Mercurius (planeet)
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Mercurius is de planeet die 't kortst bij de zon steit en is, sinds Pluto de status planeet heet verlore, de kleinste planeet van eus zonnestèlsel. De planeet is verneump nao de Romeinse god Mercurius vaanwege de snelle drej um de zon. Zjus wie de Eerd is 't 'n terrestrische planeet mèt 'n vas oppervlak wat väöl euvereinkomste vertoent mèt dat vaan de maon. Opmerkelek is tot dees klein planeet 'n vrij sterk magnetisch veld heet. Mercurius heet gein maone.
Karakteristieke
[bewirk | brón bewèrke]Temperatuur en zonleech
[bewirk | brón bewèrke]
Mercurius kint enorme temperatuurversjèlle tösse daag en nach. De oorzaak heivaan ligk in de uters lange rotatietied; 'n Aswenteling doort 58 eerdse daog. In combinatie mèt d'n umloup um de zon in 88 daog doort einen daag op Mercurius ruim 176 eerdse daog. 't Versjèl tösse de gemiddelde daag- en nachtemperatuur bedreug zoe'n 500 °C. Ter vergelieking: op Eerd sjogkelt dat tösse de 5 en 20 °C. De huugte vaan de maximumtemperatuur weurt verklaord door de relatief korten aofstand tot de zon en de groete versjèlle door 't (vrijwel) oontbreke vaan 'n atmosfeer. 't Zonleech op Mercurius' oppervlak is oongeveer nege kier zoe intens es op Eerd.
Atmosfeer
[bewirk | brón bewèrke]De atmosfeer vaan Mercurius is uters dun en besteit voornaomelek oet sporadisch veurkoumende atome zuurstof, natrium en waterstof die vrijwel direk nao de ruimte oontsnappe. De atmosferische drök aon 't oppervlak is kleiner es 10-11 bar. De levensdoer vaan 'n natriumatoom in de atmosfeer is oongeveer drei oor. Dit verluus weurt continu gecompenseerd door zonnewind dee weurt ingevaange door 't magnetisch veld en damp dee vrijkump bij insloonde meteoriete. 't Vrijwel aofwezig zien vaan 'n atmosfeer zörg deveur tot d'n hiemel zoewel 's nachs es euverdaag zwart is. Omtot Mercurius 'n stök korter bij de zon steit, versjijnt de zon zoe'n 2,5 kier zoe groet aon d'n hiemel es op eerd. De bès ziechbare planeet vaanaof Mercurius is Venus die mèt 'n magnitude vaan oongeveer -6,6 't helderste objek vaan de nachteleke Mercuriushiemel is. De eerd en maon zien ouch prominent aonwezig mèt 'n magnitude vaan respectievelijk -5,2 en -1,2.
Magnetosfeer
[bewirk | brón bewèrke]Mercurius heet 'n relatief sterk magnetisch veld mèt 1% vaan de magnetische veldkracht vaan 't aardmagnetisch veld. Meugelek weurt dit magnetisch veld, zjus wie dat vaan de eerd opgewek door 'ne 'dynamo' vaan 'n circulerend vloeibaar kernmateriaol. De huidege sjattinge geve evels aon tot de kern vaan Mercurius neet heit genóg zou zien om häör iezer-nikkel te doen smèlte, mer mesjiens is d'r in de kern materie die 't smèltpunt nao oonder kin hole. 't Is ouch meugelek tot 't magneetveld 'n euverbliefsel is vaan 'n vreuger dynamo-effek wat noe neet mie aktief is. 't Magnetisch veld is gefossiliseerd in gestold magnetisch materiaol.
Oppervlak
[bewirk | brón bewèrke]
 |
 |
 |
Inslaagstrukture
[bewirk | brón bewèrke]'t Oppervlak vaan Mercurius is bezejd mèt inslaagkraters en liekent väöl op dat vaan de maon. De mies in 't oug springende inslaagstruktuur is 't multi-rink Caloris Bassin, mèt 'ne diameter vaan 1350 km en omrink door 'n gebergte vaan oongeveer 2 km hoeg. Wijer gief 't nog talloze valleie, heuvels en vlaktes. Opmerkelijk feit is tot de mieste kraters op Mercurius 'ne naom höbbe en zien vernump nao beroemde sjrijvers en artieste.
Vulkanisme
[bewirk | brón bewèrke]Bij 't obbenuits bestudere vaan de Mariner 10 foto's ind jaore '90, woort oontdèk tot sommege deile vaan 't oppervlak väöl gladder waore es aandere. Dees gladde gedeiltes waore bedèk mèt gestolde lava; 'n bewies tot d'r in 't verleie actief vulkanisme op Mercurius moot zien gewees.
Tektoniek
[bewirk | brón bewèrke]Tössen de inslaagkraters gief 't ouch versjèllende steil kliffe zoewie Discovery Rupes. Deze weure geïnterpreteerd es hellinge die veroorzaak zien door opschuivinge. Dit type van geologische breuke is typisch veur 'n oppervlak wat verkleind is. Me nump daan ouch aon tot dit 'n veurbeeld is vaan contractietektoniek, woebij Mercurius, wie ze afkeulde, kroomp. Dees inkrimping moos door de vaste koors weure gecompenseerd door de vörming vaan opschuivingsbreuke. Daoneve heet me op gemaotigde breidtes ouch lijnstrukture opgemerk, die me verklaort es horizontaalverschuivinge die oontstoonte es gevolg vaan mechanische spanninge in de koors door de langzaam vertraging vaan de rotatie vaan de planeet.
Samestèlling
[bewirk | brón bewèrke]De kern van Mercurius besteit hoofzakelek oet iezer en is relatief groet. 42% vaan 't totaal planetair volume weurt door de kern in beslaag genome (ter vergelieking: bij de eerd nump de kern 17% vaan 't volume in). Roontelum de kern bevint ziech 'ne mantel vaan zoe'n 600 km dik dee voornaomelek oet siliciumoxide besteit. De deechde is, oondaanks de groete hoeveelheid iezer, mèt 5430 kg/m3 get kleiner es die vaan de eerd. Dat kump omtot de eerd groeter en dus d'n drök binnenin groeter is.
Mercuriuseuvergaank
[bewirk | brón bewèrke]Oongeveer 13 à 14 kier per ieuw kump 't veur tot Mercurius tösse de zon en de eerd door trèk en tot 't silhouet tege de zonneschijf te zien is. Dit versjijnsel weurt Mercuriuseuvergaank geneump en is vergeliekbaar mèt de zonsverduustering.
 |
 |
Verkinninge
[bewirk | brón bewèrke]Woernumminge
[bewirk | brón bewèrke]3000 v.Chr. waor Mercurius al bekind bij de Sumeriërs en zie neumpden 't Ubu-idim-gud-ud. De ierste gedetailleerde observaties woorte verriech door de Babyloniërs die 't gu-ad of gu-utu neumpde. De Grieke hadde zelfs twee naome veur Mercurius: Apollo veur Mercurius aon d'n ochtendhiemel en Heraclitus veur d'n aovondhiemel, ouch al wiste ze tot 't om mer ein planeet góng.
Allewel Mercurius mèt 't bloete oug woer te numme is, höbbe slechs wienig lui Mercurius oets gezeen. Dit kump omtot heer noets wied vaan de zon verwijderd steit en dus allein es 'n neet al te helder ster in de ochtend- of aovondsjiemer te zien is.
Mariner 10
[bewirk | brón bewèrke]De ierste ruimtesonde dee Mercurius vaan kortbij heet gezeen, is de Mariner 10 dee in 1974 en 1975 opnames maakde woedoor oongeveer 45% vaan 't Mercuriusoppervlak in kaart gebrach kós weure. Oet 18 foto's is 'n compositie gemaak, woevaan 'n deil bovenaan dees pagina is weergegeve. De resolutie vaan dees foto's is oongeveer 2 km per pixel.
MESSENGER
[bewirk | brón bewèrke]De twiede obbenuits door NASA georganiseerde vlöch nao Mercurius is MESSENGER. Dees ruimtesonde is op 3 augustus 2004 gelanceerd en heet in januari 2008 veur d'n ierste kier foto's vaan Mercurius doorgesjik. Nao 'n aontal ingewikkelde manoeuvers kaom MESSENGER in 2011 in 'n baon um Mercurius um oonderzeuk te verriechte nao de samestèlling, atmosfeer en 't zwaak magnetisch veld vaan de planeet. MESSENGER voont oonder mie bewies veur 't ieder geneump vulkanisme, ies op de noordpool en organische verbindinge. Door d'n invlood vaan de zon waor 't tuig vaan koerscorrecties aofhenkelek um hoeg bove 't oppervlak te blieve; wie de brandstof waor opgebruuk, góng MESSENGER spiraolsgewijs op Mercurius aon. Op 30 aprèl 2015 sloog 'r te pletter op 't oppervlak nao 'n missie vaan veer jaor; drei jaor langer es gepland.
BepiColombo
[bewirk | brón bewèrke]De Japanse en Europese ruimtevaartorganisaties JAXA en ESA wèrke same um in 2011 de ruimtesonde BepiColombo nao Mercurius te sjikke. BepiColombo geit 't nog neet gefotografeerde deil vaan de planeet in kaart bringe en daoneve op zeuk goon nao water.
Extern linke
[bewirk | brón bewèrke]| 't Zonnesjtèlsel |
|---|
 |
| De Zon · Mercurius · Venus · Aerd · Mars · Ceres · Jupiter · Saturnus · Uranus · Neptunus · Pluto · Haumea · Makemake · Eris |
| Planete · Dwergplanete · Maone: Aerds · Martiaans · Joviaans · Saturniaans · Uraniaans · Neptuniaans · Plutoniaans · Haumeaans · Eridiaans |
| Ring: Joviaans · Saturniaans · Charikloaans · Chiroaans · Uraniaans · Neptuniaans · Haumeaans |
| Klein lichame: Meteoroïde · Asteroïde/Asteroïde maone (Asteroïdegordel) · Centaure · TNO's (Kuiperreem/Verstruide sjief) · Komete (Hillswolk · Oortwolk) |