Ñe'ẽpyahu
Ñe’ẽpyahu (karaiñe'ẽme: neologismo) ha’e umi ñe'ẽ osẽ térã ojepuru ramóva peteĩ ñe’ẽtépe.
Ñe’ẽpyahu ñemohenda
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Ysaja rupigua Ñe’ẽpyahu. (Neologismo de forma) Oiko oñembojoapývo ñe’ẽ oĩmavavoi peteĩ ñe’ẽme, ha upekuévo iñambue ijysaja. Techapyrã: ñe'ẽkuaaty, avakuaaty, ñe'ẽtekuaa, apykahai, ogykehai.
- He’iséva rupigua Ñe’ẽpyahu. (Neologismo de sentido) Ko mba’e ojehu oñemoambuévo pe he’iséva peteĩ ñe’ẽ oĩmavavoi peteĩ ñe’ẽme. Techapyrã: kavaju (jeja’o), tĩso'o (ñenupã), kũremói (vare’a), tãirasy (tapicha ay).
- Pytagua ñe’ẽngue. (Extrangerismo) Ko’ãva ha’e umi pytagua ñe’ẽ oikéva peteĩ ñe’ẽtépe. Techapyrã: ovecha, kavara, kavaju, aramirõ, arapaho, aramboha.
- Ñe’ẽ kachiãi. (Barbarismo) Ha’e umi ñe’ẽ oje’e térã ojehai vaíva, ikatu avei ou ambue ñe’ẽgui. Techapyrã: oĩai (oĩ avei), amooto (amo gotyo), ndie (ndive).
Ñe’ẽpyahu ñemoheñói
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Ñe’ẽjoapyete. (Composición) Kóvape oñembojoajúva ñe’ẽmanteva’erã. Techapyrã: jagua+rete, pira+pire, apyka+hai, ta'anga+mbyry.
- Pehe’ãmbyre. (Derivación) Oñembojoapy ñe’ẽpehẽtai mboyvegua térã upeigua, peteĩ ñe’ẽrapóre. Techapyrã: mbo’erã, mbo’epy, ñembo’e, temimbo’e, mbo’ehára.
- Ñe’ẽpehẽtaipuru. (Parasíntesis) Jaipurúramo umi mokõivéva jahechamava’ekue oñondive. Techapyrã: jaguarete’i, pirapireo, mbo’ekuaahára, mbo’erekokuaahára.
- Taiñepyrũ puru. (Acronimia) Ñambojoajúramo umi tai omoñepyrũva peteĩ ñe’ẽ. Techapyrã: karaiñe’ẽme: Laser, Radar. Guaraníme ndaipóri gueteri.
- Pujogua. (Onomatopeya) Ñaha’ã jave tekoha rehegua tyapu. Techapyrã: pararã, perere, piriri, pororo, pururũ, pyryrỹi, guiriri, guarara.
- Ñe’ẽpurukapy. (Préstamo) Ko’ãva ha’e umi ñe’ẽ oúva pytagua ñe’ẽtégui ha oikéva ambuépe. Techapyrã: ovecha, kavara, kavaju, aramirõ, arapaho, aramboha.
Techapyrã ñe'ẽpyahu avañe'ẽkua
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]| Techapyrã ñe'ẽpyahu avañe'ẽkua | ||
| Ñe'ẽ | Ojoapyvakuéra | He'iséva |
| Apekũ'apy | Ape + kũ + apykuaa / Tapa + dentro + saber | Velo palatal |
| Kuaapyhychae | Kuaa + pyhy + chae / Saber + tomar + por sí mismo | Experiencia |
| Ñe'ẽjoapykatúva | Ñe'ẽ + joajupy + katúva / Palabra + unido + perfecto | Lengua aglutinante |
| Ñe'ẽpehẽteĩva | Ñe'ẽ + pehẽ + teĩva / Palabra + sílava + uno | Monosilábicas |
| Ñe'ẽrapoambuéva | Ñe'ẽ + rapo + ambuéva / Palabra + raíz + cambio | Lengua de flexión |
| Ñe'ẽjoapykuaa | Ñe'ẽ + joajupy + kuaa / Palabra + unido + saber | Aglutinación |
| Tembikuaatyguigua | Tembi + kuaa + aty + gui + gua / Lo + conocer + grupo + de + de | Científico |
| Ñe'ẽkuaa'yma | Ñe'ẽ + kuaa + yma / Palabra + conocer + pasado | Paleontología lingüística |
| Ñe'ẽmbojerekatu | Ñe'ẽ + mbojere + katu / Palabra + dar vuelta + perfecto | Traducción |
| Ñe'ẽpehẽpurukuaa | Ñe'ẽ + pehẽ + puru + kuaa / Palabra + pedazo + usar - saber | Polisíntesis |
| Ñe'ẽpuambue | Ñe'ẽ + pu + ambue / Palabra + sonido + distinto | Transfonetización |
| Ñe'ẽpuandu | Ñe'ẽ + pu + andu / Palabra + sonido + sentir | Fonética |
| Ñe'ẽrapokuaa | Ñe'ẽ + rapo + kuaa / Palabra + raíz + saber | Etimología |
| Kuaapyhy | Kuaa + pyhy / Saber + agarrar | Aprendizaje |
| Ñe'ẽte'ypy | Ñe'ẽ + tee + ypy / Palabra + verdadero + primitivo | Lengua primitiva, protolengua |
| Pu'andu'ỹva | Ñe'ẽ + pu + andu + ỹva / Palabra + sonido + sentir + que no | Sordo |
| Pytuhẽrape | Pytu + nohẽ + rape / Aire + sacar + camino | Faringe |
| Ñe'ẽrapokuaa | Ñe'ẽ + rapo + kuaa / Palabra + raíz + saber | Etimología |
| Angapykuaa | Anga + ryepy / Alma + lengua + punta | Psicología |
| Aojojapa | Ao + joja + pa / Ropa + igual + todos | Uniforme |
| Aporeko | Apo + reko / Hacer + manera | Técnica |
| Avatiky | Avati + aky / Maíz + verde (no maduro) | Choclo |
| Pyti'achiã | Pyti'a + chiã / Pecho + chillido | Chillido bronquial |
| Pyti'akangue | Pyti'a + kangue / Pecho + hueso | Esternón |
| Ryguasu | Uru + guasu / Odontophorus + grande | Gallina |
| Sambyhy | Sã + mbyhy (de pyhy) / Cuerda + agarrar | Gobernar |
| Tapykueho | Tapykue + ho / Detrás + ir | Seguir |
| Tatypykua | Tatypy + kua / Mejilla + agujero | Hoyuelo |
| Tavayguarekuái | Tava + ygua + rekuái / Ciudad + oriundo de + ordenar | Democracia |
| Tekoayhureko | Tekove + rayhu + reko / Vida + amor + manera | Filantropía |
| Yvapareha | Yvága + parehára / Cielo + mensajero | Ángel |
| Akaray | Akara + y / Un pez (equidens) + agua | Nombre de un río |
| Arekutakua | Arecuta + kua / Un pez (precostumus) + guarida | Lugar en Emboscada |
| Tarumandy | Tarumá + ndy / Olivo + colectivo | Compañía de Luque |
| Ahoja'o | Ahoja + o / Cubierta + sacar | Apocalipsis |
| Angaipo'o | Anga + ai + po'o / Alma + podrido + arrancar | Perdón de pecado |
| Añaretã | Aña + retã / Diablo + patria | Infierno |
| Joyke'yrayhu | Joyke'y + rayhu / Hermano + amor | Amor fraternal |
| Jyvakõipuku | Jyva + mokõi + puku / Brazo + dos + largo | Braza |
| Kaguĩhái | Kaguĩ + hái / Vino + agrio | Vinagre |
| Kavajukaruha | Kavaju + karuha / Caballo + donde come | Pesebre |
| Kuaarão | Kuaa + rã + óga / Saber + para + casa | Escuela |
| Kyhyngatu | Kyhyje + ngatu / Temor + bueno | Piedad |
| Mbohyita | Mba'e + pohýi + heta / Cosa + pesada + muchos | Carga |
| Ñe'ẽdu'ỹ | Ñe'ẽ + rendu + ỹ / Palabra + escuchar + no | Desobediente |
| Ñe'ẽngarandu | Ñe'ẽnga + arandu / Dichos + sobios | Proverbios |
| Taikuaa'ỹva | Tai + kuaa + ỹva / Letra + saber + que no | Analfabeto |
| Uruenda | Uru + renda / Jefe + lugar de | Pretorio |
| Yrupiata | Y + rupi + guata / Agua + por + andar | Navegar |
Moõgui osẽ
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Wikipedia Enciclopedia Libre.