Gwladwriaeth Palesteina
 | |
 | |
 | |
| Math | gwladwriaeth sofran, gwladwriaeth a gydnabyddir gan rai gwledydd, gwlad, un o wledydd môr y canoldir, rhanbarth  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | Palesteina |
| Prifddinas | Jeriwsalem, Ramallah |
| Poblogaeth | 5,227,193 |
| Sefydlwyd |
|
| Anthem | Fida'i |
| Pennaeth llywodraeth | Mohammad Shtayyeh |
| Cylchfa amser | UTC+2, UTC+03:00, Asia/Jerusalem |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Arabeg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Y Dwyrain Canol, De-orllewin Asia, Palesteina, Lefant, Asia, Israel and The Occupied Territories |
| Lleoliad | De Lefant |
| Gwlad | Palesteina |
| Arwynebedd | 6,020 km² |
| Gerllaw | Y Môr Canoldir, Môr Marw, Afon Iorddonen |
| Yn ffinio gyda | Israel, Yr Aifft, Gwlad Iorddonen |
| Cyfesurynnau | 32°N 35.25°E |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff gweithredol | Awdurdod Cenedlaethol Palesteina |
| Corff deddfwriaethol | Cyngor Deddfwriaethol Palesteina |
| Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd Gwladwriaeth Palesteina |
| Pennaeth y wladwriaeth | Mahmoud Abbas, Yasser Arafat |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Prif Weinidog Gwladwriaeth Palesteina |
| Pennaeth y Llywodraeth | Mohammad Shtayyeh |
 | |
.svg) | |
| Sefydlwydwyd gan | Mudiad Rhyddid Palesteina |
| Ariannol | |
| Cyfanswm CMC (GDP) | $18,109 million, $19,112 million |
| Arian | Sicl newydd Israel |
| Canran y diwaith | 25.34, 25.895, 26.39, 24.42 |
| Cyfartaledd plant | 4.176 |
| Mynegai Datblygiad Dynol | 0.715 |
Mae Palesteina (Arabeg: فلسطين Filasṭīn) a gaiff ei gydnabod yn swyddogol fel Gwladwriaeth Palesteina (Arabeg: دولة فلسطين Dawlat Filasṭīn ) gan y Cenhedloedd Unedig ac endidau eraill, yn wladwriaeth sofran de jure [1][2] yng Ngorllewin Asia. Mae mewn dwy ran: y Lan Orllewinol (sy'n ffinio ag Israel a'r Iorddonen) a Llain Gaza (sy'n ffinio ag Israel a'r Aifft ) [3] gyda Jerwsalem yn brifddinas ddynodedig, er bod ei chanolfan weinyddol, ar hyn o bryd, yn Ramallah. Mae'r diriogaeth gyfan a hawliwyd gan Wladwriaeth Palesteina wedi cael ei meddiannu er 1948, yn gyntaf gan yr Aifft a Gwlad Iorddonen ac yna gan Israel ar ôl y Rhyfel Chwe Diwrnod ym 1967.[4] Roedd gan Balesteina boblogaeth o 5,051,953 yn Chwefror 2020, sef y 121fed yn y byd.[5]
Mae Gwladwriaeth Palestina yn cael ei chydnabod gan 138 aelod o'r Cenhedloedd Unedig ac ers 2012 mae ganddi statws gwladwriaeth arsylwr nad yw'n aelod yn y Cenhedloedd Unedig.[6][7][8] Mae Palestina yn aelod o'r Gynghrair Arabaidd, y Sefydliad Cydweithrediad Islamaidd, y G77, y Pwyllgor Olympaidd Rhyngwladol, a chyrff rhyngwladol eraill.
Ar ôl yr Ail Ryfel Byd, ym 1947, mabwysiadodd y Cenhedloedd Unedig Gynllun Rhaniad ar gyfer Palestina Gorfodol yn argymell creu taleithiau Arabaidd ac Iddewig annibynnol a Jerwsalem rhyngwladol.[9] Derbyniwyd y cynllun rhaniad hwn gan yr Iddewon ond cafodd ei wrthod gan yr Arabiaid. Y diwrnod ar ôl sefydlu gwladwriaeth Iddewig yn Eretz Israel, a elwid yn Wladwriaeth Israel ar 14 Mai 1948,[10][11][12] goresgynnodd byddinoedd Arabaidd cyfagos gyn-fandad Prydain ac ymladd lluoedd Israel.[13] Yn ddiweddarach, sefydlwyd y Llywodraeth Holl-Balesteina gan y Gynghrair Arabaidd ar 22 Medi 1948 i lywodraethu'r amgaead a reolwyd gan yr Aifft yn Gaza. Buan y cafodd ei gydnabod gan holl aelodau’r Gynghrair Arabaidd ac eithrio ardal o fewn i Wlad yr Iorddonen (Transjordan).
Er y datganwyd bod awdurdodaeth y Llywodraeth yn cwmpasu'r hen Balesteina Gorfodol, roedd ei hawdurdodaeth effeithiol wedi'i chyfyngu i Llain Gaza.[14] Yn ddiweddarach cipiodd Israel Llain Gaza a Phenrhyn Sinai o'r Aifft, y Lan Orllewinol (gan gynnwys Dwyrain Jerwsalem) o'r Iorddonen, a Golan Heights o Syria ym mis Mehefin 1967 yn ystod y Rhyfel Chwe Diwrnod .
Ar 15 Tachwedd 1988 yn Algiers, cyhoeddodd Yasser Arafat, Cadeirydd Sefydliad Rhyddhad Palestina (PLO), sefydlu Gwladwriaeth Palestina . Flwyddyn ar ôl llofnodi'r Oslo Accords ym 1993, ffurfiwyd Awdurdod Cenedlaethol Palestina i lywodraethu'r ardaloedd A a B yn y Lan Orllewinol, yn cynnwys 165 o "ynysoedd", a Llain Gaza . Byddai Gaza yn cael ei lywodraethu yn ddiweddarach gan Hamas yn 2007, ddwy flynedd ar ôl ymddieithriad Israel o Gaza.
Etymology
[golygu | golygu cod]Ers y Mandad Prydeinig, mae'r term "Palestina" wedi bod yn gysylltiedig â'r ardal ddaearyddol sydd ar hyn o bryd yn cynnwys Israel, y Lan Orllewinol a Llain Gaza. Defnyddir y term "Palesteina" am yr ardal hon yng nghornel de-ddwyreiniol y Môr Canoldir ger Syria ers cyfnod Hen Wlad Groeg, gyda Herodotus yn ysgrifennu hanesydd cyntaf yn y 5g CC yn Yr Hanesion am "ardal o Syria, o'r enw Palaistine" lle roedd Phoenicians yn rhyngweithio â phobloedd morwrol eraill.[15][16] Credir bod y term "Palestina" (yn wedi bod yn derm a fathwyd gan yr Hen Roegiaid ar gyfer y darn o dir a feddiannwyd gan y Philistiaid, er bod esboniadau eraill hefyd.[17]
Daearyddiaeth
[golygu | golygu cod]Mae'r Gwladwriaeth Palestina yn gorwedd yn y Levant. Mae Llain Gaza yn ffinio â'r Môr Canoldir i'r gorllewin, yr Aifft i'r de, ac Israel i'r gogledd a'r dwyrain. Mae Gwlad Iorddonen i'r dwyrain yn ffinio â'r Lan Orllewinol, ac Israel i'r gogledd, i'r de, a'r gorllewin. Felly, nid oes gan y ddau amgaead sy'n ffurfio'r ardal Gwladwriaeth Palestina ffin ddaearyddol â'i gilydd, gan fod Israel yn eu gwahanu. Byddai'r ardaloedd hyn yn ffurfio 163fed wlad fwyaf y byd yn ôl arwynebedd tir.[18][19]
Mae gan Palestina nifer o faterion amgylcheddol sy'n deillio'n bennaf oherwydd ymyrraeth Israel; mae'r materion sy'n wynebu Llain Gaza yn cynnwys anialwch; halltu dŵr croyw; triniaeth garthffosiaeth ; afiechydon a gludir gan ddŵr; diraddio pridd; a disbyddu a halogi adnoddau dŵr tanddaearol. Yn y Lan Orllewinol, mae llawer o'r problemau hyn hefyd yn berthnasol; er bod mwy o ddŵr croyw, mae mynediad ato'n cael ei gyfyngu gan yr anghydfod parhaus gydag Israel.[20]
Llywodraeth a gwleidyddiaeth
[golygu | golygu cod]
Mae Talaith Palestina yn cynnwys y sefydliadau canlynol sy'n gysylltiedig â Sefydliad Rhyddhad Palestina (PLO):
- Llywydd Talaith Palestina [21] [iv] - wedi'i benodi gan Gyngor Canolog Palestina
- Cyngor Cenedlaethol Palestina - y ddeddfwrfa a sefydlodd Dalaith Palestina
- Pwyllgor Gweithredol Sefydliad Rhyddhad Palestina - sy'n cyflawni swyddogaethau llywodraeth alltud,[22][23] gan gynnal rhwydwaith cysylltiadau tramor helaeth
Dylai'r rhain gael eu gwahaniaethu oddi wrth Lywydd Awdurdod Cenedlaethol Palestina, Cyngor Deddfwriaethol Palesteina (PLC) a Chabinet PNA, y mae pob un ohonynt yn gysylltiedig yn lle hynny ag Awdurdod Cenedlaethol Palestina .
Dogfen sefydlu Gwladwriaeth Palestina yw Datganiad Annibyniaeth Palestina, sy'n hollol wahanol i Gyfamod Cenedlaethol Palestina Palestina anghysylltiedig PLO a Chyfraith Sylfaenol PNA Palestina.
Is-adrannau gweinyddol
[golygu | golygu cod]Rhennir Palestina yn un ar bymtheg o adrannau gweinyddol a elwir yn Llywodraethau.
| Enw | Arwynebedd (km 2 ) [24] | Poblogaeth | Dwysedd (fesul km 2 ) | Muhafazah (prifddinas ardal) |
|---|---|---|---|---|
| Llywodraethiaeth Jenin | 583 | 311,231 | 533.8 | Jenin |
| Llywodraethiaeth Tubas | 402 | 64,719 | 161.0 | Tiwbiau |
| Llywodraethiaeth Tulkarm | 246 | 182,053 | 740.0 | Tulkarm |
| Llywodraethiaeth Nablus | 605 | 380,961 | 629.7 | Nablus |
| Llywodraethiaeth Qalqilya | 166 | 110,800 | 667.5 | Qalqilya |
| Llywodraethiaeth Salfit | 204 | 70,727 | 346.7 | Salfit |
| Llywodraethiaeth Ramallah ac Al-Bireh | 855 | 348,110 | 407.1 | Ramallah |
| Llywodraethiaeth Jericho | 593 | 52,154 | 87.9 | Jericho |
| Llywodraethiaeth Jeriwsalem | 345 | 419,108 a | 1214.8 a | Jerwsalem |
| Llywodraethiaeth Bethlehem | 659 | 216,114 | 927.9 | Bethlehem |
| Llywodraethiaeth Hebron | 997 | 706,508 | 708.6 | Hebron |
| Llywodraethiaeth Gogledd Gaza | 61 | 362,772 | 5947.1 | Jabalya [ angen dyfynnu ] |
| Llywodraethiaeth Gaza | 74 | 625,824 | 8457.1 | Dinas Gaza |
| Llywodraethiaeth Deir al-Balah | 58 | 264,455 | 4559.6 | Deir al-Balah |
| Llywodraethiaeth Khan Yunis | 108 | 341,393 | 3161.0 | Khan Yunis |
| Llywodraethiaeth Rafah | 64 | 225,538 | 3524.0 | Rafah |
Cysylltiadau tramor
[golygu | golygu cod]Sefydliad Rhyddhad Palestina (PLO) sy'n cynrychioli Gladwriaeth Palestina. Mewn gwledydd sy'n cydnabod Talaith Palestina mae'n cynnal llysgenadaethau. Cynrychiolir Sefydliad Rhyddhad Palestina mewn amryw o sefydliadau rhyngwladol fel aelod, cyswllt neu arsylwr.
Cydnabyddiaeth ryngwladol
[golygu | golygu cod]
Ar 15 Rhagfyr 1988, cydnabuwyd datganiad annibyniaeth Talaith Palestina ym mis Tachwedd 1988 yn y Cynulliad Cyffredinol gyda Phenderfyniad 43/177.
Ar 3 Hydref 2014, defnyddiodd Prif Weinidog newydd Sweden , Stefan Löfven, ei anerchiad agoriadol yn y senedd i gyhoeddi y byddai Sweden yn cydnabod talaith Palestina. Gwnaethpwyd y penderfyniad swyddogol i wneud hynny ar 30 Hydref, gan wneud Sweden yn aelod-wladwriaeth gyntaf yr UE y tu allan i'r hen floc comiwnyddol i gydnabod talaith Palestina. Mae'r rhan fwyaf o 28 aelod-wladwriaeth yr UE wedi ymatal rhag cydnabod gwladwriaeth Palestina a gwnaeth y rhai sy'n gwneud hynny - fel Hwngari, Gwlad Pwyl a Slofacia - hynny cyn eu derbyn.[25][26][27]
Ar 13 Hydref 2014, pleidleisiodd Tŷ Cyffredin y DU 274 i 12 o blaid cydnabod Palestina fel gwladwriaeth.[28] Cefnogodd Tŷ’r Cyffredin y symudiad ''"as a contribution to securing a negotiated two-state solution"'' - cymerodd llai na hanner yr ASau ran yn y bleidlais. Fodd bynnag, nid yw llywodraeth y DU yn rhwym o wneud unrhyw beth o ganlyniad i'r bleidlais: ei pholisi cyfredol yw ei bod yn "cadw'r hawl i gydnabod gwladwriaeth Balesteinaidd yn ddwyochrog ar hyn o bryd o'n dewis a phryd y gall helpu i sicrhau heddwch" .[29]
Ar 10 Ionawr 2015, agorwyd llysgenhadaeth Palestina - y wlad gyntaf yng ngorllewin Ewrop - yn Stockholm, Sweden.[30]
Codi'r faner yn y Cenhedloedd Unedig
[golygu | golygu cod]Yn Awst 2015, cyflwynodd cynrychiolwyr Palestina yn y Cenhedloedd Unedig benderfyniad drafft a fyddai’n caniatáu i’r arsylwr nad yw’n aelod nodi Palestina i godi eu baneri ym mhencadlys y Cenhedloedd Unedig.
Ar ôl y bleidlais, a basiwyd gan 119 pleidlais i 8 gyda 45 o wledydd yn ymatal,[31][32] dywedodd Llysgennad yr Unol Daleithiau Samantha Power na fydd "codi baner Palestina yn dod ag Israeliaid a Phalesteiniaid yn nes at ei gilydd". Galwodd llefarydd Adran Wladwriaeth yr Unol Daleithiau, Mark Toner, yr ymgais yn “wrthgynhyrchiol”.
Yn y seremoni ei hun, dywedodd Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, Ban Ki-moon, fod yr achlysur yn "ddiwrnod balchder i bobl Palestina ledled y byd, yn ddiwrnod o obaith".[33]
Diwylliant
[golygu | golygu cod]Cyfryngau
[golygu | golygu cod]Mae yna nifer o bapurau newydd, asiantaethau newyddion, a gorsafoedd teledu lloeren yn Nhalaith Palestina. Ymhlith yr asiantaethau newyddion mae Asiantaeth NewyddionMa'an, Wafa, Rhwydwaith Newyddion Palesteina ac mae'r teledu lloeren yn cynnwys Al-Aqsa TV, Al-Quds TV, Sanabel TV .
Chwaraeon
[golygu | golygu cod]Pêl-droed yw'r gamp fwyaf poblogaidd ymhlith pobl Palestina. Mae rygbi hefyd yn gamp boblogaidd. Mae tîm pêl-droed cenedlaethol Palestina yn cynrychioli'r wlad mewn pêl-droed rhyngwladol.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Al Zoughbi, Basheer (November 2011). "The de jure State of Palestine under Belligerent Occupation: Application for Admission to the United Nations" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 29 Awst 2016. Cyrchwyd 29 Gorffennaf 2016.
- ↑ Falk, Palma (30 Tachwedd 2012). "Is Palestine now a state?". CBS News. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 14 Awst 2016. Cyrchwyd 29 Gorffennaf 2016.
- ↑ "Ban sends Palestinian application for UN membership to Security Council". United Nations News Centre. 23 Medi 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 10 Hydref 2015. Cyrchwyd 11 Medi 2015.
- ↑ Tahhan, Zena. "The Naksa: How Israel occupied the whole of Palestine in 1967". www.aljazeera.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 28 Rhagfyr 2018. Cyrchwyd 28 Rhagfyr 2018.
- ↑ "State of Palestine Population (2020) – Worldometer". www.worldometers.info (yn Saesneg). Cyrchwyd 1 Chwefror 2020.
- ↑ "Israel defies UN after vote on Palestine with plans for 3,000 new homes in the West Bank". The Independent. 1 Rhagfyr 2012. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 18 Hydref 2017. Cyrchwyd 15 Medi 2017.
- ↑ Charbonneau, Louis (29 Tachwedd 2012). "Palestinians win implicit U.N. recognition of sovereign state". Reuters. Thomson Reuters. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 5 Mehefin 2014. Cyrchwyd 8 Mehefin 2014.
- ↑ Lederer, Edith M (30 Tachwedd 2012). "Live Stream: Palestine asks United Nations for a 'birth certificate' ahead of vote". www.3news.com. New Zealand: MediaWorks TV. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 16 Ionawr 2013. Cyrchwyd 8 Mehefin 2014.
- ↑ "Resolution 181 (II). Future government of Palestine". United Nations. 29 Tachwedd 1947. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 10 Hydref 2017. Cyrchwyd 21 Mawrth 2017.
- ↑ "Declaration of Establishment of State of Israel". Israel Ministry of Foreign Affairs. 14 Mai 1948. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 16 Ionawr 2013. Cyrchwyd 8 Ebrill 2012.
- ↑ Brenner, Michael; Frisch, Shelley (April 2003). Zionism: A Brief History. Markus Wiener Publishers. t. 184.
- ↑ "Zionist Leaders: David Ben-Gurion 1886–1973". Israel Ministry of Foreign Affairs. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 Tachwedd 2011. Cyrchwyd 13 Gorffennaf 2011.
- ↑ Yoav Gelber, Palestine 1948, 2006 – Chap. 8 "The Arab Regular Armies' Invasion of Palestine".
- ↑ Gelber, Y. Palestine, 1948. pp. 177–78
- ↑ Nur Masalha (15 Awst 2018). Palestine: A Four Thousand Year History. Zed Books Limited. t. 22. ISBN 978-1-78699-273-4.
- ↑ Herodotus, Volume 4. p. 21. 1806. Rev. William Beloe translation.
- ↑ Ancient History Encyclopædia, Mark, Joshua J., "Palestine"
- ↑ "UNdata | country profile | State of Palestine". data.un.org.
- ↑ "State of Palestine Population (2020) – Worldometer". www.worldometers.info.
- ↑ "Search". www.alhaq.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-02-23. Cyrchwyd 2021-03-23.
- ↑ Llywodraeth Gweriniaeth Dominica (15 Gorffennaf 2009). "Comunicado Conjunto para Establecimiento Relaciones Diplomáticas entre la República Dominicana y el Estado de Palestina" [Joint Communique on the Establishment of Diplomatic Relations between the Dominican Republic and the State of Palestine] (PDF) (yn Sbaeneg, Saesneg, a Arabeg). Dominican Republic Ministry of Foreign Affairs. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 15 Awst 2011. Cyrchwyd 15 Mehefin 2014.
Presidente del Estado de Palestina [President of the State of Palestine].
- ↑ Executive Board of UNESCO (12 Mai 1989). "Hundred and Thirty-First Session – Item 9.4 of the Provisional Agenda – Request for the Admission of the State of Palestine to UNESCO as a Member State" (PDF). UNESCO. t. 18, Annex II. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 28 Gorffennaf 2011. Cyrchwyd 28 Medi 2011.
A government-in-exile, having no effective control in the territory and not having had previous control, ... .
- ↑ "Palestinian National Council (PNC)". European Institute for Research on Mediterranean and Euro-Arab Cooperation. Medea Institute. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Awst 2011. Cyrchwyd 16 Mehefin 2014.
The Palestinian National Council (PNC), Parliament in exile of the Palestinian people, is the most important institution of the Palestinian Liberation Organisation (PLO). The PNC elects the Executive Committee of the organization which makes up the leadership between sessions.
- ↑ "Palestine". GeoHive. Johan van der Heyden. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 14 Gorffennaf 2014. Cyrchwyd 3 Hydref 2015.
- ↑ Beaumont, Peter (3 Hydref 2014). "Sweden to recognise state of Palestine". The Guardian. London. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 15 Hydref 2014. Cyrchwyd 14 Hydref 2014.
- ↑ "Sweden officially recognises state of Palestine". The Guardian. 30 Hydref 2014. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 30 Hydref 2014. Cyrchwyd 31 Hydref 2014.
- ↑ Wallström, Minister for Foreign Affairs, Margot (30 Hydref 2014). "Sweden today decides to recognise the State of Palestine". Dagens Nyheter. Stockholm. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 16 Ebrill 2015. Cyrchwyd 21 Ebrill 2015.
- ↑ "House of Commons – Parliamentary Debates" (PDF). Parliament of the United Kingdom. 13 Hydref 2014. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 18 Hydref 2017. Cyrchwyd 28 Ionawr 2018.
- ↑ "MPs back Palestinian statehood alongside Israel". BBC News. BBC. 14 Hydref 2014. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 14 Hydref 2014. Cyrchwyd 14 Hydref 2014.
- ↑ "Palestine opens first W Europe embassy in Sweden". PressTV. PressTV. 10 Chwefror 2015. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 26 Ebrill 2015. Cyrchwyd 21 Ebrill 2015.
- ↑ "Palestinian flag raised at UN in New York". BBC News. 30 Medi 2015. Cyrchwyd 1 Mehefin 2019.
- ↑ "Palestinian flag to be raised at United Nations for the first time". The Independent. 30 Medi 2015. Cyrchwyd 1 Mehefin 2019.
- ↑ "Historic raising of Palestinian flag at United Nations". CNN. 30 Medi 2015. Cyrchwyd 1 Mehefin 2019."Historic raising of Palestinian flag at United Nations". CNN. 30 Medi 2015. Retrieved 1 June 2019.