ئیسمایلیتی

کەلەهائی سمایلی یا مەسیافێ (سووری)

ئیسمایلیتیئا ن ژی شیتیا حەفتئی مامان تەریقەتەکە باتنی یا مسلمانێن شا یە. وێ تەریقەتێ ناڤێ خوە ژ ئیسمایل بن جەفەر –لاوئوو گۆری پێیچوونێن وێ پاشوەرێ هەفتەمینئی مامێ دۆزدەهئی مامان جەفەرئە س-سادق بوو− گرتی یە.ئی رۆژ نێزی 18 ملیۆن پێیچوونێن ڤێ تەریقەتێ، ل ئەفخانستان، حندستان، پاکستان، سووری، یەمەنئوو تاجیکستان دژین.

دیرۆک

ئیسمایلیتی د دەما ەباسیان دە دەرکەت. کێنگە لاوێ ئەلی یی پاشین حەسەن بنئە لیئوو دەستەکێن خوە ب پرانی ل کەربەلایێ هات شەهیدکرن رە شایان پەژراند کو بلا زەینئە ل-ئابدین، نەڤیێئە لی تەنێ ل پێ مایی،ئوو زایەندێ ویئی مامێ شایان بن.ئە و چارەمینئی مامێ دۆزدەهئی مامان بوو. ژ پێ د 765ان دە شەشەمینئی مامێ شایانئی مام جەفەر وەفات کر رە شا ناڤ هەڤ دە پار بوون. یەک ژ وان پاران ژیئی سمایلی بوون. وانئی سمایل بن جەفەر، لاوێ شەشەمینئی مام بوو، وەک میراتێ شەشەمینئی مام،ئا نگۆئی مامێ هەفتەم پەژراندن. لێ شا پار ڤە بووئی سمایلی یەک ژ ملێن وان پاران بوو.

ئیسمایلی ل هن دەولەتان مەزهەبا فەرمی بوو. یەک ژ وان فاتمیان ژ بۆ زایەندائی مامئی سمایل دانبەرا ژنا مهەمەدێ پێخەمبەر فاتمە دکرن خوە وها ناڤ دکرنئوو ئی سمایلیتی تەریقەتا خوە یا فەرمی بوو.

دەولەتائی سمایلی یا پێشین یا قەرمەتی بوو.ئە و د 874ان دە لئی رانێ هاتئا فراندن دۆر 150 سالان سەروەریئا ژۆت. قەرمەتیان د سالا 929ان دە مەکە داگر کرئوو کەڤرێ رەش (حەجەرئە ل-ئەسوەد) برنە ەل-حاسەیێ.ئی سمایل کێنگە بێ دەولەت بوون ژی چالاکێن ڤەشارتی دەوام دکرن. وان وەک ئیخوانئە س-سەفا باژارێن مەزنئێ ن وەک بەخدایێ ڤەشارتی چالاک دەوام دکرن. د وان دەمان دە باندۆرائی سمایلیان ل سەر خەلیفەیێن سونی ژی پر بوو.

د سەدسالا 10'ان دەئی سمایلیان ل ئەفریقایا باکور دەولەتا فاتمی ساز کرئوو کارگەری وان خوە وەک خەلیفە دا زانینئوو ژ پێ رە ژی د 969ان دە قەهیرە داگر کرن. لێ د دەما فاتمیان دە ژی تەریقەتائی سمایلی د 1094ان دە وەک یا نزاریئوو یا موستە'لی پار بوون. لێ پێ مرنا خەلیفە حاکم د 1021ان رە تەریقەتا دورزی دەرکەت. باوەر دکن کو، خەلیفە نەمری یە. لێئی رۆژ ژی دورزیئێ دی تەریقەتەکە رێشاش تێ دیتن.

سەلاهەدینێئە یووبیئوو سەلجووقان ل هەمبەرا وانئێ ریشێن مەزن کرنئوو ژ ناڤ ملەت دەرخستنئوو کشینا کەلەئوو چیایان. یەک ژ وان کەلەیان کەلا ئەلەمووت بوو.

باوەر

تەریقەتائی سمایلی ژ هەفت سنفان پێک تێ. باوەر دکن کو، کەس د ژیینا خوە دە نکارە ب سنفا هەفتەم بگێهەئوو شێخئە ل-جەبەل تەنێ دگێهیشتە سنفا هەفتەم. دیسا باوەر دکن کو، شێخێ سا خوەدایێ لئە ردێ یە. ژ بۆ ڤێئە و چ بکە چ نەکە راستئە ئوو وی تو جاران چەوت ناکە. باوەر دکن کو، گیانێن گێهشتنی سنفا شەشەم ژ مرنێ شوون دا دگێهە شێخئوو خوەدایێ خوە. یێن ل سنفا ژێر ژی ژ بەدەنێ دە دەرە بەدەنێن دنئوو ل دنێئی شکەنجە بوونە. دیسا باوەر دکن کو،ئە رد، یانێ دنیا دۆژەهئە . ژ بۆ ڤێ ژی وان نەدترسیان کو خوە ژ بۆ شێخێ خوە فەدا بکن. گەر کو یەک خوە ژ بۆ شێخ خوە فەدا بکەئە وێ هەرە بهوشتێ. فەداییێن حەسەنێ سەباه ژی ب ڤێ باوەرێ خوە فەدا دکرنئوو مێرکوژی دکرن. لێ ژ بۆ ملەت باوەر دکن کو، ژ بۆ ب هێسانی خوە فەدا بکن وان خاشخاشکێ دکشینن، وەک خاشخاشی دهات زانین.

حەفت سنفێنئی سمایلیان ژێر دە هەتا ژۆر وها بوون: مومن (باوەرکەر)، موکەلەف (ستووبار)، دا'ی (بانگدار)، دا'یئە ل-دو'ات (دەنگدارێ مەزن)، دەرێ تەریقەتێ، دەرێ هەقیقاتێ، شێخئە ل-جەبەلئا ن بەلاخائا زام (؟). حەسەنێ سەباه ژی وەک شێخئە ل-جەبەل دهات زانین.

حەفتئی مامێنئی سمایلی

0. ئەلی (بئە رەبی: ʿئالī بنئا بī Ṭāلب، د سالا 661ێ دە وەفات کر)

1. حەسەن بنئە لی (حاسان بن ʿئالī بنئا بī Ṭāلب)

2. حوسەین بنئە لی (حوساین ʿئالī بنئا بī Ṭāلب، 680)

3. ئەلی زەینەلەبدین (ʿئالī زاینئا ل-ʿĀبدīن، 713)

4. موهەممەدئە ل-باقر (موḥاممادئا ل-بāقر، 733)

5. جەفەرئە س-سادق (ژاʿفارئا ṣ-Ṣāدق، 765)

6. ئیسمایل بن جەفەر (Iسمā'īل بن ژاʿفار، 755)

7. موهەممەد بنئی سمایل (موḥامماد بن Iسمā'īل)

ئیمامێنئی سمایلی یێن ژ پێ رە گۆری نزاریئوو موستەلی (یان موستە'لی) جیاوازی دەوام دکن.

ملێن بزاڤائی سمایلی

• یێنئی رۆیین:
  • نزاری: ل سووریێ (ناڤچەیێن سەلەمیەئوو تەرتووسێ); لئی رانێ (ناڤچەیێن خۆراسانئوو کرمانێ); لئە فخانستانێ (باکورێ جەلالابادێئوو بەدەخشانێ); ل ترکستانائا سیایا ناڤین; ل باکورێ حندستانێ (گوجرات، حندستانا ناڤەندئوو ل بۆمبایێ). حژمارا نزاریان ل دۆری 250.000 کەس ن.
  • موستە'لی، بۆهۆرائا نکو موستە'لیێن هندی: ل گوجرات، حندستانا ناڤەندئوو بۆمبایێ 212.000 موستە'لی دژین.
    • دا'وودی: ل حندستان، پاکستان، یەمەنێ ب سەدان هەنە.
      • مولاجی
      • نەمولاجی
    • سلێمانی: ب گەلەمپەری، ل یەمەنێ دژین.
      • ئەلی،ئە لیا (؟)
      • ناگووشی
      • حباتی
      • مەهدیباخ-وەللا
• یێن دیرۆکی:
  • قەرماتی
  • فاتمی
  • خاشخاشیئا ن ژی هاشهاشی
• یێن ژ شیتیائی سمایلی دەرکەتی:
  • دورزی
  • ئەلەوی

چاڤکانی

• گبب، ح.ئا.ر. & ژ.ح. کرامەرس (1995). سهۆرتەرئە نجیجلۆپاەدائۆ ف Iسلام.ئە .ژ. برلل، لەدەن. Iسبن 9004 00681 8 (ژ بۆ سەرەراستکرنێن بکارهێنەر مکاەلف)
• زانا فارقینی، فەرهەنگا کوردی-ترکی،ئە نستیتویا کوردی یا ستەنبۆلێ.

گرێدانێن دەرڤە

• Iنستتوتەئۆ ف Iسمال ستودەس ^{گرێدانائا رشیڤێ 2007-04-26 ل سەر وایباجک ماجهنە} (بئی نگلیزی)
• [1] ^{گرێدانائا رشیڤێ 2007-02-11 ل سەر وایباجک ماجهنە} (ب ترکی)