Хайреддин Барбаросса
| Хайреддин Барбаросса түр. Hayreddin Barbarossa | ||
 Хайреддин Барбароссаның портреті | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| 6 сәуір 1534 жыл — 28 маусым 1546 жыл | ||
| (Лақап аты Хайреддин Барбаросса) | ||
| Монарх | I Сүлеймен | |
| Ізашары | Кеманкеш Ахмет паша | |
| Ізбасары | Соколлу Мехмет паша | |
| ||
| Ізашары | III Мұса әбу хамми | |
| Ізбасары | лауазым жойылған; (Өзі Алжирдің беклер бегі ретінде) | |
| Өмірбаяны | ||
| Азаматтығы |  Осман империясы
| |
| Діні | Ислам, сүннет | |
| Дүниеге келуі | 1478 Мидили, Лесбос аралы, Осман империясы | |
| Қайтыс болуы | 5 шілде 1546 Ыстанбұл, Осман империясы | |
| Жерленді | Барбарос Хайреддин Пашаның қабірі (Бесіктас) | |
| Туған кездегі есімі | Хызыр Рейс Жақыпұлы | |
| Әкесі | Жақып-аға | |
| Анасы | Катерина | |
| Балалары | Хасан паша | |
| Әскери қызметі | ||
| Қызмет еткен жылдары | 1498 – 1546 | |
| Әскер түрі | Әскери-теңіз күштері | |
| Атағы | Капитан | |
| Басқарды | Осман флоты | |
| Шайқасы | Алжирді басып алу (1516.ж) Тунисті жаулап алу (1534.ж) | |
| Ортаққордағы Хайреддин Барбаросса | ||
өңдеу  |
||
Хайреддин Барбаросса паша (түр. Barbaros Hayreddin Paşa) оның шынайы есімі Хызыр рейс (түр. Hızır Reis) — Осман империясының тұңғыш паша капитаны және теңіз капитаны атағы бар Осман империясының 25-ші капитаны болды. 16 ғасырда ол басқарған жорықтар Османлылардың Жерорта теңізіндегі үстемдігін нығайтты. Ол Осман империясының теңіз саясатын да реттеді. Сонымен бірге Хайреддин Барбаросса Алжирдің соңғы сұлтаны болды.
Хайреддиннің шын аты – Хызыр Рейс. Сұлтан Сәлім оған Осман империясына қызмет еткені үшін «дінге қолайлы» деген мағынаны білдіретін Хайреддин есімін берді.[1] Барбаросса есімі шын мәнінде оның үлкен ағасы Орудж Рейске тиесілі; бірақ ол қайтыс болғаннан кейін де қолданды.
Кейбір тарихшылар бұл есімнің Орудж Рейстің қызыл сақалына байланысты берілгенін айтады (barba – сақал, rossa – қызыл).
Өмірбаян
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Хызыр-рейс 1478 жылы Лесбос аралында түрік[2][3][4] немесе албан[5] тегінің атты әскері, және грек әйелінің отбасында дүниеге келген. Әкесі Жақып аға Осман империясының Лесбосты жаулауына (1462) қатысып, Лесбос ауылындағы Боновадан жер алып, православиелік діни қызметкердің жесірі Катерина деген грек әйелге үйленеді.[6][7]
Орудж Рейс жас кезінде ағасы Ілияспен теңіз саудасымен айналысқанда, оны Эгейдегі Родоста госпитальерлер тұтқынға алады. Бостандыққа шыққаннан кейін ол тәжірибесінің әсерінен көпес емес, қарақшы болуды шешті. Біраз уақыттан кейін ағасы Хызыр Рейс сауданы тастап, оған қосылды. Олар Жерорта теңізінің жағаларына теңіз жорықтарын жасап, олжа алды. Тунистегі Джерба аралын база ретінде пайдаланған Хизир Рейс пен оның үлкен ағасы Оруч Рейстің атағы Жерорта теңізіне тарады. Екі ағайынды Тунис сұлтан Мұхаммедпен келісіп, Тунистегі Халкул-Ваад (Ла Голетт) порттық бекінісін пайдалана бастады. Хызыр мен Орудж қолдарына түскен олжаның бестен бір бөлігін Тунис сұлтанына берді, ал қалған тауарлар Тунис базарында сатылды.
Алжир сұлтанының үлкен ағасы Арудж Барбаросса, бірнеше мың адамнан тұратын үлкен флотилия испандықтармен шайқаста қаза тапқаннан кейін, Хызыр-Рей 1518 жылы өзін II Барбаросса сұлтан деп жариялап, Осман империясының билеушісі I Сәлім-нің жоғарғы билігін мойындады. Ол ағасының жұмысын жалғастырып, жаңа жерлерді басып алуды жалғастырды. Испандықтар Алжирге шабуыл жасауға дайындалып жатқан еді, Хайреддин істің мұндай бұрылысын алдын ала білген. 1518 жылы 17 тамызда Сицилияның вице-корольі Уго де Монкада басқарған үлкен испан әскері Алжир қаласының қабырғаларына жақындады. Испандықтар тез арада берілуді талап етті. Хайреддин соңына дейін тұруды ұйғарып, бас тартты. Монкада бекініске шабуыл жасауға дайын болды, бірақ артиллерия командирі Тлемцена сұлтаны жіберген күшейтуді күтуді ұсынып, оны көндірді. Кенеттен соққан қатты жел 26 испандық кемені қиратты. Төрт мыңға жуық жауынгер қаза тапты. Хайреддин көп күш жұмсамай, испан әскерінің қалдықтарымен күресті.
Осман сұлтаны І Сүлеймен оны өзінің бүкіл флоты мен Африкадағы беклер бегілердің («әмірлердің әмірі») бас қолбасшысы етіп тағайындады. Осман империясы сол кезде Франциямен ашық одаққа кіргендіктен, Барбаросса сарбаздары француз патшасы I Франциск қарсыластарының флотына, ең алдымен Қасиетті Рим империясына қарсы операциялар жүргізді.
Барбароссаның жетекшілігімен қарақшылардың белсенді қызметі 1538 жылы Генуядан келген көрнекті теңіз қолбасшысы Андреа Дорияның басшылығымен оларға қарсы күшті флот жіберген император Карл V-ден айтарлықтай күш-жігерді қажет етті.
Венеция Республикасынан, Генуя Республикасынан, Папа облыстының әскери кемелерінен және әулие иоанн орденінің қарақшыларынан тұратын флоттың Біріккен альянсы 157 кеме мен 60 мың сарбаздан тұрды.
Бұл тарих әлі белгісіз ең үлкен флотилия болды. Османлы флоты 122 галерея мен 22 мың әскерден тұрды. 1538 жылы 28 қыркүйекте Превеза шайқасында Хайреддин Барбаросса жау флотилиясын толығымен талқандады, ал адмирал Андреа Дория ұрыс даласынан қашып кетті. Нәтижесінде, Тунис жорығында басқа да бірқатар жеңістерге қарамастан, испандықтар соғыста Барбароссаға жеңілді.[8]
1538-1540 жылдары Барбаросса Ион және Адриатика теңіздерінің жағалауында сәтті жұмысын жалғастырды, ол үшін сұлтаннан Хайр-ед-Дин (Сенім сақтаушысы) құрметті атағын алды.
1543 жылы Барбаросса император V Карл-мен соғысып жатқан француз королі I Франциск-ке көмекке жіберілді, ал 1543 жылы 22 тамызда Франциске Ниццаны басып алуға көмектесті, бұл үшін француздар оған Тулон портын берді.
1544 жылы бейбітшілік аяқталғаннан кейін, қайтар жолда Барбаросса Эльба аралын, Таламоне, Монтиано, Порту-Эроколь, Орбетелло қалаларын, Гиглио, Иския, Просида, Липари аралдарын және Поликастро шығанағы жағалауын тонады. 1545 жылы ол өзінің көмекшісі Драгуттың ақысын төледі, оны генуалықтар тұтқынға алды.
Соңғы жылдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Хайреддин Барбаросса өмірінің соңғы жылдарын Ыстанбұлда өткізді, ол жерде Босфор бойындағы сарайында қайтыс болды. Ол өзі салған мешітте жерленген. Ұзақ уақыт бойы Алтын Мүйіз шығанағынан шыққан әрбір Османлы кемесі өз кесенесінің алдында Османлы теңізінің көрнекті теңізшілерінің бірі және Мағрибтың қуатты корсарының құрметіне сәлем берді.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ TDV Ислам энциклопедиясы, том: 5, беттер: 65-67
- ↑ Британ энциклопедиясы, бет 147, 1963 жыл.
- ↑ Балқандағы Ислам: Еуропа мен араб әлемі арасындағы дін және қоғам, х.т. Норрис, 201, 1993 беттер.
- ↑ Пири Рейс және Колумбтан кейінгі түрік картасы: Атлас Халили Портолан, Сватопольк Соучек, Мухассат Нұр әл-Хусейн, 11-бет, 1996.
- ↑ Митилиниде шамамен 1466 жылы албаннан шыққан Хайреддин отбасында дүниеге келген, ол кезде Хизир деп аталған.. Никколо Каппони, Батыстың жеңісі: Лепанто шайқасындағы Ұлы христиан-мұсылман қақтығысы, да Капо Пресс, 2007, 30 бет.
- ↑ Кейінірек Алжирдің билеушісі, содан кейін Осман флотының адмиралы болған Хайреддин Барбаросса грек болған және Байезидтің ұлы Коркудтың атынан Анадолының оңтүстік және Батыс жағалауларына шабуыл жасай бастаған.... Вирджиния х. Аксан және Даниэль Гоффман, ерте заманауи османдықтар: империяны қайта бөлу, Кембридж университетінің баспасы, 2007, 106 бет.
- ↑ Олардың әкесі бұрынғы мұсылман сарбазы болған, мүмкін жақында еуропалық провинциялардан шыққан. Олардың анасы грек діни қызметкерінің жесірі болған дейді., Фрэнк Рональд Чарльз Багли және басқалар, соңғы ұлы мұсылман империялары: мұсылман әлемінің тарихы, Брилл академиялық басылымдары, 1997, 114 бет.
- ↑ Алжирдегі ескі Касбах (орыс.).