Στανίσουαφ Λεμ
Ο Στάνισλαβ Χέρμαν Λεμ (πολωνικά: Stanisław Herman Lem, 12 Σεπτεμβρίου 1921 - 27 Μαρτίου 2006), ήταν Πολωνός συγγραφέας έργων φιλοσοφικών, σατιρικών και επιστημονικής φαντασίας. Είναι ευρύτερα γνωστός ως ο συγγραφέας του Σολάρις.
Βιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Λεμ γεννήθηκε το 1921 στο Λβιβ τότε στην Πολωνία, σήμερα ανήκει στην Ουκρανία). Ήταν γιος της Σαμπίνα Βόλλερ και του Σαμουήλ Λεμ, ενός εύπορου εβραϊκής καταγωγής λαρυγγολόγου και πρώην γιατρού του Αυστρο-Ουγγρικού Στρατού. Αν και μεγάλωσε ως καθολικός, έγινε αργότερα άθεος[1]. Μετά την προσάρτηση της ανατολικής Πολωνίας στη Σοβιετική Ένωση δεν μπόρεσε να φοιτήσει στο Πολυτεχνείο όπως επιθυμούσε, γιατί προερχόταν από οικογένεια της αστικής τάξης. Μετά την αποδοχή, από την οικογένεια του, της νέα λαϊκής δημοκρατίας και της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής, άρχισε σπουδές ως φοιτητής της ιατρικής στο Λβιβ το 1940[2].
Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι σπουδές του διακόπηκαν. Ο Λεμ μπόρεσε να αποκρύψει την εβραϊκή καταγωγή[3] του με πλαστά χαρτιά και δούλευε σαν βοηθός μηχανικού και συγκολλητής για μια γερμανική εταιρία. Ήταν επίσης μέλος της αντίστασης κατά της γερμανικής δύναμης κατοχής. Όταν προς το τέλος του πολέμου η Πολωνία απελευθερώθηκε από τον Κόκκινο Στρατό, ο Λεμ συνέχισε τις σπουδές του στο Λβιβ. Το 1946 εγκαταστάθηκε στην Κρακοβία καθώς η περιοχή του Κρεσί και το Λβιβ προσαρτήθηκαν από τη Σοβιετική Ένωση στην Ουκρανία.
Ο Λεμ έλαβε το πιστοποιητικό ολοκλήρωσης των σπουδών του αλλά αρνήθηκε στην τελευταία του εξέταση να απαντήσει στο πνεύμα του Λυσσενκοϊσμού και έτσι απέφυγε την υποχρέωση να εργαστεί ως στρατιωτικός γιατρός[2]. Καθώς έτσι έχασε και την ευκαιρία να εργαστεί ως γιατρός, απασχολήθηκε ως ερευνητής ενώ παράλληλα μετατόπιζε τις δραστηριότητές του όλο και πιο εντατικά στη συγγραφή. Το 1951 εκδόθηκε το πρώτο του μυθιστόρημα Astronauci (Οι Αστροναύτες). Το 1953 παντρεύτηκε την Δρ. Μπάρμπαρα Λέσνιακ, μια ραδιολόγο. Το 1982 κηρύχτηκε στην Πολωνία στρατιωτικός νόμος και την εγκατέλειψε προσωρινά για να εργαστεί στο Δυτικό Βερολίνο. Ένα χρόνο αργότερα μετακόμισε στη Βιέννη από όπου επέστρεψε στην Πολωνία το 1988.
Στην Κρακοβία συνέχισε τις σπουδές του και δούλεψε από το 1948 ως το 1950 σαν βοηθός ερευνητή πάνω σε προβλήματα της εφαρμοσμένης ψυχολογίας. Αυτή την περίοδο ξεκίνησαν οι πρώτες του λογοτεχνικές προσπάθειες και άρχισε να γράφει ιστορίες στον ελεύθερό του χρόνο. Το 1948 έγραψε το μυθιστόρημα Szpital Przemienienia (Νοσοκομείο της Μεταμορφώσεως).
Ήταν μέλος της πολωνικής ένωσης συγγραφέων και του ομίλου ΠΕΝ. Από το 1994 ήταν μέλος της Πολωνικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών.
Μέσα από τα ουτοπικά έργα του απέκτησε τη φήμη ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς στην ιστορία της λογοτεχνίας της επιστημονικής φαντασίας. Τα έργα του χαρακτηρίζονται στυλιστικά από εφευρετικότητα ιδεών και φανταστικούς νεολογισμούς, ενώ κεντρικά θέματα είναι η φιλοσοφική κριτική στην ανθρώπινη δυνατότητα για κατανόηση του κόσμου και στο τεχνολογικά εφικτό.
Το μυθιστόρημα Σολάρις (1961) έχει μεταφερθεί σε ταινία το 1972 από τον Αντρέι Ταρκόφσκι και άλλη μια φορά το 2002 από τον Στίβεν Σόντερμπεργκ με πρωταγωνιστή τον Τζορτζ Κλούνι. Ο ίδιος ο Λεμ δεν είχε σε εκτίμηση καμία από τις δύο μεταφορές. Επίσης σε ταινία μεταφέρθηκε το 1960 ο Πλανήτης του Θανάτου και το 1978 Η Διαπραγμάτευση. Το 2007 προβλήθηκαν από το γερμανικό κρατικό κανάλι ZDF σε 6 επεισόδια των 15 λεπτών διασκευασμένες ιστορίες από Τα ημερολόγια των άστρων.
Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε 57 γλώσσες και έχουν ξεπεράσει τα 45 εκατομμύρια αντίτυπα[4]. Έγραψε από μυθιστορήματα έως σύντομα διηγήματα επιστημονικής φαντασίας, παρωδίες, θεατρικά έργα, φιλοσοφικά κείμενα και κριτική λογοτεχνίας.
Ο Λεμ πέθανε έπειτα από μακρά ασθένεια στις 27 Μαρτίου 2006 σε κλινική της Κρακοβίας στην ηλικία των 84 ετών από καρδιακή ανεπάρκεια. Ο τάφος του βρίσκεται στο νεκροταφείο Salwator στην Κρακοβία.
Έργα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι χρονολογίες αντιστοιχούν στο έτος πρώτης κυκλοφορίας. Μερικά από τα έργα κυκλοφόρησαν πρώτα σε μετάφραση εξαιτίας του καθεστώτος στην Πολωνία.
Μεταφρασμένα στα ελληνικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Dzienniki gwiazdowe (Τα ημερολόγια των άστρων, 1957), Εκδόσεις Ποταμός, μετάφραση από το Γιώργο Τσακνιά, 2005
- Śledztwo (Η αναζήτηση, 1959), Εκδόσεις Καστανιώτης, μετάφραση από το Γρηγόρη Παπαδογιάννη (αστυνομικό), 1990
- Solaris (Σολάρις, 1961)
- Εκδόσεις Καστανιώτη, μετάφραση από τη Ροζίτα Σώκου, 196; και ανατύπωση από τις εκδόσεις Κάκτος, 1978
- Εκδόσεις Ποταμός, μετάφραση από το Γιώργο Τσακνιά, 2003
- Pamiętnik znaleziony w wannie (Χειρόγραφα που βρέθηκαν σε μια μπανιέρα, 1961), μετάφραση από το Μάρκο Λιάμο, εκδόσεις Γραφή και εκδόσεις Κάκτος, 1990
- Cyberiada (Κυβεριάδα, 1965), Εκδόσεις Κάκτος, μετάφραση από τη Ροζίτα Σώκου, 1979
- Kongres futurologiczny (Συνέδριο για το Μέλλον, 1971), Εκδόσεις Κάκτος, μετάφραση από το Βασίλη Λ. Καζαντζή, 1977
Φιλοσοφικά έργα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- 1957, Dialogi
- 1964, Summa technologiae, (σε αυτό προβλέπονται και συζητούνται διάφορα τεχνολογικά επιτεύγματα, για παράδειγμα η "Φαντοματική", όπως ονόμασε ο Λεμ την Εικονική Πραγματικότητα ή η Νανοτεχνολογία.)
- 1968, Filozofia przypadku
- 1970, Fantastyka i futurologia
- 1978, Rozprawy i szkice
- 1981, Essays, Insel Verlag
- 1992, Die Vergangenheit der Zukunft, Insel Verlag
- 1996, Tajemnica chińskiego pokoju
- 1999, Bomba megabitowa
- 2000, Okamgnienie
- 2003, DyLEMaty
- 2006, Rasa drapiezcow - Teksty ostatnie
Έργα επιστημονικής φαντασίας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- 1946, Człowiek z Marsa
- 1951, Astronauci
- 1955, Obłok Magellana
- 1957, Dzienniki gwiazdowe (μεταφρασμένο ως Τα ημερολόγια των άστρων)
- 1960, Eden
- 1961, Solaris (μεταφρασμένο ως Σολάρις)
- 1961, Pamiętnik znaleziony w wannie (μεταφρασμένο ως Χειρόγραφα που βρέθηκαν σε μια μπανιέρα)
- 1961, Powrót z gwiazd
- 1964, Niezwyciężony
- 1964, Bajki robotów
- 1965, Cyberiada (μεταφρασμένο ως Κυβεριάδα)
- 1968, Opowieści o pilocie Pirxie
- 1968, Głos Pana
- 1969, Opowiadania
- 1971, Kongres futurologiczny (μεταφρασμένο ως Συνέδριο για το Μέλλον)
- 1976, Maska
- 1981, Golem XIV
- 1982, Wizja Lokalna
- 1986, Pokój na ziemi
- 1987, Fiasko
Διάφορα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- 1959, Śledztwo (μεταφρασμένο ως Η αναζήτηση)
- 1976, Katar (Αστυνομικό, βραβευμένο το 1979 με το Grand prix de littérature policière
- 1968, Wysoki Zamek (Αυτοβιογραφικό, αφορά την παιδική ηλικία του Λεμ)
- 1955, Szpital Przemienienia (Η εξέλιξη ενός νεαρού γιατρού στην προπολεμική και μεταπολεμική Πολωνία)
Φανταστικές κριτικές και πρόλογοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- 1971, Doskonała próżnia (Συζητήσεις για ανύπαρκτα βιβλία)
- 1973, Wielkość urojona (Πρόλογοι για ανύπαρκτα βιβλία)
- 1980, Prowokacja
- One Human Minute (Πρόλογος σε μια στατιστική)
- Weapon Systems of the 21st Century or the Upside Down Evolution
- The World as Holocaust
Κινηματογράφος και τηλεόραση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Λεμ ήταν γνωστός για την κριτική του στις ταινίες που βασίζονταν στο έργο του. Είχε χαρακτηρίσει τη μεταφορά του Σολάρις από τον Αντρέι Ταρκόφσκι ως "Έγκλημα και Τιμωρία στο διάστημα".
- 1960, Der Schweigende Stern (Γερμανική Λαϊκή Δημοκρατία – Πολωνία), βασισμένο στο Astronauci
- 1963, Ikarie XB1 (Τσεχοσλοβακία), βασισμένο στο Obłok Magellana)
- 1968, Przekladaniec (Πολωνία, από τον Αντρέι Βάιντα)
- 1968, Σολάρις (ΕΣΣΔ, από τον Μπόρις Νίρενμπουργκ. Τηλεταινία βασισμένη στο Σολάρις)
- 1972, Σολάρις (ΕΣΣΔ, από τον Αντρέι Ταρκόφσκι)
- 1973, Pirx kalandjai (Ουγγρική τηλεόραση)
- 1978, Test pilota Pirxa (Σοβιετική (Ουκρανική-Εσθονική)-Πολωνική παραγωγή, από τον Marek Piestrak)
- 1979, Szpital przemienienia (Πολωνία, από τον Edward Zebrowski)
- 1988, Victim of the Brain (από τον Piet Hoenderdos)
- 1994, Marianengraben (Γερμανία, από τον Achim Bornhak)
- 2002, Σολάρις (Η.Π.Α., από τον Στίβεν Σόντερμπεργκ)
- 2007, Ijon Tichy: Raumpilot (δεύτερο γερμανικό κρατικό κανάλι (ZDF), μίνι-σειρά 6 επεισοδίων, από τον Oliver Jahn)
- 2009, 1 (Ουγγαρία, από τον Pater Sparrow)
Όπερα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Η Κυβεριάδα (1970; 2η έκδοση το 1985), από τον Krzysztof Meyer, μεταδοθηκε από την Πολωνική Τηλεόραση (1η πράξη, 1971), παίχτηκε στο Βούπερταλ (Γερμανία) (1986).
- Σολάρις από τον Michael Obst, (1995/96). Πρώτη εκτέλεση στη Biennale του Μονάχου το 1996.
Αναφορές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ An Interview with Stanislaw Lem Αρχειοθετήθηκε 2007-09-27 στο Wayback Machine. by Peter Engel. Missouri Review Volume 7, Number 2, 1984.
- ↑ 2,0 2,1 Stanislaw Lem about himself
- ↑ Stanislaw Lem: Chance and Order Αρχειοθετήθηκε 2007-05-15 στο Wayback Machine., autobiographical essay, The New Yorker 59 (30 January 1984) 88-98]
- ↑ http://www.zeit.de/2005/31/P-Lem?page=1 Visionär ohne Illusionen, Die Zeit