Αμβλυωπία

Αμβλυωπία
Ειδικότητα	οφθαλμολογία και οπτομετρία
Ταξινόμηση
ICD-10	H53.0
ICD-9	368.0
DiseasesDB	503
MedlinePlus	001014
eMedicine	oph/316
MeSH	D000550

Αμβλυωπία είναι η ελαττωμένη οπτική οξύτητα του ενός ή και των δύο οφθαλμών παρά τη διόρθωση κάθε διαθλαστικής ανωμαλίας και την απουσία οργανικής βλάβης. Πρόκειται για στερητικό φαινόμενο και αποτέλεσμα της μη συνεχούς χρήσης της μίας ή και των δύο ωχρών κηλίδων για οπτική προσήλωση. Εκτιμάται ότι επηρεάζει το 1-5% του πληθυσμού.

Φυσιολογία

Η αμβλυωπία είναι πρόβλημα ανάπτυξης του εγκεφάλου και όχι ένα οργανικό νευρολογικό πρόβλημα του βολβού του οφθαλμού(αν και οργανικά προβλήματα μπορούν να οδηγήσουν σε αμβλυωπία η οποία ενδέχεται να παραμείνει ακόμη και μετά τη θεραπεία του προβλήματος) . Η περιοχή του εγκεφάλου που δέχεται εικόνες από το αμβλυωπικό μάτι δε διεγείρεται σωστά και δεν αναπτύσσει πλήρη οπτική ικανότητα, γεγονός που έχει επιβεβαιωθεί με άμεση εγκεφαλική εξέταση.

Είδη και αίτια αμβλυωπίας

Υπάρχουν έξι είδη αμβλυωπίας: η στραβισμική, η ανισομετρωπική(διαθλαστική) , η αμβλυωπία από ανοψία, η οργανική και η μεσημβρινή αμβλυωπία.

• Στραβισμική αμβλυωπία

Ο στραβισμός που συμβαίνει πριν από την ηλικία των έξι ετών συχνά θα οδηγήσει σε αμβλυωπία. Η λεγόμενη στραβισμική αμβλυωπία οφείλεται σε συνεχή μονόφθαλμη απώθηση του παρεκκλίνοντος οφθαλμού λόγω των διαταραχών που προκαλεί ο στραβισμός(σύγχυση και διπλωπία) . Ο μικρός ασθενής για να αποφύγει τη δυσάρεστη αυτή αισθητηριακή διαταραχή απωθεί ενεργητικά την εικόνα που σχηματίζεται στον παρεκκλίνοντα οφθαλμό. Η συνεχής απώθηση της εικόνας καταλήγει στη μόνιμη ελάττωση της οπτικής οξύτητας. Η στραβισμική αμβλυωπία είναι πιο συχνή στην εσωτροπία(παρέκκλιση του οπτικού άξονα προς τα έσω) αλλά εμφανίζεται πιο σπάνια και στην εξωτροπία.

• Ανισομετρωπική( διαθλαστική) αμβλυωπία

Όταν υπάρχει μεγάλη ανισομετρωπία( συνήθως μεγαλύτερη από 2,5D μεταξύ των δύο οφθαλμών) δεν είναι δυνατή η ταύτιση των δύο εικόνων λόγω των διαφορετικών διαθλαστικών ανωμαλιών των δύο οφθαλμών. Το αποτέλεσμα είναι η απώθηση της εικόνας που σχηματίζεται στον οφθαλμό με τη μεγαλύτερη αμετρωπία και η αμβλυωπία. Η μορφή αυτή της αμβλυωπίας συναντάται συνήθως σε άτομα με υπερμετρωπία ή αστιγματισμό. Σε άτομα με ετερόπλευρη μυωπία δεν παρατηρείται αμβλυωπία γιατί ο μυωπικός οφθαλμός χρησιμοποιείται για την κοντινή όραση και δεν μένει αδρανής. Συχνά συνοδεύεται από μικροστραβισμό και είναι δυνατόν να συνυπάρχει με στραβισμική αμβλυωπία. Ωστόσο, είναι λιγότερο σοβαρή από τη στραβισμική και λόγω των μη εμφανών συμπτωμάτων της, ο γιατρός συχνά αδυνατεί να τη διαγνώσει.

• Αμετρωπική αμβλυωπία

Είναι αποτέλεσμα στέρησης σχηματισμού εικόνας. Είναι διόφθαλμη και προκαλείται από υψηλές αμετρωπίες, συνήθως υπερμετρωπία.

• Αμβλυωπία από ανοψία ( λόγω αποστέρησης)

Οφείλεται σε παρεμπόδιση της όρασης κατά τη βρεφική ή πρώτη παιδική ηλικία με αποτέλεσμα σοβαρή ελάττωση της οπτικής οξύτητας. Είναι δυνατόν να είναι μονόφθαλμη ή διόφθαλμη. Συνήθεις αιτίες είναι:

1. η συγγενής βλεφαρόπτωση που καλύπτει το κορικό τμήμα του κερατοειδούς
2. θολερότητες στα διαθλαστικά μέσα( π.χ. καταρράκτης, συγγενής θόλωση του κερατοειδούς)
3. τραυματισμός σε μικρή ηλικία
4. η συνεχής κάλυψη του υγειούς οφθαλμού για θεραπευτικούς λόγους.

• Οργανική αμβλυωπία

Βλάβη κατά τη γέννηση των βοθριακών φωτουποδοχέων μπορεί να προκαλέσει διαταραχή του μηχανισμού ταύτισης λόγω της σχετικής θόλωσης στον ένα οφθαλμό. Αποτέλεσμα είναι η μη χρησιμοποίηση της ωχράς κηλίδας του πάσχοντος οφθαλμού και η περαιτέρω ανάπτυξη αμβλυωπίας, η οποία προκαλεί μεγαλύτερη ελάττωση της οπτικής οξύτητας απ' ότι η ίδια η οργανική βλάβη. Ονομάζεται και σχετική αμβλυωπία.

• Μεσημβρινή αμβλυωπία

Είναι αποτέλεσμα στέρησης σχηματισμού εικόνας σε ένα μεσημβρινό. Μπορεί να είναι μονόφθαλμη ή διόφθαλμη και προκαλείται από μη διορθωμένο αστιγματισμό.

Διάγνωση

Η διάγνωση γίνεται με δύο τρόπους:

• Οπτική οξύτητα

Ενώ δεν υπάρχει οργανική αλλοίωση, διαφορά στην οπτική οξύτητα δύο σειρών ή περισσότερο είναι ενδεικτική αμβλυωπίας. Σε άτομα με αμβλυωπία παρατηρείται σε μεγάλη συχνότητα το " φαινόμενο του συνωστισμού" , σύμφωνα με το οποίο η οπτική οξύτητα είναι καλύτερη κατά την ανάγνωση ενός μοναδικού οπτοτύπου σε σύγκριση με την ανάγνωση μίας σειράς οπτοτύπων.

• Φίλτρο ουδέτερης πυκνότητας

Χρησιμοποιείται για τη διαφορική διάγνωση της αμβλυωπίας από μία οργανική αιτία ελαττωμένης οπτικής οξύτητας.Χρησιμοποιείται ως εξής:

1. Το φίλτρο τοποθετείται προ του οφθαλμού με την ελαττωμένη όραση και μετράται η οπτική οξύτητα.
2. Καμιά σημαντική ελάττωση της οπτικής οξύτητας συνεπάγεται αμβλυωπία.
3. Μία σημαντική ελάττωση της οπτικής οξύτητας συνεπάγεται οργανικό αίτιο.

• Η δοκιμασία της κατά προτίμηση προσήλωσης

Η δοκιμασία αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρώιμη εκτίμηση της όρασης στην ηλικία των 4-6 μηνών.Δεν μπορεί να αποκαλύψει αξιόπιστα τη στραβισμική αμβλυωπία. Παρόλα αυτά,οι κάρτες οξύτητας του Teller είναι επαρκώς ευαίσθητες για την πρώιμη ανίχνευση ελλειμμάτων παρουσία βλαβών του οπτικού συστήματος.

Θεραπεία

Η αμβλυωπία μπορεί να θεραπευτεί έως την ηλικία των 9 ετών στη στραβισμική αμβλυωπία και έως τα 11-12 έτη στην ανισομετρωπική αμβλυωπία.

1. Η κάλυψη του υγιούς οφθαλμού είναι η πιο αποτελεσματική θεραπεία κατά την παιδική ηλικία, ενώ δεν μπορεί να εφαρμοστεί στους ενήλικες.Όσο νεότερος είναι ο ασθενής τόσο πιο γρήγορη είναι η βελτίωση και τόσο καλύτερα είναι τα αποτελέσματα. Η κάλυψη γίνεται με ειδικά αυτοκόλλητα καλύμματα.Γενικός κανόνας κατά τη διάρκεια της κάλυψης είναι: κάλυψη του οφθαλμού με την καλύτερη οπτική οξύτητα και προσήλωση επί μία εβδομάδα, διακοπή μία ή δύο ημέρες και επανάληψη. Πρέπει απαραίτητα να γίνεται συχνή εξέταση της οπτικής οξύτητας και της ικανότητας προσήλωσης και των δύο οφθαλμών και να μένει ακάλυπτο το υγιές μάτι επί ορισμένο διάστημα ώστε να μη δημιουργηθεί ιατρογενής αμβλυωπία. Εφόσον επιτευχθεί καλή οπτική οξύτητα ή επαλλάλουσα προσήλωση εφαρμόζουμε κάλυψη μερικού χρόνου, μερικές ώρες την ημέρα. Εάν χρειάζεται επέμβαση για την κοσμητική διόρθωση του στραβισμού οφείλουμε να έχουμε υπόψιν ότι παρά το πιθανώς καλό εγχειρητικό αποτέλεσμα θα πρέπει να συνεχίσουμε τη θεραπεία κάλυψης μερικού χρόνου, ώστε να αποφευχθεί η υποτροπή αμβλυωπίας.
2. penalization: εναλλακτική μέθοδος κατά την οποία χρησιμοποιείται ατροπίνη για τη θόλωση της όρασης στο δεύτερο οφθαλμό. Ενδείκνυται για ήπιες μορφές αμβλυωπία σε συνδυασμό με υπερμετρωπία.Η θεραπεία δεν περιλαμβάνει διόρθωση της υπερμετρωπίας.Αν και η penalization είναι λιγότερο αποτελεσματική από την κάλυψη προτιμάται σε περιπτώσεις στις οποίες η όραση στο φυσιολογικό οφθαλμό υστερεί αυτής στον αμβλυωπικό, τουλάχιστον όσον αφορά την προσήλωση για κοντά.
3. Χρήση θολού γυαλιού: σε ήπιες περιπτώσεις αμβλυωπίας ο φακός των γυαλιών του κύριου οφθαλμού καλύπτεται με αδιαφανές υλικό. Συνήθως το παιδί δεν προσπαθεί να κοιτάξει πάνω από το χείλος των γυαλιών, λόγω επαρκούς οπτικής οξύτητας του παρεκκλίνοντος οφθαλμού.
4. Χειρουργική διόρθωση της βλεφαρόπτωσης: συνίσταται στις περιπτώσεις συγγενούς βλεφαρόπτωσης όπου ο οπτικός άξονας επηρεάζεται από τη χαμηλή θέση του βλεφάρου με αποτέλεσμα την επαπειλούμενη ανάπτυξη αμβλυωπίας

Κλινικές δοκιμές και πειράματα

Έχουν αναπτυχθεί πειραματικά προγράμματα στα οποία χρησιμοποιούνται παιχνίδια εικονικής πραγματικότητας. Στα παιχνίδια αυτά κάθε οφθαλμός προσλαμβάνει διαφορετικά σήματα από ένα εικονικό κόσμο, τα οποία πρέπει να συνδυαστούν από τον εγκέφαλο του αμβλύωπα-παίκτη ώστε να μπορέσει επιτυχώς να παίξει το παιχνίδι. Αυτό το πείραμα έχει επιδείξει θετικές προοπτικές στη βελτίωση του αμβλυωπικού οφθαλμού. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες η επαναλαμβανόμενη διακρανιακή μαγνητική διέγερση μπορεί προσωρινά να βελτιώσει την ευαισθησία αντίθεσης και την χωροταξική αντίληψη του παθολογικού οφθαλμού, αν και τα αποτελέσματα αυτά δεν έχουν ακόμα επιβεβαιωθεί.

Βιβλιογραφικές αναφορές

• Οφθαλμολογία-Συνοπτικό Εγχειρίδιο-Gerhard K.Lang-Επιμέλεια ελληνικής έκδοσης: Σωτήριος Π.Γαρταγάνης-Επιστημονικές εκδόσεις: Παρισιάνου Α.Ε.
• Κλινική Οφθαλμολογία-Μια συστηματική προσέγγιση-Jack J.Kanski-Επιμέλεια ελληνικής έκδοσης: Βύρων Ν.Παπαστρατηγάκης- Επιστημονικές εκδόσεις: Παρισιάνου Α.Ε.
• Κλινική Οφθαλμολογία-Νικόλαος Τρ.Στάγκος-Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Οφθαλμολογική Κλινική-University Studio Press