შინაარსზე გადასვლა

საბჭოთა კავშირის მეცნიერებათა აკადემია

სტატიის შეუმოწმებელი ვერსია
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
Академия наук СССР[1]
შეიქმნა 27 ივლისი, 1925
ტიპი მეცნიერებათა აკადემია
ქვეყანა სსრკ
თავმჯდომარე ალექსანდრე კარპინსკი[2] , Vladimir Leontyevich Komarov[2] , სერგი ვავილოვი[2] , Alexander Nesmeyanov, მსტისლავ კელდიში, ანატოლი ალექსანდროვი[3] და Gury Marchuk

საბჭოთა კავშირის მეცნიერებათა აკადემია (რუს. Акаде́мия нау́к СССР (АН СССР)) — 1925-1991 წლებში სსრკ უმაღლესი სამეცნიერო დაწესებულება, რომელიც აერთიანებდა სსრკ სამეცნიერო დაწესებულებებსა და მეცნიერებს. ის იმყოფებოდა სსრკ მინისტრთა საბჭოს (1946 წლამდე სსრკ სახალხო კომისართა საბჭოს) დაქვემდებარების ქვეშ. 1934 წლამდე მდებარეობდა ლენინგრადში, შემდეგ კი — მოსკოვში. იყო რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის (1917-1925 წწ.) სამართალმემკვიდრე.

რსფსრ-ს პრეზიდენტის 1991 წლის 21 ნოემბრის განკარგულებით, საბჭოთა კავშირის მეცნიერებათა აკადემიის ბაზაზე ჩამოყალიბდა ამჟამად ფუნქციონირებადი რუსეთის მეცნიერებათა აკადემია (რმა) (რუს. РАН)[4].

ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1918 წელს აკადემიის დაფინანსება დაევალა რსფსრ განათლების სახალხო კომისარიატს და მეცნიერთა ცხოვრების გაუმჯობესების ცენტრალურ კომისიას.

ადრე შედარებით დამოუკიდებელ მეცნიერებათა აკადემიაზე სახელმწიფო და პარტიული კონტროლის დამყარების მცდელობები 1920-იანი წლების შუა ხანებიდან დაიწყო.

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის შექმნა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1925 წელს საზეიმოდ აღინიშნა აკადემიის 200 წლის იუბილე. ახალი წესდების მიღებამდე მეცნიერებათა აკადემია მოქმედებდა 1836 წლის წესდების საფუძველზე. ახალი წესდება შეიმუშავა კომისიამ, რომელსაც თავმჯდომარეობდა ვ. პ. მილუტინი. კომისიაში იყო ასევე ნ. ი. გორბუნოვი.

სსრკ მეცნიერებათა აკადემია ჩამოყალიბდა სსრკ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტისა და სსრკ სახალხო კომისართა საბჭოს 1925 წლის 27 ივლისის დადგენილებით რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის ბაზაზე (თებერვლის რევოლუციამდე — პეტერბურგის საიმპერატორო მეცნიერებათა აკადემია). ახალი წესდება დაამტკიცა სსრკ სახალხო კომისართა საბჭომ 1927 წლის 18 ივნისს.

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის პირველი პრეზიდენტი გახდა ცნობილი გეოლოგი ალექსანდრე პეტრეს ძე კარპინსკი, რომელიც ადრე რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტი იყო.

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის გაფართოება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1928 წლის 13 მარტს სსრკ სახალხო კომისართა საბჭომ დაამტკიცა სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის სისტემაში შემავალი დაწესებულებების სია: 8 ინსტიტუტი, 7 მუზეუმი, პუშკინის სახლი, 12 კომისია, 3 ლაბორატორია, ბიბლიოთეკა, არქივი, გამომცემლობა.

1928 წელს, ხელისუფლების ზეწოლის შედეგად, მეცნიერებათა აკადემიის შემადგენლობა გაფართოვდა და არჩეულ იქნა რამდენიმე ახალი კომუნისტი წევრი (აკადემიკოსთა საბჭოთა ნაკრები).

1929 წლის იანვარში აკადემიკოსებმა დემონსტრაციულად ჩააგდეს სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის წევრობაზე წარდგენილი სამი კომუნისტის კანდიდატურა (წითელ პროფესორთა ინსტიტუტის ლიტერატურული განყოფილების ხელმძღვანელი ფრიცშე, ჟურნალ „ისტორიკოს-მარქსისტი" სარედაქციო კოლეგიის წევრი ლუკინი და კომუნისტური აკადემიის ფილოსოფიის ინსტიტუტის დირექტორი დებორინი),[5] მაგრამ უკვე თებერვალში, ძლიერი ზეწოლის პირობებში, იძულებულნი გახდნენ გადაეხედათ თავიანთი გადაწყვეტილება. 1929 წელს აკადემიაში „წმენდის“ ჩასატარებლად ლენინგრადში გაიგზავნა სამთავრობო კომისია. იმავე წლის ივნის-დეკემბერში აკადემიიდან გაუშვეს 128 საშტატო თანამშრომელი (960-დან) და 520 უშტატო თანამშრომელი (830-დან). ამის შემდეგ პარტიულმა სამთავრობო ორგანოებმა სრული კონტროლი დააწესეს სსრკ მეცნიერებათა აკადემიაზე. არჩეულ იქნა აკადემიის ახალი პრეზიდიუმი. პოლიტბიუროს განსაკუთრებული ბრძანებულების საფუძველზე პრეზიდენტი კარპინსკი დატოვეს თავის პოსტზე, ვიცე-პრეზიდენტებად დაამტკიცეს გ. მ. კრჟიჟანოვსკი, ნ. ი. მარი და ბ. ლ. კომაროვი, მუდმივ მდივნად კი — ვ. პ. ვოლგინი.

1929 წლის დეკემბრიდან 1930 წლის დეკემბრამდე პერიოდში „აკადემიურ საქმეზე“ 100-ზე მეტი ადამიანი დააკავეს (ძირითადად ჰუმანიტარული მეცნიერებების სპეციალისტები, პირველ რიგში ისტორიკოსები).

1930 წლის თებერვალ-აპრილში შემუშავდა და დამტკიცდა სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ახალი წესდება. პროექტის შემუშავება დაევალა სსრკ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის მეცნიერთა და საგანმანათლებლო დაწესებულებების მართვის კომიტეტის პლენუმის მიერ დამტკიცებულ აკადემიურ კომისიას, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ვ. პ. ვოლგინი. 1930 წლის 28 თებერვალს გაიმართა სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის წესდების შემუშავებისა და რეორგანიზაციის კომისიის პირველი სხდომა. ახალი წესდების პროექტი განიხილა და დაამტკიცა სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის 1930 წლის 31 მარტი - 5 აპრილის სესიამ. სსრკ მეცნიერებათა აკადემიამ დაამტკიცა 1931-1932 წლების პირველი სამუშაო გეგმა. 1930 წლის 4 აპრილს საერთო კრებაზე მიიღეს წესდება.

1930 წელს, სსრკ მთავრობის რეორგანიზაციასთან დაკავშირებით, სსრკ მეცნიერებათა აკადემია გადავიდა სსრკ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის იურისდიქციაში.

სსრკ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის 1933 წლის 14 დეკემბრის ბრძანებულებით „სსრკ მეცნიერებათა აკადემია სსრკ სახალხო კომისართა საბჭოს იურისდიქციაში გადაცემის შესახებ" (მანამდე იგი ექვემდებარებოდა სსრკ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის მეცნიერთა და საგანმანათლებლო დაწესებულებების მართვის კომიტეტს).

მოსკოვში გადასვლა და შემდგომი განვითარება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1934 წელს სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდიუმი და 14 სამეცნიერო ინსტიტუტი ლენინგრადიდან მოსკოვში გადაიყვანეს. 1937 წლის 1 იანვარს სსრკ მეცნიერებათა აკადემიაში იყო: 88 — სრულუფლებიანი წევრი (აკადემიკოსები), 4108 — სამეცნიერო და სამეცნიერო-ტექნიკური თანამშრომელი (1937 წლის 1 ოქტომბრის მდგომარეობით).[6]

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო წევრი, 1939 წ

1939 წელს სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო წევრად აირჩიეს ი. ბ. სტალინი.

1945 წლიდან 1970 წლამდე მეცნიერ მუშაკთა საერთო რაოდენობა (მათ შორის უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების პედაგოგიური და სამეცნიერო პერსონალი) შვიდჯერ გაიზარდა: 130 ათასიდან 950 ათას ადამიანამდე. 1980 და 1985 წლებში მეცნიერთა საერთო რაოდენობამ დატოვა 1,4 და 1,5 მილიონი ადამიანი, შესაბამისად. 1945 წლიდან 1985 წლამდე ყველა სახის სამეცნიერო, სამეცნიერო, პედაგოგიური, დიზაინისა და დიზაინის ორგანიზაციების საერთო რაოდენობა ასევე მუდმივად იზრდებოდა და შეადგენდა 1700, 5300 და 5100 სსრკ-ში მთლიანობაში 1945, 1970 და 1985 წლებში.[7]

1985 წლისთვის სსრკ მეცნიერებათა აკადემიაში იყო:[7]

  • 274 — სრულუფლებიანი წევრი (აკადემიკოსები)
  • 542 — წევრ-კორესპონდენტი
  • დაახლოებით 330 სამეცნიერო დაწესებულება
  • 57,000 მკვლევარი მეცნიერი, დასაქმებულთა საერთო რაოდენობა ყველა დაწესებულებაში 217,000 ადამიანი.

მიღწეული წარმატებებისთვის სსრკ მეცნიერებათა აკადემია ორჯერ დაჯილდოვდა ლენინის ორდენით: 1969 [8] და 1974 წლებში.

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ფილიალები და ბაზები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1932 წელს სსრკ მეცნიერებათა აკადემიამ მოაწყო თავისი პირველი ფილიალები — ურალის და შორეული აღმოსავლეთის, ასევე სამეცნიერო-კვლევითი ბაზები — ყაზახური და ტაჯიკური.

1933 წელს შეიქმნა ამიერკავკასიის ფილიალი, 1934 წელს — კოლის კვლევითი ბაზა. 1935 წელს აზერბაიჯანის და 1936 წელს ამიერკავკასიის ფილიალის სომხური ფილიალი გადაკეთდა სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის დამოუკიდებელ ფილიალებად. 1936 წელს გაჩნდა ჩრდილოეთის ბაზა, 1939 წელს — უზბეკური და 1941 წელს, დიდი სამამულო ომის წინა დღეს — თურქმენული ფილიალები [9] .

1941 წლის ბოლოსთვის სსრკ მეცნიერებათა აკადემიას ჰქონდა 7 ფილიალი (აზერბაიჯანული, სომხური, ყაზახური, ტაჯიკური, თურქმენული, უზბეკური და ურალი), ორი კვლევითი ბაზა (კოლის და სევერნაია) და ერთი მთის ტაიგის სადგური. ამ დროისთვის სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ფილიალებისა და ბაზების სამეცნიერო დაწესებულებებს ჰყავდათ 1500-მდე სამეცნიერო და სამეცნიერო-ტექნიკური თანამშრომელი, მათ შორის 12 აკადემიკოსი, 11 შესაბამისი წევრი, 126 დოქტორი, 284 მეცნიერებათა კანდიდატი და 610 სამეცნიერო თანამშრომელი აკადემიური ხარისხის გარეშე.

სსრკ მეცნიერებათა აკადემია დიდი სამამულო ომის დროს

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დიდი სამამულო ომის დაწყებისთანავე სწრაფად გაიზარდა აკადემიის როლი ეროვნული ეკონომიკის განვითარების საკითხების მოგვარებაში. უკვე 1941 წლის 10 ივლისს შეიქმნა სსრკ სახელმწიფო თავდაცვის კომიტეტთან არსებული სამეცნიერო და ტექნიკური კომიტეტი, რომელიც დაჯილდოვდა დიდი უფლებამოსილებით, კომიტეტში შედიოდა მრავალი უდიდესი მეცნიერი. 1941 წლის აგვისტოში სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის სამეცნიერო მუშაობის გეგმები მოიცავდა თემებს ფრონტის პრიორიტეტული მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების შესახებ, ისევე როგორც არაკლასიფიცირებული თემები სამხედრო წარმოების ინტერესებში ავიაციის, არტილერიის, ინჟინერიის, კომუნიკაციების სფეროში, ფლოტი და ა.შ. მოგვიანებით, ასეთი თემების რაოდენობა მხოლოდ გაიზარდა. აკადემიას ასევე დაევალა მრეწველობისთვის ნედლეულის უწყვეტი მიწოდების უზრუნველყოფა, ამ მიზნით შეიქმნა სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის კომისია ურალის, დასავლეთ ციმბირისა და ყაზახეთის რესურსების თავდაცვითი საჭიროებისთვის მობილიზებისთვის, რომელმაც მოაწყო. ნედლეულის შესწავლა ქვეყნის აღმოსავლეთ რეგიონებში. შეიქმნა ან მნიშვნელოვნად გაფართოვდა სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ახალი რეგიონალური ცენტრები და ფილიალები (დასავლეთ ციმბირული, უზბეკური, შუა ვოლგა, ჩრდილოეთ კავკასია და სხვ.)[10]

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდიუმი 1942 წლამდე მუშაობდა სვერდლოვსკის ევაკუაციაში და ყველა ევაკუირებული სამეცნიერო დაწესებულება კომპაქტურად იყო განთავსებული ქვეყნის აღმოსავლეთ ნაწილში 12 ქალაქში. 1943 წლის ბოლოსთვის ყველა სამეცნიერო დაწესებულება დაბრუნდა მოსკოვში.[11]

რეორგანიზაცია სსრკ-ს დაშლის შემდეგ

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სსრკ-ს დაშლასთან დაკავშირებით, სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის სამეცნიერო დაწესებულებები, რომლებიც მდებარეობს ყოფილ საკავშირო რესპუბლიკებში და რომლებიც შედიოდნენ საკავშირო რესპუბლიკების მეცნიერებათა აკადემიების შემადგენლობაში, გახდა ახალი დამოუკიდებელი სახელმწიფოების ნაწილი. მხოლოდ რუსეთის ფედერაციას სსრკ-ს დროს არ გააჩნდა საკუთარი მეცნიერებათა აკადემია, მიუხედავად იმისა, რომ სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის სამეცნიერო დაწესებულებების 98% მდებარეობდა რუსეთში, ხოლო სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის წევრების 95% მუშაობდა და ცხოვრობდა რუსეთში[12]. ფაქტობრივად, სსრკ მეცნიერებათა აკადემია იყო რუსეთის მეცნიერებათა აკადემია. რუსი აკადემიკოსების ინიციატივით, 1991 წლის 21 ნოემბერს, რუსეთის პრეზიდენტმა ხელი მოაწერა ბრძანებულებას რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის შექმნის შესახებ, რომლის თანახმად, სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ყველა წევრი, მათ შორის დსთ-ს ქვეყნებში მცხოვრებნი, ავტომატურად გახდნენ რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის წევრები[12]. რუსეთის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე მდებარე სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების სარგებლობაში და განკარგვაში ყველა შენობა, დიდი სამეცნიერო ინსტრუმენტი, გემი, სამეცნიერო აღჭურვილობა და სხვა სახელმწიფო ქონება გადაეცა საკუთრებაში რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიას[13].

1991 წლის დეკემბერში ჩატარდა რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის არჩევნები და ამ არჩევნებში გასულმა მეცნიერებმა სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილ წევრებთან ერთად ჩამოაყალიბეს რუსეთის მეცნიერებათა აკადემია.

1992 წელს დაარსდა მეცნიერებათა აკადემიების საერთაშორისო ასოციაცია (საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომელიც შეიქმნა სნგ-ს ქვეყნებისა და ვიეტნამის მეცნიერებათა აკადემიების ძალისხმევის გასაერთიანებლად მნიშვნელოვანი სამეცნიერო პრობლემების გადასაწყვეტად).

მიზნები და ამოცანები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აკადემიის კვლევითი საქმიანობა ხორციელდებოდა ინსტიტუტების, ლაბორატორიების, ობსერვატორიების ქსელში. სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ქსელში არსებობდა 295 სამეცნიერო დაწესებულება.[14]

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიას ჰქონდა საკუთარი გამომცემლობა, სამეცნიერო-კვლევითი ფლოტი და ბიბლიოთეკების ქსელი. ორგანიზაცია თავის დაწესებულ ჯილდოებს გადასცემდა იმ მეცნიერებს, რომელთაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს მეცნიერების განვითარებაში.

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის მიერ დაწესებული ჯილდოები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • მ. ვ. ლომონოსოვის სახელობის ოქროს მედალი[14] — აკადემიის უმაღლესი ჯილდო. ყოველწლიურად ორ ჯილდოს გადასცემდნენ (ერთს საბჭოთა და ერთს უცხოელ) მეცნიერებს საბუნებისმეტყველო და სოციალურ მეცნიერებებში მიღწევებისთვის.
  • ლეონარდ ეილერის სახელობის ოქროს მედალი — ჯილდო მათემატიკასა და ფიზიკაში ბრწყინვალე მიღწევებისთვის.
  • კარლ მარქსის სახელობის ოქროს მედალი — ჯილდო, რომელიც ყოველ სამ წელიწადში ერთხელ გადაეცემოდა საბჭოთა და უცხოელ მეცნიერებს სოციალურ მეცნიერებებში გამოჩენილი მუშაობისთვის.
  • ვ. ი. ვერნადსკის სახელობის ოქროს მედალი — ჯილდო დედამიწის შემსწავლელ მეცნიერებათა სფეროში გამოჩენილი სამეცნიერო მუშაობისთვის.
  • ს. ი. ვავილოვის სახელობის ოქროს მედალი — ჯილდო ფიზიკის სფეროში გამოჩენილი სამეცნიერო მუშაობისთვის.
  • დ. ი. მენდელეევის სახელობის ოქროს მედალი — ჯილდო ქიმიური მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების სფეროში გაწეული სამეცნიერო ღვაწლისათვის.
  • მ. ვ. კელდიშის სახელობის ოქროს მედალი — ჯილდო გამოყენებითი მათემატიკისა და მექანიკის სფეროში გამოჩენილი მუშაობისთვის.
  • ი. პ. პავლოვის სახელობის ოქროს მედალი — ჯილდო უმაღლესი ნერვული აქტივობისა და ვისცერული სისტემების ფიზიოლოგიის სფეროში გამოჩენილი მუშაობისთვის.

სტრუქტურა და შემადგენლობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შემადგენლობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის სრულუფლებიანი წევრების საერთო რაოდენობა 1936 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით იყო 98 ადამიანი.

1989 წელს სსრკ მეცნიერებათა აკადემია შედგებოდა 323 სრულუფლებიანი წევრისაგან, 586 წევრ-კორესპონდენტისა და 138 უცხოელი წევრისაგან.[15]

მმართველი ორგანოები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ორგანოები ჩამოყალიბდა ექსკლუზიურად არჩევით საფუძველზე. უმაღლესი ორგანოა აკადემიკოსთა და წევრ-კორესპონდენტთა საერთო კრება, რომელიც ყოველ 4 წელიწადში ერთხელ, სესიებს შორის პერიოდებში, აკადემიის სამართავად ირჩევს სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდიუმს.

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტები:

სტრუქტურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სსრკ მეცნიერებათა აკადემია მოიცავდა 14 (1956 წლიდან) რესპუბლიკურ აკადემიას ( რსფსრ-ს არ გააჩნდა საკუთარი აკადემია) და სამ რეგიონალურ ფილიალს რსფსრ-ში: ციმბირის (1957), შორეული აღმოსავლეთის (1987) და ურალის (1987).

სექციები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • ფიზიკურ-ტექნიკური და მათემატიკური მეცნიერების. განყოფილებები: მათემატიკის; ზოგადი ფიზიკისა და ასტრონომიის; ბირთვული ფიზიკის; ენერგეტიკის, მექანიკისა და მართვის პროცესების ფიზიკურ-ტექნიკური პრობლემების
  • ქიმიურ-ტექნოლოგიური და ბიოლოგიური მეცნიერების. განყოფილებები: ზოგადი და ტექნიკური ქიმიის; არაორგანული მასალების ფიზიკურ-ქიმიური და ტექნოლოგიური; ბიოქიმიის; ბიოფიზიკისა და ქიმიის ფიზიოლოგიურად აქტიური შენაერთების; ფიზიოლოგიის; ზოგადი ბიოლოგიის
  • მეცნიერება დედამიწის შესახებ. განყოფილებები: გეოლოგიის; გეოფიზიკისა და გეოქიმიის; ოკეანოლოგიის, ატმოსფეროს ფიზიკისა და გეოგრაფიის
  • ზოგადი მეცნიერების. განყოფილებები: ისტორიის; ფილოსოფია და სამართლის; ეკონომიკის; ენისა და ლიტერატურის[16]

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის კომისიები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • არქეოგრაფიული კომისია
  • ამიერკავკასიის კომისია — სამუშაოები სევანის ტბის ირგვლივ
  • პოლარული კომისია — სამუშაოები კუნძულზე ახალი მიწა
  • ატომური ბირთვის კომისია
  • სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ბაზების კომისია
  • ბუნებრივი საწარმოო ძალების შემსწავლელი კომისია (КЕПС)
  • კასპიის ზღვის კომპლექსურად შემსწავლელი კომისია
  • საექსპედიციო კვლევების კომისია
  • მუდმივი ისტორიული კომისია
  • ღვარცოფების კომისია
  • ურანის კომისია

და სხვ.

კრიტიკა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კრიტიკოსებმა აღნიშნეს, რომ, მიუხედავად სსრკ-ში მეცნიერების მდგომარეობისა და განვითარებისათვის სრულუფლებიანი და ფორმალური პასუხისმგებლობისა, სსრკ მეცნიერებათა აკადემიას თავისი არსებობის მანძილზე არ შეუმუშავებია ერთი სერიოზული პროექტიც კი, რომელიც საბჭოთა მეცნიერების რეფორმირებას მოახდენდა.[7]

ამავე დროს, სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ცალკეული წევრების დიდი ძალისხმევით მიმდინარეობდა ბრძოლა მეცნიერების განვითარებისთვის. მაგალითად, აკადემიკოსმა ა. დ. სახაროვმა და რიგმა სხვა ფიზიკოსებმა და ბიოლოგებმა, დიდი წვლილი შეიტანეს სოფლის მეურნეობისა და მთლიანად ბიოლოგიის „ლისენკოვშჩინისგან“ განთავისუფლებაში. მათემატიკოსებმა ნ. ნ. მოისეევმა, გ. ს. პოსპელოვმა და სხვებმა დიდი წვლილი შეიტანეს საბჭოთა პერიოდის გამოუთქმელი აკრძალვების ეტაპობრივ შესუსტებასა და გაუქმებაში კიბერნეტიკული კვლევის, ეკონომიკის მათემატიკური მოდელირების, ეკოლოგიის, გარემოს მენეჯმენტის და შემდეგ საზოგადოების სხვა ასპექტების შესახებ, სადაც მეცნიერულ კვლევებს შეეძლო გამოევლინა და საჯარო გაეხადა რიგი პარტიული გადაწყვეტილებების აშკარა შეცდომები და აბსურდულობა. ამ ძალისხმევის მნიშვნელობის მაგალითებს შორის იყო ჩრდილოეთ მდინარეების შემობრუნების ცნობილი პროექტის გაანგარიშება და მისი ეკოლოგიური და ეკონომიკური უსაფუძვლობის დადასტურება, ბირთვული დარტყმის გაცვლის შედეგების გაანგარიშება („ბირთვული ზამთარი"), რამაც ხელი შეუწყო 1970-იან წლებში ატომური იარაღის შეკავებას და ა.შ. მეორე მხრივ, აკადემიკოს ნ. ნ. მოისეევის წინადადება (გამოქვეყნდა გაზეთ „იზვესტიაში“ 1985 წელს) სსრკ პედაგოგიურ მეცნიერებათა აკადემიის სსრკ მეცნიერებათა აკადემიაში შესვლის შესახებ, „ლისენკოიზმის აღმოფხვრის მიზნით, რომელიც მტკიცედ იყო ფესვგადგმული საბჭოთა მასწავლებლებს შორის“,[17]) საკმაოდ უმნიშვნელო აღმოჩნდებოდა მთელი აკადემიის ავტორიტეტის მხარდაჭერის გარეშე.

ფილმოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ფილატელიაში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • სსრკ-ს საფოსტო მარკები
  • სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1925 წელი : სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის 200 წლისთავი
    სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1925 წელი :
    სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის 200 წლისთავი
  • სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1945 წელი : სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის 220 წლისთავი
    სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1945 წელი :
    სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის 220 წლისთავი
  • სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1945 წელი: სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის 220 წლისთავი
    სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1945 წელი:
    სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის 220 წლისთავი
  • სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1955 წელი: სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის მსოფლიოში პირველი ატომური ელექტროსადგურის შენობა.
    სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1955 წელი: სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის მსოფლიოში პირველი ატომური ელექტროსადგურის შენობა.
  • სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1955 წელი: სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის მსოფლიოში პირველი ატომური ელექტროსადგურის შენობა.
    სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1955 წელი: სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის მსოფლიოში პირველი ატომური ელექტროსადგურის შენობა.
  • სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1974 წელი: სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის 250 წლისთავი
    სსრკ-ს საფოსტო მარკა, 1974 წელი:
    სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის 250 წლისთავი

იხილეთ აგრეთვე

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • დოკუმენტები სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ისტორიის შესახებ: 1917-1925 წწ. /შემდგ. ვ.ა. ტრიასკინა. ლენინგრადი „მეცნიერება“ 1986
  • მეცნიერთა ავტოგრაფები სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის არქივში. ლენინგრადი. „მეცნიერება“ 1978
  • მეცნიერებათა აკადემია რკპ(ბ)-ვკპ (ბ)-სკკპ ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს გადაწყვეტილებებში. მოსკოვი. 2000
  • ა. ვ. კოლცოვი — მეცნიერებათა აკადემიის, როგორც სსრკ უმაღლესი სამეცნიერო დაწესებულების განვითარება. 1926-1932 წწ. ლენინგრადი. „მეცნიერება“. 1982
  • გ. დ. კამკოვი, ბ. ბ. ლიოვშინი, ლ. კ. სემიონოვი — სსრკ მეცნიერებათა აკადემია: მოკლე ისტორიული ჩანახატი. მოსკოვი. „მეცნიერება“. 1974
  • ა. რ. ლარგო — სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის მუდმივი მდივნის ფუნქციები: აკადემიკოს ვ. პ. ვოლგინის საქმიანობის მაგალითზე დაარქივებული 2020-07-14 საიტზე Wayback Machine. // სახელმწიფო ადმინისტრაცია. ელექტრონული ბიულეტენი. 2009. No21. ISSSN 2070-1381.
  • მასალები საბჭოთა პერიოდის სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ისტორიისთვის: 1917-1947 წწ. მოსკოვი. 1950
  • სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საერთაშორისო სამეცნიერო ურთიერთობები. 1917-1941 წწ. /შემდგ. ი. ა. პანცირევი. მოსკოვი. „მეცნიერება“. 1992
  • სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის 220 წლისთავი. ცნობარი. მოსკოვი-ლენინგრადი. 1945
  • ზ. კ. სოკოლოვსკაია, ა. ლ. იანშინი — რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის ისტორია სერიის „სამეცნიერო და ბიოგრაფიული ლიტერატურა" წიგნებში // ბუნებისმეტყველებისა და ტექნოლოგიების ისტორიის კითხვები . — 1999. No3
  • ტრაგიკული ბედი: სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის რეპრესირებული მეცნიერები. მოსკოვი. 1995
  • ვ. მ. ტიუტინიკი, ტ. ა. ფედოტოვა — მეცნიერებათა აკადემიის ოქროს მედლები და პერსონალური პრიზები. ტამბოვი. 1988
  • რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის წესდება. 1724-1999 წწ. მოსკოვი. 1999
  • ს. ფ. ოლდენბურგი — სსრკ მეცნიერებათა აკადემია // დიდი საბჭოთა ენციკლოპედია: 66 ტომად (65 ტომი და 1 დამატებითი) /რედ. ო. ი. შმიდტი. მოსკოვი „საბჭოთა ენციკლოპედია“. 1926-1947 წწ.
  • ი. ს. ოსიპოვი მეცნიერებათა აკადემია რუსეთის სახელმწიფოს ისტორიაში მოსკოვი. „მეცნიერება“ 1999.
  • ბ. ს. კაგანოვიჩი ტრაგედიის დასაწყისი // ჟურნალი „ვარსკვლავი“. 1994 წ. №12
  • სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის რეპრესირებული წევრების სია დაარქივებული 2018-10-25 საიტზე Wayback Machine. Архивная копия

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ Гончаров Н. П. «Не притащенная» наука: институциализация прикладной ботаники в России, The “not dragged” science: The institutionalisation of applied botany // Историко-биологические исследования — 2020. — Т. 12, вып. 3. — С. 13–31. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24411/2076-8176-2020-13002
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Geltman D. V. Владимир Леонтьевич Комаров: краткий биографический очерк, Vladimir Leontyevich Komarov: a short biography // Историко-биологические исследования — 2020. — Vol. 12, Iss. 4. — P. 12–37. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24411/2076-8176-2020-14002
  3. ↑ Ichikawa H. Against the Lysenkoites’ Hegemony: On the Establishment of the Institute of Cytology and Genetics at the Siberian Branch of the USSR Academy of Sciences, Против гегемонии лысенкоистов: Создание Института цитологии и генетики в Сибирском отделении Академии наук СССР // Историко-биологические исследования — 2017. — Vol. 9, Iss. 2. — P. 7–21. — ISSN 2076-8176; 2500-1221
  4. ↑ Указ президента РСФСР от 21 ноября 1991 г. № 228 «Об организации Российской академии наук»
  5. ↑ Партбилет в Академию наук. 90 лет назад на очередных выборах в АН СССР началось ее «укрепление» коммунистами
  6. ↑ Список научных учреждений АН СССР в 1937 году // Вестник РАН. 1937. № 10/11 С. 345—346.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Гавриил Хромов «Российская академия наук: история, мифы и реальность» «Отечественные записки» 2002, № 7 ссылка от 29 октября 2008
  8. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 13 марта 1969 г. в Высокая оценка достижений советской науки // Вестник АН СССР, 1969, № 4
  9. ↑ Председатель Совета филиалов АН СССР академик И. П. Бардин. Филиалы АН СССР на службе народного хозяйства: (К 20-летию существования системы, филиалов АН СССР) // Вестник АН СССР. 1952. № 11. C. 65-81.
  10. ↑ Быковская Г. А. «Положить все силы на то, чтобы безумный и опасный враг был уничтожен». Академическая наука в годы Великой Отечественной войны 1941—1945 гг. // Военно-исторический журнал. 2007. №3. С.10-13.
  11. ↑ Шлыкова Л. А. Советская наука в годы Великой Отечественной войны. // 50-летие Великой победы над фашизмом: история и современность. — Смоленск, 1995.
  12. ↑ 12.0 12.1 От какого колена пошла РАН
  13. ↑ Указ Президента Российской Советской Федеративной Социалистической Республики от 21 ноября 1991 года № 228 «Об организации Российской академии наук»
  14. ↑ 14.0 14.1 Академия Наук СССР/Большой Энциклопедический словарь. 2000.
  15. ↑ Академия Наук СССР/Большой Энциклопедический словарь. 2000
  16. ↑ Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978, т. 1)
  17. ↑ Кумарин В. В. Педагогика стандартности или почему детям плохо в школе. Чехов. 1996. 64 с.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/საბჭოთა_კავშირის_მეცნიერებათა_აკადემია“-დან