Երկաթի հանքաքար

Երկաթի հանքաքար, երկաթ պարունակող բնական միներալային հումք, որից մետաղի ստացումը տնտեսապես շահավետ Է։ Երկաթի հանքաքարի հիմնական միներալներն են՝ մագնետիտը (FeFe₂Օ₄, 72,4% Fe), տիտանամագնետիտը (մինչև 7,5% TiՕ₂ պարունակող մագնետիտ), հեմատիտը (Fe₂Օ₃, 70,0% Fe), հիդրոհեմատիտը (Fe₂Օ₃ nH20, մոտ 50% Fe), գյոթիտը (Fe₂Օ₃·H₂Օ (մոտ 63% Fe), սիդերիտը (FeCՕ₃, 48,2% Fe) և երկաթ պարունակող քլորիտները (27-38% Fe)։ Ըստ գերակշռող հանքային միներալի, առանձնացվում են երկաթի հանքաքարի հետևյալ արդյունաբերական տիպերը՝

Գորշ երկաթաքարեր կամ երկաթի հիդրօքսիդային հանքանյութեր
Կարմիր երկաթաքարեր կամ հեմատիտայիև հանքանյութեր
Մագնիսային երկաթաքարեր կամ մագնետիտ-տիտանամագնետիտային հանքանյութեր
Սիդերիտային կամ կարբոնատային հանքանյութեր
Սիլիկատային հանքանյութեր
Երկաթաբեր քվարցիտներ

Հայտնի են նաև երկաթի համալիր հանքանյութեր, որոնք պարունակում են նիկելի, քրոմի, վանադիումի, կոբալտի, մանգանի, պղնձի և այլ մետաղների զգալի խառնուրդներ։ Երկաթի հանքաքարերը սովորաբար պարունակում են նաև վնասակար խառնուրդներ՝ ծծումբ, ֆոսֆոր, արսեն։

Ըստ առաջացման պայմանների երկաթի հանքաքարի հանքավայրերը լինում են՝

Մագմատիկ, օրինակ, Կուսայի, Կաչկանարի, Այրոն-Մաունթինի (ԱՄՆ), Բուշվելդի (Հարավային Աֆրիկա)
Կոնտակտ-մետասոմատիկական, հիմնականում սկառնային՝ Կուստանայի, Լեռնային Շորիայի, Դաշքեսանի , Այրոն-Սպրինգսի (ԱՄՆ)
Հիդրոթերմալ՝ Չատախիի, Աբայիլի
Նստվածքային՝ Կերչի, Այատի, Տուլայի, Լիպեցկի (ՌԴ), Լոթարինգիայի (Ֆրանսիա, Լյուքսեմբուրգ)
Հողմնահարման կեղևի՝ Մալկայի, Ալապանսկի
Մետամորֆային՝ Կուրսկի մագնիսային անոմալիայի, Կրիվոյ ռոգի (ՌԴ), Վերին լճի (ԱՄՆ), Հնդկաստանի, Բրազիլիայի և ուրիշ վայրերի երկաթաբեր քվարցիտների խոշորագույն հանքավայրերը։

Հայաստանում երկաթի հանքաքարի զգալի կուտակումներ կան Սվարանցի (մագմատիկ), Կողբի, Հրազդանի (սկառնային), Բովերի-Ղաշի, Աբովյանի (հիդրոթերմալ) և Հաղարծինի (նստվածքային) հանքավայրերում։ Ըստ առաջացման և երկաթի գերակշռության՝ Հայաստանի տարածքում առանձնացվում են մագմայական տիտանամագնետիտային (Սվարանցի), սկառնային մագնետիտային (Հրազդանի, Բազումի, Աղավնաձորի), փոխակերպային, ջրաջերմային հեմատիտային (Կողբի, Այրիջրի), ջրաջերմային-միներալատեղակալված մագնետիտ-ապատիտային (Կապուտանի), փոխակերպային մագնետիտ-քվարցիտային (Մեղրածորի), նստվածքային մագնետիտ-ավազաքարային (Հաղարծնի և Լալվարի) արդյունաբերական և ծագումնաբանական տիպերը։ Արդյունաբերական նշանակություն ունեն մագմայական, ջրաջերմային միներալատեղակալված և սկառնային տիպի հանքավայրերը։

Երկաթի հանքաքարի համաշխարհային պաշարների 90%-ը կենտրոնացած է մետամորֆային,մագմատիկ և նստվածքային հանքավայրերում։

Գրականություն

Մաղաքյան Ի․ Գ-, Մետաղային հանքավայրեր, Երևան, 1958
Геология Армянской ССР, т․ 6․ Металлические полезные ископаемые, Eреван, 1967

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 596)։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։