банкахой налог ца луш дуьхьала бевлира, уьш хьоьжура хила деза 11 дийне шеш боьлла терахь — 25 март кхаччалц. Иза бахьнехь Йоккха Британин финансийн шо дола ца делира 6 апрелехь бен. И терахь дисина таханлера де кхаччалц, 250 шо хьалха хилла баккхийра хийцамийн символ санна[14].

Швецехь сацам бира 1700 - 1740 шерашкахь високосан денош дӀадаха. 1700 шарахь дӀадаьккхира хьалхара високосан шо. Цул тӀаьхьа болабелира тӀом дехьадаккхарх дерг дицдира. Иштта, мохк бехира шен доларчу шведийн рузманца. 1711 шарахь Карл XII-гӀачо лерира иза нийса ца хилар, сацам бира ширачу рузмане юхадерза, февралехь 2 де тӀетоха. Цундела Швецехь хилла 1712 шеран 30 февраль. 1753 шеран аьхка бен йукъа ца йаьккхина керла рузма. Цу тӀе 17 февралан тӀаьхьа доладелира 1 март.

Ша-кепара дара григорийн рузмане дехьабовлар Аляскехь, иза цигахь цхьаьна хилира Терахь хийцадаларан асанца. Цундела ширачу рузманца 1867 шеран 5 октябрехь пӀераскан дийнал тӀаьхьа хилира кхин цхьа пӀераска 1867 шеран 18 октябрехь керлачу рузманца.

1872 шарахь сацам бира ламастан беттан-маьлхан рузманера григорийн рузмане яла Японис, иштта «Мэйдзин пхеалгӀа шеран шийтталгӀа беттан шолгӀа ден» тӀаьхьара де хилира 1873 шеран 1 январь, иштта Японин рузма малхбузан пачхьалкхийн рузманца дӀанисйира (Росси йоцург). ТӀаккха а, официалан тептаршкахь григорийн рузманца цхьаьна лелайо нэнго система. Масала, 1868 шо йаздо Мэйдзин хьалхара шо, 1912 — Тайсё 1, 1926 — Сёва 1, 1989 — Хэйсэй 1, иштта дӀа. Дахарехь, шераш дагардар леладо Ӏийса пайхамар وصلة= варан тӀиера «малхбузан рузманца» (西暦, seireki), XX бӀешеран дохаллехь цунах коьртаниг хилира Японехь.

Корейс тӀеийцира григорийн рузма 1896 шеран 1 январехь, Ю Кил-чуна жигара дакъа лоцуш[25]. ТӀеэцначу рузманца беттийн лоьмарш хӀиттийнехь а, амма 1895—1897 шерашкахь а лелийра шерийн шира лоьмарш Чосон некъийн урхаллин 1 шерца, цуьнца григорийн рузманан 1896 шо догӀура Чосонан 1392 шерца[26]. 1897 а, 1910 а шерашкахь, юха 1948 - 1962 шерашкахь йолийра корейн рузман эран юьхьиг. 1910 а, 1945 а шерашна йукъахь, Корей японин урхаллехь йолуш, лелийра японин шераш дагардар. 1945 - 1961 шерашкахь Къилба Корейхь григорийн рузманца цхьаьна лелийра, вайн эрал 2333 шо хьалха, Кочосон пачхьалкх кхоллар тӀиера, шераш дагардар. Иштта, и шераш Дангица ларарца (단기) лоьмарш йолуш дара 4278 - 4294. Къилбаседа Корейхь 1997 шеран 8 июлехь дуьйна тӀеэцна «чучхе шераш дагардар», цуьнан юьхьиг ю 1912 шо — Ким Ир Сен вина шо.

Билгалдахарш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
  1. ↑ Климишин И. А. Календарь и хронология. — изд.3. — М.: Наука, 1990. — С. 97. — 478 с. — 105 000 экз. — ISBN 5-02-014354-5.
  2. ↑ Introduction to Calendars. United States Naval Observatory. (инг.) (2011 шеран 19 декабрь). ТӀекхочу дата: 2016 шеран 10 сентябрь.
  3. ↑ Cassidy S. Error in statement of tropical year.(ингалс.)
  4. ↑ Красильников Ю. Солнце, Луна, древние праздники и новомодные теории. Архивйина 2017-01-10 — Wayback Machine
  5. ↑ Городецкий М. Л. К вопросу о точности григорианского календаря и лунного цикла // Историко-астрономические исследования, Вып. XXXV. —М.: Физматлит, 2010, C. 289—293.
  6. ↑ Селешников С. И. История календаря и хронология. — М.: Наука, 1970. — С. 70—72. — 224 с. — 11 000 экз.
  7. ↑ Климишин И. А. Календарь и хронология. — изд.3. — М.: Наука, 1990. — С. 308—309. — 478 с. — 105 000 экз. — ISBN 5-02-014354-5.
  8. ↑ Куликов С. Нить времён. Малая энциклопедия календаря с заметками на полях газет. — М.: Наука, 1991. — С. 140—146. — 288 с. — 200 000 экз. — ISBN 5-02-014563-7.
  9. ↑ Nautical almanac offices of the United Kingdom and the United States. Explanatory Supplement to the Astronomical Ephemeris and The American Ephemeris and Nautical Almanac. 1961 page 417.(ингалс.)
  10. ↑ В. С. Непомнящий. Пушкин Александр Сергеевич // Большая советская энциклопедия (3-е издание). — Советская энциклопедия, 1969—1978.
  11. ↑ Inter Gravissimas Кеп:La icon (франц.)(ингалс.)
  12. ↑ Нестеренко Ю. В. Диофантовы приближения, церковные календари и пасхалия // Историко-астрономические исследования, Вып. XXXV. — М.: Физматлит, 2010, C. 215—288.
  13. ↑ Климишин И. А. Календарь и хронология. — изд.3. — М.: Наука, 1990. — С. 455. — 478 с. — 105 000 экз. — ISBN 5-02-014354-5.
  14. ↑ 1 2 3 4 5 6 Крис Тёрни. Изменчивый календарь // Кости, скалы и звезды. Наука о том, когда что произошло = Bones, Rocks and Stars: The Science of When Things Happened. — Альпина нон-фикшн. — 240 p. — 3000 экз. — ISBN 978-5-91671-087-8, ISBN 978-0-230-55194-7.
  15. ↑ Україна від найдавніших часів до сьогодення: Хронологічний довідник. — К., 1995 . — С. 261
  16. ↑ Законъ о введенiи въ ЗакавказьѢ новаго стиля(ТӀе цакхочу хьажорг)
  17. ↑ Закон о изједначавању старог и новог календара
  18. ↑ Monitorul Oficial al României, nr. 274, 6 martie 1919, pp. 6114—6115(ТӀе цакхочу хьажорг)
  19. ↑ 'Έθνος', 1 Μαρτίου 1923, σελ. 1: «Το νέον ημερολόγιον». В некоторых источниках приводится дата 23 марта 1924, являющаяся в действительности датой перехода Элладской православной церкви на новоюлианский календарь.
  20. ↑ Климишин И. А. Календарь и хронология. — Изд. 3. — М.: Наука, 1990. — С. 455. — 478 с. — 105 000 экз. — ISBN 5-02-014354-5.
  21. ↑ http://www.anglican.ink/article/saudi-arabia-adopts-gregorian-calendar
  22. ↑ the economist
  23. ↑ Всемирная история. Т. 11, С. 100—101. Минск: Литература, 1997.
  24. ↑ Всемирный день книги и авторского права 23 апреля. ООН. ТӀекхочу дата: 2016 шеран 23 апрель.
  25. ↑ Peter H. Lee, ed., Sourcebook of Korean Civilization: Vol. 2: From the seventeenth century to the Modern Period, page 341.
  26. ↑ Peter H. Lee, ed., Sourcebook of Korean Civilization: Vol. 2: From the seventeenth century to the Modern Period, page 382 and page 520, note 13.

Литература

[бӀаьра нисйан | нисйан]
  • Календарь // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Селешников С. И. История календаря и хронология. — М.: Наука, 1970. — 224 с. — 11 000 экз.
  • Вечные календари / А. В. Буткевич, М. С. Зеликсон; При ред. участии И. А. Климишина. 2-е изд. — М., Наука, 1984. 206 с., ил. 20 см. С. 400.
  • Володомонов Н. В. Календарь: прошлое, настоящее, будущее. — Изд. 2. — М.: Наука, 1987. — 80 с. — 310 000 экз.
  • Хренов Л. С., Голуб И. Я. Время и календарь. — М.: Наука, 1989. — 128 с. — 250 000 экз. — ISBN 5-02-014072-4.
  • Климишин И. А. Календарь и хронология. — Изд. 3. — М.: Наука, 1990. — 478 с. — 105 000 экз. — ISBN 5-02-014354-5.
  • Куликов С. Нить времён. Малая энциклопедия календаря с заметками на полях газет. — М.: Наука, 1991. — 288 с. — 200 000 экз. — ISBN 5-02-014563-7.

Хьажоргаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Кеп:Високосан доцу шо, долалуш долу оршот дийнахь

Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Григорийн_рузма&oldid=10072715»